Scholingsaanbod 2010 Duo-opleiderschap Silverman Roemenië Aruba

Transcriptie

1 HAO- provussioneel didactisch bulletin voor de huisartsopleiders HOVUmc april 2010 jaargang 10 - nr. 1 Scholingsaanbod 2010 Duo-opleiderschap Silverman Roemenië Aruba Huisartsopleiding

2 Inhoudsopgave 3 Over kangoeroes en structuren 5 Duo-opleiderschap - een cadeautje 6 Berichten uit de Hadidoc 8 Scholingsaanbod 2010: 8 - Praktische zaken en spelregels 9 - Basiscurriculum leergang 0 t/m Keuzecurriculum leergang Alternatieven leergang 5 21 Niet alleen voor het werk Huisartsopleiding Aruba Colofon HAO-proVUssioneel didactisch bulletin voor de huisartsopleiders HOVUmc Redactie: Sylvia el Gannouti Leni Overmars Angelika Raths Illustraties: Rick Dros Foto s: Gert Bucher Jolijn de Graaff Angelika Raths Harry Spelt 27 Groeten van een mentor 27 LHK-tips 28 Silverman voor hao's 29 Interview met Harry Spelt 31 Prikbord 32 Insider 33 In welke leergang zit u? 34 Uitzwaaien/welkom 34 Agenda 2010/2011 Ontwerp: Joost van Ommen, Dienst Marketing & Communicatie VU Huisartsopleiding VUmc OZW-gebouw De Boelelaan HV Amsterdam tel deadline kopij voor het septembernummer 2010 is 1 juli

3 Over kangoeroes en structuren Angelika Raths Op de VU een samenhangende tekst schrijven lukt mij niet. Daarvoor heb ik rust nodig. Dus zit ik thuis te typen. Op zolder. Want mijn woonkamer wordt bevolkt door grote kangoeroes. Elk met een kleintje in de buidel. Ze zijn stil en vredig, maar ze nemen zoveel plek in. 35 jaar Huisartsopleiding VUmc hebben wij vorig jaar gevierd. Met de aios een jubileummiddag, met de staf een prachtige reis naar Rome, en natuurlijk met de opleiders een swingend feest-symposium op 9 oktober onder het dagvoorzitterschap van Tom van t Hek (ja, broertje van). Vond hij leuk om te doen, want jaren geleden is hij bij ons opgeleid. Tom van 't Hek De band knalde Jammer, dat velen al na het diner vertrokken, want de band knalde echt. 35 jaar, dat betekent ook dat wij vaker afscheid gaan nemen van opleiders van het eerste uur. Zie op pagina 29 het interview met Harry Spelt - ook na 30 jaar nog een bevlogen opleider. Op de vraag naar winst en verlies van de huisartsopleiding gedurende de laatste drie decennia noemt hij beide keren structuur. Het blijft zoeken naar een goede balans tussen ondersteuning en keurslijf. Dat geldt voor het curriculum van de aios, maar ook voor dat van de opleiders. Onze organisatie is veel groter geworden en de opleiding duurt nu drie jaar, dat is drie keer zo lang als in het begin. Alleen al omwille van de beheersbaarheid is meer structuur nodig. Toen ik 1986 bij de VU kwam, begon het tij van het creatieve pionieren op kleine schaal net te keren. Na de eerste jaren kristalliseerde uit wat werkt. Je probeert eens wat anders, zoals losse themamiddagen na een ochtend in de parallelgroep, en merkt dat het geen succes is: veel afwezigheid in de middag, elk dagdeel opstarten in een nieuwe groep, te weinig tijd en diepgang in vergelijking met de meerdaagse. Door vallen en opstaan destilleert zich een best practice. Niet aan de tekentafel, maar door ervaring in de praktijk in samenwerking met elkaar. Dat is een ontwikkeling die tijd vraagt, en ik ben nog altijd blij dat Herman van Aalderen en Hans van der Voort van meet af aan begonnen zijn met een opleiding voor opleiders. De structuur van ons hao-curriculum is in 30 jaar organisch gegroeid, voortdurend getoetst aan de praktische bruikbaarheid en gestuurd door de feedback van de deelnemers: uitwisselen over de actuele aios, scholen en bijspijkeren op de paralleldagen en daarnaast de meerdaagse cursussen (vroeger 3 dagen, nu 4, opgeknipt in 2 x 2 dagen om tussendoor in de praktijk te kunnen oefenen). Wij noemen ze leergangen, omdat ze op elkaar voortbouwen. Leergang 1 4, het verplichte basiscurriculum, en daarna leergang 5, het keuzecurriculum voor ervaren opleiders dat elk jaar wisselt en veel ruimte biedt voor eigen invulling. > 3

4 Eén van de modules in leergang 5 is de projectgroep Roemenië. Lees in dit nummer het verslag van het bezoek in Craiova. Volgens een vergelijkbare formule zijn we ook begonnen huisartsopleiders op Aruba te scholen. Voor de aspiranten organiseren wij twee keer per jaar een oriëntatiecursus van 1½ dag, voor de beginners twee startersdagen, en er staat een pool van ervaren hao-mentoren en coaches klaar (zie Sinds enkele jaren voeren wij, zoals landelijk is afgesproken, structurele voortgangsgesprekken met alle opleiders. De HaDiDoc doet dit zeer consciëntieus: legt alle beoordelingen, toetsen en verslagen naast elkaar en biedt, waar nodig, aanvullende begeleidingstrajecten aan. Ik hoop van harte dat deze structuren niet knellen, maar als ondersteuning worden ervaren. Onze expertise op het gebied van de didactische scholing van opleiders hebben wij als HOVUmc ingebracht in de PVH (Project Vernieuwing Huisartsopleiding). Ons model is landelijk overgenomen. Daarbij blijkt de realisering ervan een proces van vele jaren te zijn, op sommige instituten zelfs onhaalbaar. Zo hebben de hao s in Maastricht de meerdaagse afgewezen en vreest men op het AMC vergelijkbare reacties. Ze weten niet wat ze missen (jullie beoordeling lag in november gemiddeld weer ruim boven de 8). Gelukkig heeft Huisartsopleiding Nederland ervoor gekozen ruimte te laten voor de couleur locale. In dit nummer het scholingsaanbod voor Op verzoek van de meeste van jullie maken we kwartier in Zonheuvel bij Doorn. Ik ben blij, dat weer veel ervaren opleiders als co-docenten mee gaan werken. Op deze manier profiteren niet alleen aios van hun didactische competenties. En het versterkt het gevoel, dat we de opleiding van opleiders met elkaar doen. Hun ondersteuning is welkom, want we werken graag op maat in kleine groepjes, terwijl het aantal deelnemers gestaag groeit. Niet alleen omdat we uitbreiden, maar ook omdat steeds meer hao s met z n tweeën opleiden en gezamenlijk de scholing willen volgen. Voor hen heeft Moniek van den Ende vanuit haar eigen ervaring als duo-opleider enkele tips op een rijtje gezet. Hebben jullie meer? Stuur ze op. Wij publiceren ze graag! Ten slotte nog een laatste verzoek. Zouden jullie ons willen helpen, waardige opvolgers voor onze scheidende opleiders te vinden? Jullie kennen veel collega s en diegenen die niet uit zichzelf op ons afstappen, hebben vaak een aanmoediging nodig die ze over de drempel helpt. Ken je een collega die je geschikt lijkt, motiveer haar/hem dan deel te nemen aan onze oriëntatiecursus. Geheel vrijblijvend kunnen zij bekijken en ervaren of het opleiderschap bij ons hen iets lijkt. Voor elke deelnemer die een nieuwe plek oplevert en door jullie op het spoor is gezet, belonen wij jullie met een onweerstaanbaar cadeautje voor je wachtkamer of klein-/kinderen. Dus, beste mensen, maak er werk van! Ik vraag dit niet geheel zonder eigen belang, want dan wordt mijn woonkamer ook weer bewoonbaar. Kangoeroe zoekt wachtkamer! 4

5 Duo-opleiderschap - een cadeautje Moniek van den Ende, duo met Anneke Nijman: Het is een cadeautje, ik mag meekijken in twee keukens, zo verwoordt onze laatste aios Petra ter Avest haar visie op het door haar ervaren duo-opleiderschap. Inmiddels heb ik samen met mijn collega Anneke Nijman 6 aios opgeleid. De meerwaarde van het duoschap hebben we leren kennen, maar ook de valkuilen. Wij zijn na al die jaren tot een aantal praktische tips gekomen: Maak direct duidelijk aan de aios hoe de verantwoordelijkheden liggen. Benadruk dat beiden huisartsopleiders zijn en beiden verantwoordelijk voor het proces van opleiden. Eén is hoofdopleider, wat inhoudt dat deze de contacten met de VU onderhoudt, de achterwacht regelt in de zelfstandige week en op de koppeldagen en de diensten, voor zover bekend, doorgeeft aan de aios. Met deze opleider bespreekt de aios zijn/haar vakantiedagen, de compensatiedagen, nascholing en bij wie de aios zich ziek kan melden. Bespreek met de aios op welke dagen wie het leergesprek doet. Overleg wekelijks met elkaar over de aios. Hoeveel tijd dit in beslag neemt, is erg afhankelijk van de aios. De een heeft meer aandacht nodig dan de ander. Wij hebben ervaren dat dit wel heel belangrijk is. Vooral bij onzekere aios is duidelijkheid van onze kant en het gevoel, dat wij beiden goed op de hoogte zijn, essentieel. Wat kan ter sprake komen in dit overleg met je duo-partner: - praktische zaken als vakanties/ compensaties/ nascholing. - de leergesprekken: wat is aan bod gekomen, waar zit nog leerbehoefte, komen de video s voldoende aan bod, hoe is het met de standaarden? Wij hebben één keer een aios gehad die dezelfde patiënten besprak bij ons beiden zonder dat we het wisten van elkaar. Sindsdien hebben we een schrift aangelegd, waarin we kort aangeven voor elkaar wat er besproken is in het leergesprek. - wie doet wat? Bespreek met elkaar wat je leuk vind om te doen, wat jouw expertise is en stem dit af om te voorkomen dat er eenzijdig wordt opgeleid. De meerwaarde is juist dat je aanvullend kunt zijn op elkaar. - afstemmen welke vaardigheden de aios kan leren, welke hij/zij al gedaan heeft en welke nog aandacht behoeven. - de leerstijl van de aios. Sluiten we daarop aan? Past jouw leerstijl bij die van de aios? Wij hebben het als heel prettig ervaren om hierover met elkaar van gedachten te wisselen. Al was het in het begin niet altijd makkelijk en kwam onze samenwerking wel eens onder druk te staan, vooral bij wat meer problematische aios. Belangrijke vragen zijn dan: Wat is je eigen leerstijl? Hoe is die van de ander? Hoe kun je gebruik maken van elkaars sterke kanten? Waar zit je allergie? Ik heb het ook ervaren als een kans om je eigen samenwerking te verbeteren. Waar we in de eerste jaren niet altijd even duidelijk waren naar de aios toe, waardoor er verwarring kon ontstaan of twijfel aan onze samenwerking, hebben we geleerd om met bovengenoemde tips veel problemen te voorkomen. Voor ons is het een cadeautje om van onze aios Petra te horen, hoe zij het heeft ervaren om te werken in een praktijk met twee opleiders: heel leerzaam, leuk. Over de leergesprekken: ieder heeft een eigen stijl, eerder aanvullend, geen tegengestelde adviezen. Fijn te ervaren, dat er een goede samenwerking is tussen de opleiders. Folkert Hoekstra, duo met Renée Elsas: Renée Elsas en ik hebben inmiddels 14 aios opgeleid. Altijd als duo. Ik herken eigenlijk alles wat Moniek heeft opgeschreven. Duidelijkheid over wie wat doet en bespreekt is belangrijk. Maak laat je aios ook weten dat je met je collega regelmatig overleg hebt over hoe de opleiding gaat. Renée en ik doen dit vaak. Wij hebben geen schriftelijke overdracht en ook geen vast tijdstip voor overleg. Voortgangsgesprekken voeren we vaak met z n drieën en wij kiezen ervoor altijd samen naar de paralleldagen te gaan. Wij vinden dat gezellig, maar ook belangrijk om contact te hebben met de andere opleiders en de groepsbegeleiders. Tot nu toe hebben wij geen aios gehad die het duoopleiderschap als nadeel heeft ervaren. Eigenlijk iedereen was positief. 5

6 Berichten uit de HaDiDoc Een ander punt van ergernis is dat de overdracht van een aios waarmee problemen zijn (na een ontkoppeling, een twijfel of negatieve beoordeling), nog steeds niet vlekkeloos verloopt. De aios vervolgt z n stage bij een nieuwe opleider, maar die is niet altijd voldoende op de hoogte gebracht van wat er speelt. Lili van Rhijn Voortgangsgesprekken met opleiders Afgelopen jaar heeft de HaDiDoc weer vele gesprekken gevoerd met opleiders. De aanleiding daartoe is vaak heel divers. Het kan gaan om een evaluerend gesprek over de voortgang in het eigen opleiderschap, zoals dat periodiek met ieder van jullie gevoerd wordt/zal worden. Of er zijn naar aanleiding van de evaluatieformulieren vragen gerezen die wij vanuit de HaDiDoc graag met de betreffende opleider willen bespreken, om helder te krijgen wat er speelt en hoe daar mee om te gaan. Een andere reden kan zijn dat er een ontkoppeling is geweest; in dat geval vindt er standaard een gesprek plaats om samen op die ervaring terug te kijken. Natuurlijk wordt in al die gesprekken ook stilgestaan bij hoe jullie ons, de HOVUmc, ervaren. Gelukkig komen daar vele positieve punten uit. Men vindt de voortgangsgesprekken een goede ontwikkeling: tijd, aandacht, feedback aan hao s wordt zeer belangrijk gevonden en het is goed dat daar nu meer oog voor is. Goed ook de consequenties die volgen als iemand echt onvoldoende functioneert: coachingsgesprekken, en als dat niet genoeg verbetering oplevert, beëindigen van het opleiderschap bij de HOVUmc. De meerdaagse cursussen worden door vrijwel iedereen positief gewaardeerd: stimulerend en vaak leerzaam. De Twente-groep is prettig, goed, hoewel soms een te grote afstand naar Amsterdam wordt ervaren. Ook de paralleldagen krijgen van velen een ruime voldoende, al zijn tempo en inhoud niet altijd voor iedereen op maat. Make-a Match en de huidige koppelingsprocedure worden als een verbetering ervaren, ondanks de schoonheidsfoutjes. Het is belangrijk dat de informatie helder is en dat wordt steeds beter. Negatieve geluiden zijn er echter ook. Het is teleurstellend voor sommige opleiders om te merken, dat er soms vrijwel geen evaluaties te vinden zijn in hun dossier. Het voorstel om de aios te dwingen zo n evaluatie in te leveren kunnen we niet uitvoeren. Maar als hao zou je een kopie kunnen maken van elke aios-evaluatie voor je eigen dossier en je aios op het hart drukken het formulier bij de groepsdocenten in te leveren. Dan moet het in principe goed komen. Wat we willen aanpassen Bij actuele problemen met een aios licht de teamleider de volgende opleider telefonisch in over wat er aan de hand is, wat er van hem/haar en van de aios verwacht wordt, en hoe precies de procedure daarvoor is. Daarnaast moet de hao ten allen tijde informatie over het voorgaande traject van z n aios kunnen vinden in diens portfolio. Daartoe dient de aios zijn/haar opleider te machtigen tot inzage in het portfolio, waarin alle beoordelingsformulieren, voortgangsverslagen en verslagen van gesprekken uit eerdere stages verzameld zijn. Als dat niet het geval is, en ze zijn ook niet bij de aios op te vragen, dan kun je als hao één van de groepsdocenten om meer informatie vragen. Als er met een aios problemen zijn, wordt dit bij de overgang naar een volgend jaar doorgegeven aan de volgende teamleider en de groepsdocenten. Als HaDiDoc willen wij een paar maanden nadat er een ontkoppeling is geweest de opleider informeren over hoe het gaat met de betreffende aios. Mocht je graag eerder willen weten hoe het gaat, overweeg dan zelf contact op te nemen met de aios. Als je dat echt niet wilt, kun je ook contact opnemen met Lili van Rhijn. Het Leerwerkplan Sinds kort is het de bedoeling, dat elke opleider een leerwerkplan maakt. Hierin staat informatie over hoe de opleiding in de praktijk wordt vorm gegeven: met wie wordt samen gewerkt, hoe ziet de werkweek er uit, hoe vul je als hao het opleiderschap in, welke extra s heb je te bieden Dit geeft de aios een duidelijker beeld van de gang van zaken in de opleidingspraktijk. Gedeeltelijk lijkt het leerwerkplan op het profiel dat jullie zelf voor de koppeling gemaakt hebben. Maar in een aantal opzichten is het ook anders: er wordt gevraagd explicieter duidelijk te maken hoe eventuele duo s of maatjes samen opleiden, je kunt beter aangeven hoe POH en PA ingezet worden voor de aios en het is concreter. De HVRC zal er voortaan naar bij het hernieuwen van de erkenning als opleider naar vragen. De procedure bestaat, helaas ietwat omslachtig, uit de volgende stappen: 1. Je schrijft een leerwerkplan (format te vinden op de website, onder de hao-knop) 2. Je stuurt dat naar de HOVU-mc ter ondertekening 3. Wij sturen het je getekend terug 4. Je dient het in bij de HVRC 6

7 De startende opleiders en degenen, die binnenkort een brief van de HVRC voor de hernieuwde erkenning krijgen, zullen door Lili van Rhijn hierop geattendeerd worden. We zullen hier in het vervolg ook aandacht aan besteden tijdens oriëntatiecursus, startersdagen en leergang 4. Tenslotte Tot onze grote spijt heeft Ans Bijlmer de HOVUmc, en daarmee ook de HaDiDoc, verlaten. Met welverdiend pensioen. Zij was jarenlang één van de pijlers onder ons werk, en velen van jullie zullen haar in die hoedanigheid hebben leren kennen. Dan kun je je vast ook voorstellen hoezeer wij haar vertrek als een verlies beschouwen. Wat betreft de voortgangsgesprekken met de ervaren opleiders: de vaste man hiervoor, Mart Manjoero, wordt inmiddels bijgestaan door Erik Koelma, Willemien Avenarius, Pieter Bots en Jolijn de Graaff. We zitten nu op schema: voortaan heeft een hao elke 3 jaar een voortgangsgesprek. Er worden in totaal ongeveer gesprekken per jaar gehouden. Ook de voortgangsgesprekken met de beginnende opleiders in jaar 1 en 2 lopen voorspoedig. LORENZO 7

8 Scholingsaanbod 2010 Het onderwijs vindt plaats in leergangen, onderscheiden naar het basiscurriculum, leergang 0 t/m 4, en het keuzecurriculum voor ervaren opleiders, leergang 5. Nog even de belangrijkste praktische zaken en spelregels rondom de leergangen op een rijtje. PRAKTISCHE ZAKEN EN SPELREGELS Een cursus duurt vier dagen, te weten: twee achtereenvolgende dagen in juni en in november. Uitzondering zijn de 2-daagse novembermodules voor opleiders die niet aan een 4-daagse deel konden nemen. Duo-opleiders zijn altijd beide welkom; wél wordt elke deelnemer geacht alle 4 dagen aanwezig te zijn. Toekenning van forfaitaire accreditatiepunten: Opleiders krijgen 24 accreditatiepunten indien er een aios in de praktijk werkzaam is gedurende het gehele jaar, en aan alle verplichte didactische scholing en toetsing (incl. LHK) is voldaan. U dient alle dagdelen van de cursus te volgen. Het is aan de docenten te beoordelen of de cursus als voldoende kan worden afgesloten en u doorstroomt naar een volgende leergang. Het doen van aanvullende of compenserende opdrachten kan tot de mogelijkheden behoren, eventueel met begeleiding van een hao-coach. Inschrijving voor de keuzecursussen van leergang 5 geschiedt in volgorde van binnenkomst. Wij proberen zoveel mogelijk de zelfstandige periode van de aios te plannen tijdens de meerdaagse hao-cursussen. Wij sturen u na de gehele cursus, dus na november, een rekening. De kosten zijn inclusief maaltijden en overnachting. Alleen wanneer u minimaal 7 dagen voor aanvang van de cursus opgeeft dat u niet zult overnachten, kunnen wij de overnachting in mindering brengen op uw rekening. Niet genoten maaltijden kunnen wij helaas niet in mindering brengen. Verdere informatie zie Regelgeving financiële afhandeling meerdaagse cursussen op en bij Sylvia el Gannouti, maandag t/m donderdag tel , s.elgannouti@vumc.nl. 8

9 Basiscurriculum leergang 0 Hieronder wordt per jaargang het cursusaanbod beschreven dat in het scholingsjaar 2010 op het programma staat. U kunt zich alleen inschrijven voor een cursus als u ook in de desbetreffende leergang bent ingedeeld. Zie hiervoor het bijgevoegde actuele overzicht op pagina 33. Titel cursus Doelgroep Cursusdagen ORIËNTATIECURSUS Erkende huisartsen die geïnteresseerd zijn in het opleiden van een aios. Deze cursus wordt bij voldoende belangstelling twee keer per jaar aangeboden. De volgende cursussen vinden plaats op september 2010 maandag/dinsdag maart 2011 maandag/dinsdag september 2011 maandag/dinsdag telkens van tot uur (met overnachting). Aan deze cursus zijn geen kosten verbonden. Docenten Inhoud cursus Thema s Werkwijze Helle Poulsen en Angelika Raths Deze geaccrediteerde cursus is een eerste, vrijblijvende oriëntatie op het aan het VUmc. Het doel van de cursus is dat de belangstellende huisartsen en het instituut na afloop kunnen besluiten of men met elkaar in zee wil gaan. Eerste kennismaking met de huisartsopleiding VUmc Verwachtingen en wensen van deelnemers en instituut Structuur van de opleiding en plek van de huisartsstages Voor- en nadelen van het opleiden Mogelijkheden voor didactische scholing als opleider Ondersteuning van beginnende opleiders Wat moet, wat mag? Koppelingsprocedure Praktische consequenties voor de praktijkvoering Het hao-profiel HVRC-visitatie en leerwerkplan In deze interactieve cursus kunnen de deelnemers ervaring opdoen met de sfeer en werkwijze van het instituut. Aan de hand van opdrachten en tijdens praktische oefeningen maken de deelnemers kennis met de taken van het opleiderschap. Er wordt informatie gegeven, gediscussieerd en er is ruim gelegenheid voor het stellen van vragen o.a. aan het hoofd van de opleiding en twee aios. In de pauzes, tijdens het diner en de borrel kan men informeel van gedachten wisselen. 9

10 Het Basiscurriculum basiscurriculum leergang Leergang 0 0 t/m 4 Titel cursus Doelgroep STARTERSDAGEN Zowel de HOVUmc als de aanstaande opleider zijn na de oriëntatiecursus overeengekomen de samenwerking aan te gaan, de praktijk is gevisiteerd en de opleider is gekoppeld aan de eerste aios, maar de aios is nog niet in de praktijk. Cursusdagen Dinsdag 18 januari en dinsdag 15 februari 2011 Docenten Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze Helle Poulsen, Lili van Rhijn, Willem Feijen en Karol Habryka (hao) De opleider 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van de aios. 3.1 organiseert het eigen werk zodanig dat er ruimte is voor opleiden. 3.3 organiseert menskracht, middelen en informatiestromen met de betrokken partijen zodanig dat efficiënt en effectief gewerkt en geleerd kan worden. 3.4 bewaakt dat de aios geconfronteerd wordt met een patiëntenaanbod dat leidt tot gewenste competentieontwikkeling. 3.5 communiceert met het instituut over de inrichting van de opleiding en het effect ervan op de aios. Tijdens deze dagen vindt een eerste kennismaking plaats met onderwerpen die bij aanvang van het opleiden aan de orde komen en dient als voorbereiding op de komst van de aios. Er wordt een begin gemaakt met het oefenen van de meest basale didactische vaardigheden. Organisatie in de praktijk Onderwijsprogramma 1e jaar Inwerking aios Themagesprek, dagrapportage, consultatie Feedback Mentoraat Afwisselend wordt in de grote groep gewerkt (informatieoverdracht en groepsdiscussie) en in kleinere groepjes (oefenen van didactische vaardigheden). Zo wordt bv. in tweetallen een wederzijds interview gehouden en in drietallen worden leergesprekken op elkaar in rollenspelen geoefend. Ook zal er een ervaren opleider en hao-mentor, -coach aanwezig zijn. LORENZO 10

11 Basiscurriculum leergang 1 Titel cursus Doelgroep DE DUIZENDPOOT Opleiders die de startersdagen hebben gevolgd en de eerste (VU-)aios of AMA opleiden Cursusdagen 9 en 10 juni woensdag/donderdag 10 en 11 november woensdag/donderdag Docenten Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze Helle Poulsen, Gerda Visser, Karin Verschoor, Jan de Heer, Wim Schuurman (hao) en Willem Stronck (hao) De opleider 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van de aios. 2.5 beoordeelt op zo concreet en objectief mogelijke wijze het functioneren van de aios en communiceert hierover met betrokken partijen. 3.1 organiseert het eigen werk zodanig dat er ruimte is voor opleiden. 3.4 bewaakt dat de aios geconfronteerd wordt met een patiëntenaanbod dat leidt tot gewenste competentieontwikkeling. 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. Deze cursus is bedoeld als ondersteuning van hao s die op dit moment bezig zijn met hun eerste begeleidingsjaar. Op de eerste bijeenkomst in juni neemt u kennis van het onderwijs aan de huisartsopleiding bij het VUmc en de gebruikte leermiddelen. De beoordelingsprocedure voor aios met de daarbij behorende evaluatieformulieren wordt besproken. Er zal worden geoefend met leergesprekken: Welke vormen bestaan er? Wat kun je ermee? Waar moet je op letten? Hoe kun je op een juiste wijze feedback geven? In november zullen we doorgaan op het thema leergesprekken waarbij we gebruik zullen maken van een scoringslijst. Daarnaast is er ook aandacht voor de organisatie van de praktijk: Hoe stuur ik de patiëntenstroom? Naar analogie van het persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) van de aios zult u een persoonlijk ontwikkelingsplan voor uzelf opstellen: Wat wil ik als opleider leren, hoe en wanneer? Het persoonlijk ontwikkelingsplan van de aios Voortgangskwalificatie en beoordelingsprocedure Leergesprekken: consultbespreking, dagrapportage, consultatie Werken met de video en directe observatie Soorten leergesprekken: taak-, proces- en persoonsgericht Feedback: theorie en oefening Leercondities in de eigen praktijk Instructies aan de assistente We werken tijdens deze leergang afwisselend in de gehele groep en in kleinere groepen. Er wordt naar gestreefd zoveel mogelijk tijd te besteden aan actieve deelname van de groepsleden. Inleidingen en nabesprekingen vinden plenair plaats; maar oefenen in de vereiste communicatievaardigheden voor opleiders gebeurt veelal in tweetallen of subgroepjes van 3 of 4 deelnemers. Tijdens het tweede deel van de leergang in november wordt gewerkt met video-opnames van leergesprekken. 11

12 Het Basiscurriculum basiscurriculum leergang Leergang 2 0 t/m 4 Titel cursus Doelgroep LEERGESPREKKEN Opleiders die leergang 1 hebben afgesloten Cursusdagen 8 en 9 juni dinsdag/woensdag 9 en 10 november dinsdag/woensdag Docenten Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze Anouk Bogers, Jolijn de Graaff (juni), Leni Overmars (november) en Gert Roos (hao) De opleider 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van de aios. 2.4 stimuleert en ondersteunt de aios bij het formuleren van leerdoelen en het opstellen, realiseren en evalueren van leer-/werkplannen. 2.5 beoordeelt op zo concreet en objectief mogelijke wijze het functioneren van de aios en communiceert hierover met betrokken partijen. 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. 4.2 gaat bewust en adequaat om met de eigen houding als opleider. We gaan aan de slag met de door de hao s ervaren hobbels bij het voeren van leergesprekken. De door de cursisten meegenomen video s van eigen leergesprekken zijn daarbij onze inspiratiebron. In november oefenen we ook met het voeren van een leergesprek met een acteur aan de hand van eigen casus. Plaats en functie van het leergesprek Soorten leergesprekken Basisvaardigheden voor het voeren van leergesprekken Valkuilen Het nabespreken van observaties Hulpmiddelen bij leergesprekken, zoals observatielijsten (ALVU) Het concretiseren van leervragen Tips en trucs Ieder cursist neemt minimaal 3 video-opnames van eigen leergesprekken en een consult mee. Daarmee gaan we in kleine groepjes aan het werk. We proberen, door goed te focussen op individuele leerwensen, maatwerk te leveren. LORENZO 12

13 Basiscurriculum leergang 3 Titel cursus Doelgroep DOKTERS MET STIJL Opleiders die leergang 1 en 2 hebben afgesloten Cursusdagen 9 en 10 juni woensdag/donderdag 10 en 11 november woensdag/donderdag Docenten Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze Willem Feijen, Chris Rietmeijer en Christine van Duin (gastdocente) De opleider 2.1 maakt bewust gebruik van de eigen voorbeeldfunctie. 2.2 stimuleert en ondersteunt het ontwikkelen van kennis en vaardigheden op verschillende manieren. 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van aios. 2.4 stimuleert en ondersteunt de aios bij het formuleren van leerdoelen en het opstellen, realiseren en evalueren van leer-/werkplannen. 2.5 beoordeelt op zo concreet en objectief mogelijke wijze het functioneren van de aios en communiceert hierover met betrokken partijen. 3.4 bewaakt dat de aios geconfronteerd wordt met een patiëntenaanbod dat leidt tot gewenste competentieontwikkeling. 3.5 communiceert met het instituut over de inrichting van de opleiding en het effect ervan op de aios. 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. 4.2 gaat bewust en adequaat om met de eigen houding als opleider. 4.3 hanteert effectief, verantwoord en flexibel verschillende rollen (zoals opleider, huisarts, collega, werkgever). Door vanuit verschillende invalshoeken te kijken naar stijlverschillen tussen hao en aios worden handvatten zichtbaar (en aangereikt) om deze verschillen positief en constructief te benutten. De hao raakt bekend met diverse theorieën over stijlen (leerstijltheorie van Kolb, belangentegenstellingen) en gebruikt deze in zijn/haar analyse en aanpak. Het voortgangsgesprek: begeleiden en beoordelen Omgaan met belangentegenstellingen volgens de Harvard methode Omgaan met weerstanden, de Roos van Leary Leerstijlen volgens Kolb In deze leergang zullen we gebruik maken van diverse werkvormen: Voorbereidingsopdrachten Reflectie op voorbereidingsopdrachten Aanreiken van theorie (Kolb, Leary en Harvard) Leren werken met hierbij behorende praktische modellen Rollenspelen Feedback geven en ontvangen Experimenteren met nieuw gedrag 13

14 Het Basiscurriculum basiscurriculum leergang Leergang 4 0 t/m 4 Titel cursus Doelgroep DOORSTART Opleiders die leergang 1, 2 en 3 hebben afgesloten of ervaren opleiders die een pas-op-de-plaats willen maken Cursusdagen 8 en 9 juni dinsdag/woensdag 9 en 10 november dinsdag/woensdag Docenten Competenties Harry Schleypen, Mart Manjoero en Carine den Boer (hao) De opleider 2.1 maakt bewust gebruik van de eigen voorbeeldfunctie. 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van de aios. 2.4 stimuleert en ondersteunt de aios bij het formuleren van leerdoelen en het opstellen, realiseren en evalueren van leer-/werkplannen. 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. 4.2 gaat bewust en adequaat om met de eigen houding als opleider. Inhoud cursus In deze leergang willen wij uw opleiderschap evalueren en de resultaten van deze toets in een perspectief van de toekomst plaatsen. Hoe was de situatie bij de start van uw opleiderschap? Wat is sindsdien verworven? Waar bevindt u zich nu? Waar wilt u naar toe? En wat gaat u doen om de kwaliteit van uw opleiderschap op peil te houden c.q. verder te ontwikkelen (doorstart)? Met deze leergang sluit U het verplichte curriculum af. Met de oogst ervan kunt U richting geven aan het zelfgestuurde leertraject in leergang 5. Thema s Werkwijze Wat hoopte ik dat het opleiderschap me zou brengen? Wat is werkelijkheid geworden en hoe bevalt dat? Wat heb ik inmiddels geleerd/verworven, en hoe bevalt dat? Wat heb ik als opleider in huis? Wat zijn mijn persoonlijke kwaliteiten die kenmerkend zijn voor mijn opleiderschap hoe maak ik daar actief gebruik van? Waarin zit de pit van het opleiden; wat geeft energie; zijn geven en ontvangen in balans; hoe behoud en/of bewaak ik dat? Waarin wil ik me verder ontwikkelen en hoe pak ik dat aan? Met behulp van eigen presentaties en oefeningen onderzoeken we de thema s, afwisselend plenair en in kleine groepjes. Tussendoor zijn er korte theoretische inleidingen om handvatten te bieden of het geheel in een kader te plaatsen. Persoonsgerichte feedback staat centraal. 14

15 Keuzecurriculum leergang 5 Ervaren opleiders kiezen zelf uit het onderstaande aanbod, afhankelijk van hun persoonlijke lacunes en belangstelling. Titel cursus Doelgroep KINDERMISHANDELING, HOE PAK IK DAT AAN? Opleiders die leergang 1, 2, 3, en 4 hebben afgesloten Cursusdagen 8 en 9 juni dinsdag/woensdag 9 en 10 november dinsdag/woensdag Docenten Anne Haak (vertrouwensarts), Thil Tolkamp en Jolande Schoonenberg (vertrouwensarts) Aantal deelnemers Minimaal: 8 Maximaal: 12 Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze De opleider past het diagnostisch, therapeutisch en preventief arsenaal van het vakgebied doelgericht en evidence based toe past communicatietechnieken en middelen doelgericht toe draagt bij aan effectieve intra- en interdisciplinaire samenwerking en ketenzorg bevordert de gezondheid van individuele patiënten en groepen patiënten 2.2 stimuleert en ondersteunt het ontwikkelen van kennis en vaardigheden aan aios op verschillende manieren 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. Tijdens de cursus wordt ingegaan op medisch inhoudelijke aspecten (letsels, fracturen) en op gedragssignalen van diverse vormen van kindermishandeling. Daarnaast komt aan bod: gespreksvoering en samenwerking met en verantwoordelijkheden van andere instanties, evenals juridische aspecten en veiligheid. Er wordt veel geoefend en getraind (o.a. doen van een goed lichamelijk onderzoek, afnemen van anamnese en gesprekstraining). En er wordt natuurlijk aandacht besteed aan de ondersteuning en begeleiding van de aios m.b.t. kindermishandeling. Herkennen van lichamelijke mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik, Pediatric Falsification Syndrome, huiselijk geweld Top-teenonderzoek, anamnese en aanvullend onderzoek Verslaglegging en fotografie Verdachte fracturen en huidletsels (als er voldoende tijd is ook: shaken baby, hersenletsels, buikletsels) Juridische aspecten Eigen ervaringen in de praktijk; motivatie, belemmeringen en emoties Samenwerking met andere instanties en rol van de huisarts Gesprekstraining Leergesprekken met en begeleiding van aios m.b.t. dit onderwerp Er worden veel verschillende werkvormen gebruikt met sterk interactieve componenten. De setting is veilig en kleinschalig. Er is een afwisseling van korte lectures met power-points, kijken naar een film en diverse werkgroepvormen als open en gesloten discussies, vaardigheidstrainingen, casuïstiekbesprekingen en communicatietraining. Uw eigen inbreng is net zo belangrijk als onze expertise. Juni: focus op eigen ervaringen, herkennen, medisch onderzoek, beleid en leergesprek. November: focus op communicatietraining, scenario s, verslaglegging en begeleiding aios. 15

16 Keuzecurriculum leergang 5 Titel cursus Doelgroep MOETEN MAAKT GEK (RET voor hao's) Opleiders die leergang 1, 2, 3, en 4 hebben afgesloten Cursusdagen 9 en 10 juni woensdag/donderdag 10 en 11 november woensdag/donderdag Docenten Wouter Backx (psycholoog/psychotherapeut) en Bob Stapel (huisarts) Aantal deelnemers Minimaal: 8 Maximaal: 14 Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze De opleider 2.1 maakt bewust gebruik van de eigen voorbeeldfunctie 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van de aios. 2.4 stimuleert en ondersteunt de aios bij het formulieren van leerdoelen en het opstellen, realiseren en evalueren van leer-/werkplannen. 3.1 organiseert het eigen werk zodanig dat er ruimte is voor opleiden. 3.2 schept en onderhoudt een goede werkrelatie met alle partijen die betrokken zijn bij de uitvoering van de opleiding. 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. 4.2 gaat bewust en adequaat om met eigen houding als opleider 4.3 hanteert effectief, verantwoord en flexibel verschillende rollen (zoals opleider, huisarts, collega, werkgever). Bekend worden met het ABC-model van de RET. Bekend worden met het RET gespreks-model. Gebruik maken van RET gespreksmodel bij de interactie met de aios. Hoe RET te gebruiken bij obstakels en uitdagingen die de opleider tegenkomt bij de begeleiding van de aios. Uitgangspunten van de Cognitieve Gedragstherapie (CBT) Wat is anders in de RET dan in het algemeen de CBT ABC-model van de RET Uitdagen van irrationele gedachten en formuleren van rationele gedachten Toepassen RET op problemen in de omgang met de aios Oefenen met eigen problemen Juni: Inventariseren wat je met de aios zoal tegenkomt aan problemen en uitdagingen. In de eerste kennismaking met de RET laten we je zien hoe je die kunt toe passen op één of meer van die problemen. We gaan in op het verschil tussen CBT en de RET en geven een nadere uitleg van het ABC -model. Dan laten we jullie zelf oefenen met het toepassen van de RET op echte problemen van een van de andere deelnemers. We besteden uitgebreid aandacht aan het uitdagen van de irrationele gedachtes en het formuleren van de nieuwe gedachtes. Tussen juni en november: Proberen het geleerde toe te passen op problemen die je tegenkomt met de aio. Een inventarisatie maken van de problemen en uitdagingen die je bent tegengekomen. Enkele voorbeelden van problemen en uitdagingen met de aios registreren volgens het ABC-model. November: We maken met elkaar een inventarisatie van de problemen die jullie zijn tegen gekomen en we kijken hoe die problemen zijn aangepakt met de RET a.h.v. de registraties in ABC. We herhalen deels weer waar nodig de uit gangspunten van de RET en het ABC-model. We gaan weer oefenen nu aan de hand van de gevonden problemen met de aios. 16

17 Keuzecurriculum leergang 5 Titel cursus Doelgroep ACADEMISCH OPLEIDEN, WAT IS DAT? Opleiders van het Academisch Netwerk VUmc die leergang 1, 2 en 3 hebben afgesloten. Dat wil zeggen dat ook ANH-opleiders die in 2010 nog in leergang 4 zitten zich voor deze (eenmalige) scholing kunnen inschrijven en leergang 4 dan volgen in Ook geïnteresseerde opleiders van leergang 5 die niet betrokken zijn bij het Academisch Netwerk VUmc kunnen zich voor deze groep aanmelden. Cursusdagen 9 en 10 juni woensdag/donderdag 10 en 11 november woensdag/donderdag Docenten Wim Willems en Angelika Raths Aantal deelnemers Minimaal: 5 Maximaal: 12 Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze De opleider 2.2 stimuleert en ondersteunt het ontwikkelen van kennis en vaardigheden op verschillende manieren. 3.3 organiseert menskracht, middelen en informatiestromen met de betrokken partijen zodanig dat efficiënt en effectief gewerkt en geleerd kan worden. 3.5 communiceert met het instituut over de inrichting van de opleiding en het effect ervan op de aios. 4.1 werkt systematisch en doelgericht aan onderhoud en verbetering van het professioneel handelen als opleider. 4.2 gaat bewust en adequaat om met de eigen houding als opleider. 4.3 hanteert effectief, verantwoord en flexibel verschillende rollen (zoals opleider, huisarts, collega, werkgever). In ANH-opleidingspraktijken is opleiden één van de academische taken. Het opleiden van een aios is daar een onderdeel van. Wat moeten we ons daar bij voorstellen? Zijn ANH-opleiders uitmuntende academische didactici of gaat het meer over een manier van werken in een academische setting? Is het meer wat we overdragen dan hoe we het overdragen? Of zijn nog andere dingen aan de orde? In 2010 willen we tijdens de meerdaagse een eenmalige projectgroep in het leven roepen die zich over deze vragen buigt. De projectgroep stelt vast wat academisch opleiden is, de competenties die een academisch opleider nodig heeft en de randvoorwaarden waaraan voldaan moet zijn om academisch op te leiden. De werkgroep is, uiteraard met deskundige en aansprekende begeleiding, naar goede academische traditie zelfsturend. De te volgen weg en de uitkomst liggen daardoor niet van te voren vast. Mogelijke eindresultaten na deze vier dagen zijn bijvoorbeeld: een artikel een aanbeveling voor gerichte scholing/ondersteuning vanuit het ANH een onderwijsprogramma voor academische hao s of andere netwerken een discussiestuk een richtlijn voor een academische opleiding van een aios Onderdeel WER De werkgroep begint in juni met het vaststellen van haar doelen en werkwijze. Voor de hand liggend is te beginnen met een brede inventarisatie van aspecten van academisch opleiden. Welke punten daarvan zijn het meest relevant? Wat weten we daarvan, wat moeten we uitzoeken? Er zijn mogelijkheden om ter plekke online informatie te verzamelen. In november of wellicht al in de tussentijd worden de geformuleerde doelen van juni concreet uitgewerkt. 17

18 Het Keuzecurriculum basiscurriculum leergang Leergang 5 0 t/m 4 Titel cursus Doelgroep BELEID BIJ SOLK (Somatisch Onvoldoende Verklaarde Lichamelijke Klachten) Opleiders die leergang 1, 2, 3, en 4 hebben afgesloten Cursusdagen 8 en 9 juni dinsdag/woensdag 9 en 10 november dinsdag/woensdag Docenten Nettie Blankenstein (EMGO), Anne Heynen en Henriëtte van der Horst (hoogleraar Huisartsgeneeskunde VUmc) Aantal deelnemers Minimaal: 8 Maximaal: 15 Competenties Inhoud cursus Thema s Werkwijze De opleider interpreteert de klacht binnen de context past het diagnostisch, therapeutisch en preventief arsenaal van het vakgebied doelgericht en evidence based toe bouwt effectieve behandelrelaties met patiënten op betrekt de patiënt actief bij de besluitvorming verwijst doelgericht op basis van actueel inzicht in de expertise van andere zorgverleners. 2.1 maakt bewust gebruik van de eigen voorbeeldfunctie. 2.2 stimuleert en ondersteunt het ontwikkelen van kennis en vaardigheden op verschillende manier. 2.3 past de voor de situatie geschikte communicatieve technieken efficiënt toe tijdens de begeleiding van de aios. In de CBO-richtlijn over patiënten met SOLK heeft de huisarts een centrale rol. De huisarts exploreert de klachten en de manier waarop de patiënt hiermee omgaat (SCEGS = somatische, cognitieve, emotionele, gedrags- en sociale aspecten), doet adequate diagnostiek, probeert met de patiënt te komen tot een gemeenschappelijke probleemformulering en aanpak, en houdt ook bij verwijzing de regie. In deze cursus oefenen we consult- en regievaardigheden die hiervoor nodig zijn. We volgen hierbij de opzet van de NHG cursus Beleid bij SOLK. Ook de aios leert beleid bij SOLK in het eerste jaar en in de 3e jaars differentiaties Lichamelijk Onverklaarde Klachten en Cognitieve Therapeutische Technieken. U leert hoe u de aios hierbij kunt helpen in de praktijk. Cognitieve technieken voor klachtexploratie, uitleg van vicieuze cirkels, beleid bij hardnekkige ongerustheid en bij patiënten die, vaak vanuit hun ongerustheid, verwijzing eisen. Herkennen van eigen catastroferende cognities ( deze patiënt is hopeloos, bij allochtonen werkt dit niet ). Hoe blijf ik somatisch alert? Wie behandel ik zelf, wie verwijs ik en hoe? Pijn en Brein: resultaten van nieuw neuro-fysiologisch onderzoek Hoe zorg ik dat de aios SOLK-patiënten ziet? Hoe krijgt de aios overzicht over de voorgeschiedenis? Feedback geven op SOLK-consulten van de aios Juni: Nadruk op gericht oefenen van consultvaardigheden m.b.v. cognitieve technieken. Woensdagochtend: presentatie Pijn en Brein, Henriëtte van der Horst. Tussen juni en november: Toepassen van cognitieve technieken in eigen SOLK-consulten en feedback geven op SOLK-consulten van aios. Video opnemen van leergesprek met aios over SOLK November: Nadruk ligt op de opleidersrol. Aan de hand van de video s en de opgedane ervaringen worden knelpunten besproken en nog eens geoefend. Ook de organisatie van de zorg voor SOLK-patiënten krijgt aandacht: stepped care met de huisarts in de regierol. 18

19 Alternatieven leergang 5 Let op: alleen voor ervaren opleiders Naast de verschillende vierdaagse cursussen, willen wij de volgende alternatieven onder uw aandacht brengen en van harte aanbevelen. Voor nadere informatie of ondersteuning kunt u terecht bij de teamleider Angelika Raths (a.raths@vumc.nl of ). SUPERVISIE Diegenen die in 2010 supervisie willen volgen en daarmee één of twee vierdaagse(n) willen compenseren verzoeken wij vriendelijk met de onderstaande richtlijnen rekening te houden: De supervisie richt zich niet alleen op het huisarts-zijn, maar ook op het opleider-zijn. De supervisor is LVSC- en/of NHG-geregistreerd. De supervisieserie duurt minimaal 12 bijeenkomsten, in principe om de 14 dagen. Voor individuele supervisietrajecten kan een serie van 10 gesprekken voldoende zijn. Minimale duur van elke bijeenkomst is: individueel 1 uur, 2-tal 1½ uur, 3-tal 2 uur. Elk contactuur supervisie bij een NHG-geregistreerde supervisor wordt gehonoreerd met 1 accrediteringspunt. Deze punten komen bovenop de 24 forfaitaire punten! De supervisor vraagt accreditatie via het NHG aan. De kosten van de supervisie worden door de deelnemers zelf gedragen. Natuurlijk kunt u ook supervisie volgen als u nog in leergang 1-4 zit. Alleen vragen wij u dan toch deel te nemen aan de vierdaagse. U kunt de compensatie voor supervisie dan verzilveren zodra u in leergang 5 zit. U kunt contact opnemen met Angelika Raths (a.raths@vumc.nl of ) voor verdere informatie, hulp bij het vinden van een geschikte supervisor, het samenstellen van een supervisiegroepje of het contact leggen met collega s die als opleiders supervisie-ervaring hebben opgedaan en daarover informatie willen verstrekken. INTERVISIE Intervisie kan een aantrekkelijk vervolg op supervisie zijn. Wie aantoonbaar heeft deelgenomen aan minimaal 7 intervisiebijeenkomsten met hao-collega s gedurende maximaal twee jaar, onbegeleid of begeleid door een geregistreerde NHG- of LVSC-supervisor, kan daarmee één vierdaagse cursus compenseren. De intervisie kan dan ook door de NHG-supervisor geaccrediteerd worden. Wij beschouwen Balintgroepen ook als een vorm van intervisie CO-DOCENTSCHAP HAO-BASISCURRICULUM Het meeste leer je vóór de klas Wie denkt didactische kwaliteiten te hebben, kan zich bij Angelika Raths opgeven als co-docent voor leergang 0 t/m 4. U kunt uw jaarlijkse vier scholingsdagen (met bijbehorende voorbereiding) dan gebruiken om vóór de klas te staan in plaats van in de klas te zitten. Eventueel nodigen wij u eerst uit voor een oriënterend gesprek hierover. U zult altijd naast een staflid-docent werken. De hoofdverantwoordelijkheid zal altijd bij het staflid liggen. Uw activiteiten zijn van ondersteunende aard. Omdat het een leeractiviteit is, een invulling van uw eigen scholingsdagen, wordt u hiervoor niet betaald, maar stellen wij u vrij van de kosten voor uw verblijf. Uiteraard zijn de cursusdagen die u begeleid geaccrediteerd. De cursussen zijn al uitgewerkt en men kan met ongeveer één dag inwerken volstaan. Zou het u meer werk kosten kunnen voor de extra tijd waarneemkosten worden gedeclareerd. U zult merken dat u tijdens het voorbereiden en geven van de stof zelf weer veel op zult frissen en bij zult leren. 19

20 Alternatieven Het basiscurriculum leergang Leergang 5 0 t/m 4 ONDERWIJSONTWIKKELING EN (CO)-DOCENTSCHAP HAO-KEUZECURRICULUM Als u zelf ideeën hebt voor het opzetten van een nieuwe didactisch gerichte cursus, c.q. onderwijsactiviteit voor ervaren opleiders, dan nodigen wij u graag uit om uw ideeën op papier te zetten en met ons te bespreken. Wij zullen kijken of uw ideeën passen in het kader van ons hao-curriculum en zo ja hoe wij u kunnen ondersteunen bij het vormgeven ervan. Denkt u ook over didactische kwaliteiten te beschikken, dan zou u de cursus eventueel zelfs samen met een ervaren staflid of een gastdocent/e kunnen geven. Daarvoor zullen wij u van tevoren uitnodigen voor een oriënterend gesprek. Waarschijnlijk zal het ontwikkelen, geven en mee-organiseren u meer tijd kosten dan uw 4 scholingsdagen. U kunt deze activiteit dan voor 2 jaren scholing laten tellen of voor de meertijd (in overleg) waarneemkosten declareren. OPFRISSEN Het kan voor een ervaren hao zinvol zijn een basisleergang te herhalen ter opfrissing van bepaalde didactische basisvaardigheden. De inhoud van de basiscursussen verandert in de loop der jaren en nieuwe docenten zetten vaak weer eigen accenten. Als u denkt dat u toe bent aan het opfrissen van de thema s van de leergangen 2, 3 of 4, dan bent u van harte welkom, mits er nog vrije plaatsen zijn. Dit kan ook een opstap zijn voor het volgende alternatief, het co-docentschap. PROJECTEN Misschien heeft u een eigen idee, hoe u uw didactische scholing vorm zou willen geven. Bij voorbeeld een eigen onderzoekje doen rond de competenties van opleiders, door collega's of aios te interviewen of te observeren en daarover eventueel een artikel te schrijven voor de ProVU? Ook de scholingsprojecten in Roemenië en Aruba vallen onder leergang 5. Stuur uw voorstel naar a.raths@vumc.nl. Wanneer je een schip wilt bouwen, breng dan geen mensen bij elkaar om hout aan te slepen, werktekeningen te maken en taken te verdelen, maar leer ze verlangen naar de eindeloze zee. Antoine de Saint-Exupéry 20

21 Niet alleen voor het werk... Angelika Raths Voor het derde achtereenvolgende jaar vertrekt de leergang 5-projectgroep Roemenië in september 2009 naar Craiova. Wij ondersteunen daar de huisartsopleiding bij het vernieuwen van hun curriculum (VUniCREd), met name door de collega-opleiders en stafleden didactisch bij te scholen en individueel te coachen. De vernieuwing betreft tot nu toe het derde jaar van de opleiding, want in het eerste jaar zijn de meeste aios vooral op zoek naar een opleidingsplek als specialist. Zij willen helemaal geen family doctor worden, want de huisarts is het sluitstuk van de gezondheidszorg in bevoegdheden, betaling en aanzien, the Cinderella of the health care, zoals Gabriela Parvulescu het formuleert. Een praktijk vinden is ook geen sinecure. Kans maakt men vooral in the middle of nowhere. Onze samenwerking begon met het bezoek van een Roemeense delegatie op de HOVUmc. Daarna is de hao-projectgroep geformeerd en zijn wij naar Roemenië gereisd (zie hiervoor ook de berichten in de ProVU s van april 2008 en 2009). Onze eerste didactische scholing stond in het teken van interactief onderwijs, werken in kleine groepjes, de aios consulten laten doen (ipv papieren te stempelen) en hoe dat in de praktijk te realiseren. Het jaar daarop hebben wij ons gericht op begeleidingsvaardigheden, luisteren en (door-)vraagen naar de leerwensen en -problemen van de aios. Het leergesprek in zijn meest basale vorm: überhaupt tijd nemen om met de aios te praten. Velen konden niet bedenken, waarover het dan zou moeten gaan. Deze keer wilden de collega s met ons oefenen, hoe je kritiek kunt geven. Wij zijn een paar keer op de VU bij elkaar geweest om een interactief programma te maken over feedback, met aandacht voor het belang van positieve bekrachtiging. Wij merken hoe waardevol het is dat wij hun en hun situatie inmiddels aardig kennen. Het programma ontstaat in nauw overleg met professor Viorela Enachescu, het hoofd van de opleiding en interniste met een warm hart voor de huisartsen. Omdat niet iedereen even vloeiend Engels spreekt en schrijft, onderhoudt zij het contact hierover met de achterban. 16 deelnemers hebben zich aangemeld. Wij hadden van te voren twee voorwaarden gesteld op grond van eerdere ervaringen: coaching on the job alleen voor diegenen die ook de scholing volgen er moet bij het bezoek tijd zijn voor een bespreking van de observaties. Op vrijdagochtend 18 september 2009 staan wij met z n tienen op Schiphol: Carine den Boer, Ingrid van Westing, Harry Spelt, Piet Bakker, Gert Bucher, Folkert Hoekstra en Moniek van den Ende, en als stafleden Karin Verschoor, Jan de Heer en ondergetekende. Een heuse expeditie, want je bent een lange dag onderweg: van huis naar Schiphol, vlucht richting Boekarest. Van het vliegveld Boekarest met taxi s minimaal één uur via de enige en altijd verstopte toegangsweg naar het station. Treinkaartjes kopen, proviand inslaan en dan ruim vier uur naar het eerlijk is eerlijk - weinig spectaculaire Craiova. Een lange reis Als we in het hotel arriveren is het laat. Er zijn momenten dat je je afvraagt: Waar doe ik het voor? Voor de ontmoeting, denk ik. De ontmoeting met elkaar. Het plezier in het gezelschap van deze inmiddels vertrouwde en op elkaar ingespeelde hao-groep. De samenstelling is nagenoeg onveranderd per jaar één wisseling. Gewoon een stel aardige mensen, bevlogen, met idealisme en een gegroeid gemeenschappelijk referentiekader. Het projectkarakter van deze onderneming geeft alle ruimte de werkzaamheden zelf te bepalen. De vrijheid en de andere cultuur mobiliseren onze creativiteit en ons aanpassingsvermogen. En natuurlijk de ontmoeting met de Roemeense collega s, die evenveel inzet en enthousiasme in de weegschaal leggen. Zij kampen met problemen die de meest ervaren huisartsen onder ons goed kennen uit de beginjaren van de huisartsgeneeskunde in Nederland. Elk jaar zijn wij weer benieuwd hoe het hun vergaat. Hebben zij hun voornemens kunnen realiseren? Heeft onze samenwerking zin gehad? 1e dag, zaterdag Zaterdagochtend presenteert de HO Craiova in de blauwe collegezaal van de medische faculteit de stand van zaken betreffende het project. Learning pyramid 21

22 nis toetst. De hervorming hiervan zal om een lange adem vragen. De betaling van huisartsen is helaas nog slechter geworden. In de blauwe zaal Wij bakken nog niks van het Roemeens dat trouwens veel verwantschap heeft met het Italiaans. Maria, inmiddels afgestudeerde aios, vertaalt voor ons. Maria vertaalt Wat is niet veranderd? De vertrouwde kerngroep is er weer - uitgebreid met een paar nieuwe gezichten. Het is nog steeds illegaal aios consulten te laten doen, ze mogen ook geen recepten tekenen. Een onderwijskundige koppelingsprocedure is onmogelijk, want de overheid bepaalt, welke aios naar welke praktijk gaat. Er zijn nog geen gedragswetenschappers gevonden. In de tijd van Ceaucescu werd de studierichting psychologie gesloten, dus er ontbreekt een hele generatie. De financiële situatie van de huisartsopleiding is onveranderd belabberd en ondoorzichtig geen betaling voor opleiders en groepsbegeleiders, geen betaalde ondersteuning voor Viorela, die zich om bijna alles zelf bekommert. Iedereen werkt nog steeds teveel en gaat, ons inziens, zorgwekkend met de eigen gezondheid om. Meestal hebben ze naast hun spreekuur in de praktijk 5-6 uur per dag nog een tot twee andere baantjes, een gezin en mantelzorg. Op de zusteropleidingen heeft Viorela nog geen medestanders kunnen vinden, die zich bij de hervorming aan willen sluiten. Aansluitend richten wij drie medische toetsstations in over knieklachten, schouderklachten en enkeldistorsie, waarbij een (gespeelde) aios een consult doet, de hao feedback geeft en daarop weer feedback ontvangt. Wat is veranderd? Alle aios in het derde jaar doen nu zelf consulten en zijn daar blij mee. De meesten hebben een eigen, soms geïmproviseerde, spreekkamer. Veel opleiders nemen nu af en toe tijd om samen met de aios over het werk te praten. Sinds vorig jaar heeft de aios-groep, conform hun eigen wens, twee vaste begeleiders om meer rust en continuïteit in de terugkomdagen te brengen: Madalina Dumitrescu, opleider en staflid van het eerste uur, samen met Irina Rachiteanu, een van de meest ervaren en door de aios uitmuntend geëvalueerde opleider. Zij proberen de terugkomdagen voor de aios te moderniseren. Aios luisteren niet meer uitsluitend naar theoretische lezingen, maar presenteren ook casussen aan elkaar. De huisartsopleiding toetst de presentatie van casussen nu ook in hun tentamen. Daarbij wijst hun eigen onderzoek uit, dat de aios nieuwe stijl achteraf praktisch sterker in hun schoenen staan. Theoretisch blinken zij minder uit, waar niemand een probleem in zou zien, ware het niet dat het landelijke tentamen nog steeds uitsluitend specialistisch-theoretische ken- Voorbereiding toetsstations Nederlandse hao s zijn enthousiast over deze onderwijsvorm, dus misschien is zij in Roemenië ook bruikbaar. We kunnen consult-observatie oefenen en tegelijk feedback praktisch koppelen aan medisch handelen. Het was levendig, niemand heeft zich een moment verveeld. Soms verfrissend hilarisch dankzij de levensechte en herkenbare patiënten, maar methodisch toch iets te complex. 22

23 Het basiscurriculum Leergang 0 t/m 4 Zaterdagmiddag komen de aios (jawel, tijdens het weekend) en demonstreren een stukje terugkomdag nieuwe stijl. Een dappere Maria (daar zijn er veel van) presenteert de standaard cardio-vasculaire klachten interactief aan haar groep. Wij besluiten de middag met een spuironde voor opleiders, zonder aios, onder leiding van Carine en Piet. Reflectieronde voor hao s Onderwijs van aios voor aios in een ontspannen sfeer niet zonder flappen Hoe kwam Maria tot dit thema? Een slimme zet van de docenten. Zij hadden de aios in het begin van het studiejaar na hun leerdoelen gevraagd en daarna iedereen uitgenodigd juist over het eigen leerthema onderwijs aan de mede-studenten te geven het meeste leer je voor de klas. Wij hebben ons laten vertellen, dat het onwennig is in de Roemeense leef- en werkcultuur over eigen gedachten en twijfels open te praten. Misschien een gevolg van vele jaren dictatoriaal regime? Toch hebben opleiders aangegeven, dit te willen. 2e dag, zondag Zondagochtend introduceren wij in het plenum de feedbackregels en demonstreren het verschil tussen observeren, waarnemen en beoordelen. Daarna herhalen wij een succesnummer van de vorige scholing: een carrousel met drie haltes, waar telkens twee van ons aan een klein groepje een kort fragment laten zien van een leergesprek - uit de eigen praktijk, met de eigen aios, in het Engels. Deze keer komt er op een of andere manier feedback in voor. Dappere aios met trotse groepsbegeleiders Het maken van deze demonstratie-video s was onverwacht veel werk, want de meeste opnames vonden geen genade in de ogen van de kritische collega s: onvoldoende geluidskwaliteit, teveel didactisch jargon, te lang, te ingewikkeld. Het moest kort zijn, helder, in simpel Engels en leuk om naar te kijken - de één is nou eenmaal meer mediageniek dan de ander. Iedere Nederlandse hao werd nog eens gedwongen zich te bezinnen op de essentie van een leergesprek. 23

24 Gelukkig bleven er uiteindelijk toch drie over. En de besprekingen in Roemenië leverden zoveel stof en plezier op, dat de inspanningen absoluut de moeite waard bleken te zijn! Kijken naar leergesprekken 3e dag, maandag Tijdens de praktijkbezoeken hebben Karin, Jan en ik als stafleden op verzoek van Viorela en de groeps-begeleiders Irina en Madalina een werkbespreking. Ons bezoek is een goede aanleiding voor zo n intercollegiaal overleg, want daar komen zij in de waan van alledag maar niet aan toe, terwijl die behoefte er wel is. Zij willen praten over het programma van de terugkomdagen voor aios, voor hao s en het curriculum voor alle nieuwe opleiders, want de HO overweegt het eerste jaar ook bij het project te betrekken. Verder wil men kijken naar de organisatiestructuur van de HO. Tot nu toe rust bijna alles op de schouders van Viorela, terwijl stafleden staan te trappelen eigen verantwoordelijkheid te nemen. Viorela geeft in haar ontwapenende openheid meteen toe, dat zij hard zal moeten oefenen om te delegeren om zich meer te kunnen richten op de condities, de geldstromen en de PR van hun geweldige project. Plezier bij de bespreking Werkbespreking staf Zondagmiddag komen de aios weer terug voor de voorbereiding van de praktijkbezoeken op maandag en dinsdag. Iedereen kan alvast persoonlijk kennis maken en de aios worden gerust gesteld dat wij niet op hen gaan letten, maar op de opleiders. Wat zijn diens leerdoelen? En waar moet men de volgende dag wanneer zijn? De beproefde formule is, dat twee Roemeense haoaios-koppels een eenheid vormen met twee van onze opleiders, die beiden individueel beide praktijken bezoeken. Dat biedt met een tussentijdse overdracht de mogelijkheid op het eerste bezoek aan te sluiten en tegelijk input van twee opleiders te bieden, want iedereen kijkt natuurlijk vanuit haar/zijn eigen invalshoek. Voordeel is ook dat de zestallen dan aan het einde van de scholing veilig en petit comité met elkaar kunnen evalueren. Wel worden de groepjes anders samengesteld dan vorig jaar, want iedereen vindt het leuk andere collega s en praktijken te leren kennen. Hao s, die op dit moment geen aios hebben lenen er eentje van een collega, die niet mee kan doen. Voor de betrokken aios blijkt het winst een andere hao en praktijk te hebben meegemaakt. Verder is een vraag hoe men alle nieuwe opleiders het beste bij kan spijkeren en of wij mogelijkheden zien de didactische kwaliteit van gastdocenten op te krikken. Wij bespreken de haalbaarheid hiervan en het alternatief aios zelf onderwijs aan elkaar te laten geven, zoals zij zaterdag hebben laten zien. Kwamen onze collega s nogal moe en teneergeslagen binnen, na drie uur geanimeerd overleg gaat iedereen opgetogen en met een blos op de wangen weg. Héérlijk werk! 4e dag, dinsdag Na de laatste praktijkbezoeken evalueren wij, met de aios erbij. Wat op de Roemeense collega s verreweg de grootste indruk heeft gemaakt is de positieve feedback. Uitspreken van wat goed gaat, kan onze relaties veranderen. Dit moeten veel meer mensen weten. De aios krijgen zo meer vertrouwen. Ze worden er blijer van. een aios beaamt dit volmondig. Het is nuttig ook zelf feedback te krijgen. Daarbij versterkt waardering ook het eigen zelfvertrouwen. Het maakt gever en ontvanger jonger. 24

25 Het basiscurriculum Leergang 0 t/m 4 Een deelneemster vertelt tijdens het leergesprekkencarrousel dat zij de regels van de positieve feedback meteen thuis heeft toegepast. Zij irriteerde zich er al lang aan dat haar zoon zijn huiswerk zo slordig maakte en had de gewoonte pagina s, waarover zij niet tevreden was, uit het schrift te scheuren. Nu had zij het roer omgegooid en was hem gaan prijzen voor wat hij wél goed had gedaan. Tot verbijstering van de puber, die niet wist wat hem overkwam. En, glundert zij, het werkt! Dit is niet alleen voor het werk, dit is voor het leven. Als vervolg willen zij oefenen met observeren, het instrueren van lichamelijk onderzoek, kritiek-geven, beoordelen en video-opnames in de praktijk maken. Sommigen zouden ook gedurende het jaar graag contact willen houden over de voortgang. Wij zouden niet in Roemenië zijn, als we ons bezoek niet af zouden sluiten met een copieus gezamenlijk afscheidsdiner. De volgende ochtend terug naar Boekarest. De helft van de groep vliegt huiswaarts. De anderen trakteren zich nog op twee dagen sfeer snuiven in de hoofdstad, waar driftig wordt gerestaureerd. En het lukt ons waarempel nog kaarten te bemachtigen voor een volstrekt uitverkocht pianoconcert in het magistrale concertgebouw Ataneul Roman. Hoe? Cash via de achteringang en dan op klapstoeltjes midden in het gangpad. Waar een wil is, is een weg, schijnt het motto in dit land. Of wij dit jaar weer gaan, laten we afhangen van hun wensen, maar in ieder geval nodigen wij de kleine kerngroep uit naar Nederland te komen. Misschien geeft dat extra inspiratie en bovendien gunnen wij onze hard werkende collega s een time-out en tijd met elkaar. Wie weet, gaat het hun, naast alle engagement voor beter onderwijs, ook om de ontmoeting. Heb jij belangstelling voor deelname aan de deze projectgroep, neem dan contact op met Karin Verschoor (c.verschoor@vumc.nl) of Angelika Raths (a.raths@ vumc.nl). Met z n allen de schouders onder de vernieuwing van de huisartsopleiding in Craiova. 25

26 Huisartsopleiding Aruba Sharline Vis Marileen de Haas Eind November 2009 is onze huisartsopleiding Aruba bezocht door Angelika Raths, Jolijn de Graaff, Jan de Heer en Gert Bucher van de huisartsopleiding van het VUmc. Alle expertise en hulp van deze delegatie was van harte welkom. De huisartsopleiding Aruba, die in september 2009 van start is gegaan, is opgezet volgens het model van de huisartsopleiding zoals die bij de VU wordt gegeven, inclusief de opleiding van opleiders. Voor de meesten van ons is het opleiden van aios iets nieuws. De situatie op Aruba is anders, onze opleiding is kleinschaliger. We zijn op dit moment met 4 hao s, 3 aios en 2 huisartsbegeleiders. Zo n kleinschaligheid heeft zijn voordelen, maar we hebben zeker behoefte aan nascholing, aan inzichten en adviezen. Deze opleidingsdagen waren erg nuttig voor de kennismaking van hao s en begeleiders onderling en voor het vergroten van de deskundigheid. Wij hadden vooral veel behoefte aan handvatten, structuur en feedback. De groep was leuk, enthousiast, flexibel en iedereen was twee weekenden achtereen beschikbaar. Tijdens de nascholing werden we geholpen met tips over observatie, we hebben geoefend met een reflectieronde en de step-by-step methode. Ook hebben we videoconsulten geanalyseerd met behulp van de Maas-globaal scorelijst en zijn wegwijs gemaakt op de site van de VU huisartsopleiding. Tijdens de gezamenlijke lunch werd ook informeel veel informatie uitgewisseld. Angelika en Jolijn gaven aan heel veel te herkennen vanuit de tijd dat de huisartsopleiding van de VU van start ging en hebben er vertrouwen in dat we dit jaar goede vorderingen kunnen maken voor een succesvolle opleiding op Aruba. De week na het hao-scholingsweekend kwamen twee ervaren huisartsopleiders, Gert en Jan, naar de opleidingspraktijk kijken. Ze hebben geobserveerd bij de consulten van de hao s en van de aios (dat wilden de aios graag) en een leergesprek tussen hao en aios bijgewoond. Hierna werd er feedback gegeven en besproken, waar we veel profijt van hebben gehad. Tijdens de eindevaluatie konden we het geleerde samenvatten in drie punten: veel handvatten, bevestiging op de goede weg te zijn en als hao minder aan het woord zijn! Aansluitend aan de specifieke nascholing voor de huisartsopleiding is er ook geaccrediteerde nascholing voor alle huisartsen op Aruba georganiseerd door de huisartsopleiding Aruba in samenwerking met de huisartsopleiding van de VU. Er werd gefocust op nefro- en urologie waarbij locale huisartsen, Jan de Heer als gastspreker, locale specialisten en de aios mooie presentaties en discussierondes over de standaarden hebben verzorgd. We kijken allemaal uit naar de volgende nascholingsdagen die in maart 2010 zullen plaatsvinden. Stoeien met de techniek Werkbespreking met de Arubaanse aios 26

27 Groeten van een mentor LHK-tips Oebele Dijkstra Barend van Duin Al sinds jaren heeft de huisartsopleiding van de VU de mogelijkheid gecreëerd voor huisartsopleiders een mentor of coach te kunnen raadplegen. Je hebt er in voorgaande nummers van ProVUssioneel over kunnen lezen. Het verschil tussen mentor- en coachfunctie is dat de coach een duidelijk omschreven opdracht krijgt, óf van jezelf óf van stafleden. Er wordt dan naar een doel toe gewerkt. Ter herinnering: deze mogelijkheid is er voor elke hao die eens, onafhankelijk van de groepsbegeleiders, wil reflecteren over het eigen functioneren als opleider of de mening wil horen van een ervaren collega-opleider. Het idee was dat dit vooral voor de startende, onervaren hao een handreiking kon zijn om zijn/haar beginnerzorgen en of problemen te delen. Het was voor de groep mentoren/coaches, en ik ben er één van, wat verbazend te moeten vaststellen dat er maar mondjesmaat gebruik werd gemaakt van dit aanbod (terwijl het toch gratis is). Al evaluerend bedachten wij dat het zelf oplossend vermogen van dokters de reden moest zijn. In de contacten die er wèl waren bleek dat deze als zeer zinvol werden ervaren door consultatievrager en -gever. In een rondvraag onder startende hao`s over de vraag waarom niet? bleek onbekendheid met het mentorenaanbod een frequent gehoord antwoord. Een belangrijke reden dus om middels dit stukje, daar iets aan te doen. Hao, weet van ons bestaan en kom rustig met je vragen! De beschikbare hao-mentoren en coaches vind je op de website onder de hao-knop. De LHK (Landelijke Huisartsgeneeskundige Kennistoets) voor hao s De LHK wordt zoals jullie weten, structureel 2x per jaar bij alle aios afgenomen en speelt een wezenlijke rol in de beoordelingsprocedure van aios. In de laatste 2 jaren van de opleiding moet de aios van de 4 dan afgenomen toetsen er minimaal 2 voldoende gemaakt hebben, waarvan er minimaal één in het derde jaar valt. Met de LHK wordt met name de kennis van de inhoud van de NHG-Standaarden getoetst. Landelijk is door de huisartsopleidingen afgesproken om de LHK ook aan opleiders aan te bieden. Hiermee worden meerdere doelen nagestreefd: het bieden van een mogelijkheid tot zelftoetsing van de huisartsgeneeskundige kennis als huisarts/ opleider ( het geldt dan ook als geaccrediteerde nascholing als huisarts!) het faciliteren van de ondersteunende rol die de opleider heeft bij het nabespreken van de kennistoetsresultaten van de eigen aios. Met name voor de vraag wat de aios kan doen om onvoldoende resultaten op domeinen binnen de toets te verbeteren én voor de vraag of dit betekenis heeft voor het feitelijk handelen op dit domein (hoe zit het met vakinhoudelijk handelen op dit terrein in patiëntcontacten? tijdelijk extra aandacht nodig voor nabespreken consulten/video s, die binnen dit domein vallen?) Landelijk is vastgelegd, dat beginnende opleiders in de eerste 1,5 jaar van hun opleiderschap 2x de LHK maken en in de jaren daarna minimaal 1x per 3 jaar. De afname gaat via Internet en je krijgt als opleider persoonlijke feedback op je scores. Een kopie hiervan gaat naar de huisartsopleiding VUmc en komt in je dossier als opleider. Je scores spelen geen rol in de formele beoordelingsprocedure als opleider, maar kunnen wel onderwerp van gesprek zijn in de voortgangsgesprekken, die je als opleider regelmatig krijgt. In de manier waarop je omgaat met de feedback uit de LHK s kun je soms ook zelf rolmodel voor de aios zijn. De ervaringen, die je ermee hebt opgedaan kun je vaak gebruiken in je begeleiding van je aios. We willen als opleiding daarom van harte aanbevelen om regelmatig als opleider de LHK te doen, zowel om jezelf als huisarts na te scholen als om de aios beter te kunnen begeleiden bij het werken aan kennislacunes. 27

28 Silverman voor hao's Het consult volgens Silverman Structuur bieden Begin van het consult Informatie inwinnen Lichamelijk onderzoek Uitleg en planning Beëindiging van het consult Relatie opbouwen Chris Rietmeijer De VUmc huisartsopleiding baseert zich sinds enkele jaren bij het onderwijs in arts-patiënt communicatie op het werk van Silverman et al 1. Om de hao s met deze benadering vertrouwd te maken is er een vast onderwijsprogramma op één van de paralleldagen, geheten Silverman voor hao s. Hieronder, als appetizer, een korte bespreking van een deel van het boek, dat overigens verplichte literatuur voor de aios is. Vaardig communiceren in de gezondheidszorg, een evidence based benadering, zo heet het boek dat in 2006 uit het Engels werd vertaald door Jan van Dalen, klinisch psycholoog aan de medische faculteit Maastricht. De oorspronkelijke titel Skills for communicating with patients van Silverman, Kurtz en Draper verscheen een jaar eerder. Het betreft de tweede druk. De eerste druk verscheen al in Sinds enkele jaren baseren de meeste huisartsopleidingen in Nederland hun onderwijs in arts-patiënt communicatie op dit boek. Ook Huisarts en Wetenschap besteedde een reeks artikelen aan het gedachtengoed van Silverman c.s. Het boek geeft evidence-based richtlijnen voor het onderwijs in communicatie-vaardigheden in de gezondheidszorg. Hiertoe wordt het medisch consult verdeeld in fases: Begin van het consult Informatie inwinnen Lichamelijk onderzoek Uitleg, advies en planning Beëindiging van het consult. De vaardigheden die in al deze verschillende fases nodig zijn worden beschreven. Daarnaast wordt een aantal vaardigheden beschreven die nodig zijn om door het hele consult heen structuur te bieden en de relatie met de patiënt op te bouwen. Al deze vaardigheden staan beschreven in de zogenaamde Calgary-Cambridge Observatielijst. Dit is een zeer uitgebreide observatielijst om gedrag tijdens een consult te scoren, vergelijkbaar met de MAAS globaal en de Paul van Katwijk observatielijst. Met veel bewijsvoering onderbouwt Silverman zijn ideeën over effectieve arts-patiënt-communicatie. In grote lijnen komt het erop neer dat er door het hele consult heen sprake moet zijn van twee richting verkeer. De dokter moet niet alleen informatie úitzenden maar vooral ook ontvangen. Fases Voor de beginfase van het consult (hoofdstuk 2) brengt dit niet veel nieuws: huisartsen zijn al lang bekend met het belang van een goede exploratie van de hulpvraag en de afbakening hiervan ten opzichte van de anamnese. Silverman onderstreept dit belang met veel onderzoek en wetenswaardigs, én beschrijft in detail de benodigde vaardigheden hierbij. Nieuw is de expliciete toepassing van het ziekte-klachtcontext-model tijdens de biomedische anamnese (hoofdstuk 3): Opnieuw met veel bewijskracht voert Silverman aan dat ook in déze fase in eerste instantie open vragen, en het betrekken van visie en beleving van de patiënt cruciaal zijn. Dit geeft meer en betere informatie dan het stellen van gesloten vragen en versterkt de hulpverleningsrelatie. Gesloten vragen zijn ook waardevol, maar meer ter completering van de anamnese. Ook nieuw is de uitgebreide aandacht die Silverman geeft aan de fase van uitleg en advies (hoofdstuk 6). Opnieuw veel bewijs en overtuigingskracht ter onderstreping van het belang van patiëntgerichtheid ook in déze fase. Door goed luisteren en zorgvuldig onderzoek heeft de arts een werkhypothese gevormd. Deze gaat hij nu meedelen, vergezeld van een plan van aanpak. Dat het voorgestelde beleid alleen maar kan werken als de patiënt het begrijpt en kan accepteren lijkt logisch maar de arts is daar in deze fase vaak te weinig mee bezig. Teleurstelling bij arts en patiënt kan het gevolg zijn. Bij de arts omdat de patiënt zich niet aan het advies houdt en bij de patiënt omdat hij het advies niet begrijpt en/of zich uiteindelijk toch niet gehoord en begrepen voelt. Het frisbee-model van Silverman beschrijft de voortdurende interactie tussen arts en patiënt waarbij de arts steeds verifiëert of zijn boodschappen in vruchtbare aarde vallen. Zo niet dan doet hij een stapje terug en exploreert hij mét de patiënt wat er in de weg zit. Gezamenlijke besluitvorming is het toverwoord voor betere uitkomsten wat betreft patiënttevredenheid, therapietrouw, en zelfs bloeddruk en HbA1c. De hele boekbespreking ( Silverman: samenvatting en leeswijzer ) vindt u op de website onder aios, jaar1, cursorisch. 1 Silverman, Kurtz, Draper: Vaardig Communiceren in de Gezondheidszorg, 2e druk. ISBN:

29 Harry Spelt: Ik herken mezelf in de onzekere aios... Angelika Raths Harry Spelt, 30 jaar opleider Harry, je stopt na meer dan 30 (!) jaar als huisartsopleider bij de HOVUmc. Welke beelden, situaties associeer jij met het opleiderschap? Ik was er jong bij. Mijn eerste haio, zoals ze toen nog heetten, was ouder dan ik. Nou waren we de eerste jaren ook meer gelegenheidsgevers dan opleiders. Maar met de komst van de meerdaagse trainingen werd het professioneler. Ik heb nog helder op mijn netvlies de eerste keren onder leiding van Herman van Aalderen en Hans van der Voort met 10 tot 12 opleiders in Stoutenburg. Wat deden jullie daar dan? Het was een combinatie van wat nu terugkomdag/ paralleldag voor opleiders is en een voorloper van onze meerdaagse cursussen. Dus veel spuien, problemen bespreken, tips uitwisselen en ook het eerste begin van scholing van de opleiders. Het was er bar gezellig. Wat was ten aanzien van het opleiderschap voor jou het meest onverwacht? Dat het verslavend was. Als ik soms een tijdje geen aios had, begon ik het te missen. De laatste keer was heel moeilijk. Drie maanden voor het einde moesten we tegen de aios zeggen dat we haar geen bul konden geven. Ik kon het goed met haar vinden en we hadden hard gewerkt om het toch voor elkaar te krijgen, maar ze was ongeschikt als huisarts en dat wist ze eigenlijk zelf ook wel. Het was een heel pijnlijke beslissing, en ik heb er vaak wakker van gelegen. De steun en begeleiding vanuit het instituut waren toen geweldig. Gelukkig zijn we goed uit elkaar gegaan (met een etentje zelfs) en heb ik later nog contact met haar gehad. Welke situatie is jou het meest dierbaar? Als ik een keus moet maken uit al die situaties die mij dierbaar zijn, dan kies ik voor de bul-uitreikingen. Eind goed, al goed, blije aios met gezin en/of familie. Feestelijke en vaak geestige speeches en het gevoel dat je samen weer iets zinnigs hebt bijgedragen. Waar moet je nog steeds om (glim)lachen? In Soesterberg, tijdens de cursussen, waar jij vermaak organiseerde in de vorm van dansjes of iets dergelijks. Vaak hilarisch. Hoeveel aios heb je opgeleid? Als ik iedereen meetel, ook die maar kort bijvoorbeeld drie maanden gebleven zijn, kom ik op 34! Sommigen maar enkele maanden, anderen ook wel vijf kwartalen. Voor de statistiek: zes zijn uiteindelijk geen huisarts geworden en enkelen zijn al weer met het vak gestopt. Wat ik leuk vind is, dat door mij opgeleide aios zelf ook opleider of soms staflid geworden zijn. Toch enthousiast gemaakt kennelijk. Welke aios doen het sterkste appel op je? Ik herken mezelf in de onzekere, onervaren aios. Ik ben namelijk zelf niet opgeleid. Afgestudeerd in 1971 ben ik na militaire dienst en wat waarnemen zomaar begonnen als huisarts (met apotheek en verloskunde). Dat kon toen nog. Ik weet hoe het voelt als je moet overleven. Op hoeveel van hen ben je wel eens (een beetje) verliefd geworden? Bingo! Er waren soms zulke leuke, intelligente, vrolijke, leerbare meiden (maar ook mannen) bij, dat het moeilijk was kritisch te blijven. Verslavend Welke situatie herinner jij je als heel moeilijk? Ik ben een aantal keren met een opleiding gestopt om diverse redenen. Als je één opleidingstraject over mocht doen... Dit suggereert spijt. Nee, ik zou geen een over doen, maar realiseer me dat ik bij sommige opleidingen niet optimaal ben geweest. Ik moet ook accepteren dat er na drie jaar geen kant en klare huisarts staat. Education permante, daar geloof ik in. Ik heb wat gereedschap aangedragen, wat ingezaaid en dan maar hopen dat het ontkiemt. > 29

30 Aan jou is nog geen schijn van uitgeblustheid te bekennen. Wat helpt jou zo betrokken en enthousiast te blijven? De moeilijkste vraag. Ik weet het zelf niet zo goed. Het calvinisme van mijn jeugd, je moet woekeren met je talenten? Misschien ook iets moois en zinnigs tot stand brengen. Van een goed consult van een aios word ik blij en trots. Je bent al jaren hao-mentor. Als jij nu naast de beginnende hao Harry Spelt zou staan, wat zou je hem adviseren? Alle begin is moeilijk en niet iedere aios heeft evenveel talent. Geduld is een schone zaak. Je hebt van meet af aan meegewerkt aan de didactische scholing van huisartsopleiders in Roemenië, je hebt nascholing gegeven aan collega s in Suriname en als dit nummer verschijnt, ben je weer terug uit Aruba waar je beginnende hao s bij het opleiden hebt gecoached. Ja, ontzettend leuk en altijd inspirerend! Ik realiseer me elke keer hoe goed wij het hier als huisartsen georganiseerd hebben. Ik klaag al jaren niet meer hoewel... over wat er nu weer komen gaat met functionele bekostiging... daar wordt ik niet blij van. Maar dat zijn luxe problemen in vergelijking met de situatie van veel collega s elders. soms collega s zeggen: mijn opleider/leermeester zei altijd... en dan kwam er een fors statement, dat eeuwig blijft hangen. Als alles wat je met zoveel moeite overgebracht hebt vergeten is en één zo n zin is blijven hangen, dan is het toch goed (vind ik). Wat zou je het instituut op het hart willen drukken? Organiseer het niet te strak, geef ruimte aan individuele variatie in aandachtspunten, tempo enz. En wat de overheid? Iets meer huisartsen opleiden? Waar blijven ze allemaal? Het was niet makkelijk opvolging te vinden. Je mag een hartekreet voor alle hao s in een doosje doen. Welke wordt het? Een huisartsenleven zonder opleiding is als een huwelijk zonder kinderen. (Oei, kan dit wel?) In harmonië met jezelf Coaching van een Roemeense hao De HOVUmc is in de laatste twintig jaar veranderd. Wat is winst? Structuur. Er is een duidelijk curriculum en vele tools voor de opleider. Het opleiden van opleiders is de grootste winst. Je kunt je nu niet meer voorstellen dat je tegen een aios zegt: Doe het maar zoals ik het doe, dan is het goed. Door alle scholingen en contacten tijdens het opleiden ben ik niet alleen als opleider gegroeid, maar ook als huisarts en mens. Ik heb veel aan de opleiding te danken. Klinkt wat pathetisch, maar ik voel het wel zo. Wat is verlies? Structuur wederom. Er móet wel veel. Is er nog tijd voor een persoonlijk gesprek met je aios? Ik hoor Je zou kunnen denken dat de foto van jou in de hangmat aan je pensioen refereert, maar dat is niet zo. Het was een leading foto in je opleidersprofiel. Waarom? Je kunt bergen verzetten als je in harmonie bent met jezelf en je omgeving. Het huisartsenvak is bij mij van werk tot hobby geworden. Ik kan dit prachtige vak maar moeilijk loslaten, maar wil geen tweede van Hasselt worden (87 en nog steeds actief). Bij mij werkt het heel goed als ik regelmatig letterlijk en figuurlijk afstand neem. Ga op reis naar verre oorden en kom als herboren terug. De foto was op zo n reis. Overigens heb ik de neiging wat recalcitrant te zijn en dat zou ook best een verklaring voor de keuze kunnen zijn. Van harte bedankt voor je onstuitbare inzet en bevlogenheid, Harry! Wordt vooral een eerste Spelt, 87 en nog steeds actief in de opleiding. We zijn blij dat jij binnenkort voortgangsgesprekken met beginnende opleiders gaat voeren, want wij kunnen je maar moeilijk loslaten. Dus laten we nog een dansje doen... 30

31 Prikbord Knuffel zoekt wachtkamer! Veel van onze huisartsopleiders gaan binnenkort met pensioen en de opleiding breidt verder uit. Wij zijn dus op zoek naar nieuwe opleiders. Speur naar geschikte collega's! Sommige hebben een bemoedigend zetje nodig. Iedereen, die een huisarts kan motiveren deel te nemen aan onze vrijblijvende oriëntatiecursus (13/ , 14/15-3 en 12/ ), wordt beloond met deze onweerstaanbare knuffel voor de wachtkamer! U mag ons ook een naam doorgeven, zodat wij zelf contact op kunnen nemen. Breng ons nieuwe 'aanwas' en help ons sprongen vooruit! (contact: a.jansma@vumc.nl). TOEGANG TOT UBVU! Digitale toegang tot de Universitaire Bibliotheek VUmc (UBVU) voor alle opleiders! Vanaf nu alle vakliteratuur via internet. Aanmelden bij i.veerhuis@vumc.nl. Binnenkort meer info via mail. Vierdaagse 2011 De leergangen volgend jaar zijn op 7-9 juni en 8-10 november! Houd nu nog alle drie dagen vrij, want welke 2 van de 3 dagen het worden, verschilt per cursus. Zie hiervoor de ProVU van april

32 Insider - Palliatieve sedatie is zo gek nog niet! Wouter van Kempen Nog nooit heb ik zo n kleurrijke en originele rouwkaart ontvangen van een patiënt. Ja, mevrouw W. was erg creatief. Eén van haar schilderijen sierde de voorkant van de kaart. Ze is 83 jaar geworden en stierf na een liefdevol afscheid te midden van haar dierbaren. Op de kaart stond een klein gedichtje en dat vond ik ook heel toepasselijk: Treur niet om mij, want ik ben tevreden. Treur niet om mij, want ik heb het goed. Treur om mij, omdat we niet meer samen zijn. Hou me vast in gedachten, maar laat me nu maar gaan. Mevrouw W. kende ik vanaf het begin van mijn loopbaan als huisarts, bijna 35 jaar dus! We hebben al die jaren een zeer goed contact gehad. Ik blijf dat toch bijzonder vinden van ons vak. Dat je zoveel meemaakt in een gezin, de hoogtepunten en de dieptepunten. Belangrijk was het overlijden van haar man, zo n vijftien jaar geleden. Ik zie hem nog zitten aan de eettafel. Hij rolde zijn shag nadat bij hem longkanker was geconstateerd. Dat is toch iets gezonder dan die sigaretten, vind je ook niet doc? Ik sprak het niet tegen, het was toch al te laat. Toen hij zeer benauwd werd en zijn bed niet meer uit kwam, moest ik beloven hem niet te laten stikken. Nee, euthanasie wilde hij niet, maar een spuitje zodat hij lekker kon slapen, dat leek hem wel wat. Op een bepaald moment was het zover. Hij had de hele familie laten komen en rekende op het spuitje. Ik besprak nog eens de mogelijkheid van euthanasie, maar daar voelde hij toch niet voor. Ik besloot hem een cocktail te geven van valium en morfine. Hij ging inderdaad lekker slapen en overleed de volgende dag. Niet vreemd voor iemand die zó verzwakt was. Zijn vrouw en kinderen waren erg blij met de manier waarop dit gegaan was. Zo n gedeelde ervaring verstevigt de band nog meer. Al gauw kreeg ik een schilderijtje van haar voor mijn spreekkamer. Het hangt al jaren boven de onderzoekbank. Ook breide ze een trui voor me. Ze had de wol speciaal bij een schapenhouderij in Noord-Holland gehaald. Toen één van haar zoons aan kanker overleed was ze erg down. In die moeilijke tijd bezocht ik haar regelmatig. Inmiddels had ze zelf ernstig COPD gekregen. Ziekenhuis in, ziekenhuis uit. Ze werd steeds benauwder en kreeg ook veel pijn. Ze verzwakte enorm, maar steeds wist zij zich weer op te krikken. In het ziekenhuisbed maakte ze plannen voor later. Hoe zwak ook, zodra ze weer thuis was, begon ze te werken aan haar schilderijen of keramiek. Ze had nog zoveel ideeën! Bij de laatste opname werd echter longkanker geconstateerd. En toen brak er iets in haar. Ze vroeg of ik wilde komen en in het bijzijn van haar kinderen gaf ze heel duidelijk aan dat ze wilde inslapen, net als bij haar man. Ook met haar besprak ik de mogelijkheden. Ik vertelde over euthanasie door middel van een spuitje of een drankje. Maar ook vertelde ik over de mogelijkheid van palliatieve sedatie. Ze vond het nogal ingewikkeld maar koos daar uiteindelijk toch voor. Weer thuis had ze even een opleving. Ze speelde nog eventjes piano, probeerde te schilderen, maar moest dat toch snel opgeven. Het ging echt niet meer. Samen met mijn aios bezocht ik haar iedere dag. Met hulp van de technische thuiszorg kreeg ze eerst een morfinepompje en toen was het zover. We spraken op een avond af. De kamer zat vol familie. De sfeer was ontspannen. Er werden herinneringen opgehaald. Er kwamen foto s tevoorschijn. Mevrouw W. was glashelder en had veel humor. Ze nam van iedereen afscheid op een heel persoonlijke manier. Ook van de aios en tenslotte van mij. Ze bedankte mij voor de goede zorgen en onze vriendschap. Daarna moesten we aan het werk. Volgens het protocol kreeg ze eerst een bolus met 10 mg midazolam. Daar zou ze wel van in slaap vallen, verklaarde ik. Maar na een uur was ze nog even helder. Daarop sloten we de pomp aan met daarin een flinke hoeveelheid midazolam. We vertrokken. De familie bleef achter. Na drie uur kwam ik nog even kijken. Ze was nu wel in diepe slaap, maar had nog ruim twee uur verhalen verteld. De volgende ochtend hoorde ik dat ze in de nacht toch nog af en toe één oog had geopend met de woorden: ik ben er nog hoor. In de loop van de middag is ze rustig ingeslapen. Ik heb behoorlijk veel ervaring opgedaan met euthanasie in de loop der jaren en vond palliatieve sedatie eigenlijk een beetje tweederangs, een methode voor dokters met zwakke knieën. Maar na deze ervaring kijk ik er heel anders tegen aan. Wat mij betreft krijgt het een vaste plaats naast de vele mogelijkheden die we al hebben om het sterfbed te vergemakkelijken. 32