Groep 5 deel 1. Snap je kind! TAAL & REKENEN IN HET BASISONDERWIJS

Transcriptie

1 Groep 5 deel 1 Snap je kind! TAAL & REKENEN IN HET BASISONDERWIJS

2 Groep 5 deel 1 Inleiding Dit is deel 1 voor groep 5 van Snap je kind! De reeks bestaat uit 28 boekjes verdeeld over acht leerjaren. In elk boekje beschrijven we de lesstof van taal en rekenen. Bij taal gaat het onder andere over lezen, schrijven en spelling. Bij rekenen gaat het ondermeer om getalbegrip, alle rekenbewerkingen en ruimtelijk inzicht. Dit deel behandelt de lesstof van de zomervakantie tot de herfstvakantie. Na een lange zomervakantie is het fijn dat er even tijd is om de lesstof van groep 4 te herhalen, maar al gauw volgen er weer nieuwe spelling regels. Wanneer gebruik je nu een -d of een -t- aan het eind van een woord? Je kunt dat niet horen en dat maakt het schrijven ervan best lastig. En wanneer schrijf je nu een -f of een -v en een -s of een -z? Verder wordt de woordenschat flink uitgebreid met behulp van nieuwe strategieën, zoals het maken van woordparen en woordkaarten. De sommen gaan al tot de duizend en worden nog ondersteund met de getallenlijn. De tafels worden verder uitgebreid met de tafel van 6 en 9. Die tafels blijken heel handig te zijn bij het vermenigvuldigen van grote getallen. Bij het meten komt de millimeter om de hoek kijken en je kind leert kaartlezen aan de hand van coördinaten. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan verhoudingen: Wat is de verhouding tussen een plattegrond en de werkelijkheid? Kortom, er valt weer heel wat te leren. De redactie In dit deel behandelen we: TAAL Spelling in groep 5 5 Uitbreiding woordenschat 8 REKENEN Op naar de duizend 13 Hoe kleiner, hoe fijner 20 Niet elke school is hetzelfde en niet elke taal- of rekenmethode gebruikt dezelfde woorden en begrippen. De rubriek het kan ook anders speelt daarop in. Overal waar in de tekst hij wordt gebruikt, wordt ook zij bedoeld.

3 B C taal Groep 5 Deel 1 Onderwerpen tot de herfstvakantie (deel 1) Hoofdstuk Spelling in groep 5 Uitbreiding woordenschat Uitleg de kerstvakantie (deel 2) Hoofdstuk Help, ik heb een spreekbeurt! Met de computer aan de slag Taal/spelling: spelling van regelwoorden (t/d, z/s en f/v). Taal/spelling: strategieën voor het achterhalen en onthouden van woordbetekenissen. Uitleg de voorjaarsvakantie (deel 3) Hoofdstuk Persoonsvorm, onderwerp en gezegde Hoe schrijf je een tekst? Taal/spelling: voorbereiden van een spreekbeurt. Algemeen: gebruik van de computer op school en thuis. Uitleg de zomervakantie (deel 4) Hoofdstuk Zoveel woordsoorten Voortgezet technisch lezen Taal/spelling: herkennen van persoonsvorm, onderwerp en gezegde. Lezen/schrijven: strategieën voor het schrijven van teksten. Uitleg Taal/spelling: bijvoeglijk naamwoord, voorzetsel, zelfstandig naamwoord en persoonlijk voornaamwoord. Lezen/schrijven: vlot, vloeiend en correct leren lezen.

4 Spelling in groep 5 AB C Lezen en spellen gebeurde in groep 3 en 4 veelal met klankzuivere woorden. Klankzuivere woorden zijn woorden die je net zo schrijft als je ze uitspreekt, zoals hek, bos en speeltuin. Gelukkig is de Nederlandse taal redelijk klankzuiver. Toch redt je kind het niet om foutloos Nederlands te schrijven, zonder de spellingregels aan te leren. Uitleg In groep 4 heeft je kind al kennis gemaakt met enkele spellingregels. Ook heeft je kind in groep 4 al geleerd dat er verschillende soorten woorden zijn. Iedere woordsoort vereist een eigen aanpak. Hoe zat het ook alweer? Klankzuivere woorden ofwel luisterwoorden: Je schrijft ze zoals ze worden uitgesproken. Bijvoorbeeld bloemkool, worst. Net als woorden: Schrijf dit woord net zoals het woord dat je al kent. Bijvoorbeeld kraai = maai, zeur = kleur. Weetwoorden: Maak een denkbeeldige foto van het woord en onthoud hoe je het schrijft. Bijvoorbeeld bij pauw en meisje. Regelwoorden: Let op! Pas de goede regel toe. Bijvoorbeeld spellen en spelen. In groep 5 komen er een paar nieuwe regels bij waardoor je kind nog meer regelwoorden goed weet te schrijven. Ik hoor een - t -, ik schrijf een - d -. Ik maak het woord langer. Je kind heeft in groep 3 en 4 al geleerd om woorden te verlengen. Verlengen betekent het woord in het meervoud zetten (één boek, twee boeken). Op basis van dat verlengen zal hij nu leren bepalen of je een woord waarbij je een - t - aan het eind hoort met een - d - of een - t - achteraan schrijft. verlengingsregel De verlengingsregel is alleen van toepassing op zelfstandige naamwoorden (hoed - hoeden, kast - kasten). Je mag deze regel niet toepassen bij persoonsvormen! Denk bijvoorbeeld aan de extra - t - die je altijd schrijft bij de hij-vorm (hij wordt). Ook al hoor je een - d - in het woord bij verlenging (worden), je schrijft toch een - dt -. Hij leert dat hij het woord hond moet verlengen tot honden. Hij hoort nu een - d -, dus hij schrijft het woord met een - d - aan het eind. Erg lastig is dat er ook woorden zijn waarbij de verlengingsregel niet van toepassing is. Van het woord speelgoed is bijvoorbeeld geen meervoud te maken! Je kind moet het woord gewoon leren. Praktijk Stijn: Schrijf ik het woordje hond met een - t - of - d - achteraan? Ik hoor een - t -! Groep 5 deel 1 5

5 B C In de lange vorm verandert de - s - in een - z - en de - f - verandert in een - v -. Nieuw dit jaar zijn ook de regels rondom het gebruik van de s-z en f-v. Je kind heeft al eerder geleerd dat je het verschil tussen de - s - en - z - en - f - en - v - kan horen. Bij de - z - en - v - laat je je stembanden meetrillen. Daardoor gaat de letter duidelijk anders klinken dan de - s - en - f - waarbij je niet je stem, maar wel lucht gebruikt. Er kunnen echter fouten ontstaan als je kind de stemloze - s - of - f - niet stemloos uitspreekt of andere mensen dat niet doen. Je kind kan dan niet vertrouwen op zijn gehoor (klankzuivere benadering toepassen) en moet dan gewoonweg onthouden hoe je het woord schrijft. Je kind leert begin groep 5 dat hij kan terugvallen op de volgende regels: Aan het eind van een Nederlands woord kan nooit een - v - of een - z - staan. Niet diev, maar dief. Niet vaaz, maar vaas. Ook leert je kind hoe hij woorden die eindigen op een - s - of een - f - schrijft wanneer hij die langer maakt (meervouden). Woorden die eindigen op een lange klank en een - s - krijgen in veel gevallen een - z - als er een uitgang achter komt. Denk aan kaas - kazen, mees-mezen. Dat gebeurt ook bij de woorden die eindigen op -oes, -uis, -ies, -eus en -ijs, behalve bij kruisen. Een muis eet kaas en de poes lust wel een muis. Muizen eten kazen en poezen lusten muizen. Woorden die eindigen op een lange klank en een - f - krijgen in veel gevallen een - v - als er een uitgang achter komt. Denk aan brief - brieven, raaf - raven. Dat gebeurt ook bij de woorden die eindigen op -oef, -uif, -euf en -ijf, maar niet bij fotografen. De duif bracht een lief briefje bij de juf. De duiven brachten lieve brieven bij de juf. 6 Groep 5 deel 1

6 AB C waarom In groep 5 komen er een paar nieuwe regels bij waardoor je kind meer regelwoorden goed weet te schrijven. Hoe meer regels hij kent en kan toepassen, hoe minder fouten je kind zal maken. Tips Kinderen van deze leeftijd zie je steeds meer gebruik maken van de computer. Op school en ook thuis tikken ze snel een tekstje of verhaaltje. Meestal gaat dit niet zonder fouten. Als je een woord fout intikt, verschijnt er een rode kartellijn onder. Dit is erg handig voor een volwassene die een tikfoutje heeft gemaakt en heel goed weet hoe je een woord moet schrijven. Daar is de spellingcontrole tenslotte voor bedoeld. Maar een kind moet nog leren spellen. De computer corrigeert wel de tikfouten, maar niet de spelling. Neem bijvoorbeeld het woord: slakken. Als je dit woord intikt met één - k -, komt er slaken te staan. Dat wordt niet gecorrigeerd door de spellingcontrole, omdat het woord slaken een Nederlands woord is ( Zij slaken een gil ). Je kind schiet er dus niets mee op. Spelling, daar moet je zelf over nadenken. Het kan ook anders De - f - wordt ook wel de fietspomp letter genoemd. Je hoort ffffff. De - v - is van vlieg. Je hoort vvvvv. De - s - wordt ook wel de slangletter genoemd. Je hoort sssss. De - z - is de zwaanletter. De zwaan zwemt. Groep 5 deel 1 7

7 B C Uitbreiding woordenschat In groep 5 leert je kind de betekenis van een heleboel nieuwe woorden. Hij maakt daarbij gebruik van de strategieën die hij in groep 4 heeft geleerd. Daarnaast leert hij nieuwe strategieën toe te passen. Deze strategieën hebben betrekking op het achterhalen en het onthouden van woordbetekenissen. Uitleg In groep 4 leerde je kind de betekenis van nieuwe woorden met behulp van plaatjes, door een beschrijving of uit de context van een verhaal. Ook leerde hij de betekenis van woorden door ze in stukken te verdelen (aanrechtblad = aanrecht en blad). Het onthouden van woorden werd geoefend door woorden aan elkaar te verbinden, bijvoorbeeld met een woordweb. vakantie tent kampvuur slaapzak kamperen camping caravan In groep 5 leert je kind dat er nog meer manieren zijn om de betekenis van woorden te onthouden. Woordparen Je kind leert woorden onthouden door het maken van woordparen, bijvoorbeeld met woorden die hetzelfde (synoniemen) of het tegengestelde (antoniemen) betekenen. Voorbeeld van een oefening met woordparen: naderen betekent hetzelfde als (dichterbij komen); het tegenovergestelde van naderen is (weggaan). 8 Groep 5 deel 1

8 AB C Woordkaart Een andere manier om de betekenis te onthouden, is het maken van een woordkaart. Op een woordkaart wordt de betekenis van een woord uitgelegd aan de hand van woorden, zinnen en/of een tekening. Voorbeeld van een oefening met een woordkaart: Maak de woordkaart af. Schrijf vier woorden op die bij het woord astronaut horen. Schrijf een zin met het woord. Woorden: heelal raket ruimtepak - vliegen Zin: De astronaut vliegt door de ruimte. Informatie uit beeldmateriaal Je kind leert ook dit jaar weer met behulp van plaatjes de betekenis te vinden van nieuwe woorden. In het werkboek staan bijvoorbeeld een aantal woorden en plaatjes. De opdracht is dan om bij elk plaatje het juiste woord te kiezen en de betekenis op te schrijven. Zoek bij elk plaatje het juiste woord en schrijf de betekenis op. Manen De haren van een paard. Languit Helemaal plat. Hij leert hierdoor dat op een tekening verschillende dingen kunnen worden uitgelegd: hoe iets er uitziet, wat er gebeurt of over wie het gaat. Deze informatie helpt hem meer zicht te krijgen op het verband tussen beeldmateriaal en tekst. Zo kun je op een pictogram bijvoorbeeld zien waar je naar toe moet en wat je wel of niet moet doen. Groep 5 deel 1 9

9 B C waarom Hoe uitgebreider de woordenschat van je kind is, hoe gemakkelijker hij teksten kan lezen en begrijpen. Ook kan hij een uitleg op school beter volgen en zijn eigen gedachten en gevoelens beter onder woorden brengen. Je kind krijgt daarom ook in groep 5 uitleg over de betekenis van allerlei nieuwe woorden en leert strategieën om ze te onthouden. Tips Een leuke manier om woorden te onthouden is door er raadspelletjes mee te doen. Je kunt samen met je kind om de beurt iets over een woord vertellen of uitbeelden zonder het woord zelf te noemen. De ander moet dan het juiste woord raden. Of maak met je kind woordkaartjes van kleine stukjes karton of papier. Op de ene kant schrijf je het woord en op de andere kant zet je de betekenis van het woord (een omschrijving of plaatje). Met deze woordkaartjes kun je allerlei spelletjes spelen. vruchtbaar horizon schminken waar veel kan groeien Het kan ook anders De woorden die je kind leert, kunnen per taalmethode verschillen. Elke methode maakt voor haar lessen een keuze uit een lijst met de meest gebruikte Nederlandse woorden. Het kan dus gebeuren dat je kind met woorden thuiskomt die een ander kind van dezelfde leeftijd (nog) niet kent. Je kind leert niet alleen nieuwe woorden tijdens de lessen woordenschat. Eigenlijk leert je kind voortdurend nieuwe woorden, denk aan spreekbeurten en leeslessen. Zelfs bij een vak als rekenen zal je kind veel nieuwe woorden leren. 10 Groep 5 deel 1

10 doe het zelf AB C Je kind kan woorden in het meervoud zetten die eindigen op een - s - of een - f -. Probeer zelf eens onderstaande woorden in het meervoud te zetten. 1 Poes poe 2 Gleuf gleu 3 Dief die 4 Leus leu 5 Sluis slui 6 Muts mut 7 Groef groe 8 Bus bu 9 Fotograaf fotogra 10 Fuif fui 11 Kruis krui 12 Lijf lij Antwoorden 1 Poezen 2 Gleuven 3 Dieven 4 Leuzen 5 Sluizen 6 Mutsen 7 Groeven 8 Bussen 9 Fotografen 10 Fuiven 11 Kruisen 12 Lijven Groep 5 deel 1 11

11 2 3 Rekenen Groep 5 Deel 1 Onderwerpen tot de herfstvakantie (deel 1) Hoofdstuk Op naar de duizend Hoe kleiner, hoe fijner Uitleg de kerstvakantie (deel 2) Hoofdstuk Splitsen we nu nog steeds getallen? Ik weet en kan steeds meer Tellen: Het herkennen van de getalstructuur tot Het tellen in sprongen van 2, 3, 4, 5, 10, 100. Getallen tot 1000 kunnen schrijven. Rekenbewerkingen: Sommen tot 1000 ( ; ; ). Herhalen tafels 1 t/m 5 en 10. Aanleren de tafel van 6 en 9. Delen als opdelen. Meetkunde: Naast centimeter, meter en kilometer komt nu de millimeter. Van referentiepunt naar een nieuwe lengte. Ruimtelijk inzicht: coördinaten. Tijd: digitaal. Uitleg de voorjaarsvakantie (deel 3) Hoofdstuk Rekenen met inzicht Komma s en getallen Tellen: Het herkennen van de getalstructuur tot Vlot met stappen van 10 over een 100-tal kunnen stappen. Rekenbewerkingen: Optellen en aftrekken ( ; ). Tafels 6, 8, 9 en misschien 7. Vervolg delen als opdelen. Delen koppelen aan een keersom. Meetkunde: herhaling millimeter, kommagetallen. Inhoud: liter, deciliter en centiliter. Tijd: 20 over = tien voor half, 24-uurs klok (digitaal). Geld: komma getallen. Uitleg de zomervakantie (deel 4) Hoofdstuk Tellen: Het herkennen van de getalstructuur tot over de Vlot met stappen van 20, 25 en 50 over een honderdtal heen. Rekenbewerkingen: Met lossen over een tiental heen tot 1000 ( ; ). Met tientallen over een honderdtal heen ( ). Vermenigvuldigen (8 16) en delen (96 : 8). Meetkunde: referentiepunten, legenda in herhaling en kommagetallen. Inhoud: oriëntatie op centiliters en milliliters. Gewicht: digitale weegschaal. Uitleg Kennis geef je door Tellen: over de Rekenbewerkingen: Herhaling aftrekken over een honderdtal ( ). Van de splitsmethode naar kolomsgewijs rekenen (25 18; 252 : 6). Door combineren sommen aanpakken Meetkunde: de decimeter, vloertegels en oppervlakte. Ruimtelijk inzicht: schaduwen en windrichtingen.

12 Op naar de duizend Je kind zit in groep 5 en wordt steeds groter en wijzer. Hij mag nu al sommen tot het getal duizend maken. De rekensommen worden wel steeds ingewikkelder nu de honderdtallen meedoen. Natuurlijk herhaalt de leerkracht daarom ook nog de sommen tot het getal honderd. Zo bouwt je kind zijn zelfvertrouwen op en kan de leerkracht controleren wat je kind nog weet na zo'n lange schoolvakantie. Uitleg In dit hoofdstuk beschrijven we het tellen, optellen en aftrekken, vermenigvuldigen en delen tot de herfstvakantie. Je kind oefent het tellen tot duizend en maakt optel- en aftreksommen tot de honderd en tot de duizend. Bij de tafels is er opnieuw aandacht voor de getallen lijn en het herhaald optellen. Het gaat daarbij vooral om het oefenen van de tafel van zes en van negen. Verder krijgt de deling als rekensom meer inhoud voor je kind. Tellen In groep 5 gaat je kind zich de getallen tot duizend eigen maken. Hij doet dat op dezelfde manier als waarop hij in groep 3 de getallen tot twintig en in groep 4 de getallen tot honderd verkende. Bij de getallen tot duizend gaat het vooral om de structuur van de getallen. Je kind leert dat een getal als 673 te splitsen is in 6 honderdtallen (H), 7 tientallen (T) en 3 eenheden (E). Zo kan hij zich een hoeveelheid voorstellen bij deze grote getallen. Het getal 673 kan in een zogenaamd positieschema gezet worden. H T E Positieschema H T E Het getal zichtbaar gemaakt met stippen geeft ondersteuning. Groep 5 deel 1 13

13 2 3 We geven een paar voorbeelden op welke wijze je kind aan zijn getalbegrip werkt. Maak de volgende rij af: Willem heeft nummer 667. Tussen welke honderdtallen ligt 667? Spreek dit getal eens uit. Hang het bordje 110 op de juiste plaats aan de getallenlijn. Maak de som Het getal 492 = vijf sprongen van honderd en dan tel je er acht terug Optellen en aftrekken Bij het maken van rekensommen is er een samenhang tussen kleine en grote getallen. De leerkracht wijst je kind hierop. Een voorbeeld geeft misschien helderheid. Een som als is gemakkelijker uit te rekenen als je weet hoeveel is. En een som als is gemakkelijker uit te rekenen wanneer je weet hoeveel 8 3 is. De sommen zijn met elkaar te vergelijken. De som 8 3 is een hulpsom voor de som Je kind krijgt dan ook rijtjes als: Groep 5 deel 1

14 1 2 3 Daarnaast wordt er inzicht gevraagd bij het uitrekenen van de sommen tot honderd. We geven een voorbeeld aan de hand van de volgende som: Van de 38 kun je 40 maken. Dan krijg je de som = 13. Je hebt er 40 afgehaald en dat moesten er 38 zijn. Je hebt er dus 2 teveel van afgehaald. Daarom doe je er weer 2 bij en dat maakt 15. De uitkomst van = 15. Er is nog een andere manier om de som uit te rekenen. Van de 38 maak je 40. Dat is 2 erbij. Dan maak je van de 53 meteen 55, ook 2 erbij. De som wordt nu: =15. In groep 4 rekende je kind deze sommen nog uit met boogjes op de getallenlijn. Nu leert je kind deze sommen uit het hoofd uit te rekenen zonder de getallenlijn te gebruiken. Als hij dit nog lastig vindt, zal de leerkracht hem wijzen op de manier waarop hij dit in groep 4 heeft aangeleerd. De voorbeeldsom ziet er bij het hoofdrekenen als volgt uit: Eerst doe je er 30 af. Dat maakt 23. Dan doe je de 8 eraf. Daarbij splits je 8 in Je krijgt dan 23 3 = 20 en 20 5 = 15. Zie hiervoor ook de deeltjes van groep 4. De sommen met getallen tot duizend worden nog wel ondersteund met de getallenlijn. Voorbeeld: De onderstaande (kale) sommenrijtjes zijn overzichtelijk voor je kind en zijn al wel zonder de getallenlijn te maken: Groep 5 deel 1 15

15 2 3 Tafels In groep 4 spreken scholen vaak over een klein tafeldiploma. De ene school toetst hiervoor de tafels van 2, 4 en 5. De andere toetst hiervoor de tafels 1 tot met 5 en 10. Het grote tafeldiploma omvat alle tafels en wordt meestal pas in groep 5 afgenomen. Vermenigvuldigen Ook het vermenigvuldigen gaat naar grotere getallen. Daarbij maakt je kind gebruik van strategieën waarmee hij de sommen als het ware uit het hoofd kan uitrekenen. Zoals bij de keersom Je kind splitst eerst het getal 16 in 10 en 6. Dan rekent hij uit hoeveel 4 10 en 4 6 is. Dat is samen 64. Vervolgens kan hij ook de som 8 16 uitrekenen, want dat is het dubbele van = (4 10 = 40) + (4 6 = 24) = 64 Getallenlijn De getallenlijn is nuttig om sprongen van 6 en 9 te maken. Zo ontdekt je kind de antwoorden die passen bij de tafel van 6 en Om deze sommen uit het hoofd te kunnen maken, is het belangrijk dat je kind de tafels tot en met tien goed beheerst. De leerkracht zal er bij jou en je kind daarom op aandringen om dit schooljaar de tafels tot tien goed te leren. Hij stimuleert dit door je kind te belonen met een tafeldiploma. In groep 4 hebben we gezien dat de tafels van 2, 4 en 8 onderling een relatie hebben. Dit geldt ook voor de tafels van 5 en 10 en voor de tafels van 3, 6 en 9. Daarbij valt de tafel van 7 buiten de boot. Deze heeft geen relatie met de andere tafels en wordt daarom als laatste aangeleerd. Veel scholen richten zich begin groep 5 op de tafels van zes en negen. Een tafel is herhaald optellen. Je kind ziet dit ook als hij op de getallenlijn sprongen maakt van zes en negen. Je kind oefent de tafels met behulp van tekeningen, verhaaltjes en sommen. Opdracht: Hoeveel klokken zie je? Maak er een keersom bij. Hoeveel raampjes zie je? Maak er een keersom bij. 4 6 = 24 dus 24 = 6 Met inzicht is deze som snel gemaakt. Antwoord: 4 6 en Groep 5 deel 1

16 1 2 3 Delen In groep 5 krijgen de begrippen delen en deelsom meer inhoud voor je kind. Hierbij wordt het deelteken (:) meestal nog niet gebruikt. De leerkracht legt het delen uit door je kind vraagstukken voor te leggen waarbij hij eerlijk moet delen. Tijdens een schoolreisje willen 25 kinderen met een bal spelen. Meester Henk maakt 5 groepjes. Hoeveel ballen heeft de meester nodig? Willem heeft 32 potloden. In elke beker moeten 4 potloden. Hoeveel bekers heeft Willem nodig? Er passen 3 kinderen in een bootje. Er zijn 27 kinderen. Hoeveel bootjes zijn er nodig? Het delen van getallen is in deze opgaven een opdelen. Willem doet in elke beker vier potloden tot zijn potloden op zijn. Dan telt hij het aantal gevulde bekers. Met de bootjes gaat het al net zo. Telkens zet je drie kinderen in een bootje tot de kinderen op zijn. Hoeveel bootjes zijn er dan gevuld? De leerkracht zal je kind tot de herfstvakantie duidelijk maken dat je met een keersom kunt controleren of je goed hebt opgedeeld. Bij de laatste opgave heb je negen bootjes nodig. In elk bootje zitten drie kinderen. De keersom die daarbij hoort is 9 3 = 27 kinderen. Dat klopt dus. Ja en dan heb je nog het (op)delen met een rest. Niet alles kun je gemakkelijk opdelen. Er blijft wel eens iets over. Piet heeft vijfentwintig appelen en acht zakjes. Hoeveel appelen gaan er in elk zakje als je deze eerlijk over de acht zakjes verdeelt? Dat zijn er drie en dan houd je nog één appel over. Groep 5 deel 1 17

17 2 3 Waarom De nieuwe begrippen en rekenbewerkingen die je kind aan het begin van groep 5 leert, zijn bruikbaar bij de volgende rekenstappen van groep 5. Dit is goed te zien in de stap van de vermenigvuldiging naar de deelsom. De sommen zijn uitwisselbaar. Dertig potloden verdelen over zes kinderen past bij de som 6 5 = 30. De keersom dient als controlemiddel bij het (op)delen. Je kind kan er zichzelf mee controleren bij zijn rekenbewerkingen. Dat is handig bij het vinden van het juiste antwoord en geeft zekerheid. Tips Wanneer je kind tafels oefent, kan hij houvast hebben aan bepaalde strategieën: Laat je kind uitgaan van de som die hij al weet. Vaak is dit 5 keer en 10 keer. Deze antwoorden ondersteunen de andere sommen uit de tafel. Voorbeeld: Ik weet wat 5 7 is, dan is 4 7 één keer minder. Laat je kind het dubbele of de helft nemen binnen een tafel. Voorbeeld: 2 4 = 8, dus 4 4 = 16. Oefen liever vaak en kort, dan weinig en lang. Hoofdrekenen blijft een goed middel om rekeninzichten te onderhouden: Ik heb 58 spijkers en ik heb er net 23 gebruikt. Hoeveel spijkers heb ik nog? We moeten 68 km rijden. We hebben er 21 gedaan. Hoeveel km moeten we nog? Er zitten 25 kinderen in de klas. We hebben 75 snoepjes. Hoeveel snoepjes krijgt elk kind? 18 Groep 5 deel 1

18 1 2 3 Laat je kind eens met stappen van 10 vooruit tellen, bijvoorbeeld vanaf 260, vanaf 560 of vanaf 820. Laat je kind vanaf dezelfde getallen terugtellen in stappen van 10. Lukt dat ook in stappen van 100? Hoe ver kun je in stappen van 10 tellen zonder adem te halen? Hoe ver kom jij als ouder? En verlies daar eens bij. Dat zal je kind zeker stimuleren. Hoe ver kom je zonder adem te halen met de tafel van 6, 10 of 3? Kom je bij elke tafel even ver? Hoe zou dat nu komen? Ga niet te veel voor juf of meester spelen. Veel kinderen zien hun vader en moeder toch liever als hun papa en mama dan als hun leerkracht. Doe het in de vorm van een spelletje of wanneer je merkt dat je kind er plezier in heeft en jou uitdaagt. Het kan ook anders Sommige rekenmethoden leren de kinderen in een andere taal tot tien of twintig tellen. Dit kan bijvoorbeeld in het Frans, Engels of Turks. Klasgenoten die een tweede taal machtig zijn, willen zich hier graag in laten gelden. De volgorde waarin de tafels worden aangeleerd verschilt per school. Sommige scholen leren je kind in groep 4 al de tafels tot tien. Er zijn scholen die vóór de herfstvakantie het deelteken (:) introduceren. Anderen doen dit na de herfstvakantie. Groep 5 deel 1 19

19 2 3 Hoe kleiner, hoe fijner micrometer De vader van Ferdinand doelt op de micrometer. Een micrometer is een miljoenste deel van de meter. Een stapje kleiner heet de nanometer. Dan spreken we over een miljardste deel van een meter. Dit hoeft je kind in groep 5 nog niet te weten. Zijn er dingen die zo klein zijn dat je ze niet kunt meten?, vraagt Ferdinand aan zijn vader. Ja, dat kan. Maar hoe heet dat dan?, vraagt Ferdinand verder. Wat bedoel je?, vraagt zijn vader. Hoe heet het als het kleiner is dan een millimeter? Zijn vader fronst zijn wenkbrauwen. Daar vraag je me wat Ferdinand. Dat weet ik niet. Misschien een micromillimeter? Dat is zeker zo klein dat je het niet meer kunt zien, oppert Ferdinand. Dat zou zo maar kunnen, zegt zijn vader. Uitleg Ruimtelijke oriëntatie is een breed begrip. Wij laten de volgende onderdelen er onder vallen: meetkunde, ruimtelijk inzicht, inhoud, gewicht, tijd, geld, verhoudingen, tabellen en grafieken. Niet alle onderdelen worden in elk deel van Snap je kind! behandeld. Wanneer de ontwikkeling binnen een onderdeel klein is in een bepaalde fase van groep 5 of wanneer het om herhaling van de leerstof gaat, kan een onderdeel komen te vervallen. In dit hoofdstuk gaan we in op meetkunde, ruimtelijk inzicht, gewicht, tijd en verhoudingen. Meetkunde: lengte In groep 4 heeft je kind al heel wat metingen verricht met een liniaal, zijn voeten, handen of duimen. Van belang is dat je kind weet dat er alleen gemeten kan worden als je met elkaar afspreekt welke maateenheid je gebruikt. Vaak is dat de meter, maar het kan ook de lengte van een potlood of de lengte van je arm zijn. Je kind gaat in groep 5 verder met allerlei meetactiviteiten. Veel daarvan worden in de klas gedaan. Je kind krijgt eerst weer herhaald wat een meter en een centimeter is. Dat is bekende leerstof uit groep 4. Door bijvoorbeeld de dikte van een plank of een tafelblad te meten, maakt je kind kennis met het begrip millimeter. Zo is een plank aan de muur bijna een centimeter dik. Maar de term bijna een centimeter is niet nauwkeurig genoeg. De leerkracht daagt de kinderen uit en probeert aan de hand van een vragenspel of zijn leerlingen zelf met antwoorden komen. 20 Groep 5 deel 1

20 1 2 3 maten 1 centimeter = 10 millimeter (mm) 1 meter = 100 centimeter (cm) 1 meter = 1000 millimeter (mm) 1 kilometer = 1000 meter (m) Juf: Hoe kunnen we de dikte van de plank nu precies meten? Mark: Een centimeter op de liniaal heeft allemaal kleine streepjes. Juf: Hebben die kleine streepjes ook een naam? Net zoals de centimeter? Mark: Ik weet het niet. Corina: Die kleine streepjes heten millimeters. Juf geeft Corina een compliment: Dat is heel goed Corina. De leerkracht onderzoekt met je kind waar millimeters te vinden zijn en wijst hem bijvoorbeeld op de dikte van een dvd of een paperclip. Misschien kan je kind zelf ook dingen bedenken die een millimeter dik zijn: de streep van een dikke balpen of de dikte van een eurocent. Wol kan een millimeter dik zijn. Verder wordt de millimeter gebruikt als maateenheid bij de regenmeter. Op deze wijze krijgt het begrip millimeter inhoud voor je kind. De kilometer is in groep 4 al besproken en kan ook aan het rijtje worden toegevoegd. Je kind leert daarnaast meten vanuit een schaallijn. Vanuit een schaallijn leert hij de hoogte van een boom in te schatten. 1 meter Je kind leert ook om een hoekje meten. Hij meet van hoek tot hoek, daarna worden alle stukken bij elkaar opgeteld. Opdracht: Hoe lang is de totale lijn? 2 cm 4 cm cm cm Groep 5 deel 1 21

21 2 3 Meetkunde: oppervlakte Als je een oppervlakte hebt, dan kun je er ook omheen. Je kind leert dat als je ergens omheen kunt gaan, wij spreken van de omtrek. De omtrek zit strak tegen de oppervlakte aan en de omtrek kun je meten. In het leerboek van je kind staan bijvoorbeeld weilanden getekend. De weilanden zijn niet mooi vierkant, maar onregelmatig. De boer wil daar prikkeldraad omheen maken. Hoeveel prikkeldraad heeft de boer nodig? 1m Tjonge, wat is de boer weer prikkelbaar Ja, dat steekt mij ook 1m Hoeveel prikkeldraad heeft de boer nodig? Ruimtelijk inzicht Een schaakbord heeft een horizontale lijn van a t/m h en een verticale lijn van 1 t/m 8. Door een letter/cijfer combinatie is elk van de 64 vlakken op het schaakbord aan te geven. Een landkaart is ook verdeeld in vlakken. Je kind leert op een kaart af te lezen wat in vlak d5 te vinden is. Aan de hand van de coördinaten kan je kind plaatsen vinden op een landkaart. Nu is de kaart nog klein en overzichtelijk gemaakt. A B C D E Vlakken: b7, h3, c In welke coördinaten ligt de rotonde? In welke coördinaten ligt een meer? A B C D E 22 Groep 5 deel 1

22 1 2 3 Gewicht De begrippen gram en kilogram kent je kind al uit groep 4. De leerkracht zal deze begrippen herhalen. Je kind leert met weegschalen om te gaan door eerst het gewicht van een voorwerp in te schatten en daarna door weging te controleren hoe zwaar het voorwerp werkelijk is. Hij houdt dit bij in eenvoudige tabellen. Voorwerp Ik schat Op de weegschaal Leesboek 130 gram 250 gram Bal gram gram Je kind leert dat je ook een ½ kilo kunt hebben en dat verschillende voorwerpen even zwaar kunnen zijn. De leerkracht maakt weinig of geen gebruik van de begrippen pond en ons. Deze begrippen komen vanuit het verleden en maken geen deel uit van het metriek stelsel. De grammen en kilo s horen wel bij de standaardeenheden van het metriek stelsel. Voordat (in 1816) het metriek stelsel werd ingevoerd, sprak men al van een ons. Een ons had een andere massa dan nu en was ongeveer 30 gram zwaar. Een pond kwam op ongeveer 480 gram uit. Onderhevig aan de tijd kwam een ons uit op 100 gram en een pond op 500 gram. De groenteboer en de slager maken bijvoorbeeld nog wel gebruik van een ons en een pond. De leerkracht zal deze gewichten dan ook in verband brengen met deze winkeliers. Om misverstanden te voorkomen krijgt je kind geen sommen met ponden en onsen. Gewicht 1 kilogram = 1000 gram ½ kilogram = 500 gram Tijd Je kind weet inmiddels wat een kwartier, een minuut en een seconde is. En natuurlijk wat een heel en een half uur is. Dat de tijd in een tvgids anders staat aangegeven dan op de klok, is ook bekend. De tijd kan analoog en digitaal worden aangegeven. Tijd 1 dag = 24 uur 1 uur = 60 minuten 1 minuut = 60 seconden De leerkracht heeft kleine klokjes in de klas die kinderen mogen gebruiken tijdens het oefenen van het klokkijken. Op welke wijze kijkt je kind tegen 9.23 uur aan? Deze tijd is als volgt uit te leggen: Het is ochtend en er zijn al 9 uren voorbij. Het is 23 minuten na 9 uur, dat is bijna vijf minuten voor half tien. Een digitaal houvast:.15 minuten = kwart over;.30 minuten = een half uur;.45 minuten = kwart voor. Groep 5 deel 1 23

23 2 3 Verhoudingen Inzicht in verhoudingen helpen je kind bepaalde rekenproblemen te doorzien. Door handig gebruik te maken van bestaande gegevens, is een som op te lossen. Dit is het beste uit te leggen aan de hand van een voorbeeld. Hoe verhoudt de lengte van een auto zich tot de lengte van een boot? Praktijk Mirjam en Wouter staan met hun vader aan de oever van het Amsterdam-Rijn kanaal. De vrachtschepen trekken aan hen voorbij. De ene heeft een lading zand, de andere een stapel containers. Op sommige vrachtschepen staat een auto. Wouter vraagt zich af hoe lang een vrachtschip is. Kun je daar achter komen?, vraagt zijn vader. Het is niet gemakkelijk. Is er iets op de boot waar je de lengte van kunt bepalen? Mirjam roept: Ja, de auto. Hoe lang is die ongeveer?, vraagt vader. Wouter rent naar hun auto en maakt stappen over de lengte van de auto. Ik denk ongeveer vier meter. Dan doen we vier meter, zegt vader. Hoeveel auto s kunnen ongeveer op dat schip achter elkaar staan denken jullie? De kinderen overleggen met elkaar en denken dat het ongeveer 15 keer kan. Mirjam rekent snel 4 15 uit. Dat is ongeveer 60 meter, zegt ze. De boot is ongeveer 60 meter lang. Schip, zegt Wouter. Het is een schip. Nou schip dan, zegt Mirjam schouderophalend. De auto was het referentiepunt om de lengte van het vrachtschip te kunnen bepalen. Een landkaart heeft ook een verhouding, namelijk een verhouding met de werkelijkheid. Op een plattegrond leert je kind de eerste schaalverhoudingen berekenen. Onderaan een plattegrond staat vaak een schaal aangegeven: schaal 1 : 100 Dit spreek je uit als 1 staat tot 100. Voor je kind betekent dit: elke centimeter die je in je boek meet, is in werkelijkheid 100 centimeter, of 1 meter. 24 Groep 5 deel 1

24 1 2 3 Dit is de kamer van Janneke. De schaallijn geeft hierbij ondersteuning. bed kast 0 m 5 m bureau schaallijn Juf: Wat bekent het dan als je 4 centimeter in je boek meet? Juliano: Als ik 4 centimeter in het boek meet, is dat 4 meter in het echt. Of 400 centimeter. Tabellen en grafieken Je kind heeft in groep 4 al een staafgrafiek gemaakt. In groep 5 oefent hij dit ook door bijvoorbeeld de volgende gegevens om te zetten in een staafgrafiek: Maandag is het 15 graden Dinsdag is het 15 graden Woensdag is het 17 graden Donderdag is het 13 graden Vrijdag is het 21 graden maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag Groep 5 deel 1 25

25 2 3 Waarom Het doel van ruimtelijke oriëntatie is het vergoten van kennis zodat je kind zijn omgeving steeds beter begrijpt. Ook doet hij kennis op die bij andere leerstof noodzakelijk is. We lichten dit toe met een voorbeeld rond het begrip lengte. Kleiner dan een millimeter zal het op de basisschool voor je kind niet worden. Door nu om te gaan met de millimeter, leert je kind het getal 1,8 centimeter sneller begrijpen. Het cijfer 8 achter de komma geeft het aantal millimeters aan. Uiteindelijk ziet je kind in dat je steeds preciezer kunt meten met lengte, tijd en ook gewicht Hoe lang is het potlood? Tips We geven enkele tips die betrekking hebben op oppervlakte en tijd. Veel kinderen denken dat wanneer de oppervlakte van een tegelpad gelijk blijft, ook de omtrek van het tegelpad gelijk blijft. Dat hoeft uiteraard niet op te gaan. Het voorbeeld hiernaast laat dit zien. Met een zelfde aantal blokken kan je kind verschillende oppervlakten maken. Laat je kind er hekjes omheen plaatsen. Heeft hij telkens dezelfde hoeveelheid hekjes nodig? De oppervlakte is 16, de omtrek verschilt. Veel kinderen hebben in het begin moeite met de omzetting van de digitale tijd naar de analoge tijd. Wij gaan hier later meer op in. Van belang is dat je kind beseft dat een dag uit vierentwintig uur bestaat. De klok maakt twee rondjes van twaalf uur en begint om twaalf uur s middags opnieuw met tellen. Wijs je kind hier eens op. De digitale tijd begint niet opnieuw maar telt door. Eén uur s middags is in de digitale tijd het dertiende uur (13.00 uur). De digitale klok begint pas om twaalf uur s nachts opnieuw. 26 Groep 5 deel 1

26 1 2 3 Het kan ook anders Het rekenen met schaalverhoudingen wordt niet op alle scholen in deze periode van groep 5 aangeboden. Je kind kan er later in het jaar mee thuiskomen. Veel scholen laten je kind met symmetrie werken. Hij leert de helft van tekeningen bepalen door er een spiegel op te zetten. Hij leert zo het midden te vinden. Hieronder volgen een paar voorbeelden. Je kind gaat in deze fase van groep 5 ook aan de slag met bouwplaatjes. Terwijl de ene school zich richt op het vouwen van de kubus, tonen andere scholen bouwplaatjes van de cilinder en de piramide en soms zelfs van een kegel. Groep 5 deel 1 27

27 2 3 Doe het zelf A Reken uit: B Splits de getallen in H, T, E = 492 = = 777 = = 630 = = 256 = + + C Maak de rij af: D Reken uit: 4 9 = 5 9 = 3 9 = 9 9 = 8 9 = 2 9 = 1 9 = 7 9 = 10 9 = 6 9 = E Verdeel: 36 ballen in 6 manden 18 kinderen in 6 luchtballonnen 10 hondjes in 5 manden 54 knikkers in 9 potten 16 astronauten in 3 raketten Antwoorden A Antwoorden B = = = = = = = = Antwoorden C Antwoorden D 4 9 = = = = = = = = = = 54 Antwoorden E 6 ballen in elke mand 3 kinderen in elke luchtballon 2 hondjes in elke mand 6 knikkers in elke pot 5 astronauten in elke raket, 1 astronaut blijft thuis 28 Groep 5 deel 1

28 1 2 3 F Reken voor elk speelveldje: de oppervlakte, de omtrek en de kosten. Wat valt op aan de vorm van het speelveldje en de omtrek? Elk vakje kost 6,- A B C D E F G G Reken uit: Een tegel is 30 centimeter lang. Hoe lang is een tegelpad van 10 tegels? Hoe lang is een tegelpad van 15 tegels? Hoe lang is een tegelpad van 20 tegels? Hoe lang is een tegelpad van 26 tegels? Vul bij de tegels de onderstaande verhoudingstabel in. 1 tegel 10 tegels 15 tegels 20 tegels 26 tegels 30 centimeter 3 meter Antwoorden F A = oppervlakte 10, omtrek 14, 60,- B = oppervlakte 6, omtrek 12, 36,- C = oppervlakte 9, omtrek 12, 54,- D = oppervlakte 16, omtrek 18, 96,- E = oppervlakte 16, omtrek 16, 96,- F = oppervlakte 10, omtrek 16, 60,- G = oppervlakte 9, omtrek 18, 54,- Hoe grilliger het oppervlak, hoe meer de omtrek en oppervlakte van elkaar verschillen. Antwoorden G 3 meter, 4,50 meter, 6 meter, 7 meter en 80 centimeter. Groep 5 deel 1 29

29 Snap je Kind! volgt de onderwijsleerlijnen van groep 1 t/m 8. De doelen en leerlijnen van het Nationaal Expertisecentrum Leerplanontwikkeling (SLO) zijn leidraad geweest voor de inhoud van Snap je kind! Daarnaast zijn de meest gebruikte methoden voor taal en rekenen een bron geweest. Een panel van kritische ouders en leerkrachten heeft de inhoud mede bepaald. Kijk voor meer informatie op Educatieve Uitgeversgroep BV Snap je kind! Het Sterrenbeeld MK s-hertogenbosch T F E info@snapjekind.nl Internet: Auteurs: Karin Terpstra, Tjeerd Streekstra, Claudy van Valburg, Saskia Stibbe Redactie: Marie Lou Ruhe Uitgever: Jeroen van Esch Opmaak en vormgeving: Gretha Molenberg, Almere Illustraties: Tim Warmelink, Gretha Molenberg Foto s: Simone de Bruijn, Shutterstock Eerste druk Snap je kind! verschijnt twee keer per jaar voor groep 1 en 2 en vier keer per jaar voor groep 3 t/m 8. ISBN Educatieve Uitgeversgroep B.V. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, uitgeleend, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door middel van fotokopieën, opnamen, of welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van de tekst en afbeeldingen bestede zorg, kan het voorkomen dat er zaken aan onze aandacht zijn ontsnapt. Mochten wij hierbij inbreuk hebben gemaakt op rechten van derden, waarvoor onze excuses, vragen we u contact met ons op te nemen. De makers en uitgever van Snap je kind! dragen geen verantwoordelijkheid en/of aansprakelijkheid voor directe of indirecte schade die derden lijden ten gevolge van (het gebruik van) informatie, zowel in woord als in beeld, in de deeltjes en/of op de site van Snap je kind!

30 Het onderwijs is voortdurend in beweging. De wijze waarop je kind tegenwoordig taal en rekenen leert, is vaak anders dan vroeger. Voor jou en je kind is het prettig dat jij weet hoe je kind de lesstof aangeboden krijgt en dat jij dezelfde taal spreekt als de leerkracht op school. Kortom, dat je begrijpt wat je kind leert. Snap je kind! verschijnt in een reeks van 28 boekjes verdeeld over acht leerjaren. Je leest per boekje wat je kind de komende maanden aan lesstof krijgt op school. Begrippen en werkwijzen worden uitgelegd en je krijgt tips om op speelse wijze met je kind te oefenen. Voor groep 1 en 2 wordt Snap je kind! in twee delen per schooljaar uitgegeven: Boekje 1 gaat over de lesstof van de zomer- tot de kerstvakantie. Boekje 2 gaat over de lesstof van de kerst- tot de zomervakantie. Saskia Stibbe Tjeerd Streekstra Karin Terpstra Claudy van Valburg Voor groep 3 t/m groep 8 wordt Snap je kind! in vier delen per schooljaar uitgegeven: Boekje 1 gaat over de lesstof van de zomer- tot de herfstvakantie. Boekje 2 gaat over de lesstof van de herfst- tot de kerstvakantie. Boekje 3 gaat over de lesstof van de kerst- tot de voorjaarsvakantie. Boekje 4 gaat over de lesstof van de voorjaars- tot de zomervakantie. Over de auteurs: Snap je kind! is geschreven door ouders van schoolgaande kinderen die tevens geruime tijd werkzaam zijn in het basisonderwijs. Saskia Stibbe is onderwijskundige en leerkracht, Tjeerd Streekstra is coach en begeleider van leerkrachten, Karin Terpstra is onderwijskundige en Claudy van Valburg is ervaren leerkracht en intern begeleider. Kijk voor meer informatie op