Van afvinken naar aanspreekbaarheid

Transcriptie

1 Van afvinken naar aanspreekbaarheid Een nieuw perspectief op governance Prof. dr. ir. Rienk Goodijk, GITP/VU VESTIA-symposium, 28 maart 2017 GITP

2 Agenda, programma Ontwikkelingen in de governance, context en actualiteit Lessons learned voor Vestia en anderen Eisen t.a.v. de onderlinge verhouding tussen bestuur en intern toezicht Verbindingen met stakeholders Cultuur van zichtbaarheid en aanspreekbaarheid Het concept van strategisch partnerschap

3 Bestuur en toezicht kunnen zich beter van binnenuit ontwikkelen dan van buitenaf gedisciplineerd worden Wat verwachten bestuur en toezicht van elkaar in crisissituaties, en daarna? Inclusief strategisch partnerschap biedt meer mogelijkheden tot sociale innovaties

4 Discussies in het private domein One- versus two-tier boards (bestuursmodel) Complexiteit/aansturingsproblemen Angelsaksisch versus Rijnlandse benadering Sox-cultuur versus principle-based oplossingen Wijziging structuurregime (rol intern toezicht) Tussen Sox en comply or explain, van Cadbury naar Van Manen

5 Governance in het semipublieke domein Valse start in de jaren negentig Taak RvC/RvT Borging publiek belang Verantwoordingsvacuüm Governance teveel gekopieerd Nuancering nodig bij beoordeling Onderschatting toegenomen complexiteit Verontwaardiging leidt tot ingrijpen via meer en meer regels

6 Vestia: van succesformule naar debacle, en nu? Dominantie bestuurder ( meeliftgedrag, van held naar fraudeur )? Verantwoordelijkheidsverdeling (semipublieke organisatie, partijen, checks and balances)? Grenzen aan het ondernemen (publiek belang)? Versnipperd extern toezicht (scherpte)? Taak(opvatting) en rol van de RvC? En de OR,? Benutten early warnings? Aanspreekbaarheid ( een lastig gesprek ) en verantwoording?

7 Proces en beeldvorming, FD 2012 Jan.: Vestia in grote financiële problemen Febr.: Overmoed leidt tot val hoogvlieger Commissarissen wisten van niets Mrt: Boze TK, voorstel voor Parl. Enquête Apr.: Treasurer, accountant, banken,? Mei: Externe toezichthouders? Juni: Onderzoek/OM Juli/aug.: Spies boos op iedereen Sept.: VTW roert zich, fit & proper test? Vanaf okt.: sanering Vestia.

8 Actuele ontwikkelingen Wet Goed Onderwijs Goed Bestuur Commissie Behoorlijk Bestuur/Halsema Codes Goed Onderwijsbestuur Wet Bestuur en Toezicht Van Tweeluik naar Driehoeken Borging Publieke Belangen Governancecode Woningcorporaties Wet Normering Topinkomens 1, 2, 3 Zorgbrede Governancecode Wet Versterking Bestuurskracht Onderwijs Wetsvoorstel Bestuur en Toezicht Rechtspersonen

9 Commissie Hoekstra Commissie Halsema Adviescommissie Winter Parlementaire Enquêtecommissie Borging Publieke Belangen Nieuwe Woningwet Herziene Governancecode Wetsvoorstel B&T Rechtspersonen Externe disciplinering, fit & proper test, toetsingskader, verantwoording, Maatschappelijke opdracht, cultuur/gedrag, moreel kompas, stakeholders, feedback geven, Openbare werving, geschiktheidstoets?, dialoog, verantwoording, (zelf)evaluaties, PE-punten, Kerntaak, invloed huurders/gemeenten, geschiktheid, extern overheidstoezicht, Publiek belang primair voor RvC/RvT? Geschiktheid, bevoegdheden RvC/RvT, positie huurders/gemeenten, visitaties, woonautoriteit, Waarden, cultuur, maatschappelijke opdracht, aanspreekbaarheid, dialoog, verantwoording, risicobeheersing, Taak/aansprakelijkheid RvC/RvT Versterking extern toezicht, interventies,

10 Governancecode Woningcorporaties 2015 (5 principes + bepalingen) Waarden/normen die passen bij maatschappelijke opdracht Visie op bestuur/toezicht, rolverdeling, gedrag/integriteit, omgang met klachten e.d. Aanspreekbaarheid en actieve verantwoording Strategisch ondernemingsplan, besluitvorming/bestuursreglement, jaarverslag, visitaties Geschiktheid voor de taak Geschiktheidsnorm, zittingstermijn, bezoldiging, belangenverstrengeling, aanspreekbaarheid, evaluaties,.. Dialoog met stakeholders Vaststellen belanghebbenden, overleg met huurders/gemeenten, actief stakeholder beleid,. Risico-beheersing Beleid/statuten, info, soft controls, contact met/beoordeling van externe accountant

11 Belangrijke aspecten van governance Taak(opvatting), hantering rollen Bestuur en interne besturing/p&c-cyclus Toezicht-/toetsingskader en informatiebehoefte Eigenstandige verantwoordelijkheid Early warning signals, informatieprotocol, interventies Omgang met interne/externe stakeholders Borging publiek belang; legitimering Invulling van de verantwoording

12 Lessons learned? Te veel Te weinig 1. Op afstand 8. Inhoudelijk debat 2. Top-down sturing 9. Verbinding met organisatie 3. Beheersingsdrang 10. Aandacht voor onzekere factoren 4. Meegaand gedrag 11. Elkaars kritisch tegenover 5. Sturing op rendement 12. Sturing op legitimiteit 6. Grenzen opzoeken 13. Moraliteit 7. Gesloten circuit 14. Aanspreekbaarheid

13 Ontwikkeling en transities? Van Regels/procedures Tweeluik Comply Blauwdruk Model Naar Cultuur/gedrag Driehoeken Explain Maatwerk Dynamiek

14 Hoe nu verder? Regels en afvinkgedrag ten koste van eigen verantwoordelijkheid? Periode van herbezinning? Behoefte aan nieuwe concepten Blauwdruk of juist maatwerkoplossingen? Op weg naar een nieuw concept van strategisch partnerschap?

15 1 Onderzoek naar strategisch partnerschap Netwerk- institutionele strategisch ondersteunend rol partner? formele toezichthouder expertrol Inhoudelijk betrokken

16 Operationalisering Inhoudelijke betrokkenheid Voorkantbenadering Generatieve rol (waardecreatie) Inhoudelijk debat (preparing and debating) Netwerkondersteuning Strategische positionering Interacties, stakeholderdialoog Zichtbaarheid en aanspreekbaarheid

17 Transitiefase? Uitdaging: ontwikkeling van betrouwbare governance van binnenuit Van in control en compliance naar responsiveness Hybriditeit en competing logics vragen meer aandacht voor leiderschap Veranderende verhouding tussen extern en intern toezicht

18 Mogelijkheden tot verbetering en vernieuwing: wat doet ertoe? Bedoeling, de kern en het waartoe Waardegericht en waardengedreven (betrokken, betrouwbaar, ambitieus) Inhoudelijk debat en tegenspraak Verbindingen (met organisatie, stakeholders) Zichtbaarheid/aanspreekbaarheid (en leiderschap) Invulling van de verantwoording

19 Invulling geven aan de verantwoording 1. Via verslaggeving en documenten meer dan een kort stukje tekst verwachtingen van anderen (wie?) voorbereiding op visitaties, 2. Samenstelling/posities op bestuurlijk niveau voldoende evenwichtigheid checks and balances 3. Activeren van de interne organisatiecultuur doorleven, praktijk, herkenning 4. Organiseren van tegenspraak via driehoeken benutten van derden 5. Dialoog met/verantwoording aan stakeholders het debat organiseren 6. Instelling extra orgaan: belanghebbendenorgaan, maatschappelijk forum? externe disciplinering

20 Fasen van een actief stakeholderbeleid Mapping 1. Organisatieanalyse, omgevingsverkenning, inzicht krijgen in krachtenveld van stakeholders 2. Identificeren/specificeren van target-stakeholders 3. Vaststellen strategische relevantie per stakeholder Mobilising 4. Beoordeling stakeholderrelaties op kwaliteit en effectiviteit 5. Verkenning nieuwe vormen van verbinding 6. Benutten van nieuwe instrumenten Managing 7. Voorbereiden organisatie op stakeholder beleid 8. Integreren in de strategische beleidsontwikkeling 9. Het (leren) verantwoorden van de keuzen

21 Rekenschap vragen en afleggen Stichting: verantwoordingsvacuüm Organisatiecultuur: aanspreekbaarheid Stakeholders: onderbenutting Omgeving: maatschappelijke verontwaardiging Externe disciplinering, visitaties, Rolverdeling: bestuur, raad van toezicht Competenties: openheid én leiderschap

22 Conclusies/stellingen Oplossingen eerder zoeken in dialoogvormen (maatwerk) dan in (nóg meer) regels of aanvullende structuren/organen Niet alleen stimuleren tot verantwoording geven, maar ook verantwoording leren vragen Inclusief strategisch partnerschap leidt (inderdaad?) tot meer/betere innovaties (in de wijken, qua woonvormen, huisvestingsbehoeften, nieuwe kwaliteitseisen, )