Verslag discussieavond Nucleaire ontwapening met achterban 24 november 2008 In de Driehoek, Utrecht

Transcriptie

1 Verslag discussieavond Nucleaire ontwapening met achterban 24 november 2008 In de Driehoek, Utrecht Na een inleiding van Koos van der Bruggen waarin hij de grote lijnen van het rapport aangaf, ging Miriam Struyk verder met voorlopig idee te geven van een te voeren campagne. Na de pauze ging de zaal in discussie met elkaar en met de zaal onder het voorzitterschap van Dion van den Berg. De ongeveer 30 aanwezigen hadden lof voor de inhoud en analyse van het rapport, maar stelden zowel fundamentele als wel kritische vragen over de te voeren campagne. Fundamenteel is de keuze voor een publieks- dan wel een lobbycampagne en indien publiekscampagne, hoe mensen aan te spreken. Een belangrijk argument om vooral een lobby campagne te voeren, is het politieke momentum dat zich nu voordoet door de bendes van vier en de aansluiting van de Nederlandse regering door de eerdere uitspraken van Minister Verhagen om te streven naar een totale afschaffing van kernwapens. Uiteindelijk zal een lobby campagne de politieke lobby moeten ondersteunen, indien nodig. Het was een levendige avond met goed geïnformeerde en betrokken bijdragen van de deelnemers. De vragen die gesteld zijn en opmerkingen die geplaatst zijn, worden gebruikt voor het bijstellen van het rapport. Na een inleiding van Dion van den Berg met de onvermijdelijke herinnering aan de eerste kernwapencampagne in 1977, gaf Koos van der Bruggen, als voorzitter van de gezamenlijke werkgroep van IKV als wel Pax Christi een overzicht van het rapport onder de titel Een kernwapenvrije wereld is mogelijk, nieuwe kansen voor nucleaire ontwapening. Het concept rapport was tot stand gekomen met medewerkers van IKV Pax Christi, Ben Schennink, Koos zelf maar ook met adviseurs Ko Colijn, Ruud Lubbers en Bart van der Sijde. Later commentaar is ook nog geleverd (en verwerkt) door Laurens Jan Hogenbrink, Mient Jan Faber en Karel Koster. De motivatie voor het schrijven van het rapport legde hij uit vanuit kansen en bedreigingen: Het risico van verdere proliferatie van kernwapens over meer landen (1), Het risico dat nucleair materiaal in handen komt van radicale groeperingen (2), Ondermijning van het Non Proliferatie Verdrag (NPV) (3). De kans is vooral het politieke momentum dat gecreëerd is door de zwaargewichten Shultz, Kissinger, Perry en Nunn die als een bende van vier pleiten voor een totale afschaffing van kernwapens. Het rapport behandelt in hoofdlijnen: 1. Kernwapens en het verzet ertegen: een geschiedenis in vogelvlucht 2. Diverse visies op kernwapens: argumenten voor en tegen afschaffing 3. Nucleaire ontwapening en non-proliferatie: van patstelling naar nieuw perspectief 4. Kernwapenvrije zones als vertrouwenwekkende maatregelen 5. Agenda voor een kernwapenvrije wereld 6. Bijlage: Het IKV en Pax Christi: geschiedenis, standpunten en strategie We gaan in vogelvlucht door de geschiedenis om aan te komen bij het verzet van de kerken en de vredesbeweging en de verschillende verdragen die er zijn (geweest). Hij stelt dan dat 20 jaar wapenbeheersing weliswaar niet heeft geleid tot een explosie maar wel een politieke implosie. Na de koude oorlog is er hoop op verdergaande ontspanning en ontwapening, 1

2 maar deze stopt weer. Het Non-Proliferatie Verdrag wordt verlengd, maar de implementatie gefrustreerd. Nu, in 2008 blijkt het kernwapen zelfs weer aan militaire betekenis te winnen door de positie van de VS onder Bush jr. met de optie van een pre-emptive strike, ook Sarkozy sluit het gebruik van een kernwapen niet uit als antwoord op terroristische aanslagen en in Rusland onder Poetin is het kernwapen weer belangrijker geworden. Hoe kunnen we de huidige patstelling doorbreken waarin het NPV zich momenteel bevindt? Waar kunnen significante stappen worden genomen en waar is winst te boeken in de richting van een wereld zonder kernwapens? We noemen: Het zeer sterk en geverifieerd reduceren van het aantal kernwapens. Het onmiddellijk opheffen van het hairtrigger allert. Het starten van onderhandelingen over een verdrag inzake een verbod op de productie van splijtstoffen voor explosiedoeleinden. Het implementeren van het Comprehensive Nucleair Test-Ban Treaty (CTBT) Het reguleren van nucleaire-brandstofproductie en vreedzaam gebruik van kernenergie Het versterken van de negatieve veiligheidsgaranties en het invoeren van een no first use - verklaring Het uitbreiden van kernwapenvrije zones worden gepresenteerd als vertrouwenwekkende stappen die verdere ontwapening mogelijk kunnen maken. Het appel dat we willen doen op de regering maken we zowel morele gronden: de dreiging met en inzet van kernwapens is een moreel onacceptabele schending van het recht op leven religieuze gronden: het gebruik van kernwapens een aantasting van de schepping; juridische gronden: bezit en gebruik van kernwapens zijn in strijd met de geest van het door vrijwel alle staten ter wereld ondertekende NPV; politiek-militaire overwegingen: meer kernwapens en meer kernwapenstaten zijn een bedreiging voor de veiligheid Als urgent en op korte termijn haalbaar worden de volgende maatregelen voorgesteld: Ervoor zorgen dat kernwapens niet meer op scherp staan maar veilig en gescheiden van hun overbrengingsmiddelen zijn opgeslagen. Zorg dragen dat uiterlijk tijdens de herzieningsconferentie van het Non-Proliferatie Verdrag in 2010 het verdrag dat kernproeven verbiedt (CBTB, 1996) van kracht is. Afzien van elke verdere modernisering van kernwapens en overbrengingsmiddelen. In 2010 overeenstemming bereiken over een verdrag dat productie van splijtstof voor nucleaire wapens verbiedt en de gehele splijtstofcyclus onder multilaterale controle brengt, ook ter beteugeling van nucleair terrorisme. Er bij de regeringen van de Verenigde Staten, Polen en Tsjechië op aandringen af te zien van het anti-raketschild in Europa. Ook de andere landen als China, Rusland worden aangesproken om hun kernwapens te verwijderen. De directe invloedsfeer van onze vredesbeweging vraagt om een trapsgewijze aanpak. Campagne Miriam Struyk is de afgelopen twee jaar bezig geweest met een internationaal verdrag op clusterbommen. Het bleek al een hele klus om landen afstand te laten doen van clusterbommen; die van de kernwapens zal veel lastiger zijn. Toch is er een momentum. De bende van vier in de VS, en het 2

3 VK en anderen komen up. Er is nieuw onderzoek gedaan dat wijst op nieuwe stappen. Verhagen heeft een uitspraak gedaan (waar nog weinig meegedaan wordt door de civiele samenleving). De verandering zal in de politiek moeten plaatsvinden. Er zijn andere organisaties actief en actief gebleven in hun strijd tegen de kernwapens. Het is tijd dat de vredesbeweging weer van zich laat horen. Voor ons ligt een concepttekst die in januari afgemaakt zal worden en gepresenteerd in januari in Nieuwspoort, hopelijk met de steun van onze adviseurs. De oproep aan de regering wordt voorgesteld als volgt, zoals u ook eerder kon lezen in: Officieel te verklaren dat zij de oproep steunt tot een kernwapenvrije wereld in uiterlijk Hiervoor actief steun te zoeken bij landen in Europa en onder NAVO-bondgenoten. Bij de NAVO top in 2009 te pleiten voor het beëindigen van de politieke en militaire rol van kernwapens in het buitenlands- en veiligheidsbeleid. Zich uit te spreken voor een kernwapenvrij Europa uiterlijk in 2015 en zelf nu reeds stappen in die richting te zetten. Het initiatief te nemen voor een onafhankelijk en gezaghebbend internationaal technisch onderzoek naar alle aspecten van wereldwijde afschaffing van alle kernwapens. De verandering zal vooral vanuit de elite moeten komen, we willen hen tot onze bodgenoot maken en zij kunnen eventueel gebaat zijn bij enige druk vanuit de samenleving. We zoeken bendes van vier, kopstukken, maar ook lokaal, in een stad, dorp, kerk met dezelfde oproep aan de Nederlandse regering dat we ons schamen dat er nog steeds kernwapens op Nederlandse bodem en in Europa zijn. Handtekeningen kunnen ook daartoe bijdragen. We willen discussies en debatten organiseren, nieuwe allianties aangaan, en bestaande verstevigen. We willen met activisten uit andere gastlanden van Amerikaanse kernwapens verder in gesprek gaan. Opnieuw discussie aangaan over Volkel, over de JSF, indien dit een politieke doorwerking heeft op het totaal proces. Mobilisatie: werkt dat nog? Willen we bij een bende horen? 3

4 Discussie Goed stuk In later geschreven commentaar is het stuk door sommige deelnemers nog kritisch tegen het lichte gehouden en werden we geattendeerd op tekortkomingen als verkeerde onderschriften en gebrekkige aansluiting tussen hoofdstukken, ontbrekende conclusies en te hoog gegrepen of te zwak geformuleerde aanbevelingen. In het algemeen werd het stuk gewaardeerd door de vele nuances, het elan dat eruit sprak, getuigde van veel kennis, en gaf een goede analyse. Het rapport biedt echter geen handvatten voor massamobilisatie. Haalbaar doel Een van de succesfactoren 25 jaar geleden was een haalbaar doel. Dat ontbreekt nu. Begin met de Nederlandse zaak, begin met Volkel. Maar dan wel betogen dat dit een steentje is dat anderen aan het rollen brengt, zo als genoemd in het onderliggende manifest. Volkel is vanwege veiligheidsredenen van belang: wat daar ligt is volkomen aftands. De verwijdering van kernwapens uit Volkel is nu echter van veel minder politiek-strategisch belang dan 25 jaar geleden. Amerikaanse kernwapens in Griekenland zijn nu verwijderd, maar bleef een geïsoleerd incident en heeft geen gevolg gekregen. Overigens waren de doelen 25 jaar geleden ook voor een deel verder vooruitgeschoven de toekomst in. Veel doelen hebben die tijdsspanne nodig om realistisch te zijn. Nog verder weg kan ook niet als we werkelijk stappen verwachten in de nabije toekomst en om gelijke verwachtingen te hebben als andere strategische partners. Er worden nu een veelheid van doelen aangestipt, er ontbreekt een focus. Het gaat hier om een trapsgewijze aanpak. We worden er niet warm van Kernwapens heeft geen (on)menselijk gezicht. Te technisch onderwerp. Maar er staat iets op het spel. Je moet bij Nagasaki beginnen om het catastrofale geweld zichtbaar en tastbaar te maken. Jongeren leven al jaren prima met de bom, hebben zich er nooit druk over gemaakt, er is geen stagiere voor te vinden. Mobilisatie van mensenmassa s werkt niet of kost teveel energie. Daar tegenover staat dat het 25 jaar geleden ook niet leek te leven! En als je iets de kern van het probleem weet te raken dan willen mensen er weer mee aan de slag. Daarvoor moet je beginnen bij de existentiële kant van het probleem, waar het mensen in hun bestaan raakt en dus waar de gevaren dreigen. De meeste mensen in Nederland weten nu niet eens dat er nog kernwapens zijn in Nederland. Enige aandacht aan een diepere dimensie zou als inleiding gebruikt kunnen worden om ons onderwerp dichterbij te halen. Een aanspreekbare slogan kan hierbij helpen waarbij de ethische dimensie voorop staat. Deze avond wordt ook verwezen naar de nieuwe politiek die we mogen verwachten van de regering Obama. Zie ook voor standpunten tav kernwapens: Publiekscampagne of lobbycampagne? Is het wel nodig het brede publiek met zoveel inspanning weer aan te spreken als we nu politici nationaal en internationaal alert hebben en er druk is van ex-politici? Er moet wel een duidelijke keuze gemaakt worden! Er moet ook slim gekozen worden om de optimale leverage te verkrijgen. De elite die moet worden aangesproken zijn de huidige regeringen, maar ook de oude elite (voormalige prominenten). Burgemeesters kunnen een belangrijke rol spelen (nukes-top na een wiet-top?). 4

5 Het rapport en manifest zo als het er nu ligt is te afstandelijk en te zwaar voor een breder publiek. Als het niet nodig is laat publiekscampagne liggen. Er is twijfel bij de effectiviteit van handtekeningenacties. Diepere dimensie Onderliggend aan het gebruik van kernwapens ligt nog een overtuiging en een geloof wellicht in het gebruik van geweld. Deze meerlagigheid moet ook worden aangeroerd. We hebben een beschavingsprobleem: de voortschrijdende technologie stelt ons voor steeds complexere problemen die we in steeds mindere mate weten te hanteren. Dit is een probleem dat we niet kunnen oplossen. Dit geldt in het bijzonder voor de kernwapens, hun proliferatie en immense risico s. We hebben dan een keuze hier onverschillig tegenover te staan, doorgaan met opnieuw zoeken naar technische oplossingen, of ons scherper bewust te worden van dit dilemma. We zijn ook verplicht dit dilemma zichtbaar te maken. Maak een paar zinnen in normaal Nederlands om dit lange tijd in het onderwijs te brengen. Dit aspect wordt aangeroerd in het binnenkort te verschijnen rapport Voorkomen is beter dan oorlog. We worden aangestuurd door idealen, maar we willen wat bereiken. We moeten geloven in idealen en acties doen. We kunnen dat niet allebei tegelijk. We moeten pendelen tussen hemel en aarde. Daarom een tweesporen beleid: de bewustwording op lange termijn en politieke actie op de korte termijn. Overigens zijn we van mening dat de kernwapens de wereld uit moeten Formulering Gebruik terminologie die een bredere laag aanspreekt. Moreel schandalig kan gewoon schandalig worden; religieus argument voegt weinig toe en is weinig toegankelijk voor velen in Nederland. In internationaal verband ligt dit anders, de kerk en religieuze argumenten spreken velen in de vooral zuidelijke landen aan. Er moet zorgvuldig met formuleringen om te gaan om niet vervreemden van eigen overtuiging noch van de mensen die we willen bereiken. Bende Bende roept verschillende associaties op en met deze connotaties blijkt het een prikkelende term. Het heeft iets ondeugends of zelfs verwerpelijks, want buitenwettige organisatie van misdadigers (bende van Nijvel, bende van de culturele revolutie), maar ook iets uitdagends als zij vechten tegen de bestaande macht die moreel verwerpelijke keuzes maakt (de bende van Gideon, Pietje Bel) en zo opkomt voor het recht en een betere wereld. Het concept biedt duidelijke mobiliserende kracht op alle niveaus (macro, meso en micro) en ook verschillende generaties en in het bijzonder jongeren (museumbende). Europa Eigen onafhankelijke koers is van belang ook voor het kernwapenvraagstuk, maar vraagt een bredere aanpak. Het is ook zaak hier ontwikkelingen in de VS af te wachten. Dreiging door landen buiten het NPV President Ahmedinejad van Iran heeft verwoord Israel te willen vernietigen. Deze dreiging met de nucleaire ambities om ook en kernwapen te bezitten maakt een kernwapenvrij midden oosten zeer onwaarschijnlijk. Dit krijgt aandacht in het rapport, naast andere die bijdragen aan dezelfde dreiging, als Israel, India, Pakistan, landen die buiten het NPV vallen. Aandacht dient evenwichtig gegeven te 5

6 worden aan deze verschillende staten. Maken deze ongebonden landen je uiteindelijke doelstelling niet onhaalbaar? Deze ongebonden landen worden al snel gedemoniseerd en tot schurkenstaten gemaakt. Dit willen we niet doen. Gesprekken met vriend en vijand zijn mogelijk. Strategische partners die genoemd worden We zijn natuurlijk al in contact met partners en we kunne dit niet alleen doen. Samenwerking en versteviging ervan wordt actief door ons gezocht. Mayors for peace, begonnen door de burgemeester van Hiroshima met nu 2500 burgemeesters in de wereld en 55 in Nederland. Er worden al lokale initiatieven genomen om burgemeesters aan te spreken om zich aan te sluiten bij de MfP. Er is overleg met de VNG die de komende jaren aandacht gaan besteden aan de kernwapens. Verschillende secties van Pax Christi Internationaal De campagne kan ook gekoppeld aan de milieurisico s die gebonden zijn aan het gebruik van kernwapens en partners in die richting te zoeken. De link met kernenergie als opmaat voor kernwapenproductie kan dan ook gemaakt worden. Pugwash die april volgend jaar haar internationale jaarvergadering in Nederland willen houden ICAN (International Campaign to abolish Nuclear weapons): IPPNW (International Physicians for the Prevention of War) Thinktanks VS/VK NVMP (Nederlandse vereniging voor medische polemologie) 6