Levensfase jaar, klas 1 en 2

Transcriptie

1 Levensfase jaar, klas 1 en 2 Levensfase jaar, klas 1 en 2 In de onderbouw van het voortgezet onderwijs raken jongeren steeds meer in de puberteit. In de puberteit vinden snelle veranderingen plaats op biochemisch niveau waardoor lichamelijke en emotionele en sociale veranderingen zichtbaar worden. De diversiteit is groot doordat het begin van de puberteit tussen jongeren onderling, met name tussen meisjes en jongens, enkele jaren kan verschillen (Levensfase, 2014). De puberteit is de tijd van geslachtsrijping. Jongeren groeien hard in lengte en gewicht, de geslachtsklieren bereiken hun volgroeide vorm en secundaire geslachtskenmerken ontwikkelen zich. De sterke groei die jongeren doormaken kost hen veel energie, waardoor ze periodes van flinke vermoeidheid en lusteloosheid kennen (Delfos, 2011). Persoonlijke verzorging vraagt extra aandacht van jongeren, door wisselende hormoonspiegels transpireren ze meer en ruikt zweet sterker. Voedingspatronen wijzigen zich door veranderende schooltijden, niet in een dagritme passende sporttrainingen, toenemende zelfstandigheid, onder invloed van de groep en de toename van zakgeld. Pubers hebben door hun lichamelijke veranderingen, grote behoefte aan calcium en eiwitrijk voedsel (Delfos, 2011; Snel, 2012). Dit is de periode waarin de puber van alles ontdekt, qua seksualiteit, en naar een partner (vriendje/vriendinnetje) uitkijkt. Media spelen in die zoektocht een belangrijke rol. Door de digitale mogelijkheden zijn jongeren voortdurend met elkaar in contact. Onzekerheid over hun lichaam wordt ook veroorzaakt door hormonale veranderingen. Jongeren hebben last van het 'niet perfecte' lichaam, dit versterkt een eventueel negatief zelfbeeld. Groepsdruk en erbij willen horen spelen daarbij een belangrijke rol. Het buitensluiten van medeleerlingen is een gevolg hiervan. Er ontstaan subculturen. Jongeren van nu maken deel uit van verschillende groepen. De trend is dat jongeren daartussen netwerken (Bron et al., 2006). Of jongeren gebruik gaan maken van verslavende middelen hangt deels af van leeftijdsgenoten met wie ze omgaan, maar ook het voorbeeldgedrag van ouders speelt een belangrijke rol (Delfos, 2011). Ongeveer de helft van de jongeren op de middelbare school heeft ervaring met alcohol. Het percentage binge drinkers staat al lange tijd op ongeveer 20%. Binge drinken is het drinken van 4 (bij vrouwen) of 6 (bij mannen) glazen alcoholhoudende drank bij één gelegenheid (Alcohol en gezondheid, 2015). Vanaf twaalf jaar is er wel een forse toename van jongeren die ervaring op gaan doen met roken. Rond 12 jarige leeftijd rookt 7% van de jongeren. Het percentage jongeren dat ervaring heeft met cannabis ligt in deze levensfase nog onder de 1% (van Laar, 2013). Jongeren brengen veel tijd door achter een beeldscherm, zoals tv, laptop en mobiel. Behalve in het verkeer lopen jongeren in deze leeftijdsgroep de meeste kans op ongevallen tijdens vrije tijdsbesteding, bijvoorbeeld met skeeleren en skaten en tijdens het sporten (Delfos, 2011; Veiligheid 2013). De volgende thema's komen aan de orde bij de levensfase VO Onderbouw. Sociaal-emotionele ontwikkeling Voeding Bewegen en sport Persoonlijke verzorging Genotmiddelen Relaties en seksualiteit Fysieke veiligheid Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 1

2 Sociaal emotionele ontwikkeling Levensfase jaar, klas 1 en 2 Sociaal-emotionele ontwikkeling Kern Zelf Inhouden Gevoelens Verklaren van en omgaan met eenvoudige en complexe gevoelens en uitleggen hoe die kunnen verschillen per situatie Verbanden leggen tussen en omgaan met hoe sterk een gevoel ervaren wordt en de manier waarop je hier op kunt reageren Inhouden Kwaliteiten Uitleggen hoe zij hun kwaliteiten kunnen ontwikkelen Uitleggen wat hun persoonlijke kwaliteiten en hoe zij deze kunnen inzetten voor schoolprestaties en hun toekomst Kunnen plannen maken om (zelfgekozen) doelen te bereiken en uitleggen wat de (positieve ) invloed van anderen kan zijn Inhouden Zelfbeeld Uitleggen van en omgaan met waarom je ergens bij wilt horen, hoe dit invloed heeft op je zelfbeeld en wat de invloed van de media kan zijn Uitleggen dat je door keuzes leren maken leert te vertrouwen op jezelf Uitleggen hoe zij omgaan met kritiek en dit toepassen Verklaren van en omgaan met dat negatieve gedachten een negatief effect hebben op hoe je over jezelf denkt Kern Zelfsturing Inhouden Gevoelens hanteren Uitleggen van en omgaan met hun gevoelens en de reacties er op door anderen Uitleggen en toepassen hoe zij proactief en respectvol kunnen reageren op verbaal en non-verbaal geuite gevoelens van anderen Uitleggen van en omgaan met de relatie die er bestaat tussen gebeurtenis, gevoel, gedachte en gedrag Inhouden Impulscontrole Uitleggen van en omgaan met een impuls reactie Uitleggen wat de gevolgen van een impulsreactie kunnen zijn Uitleggen en laten zien hoe je je eerste impuls kunt uitstellen Uitleggen welke eigenschappen impulsiviteit versterken en welke helpen om minder impulsief te zijn Inhouden Doelgericht gedrag Kunnen concentreren en hanteren van afleidingen bij de uitvoering van een taak Uitleggen van en omgaan met de invloed van normen en waarden op het gedrag in sociale situaties Ombuigen van tegenslag in proactief gedrag Uitleggen en toepassen hoe je je eigen gedrag effectief kan afstemmen op anderen om samen een taak te volbrengen Maken en hanteren van een plan voor de uitvoering van een taak Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 2

3 Sociaal emotionele ontwikkeling Levensfase jaar, klas 1 en 2 Kern De ander Inhouden Inlevingsvermogen Uitleggen en laten zien hoe je rekening houdt met de gevoelens en de mening van anderen Uitleggen van en omgaan met situaties die bepaalde gevoelens oproepen en er bewust van worden dat die gevoelens niet voor iedereen dezelfde betekenis hebben Samenvatten van een standpunt van een ander en hierop een reactie geven Inhouden Individu en groep Uitleggen van en omgaan met wat de etnische, culturele en sociale invloed van en op individuen en groepen kan zijn Uitleggen hoe vooroordelen kunnen leiden tot discriminatie en stereotypering, bespreken en laten zien wat dit voor henzelf en anderen kan betekenen Uitleggen van en omgaan met het feit dat een reactie van iemand als individu anders kan zijn dan als lid van een groep Uitleggen dat mensen in een groep van elkaar afhankelijk zijn en elkaar nodig hebben Inhouden Gedrag inschatten van de ander Inschatten van en omgaan met de reacties en bedoelingen van anderen Uitleggen van en omgaan met lichaamstaal en de invloed er van op communicatie Uitleggen wanneer je een situatie met anderen als onveilig ervaart, bespreekbaar maken en laten zien wat je hier aan kunt doen Begrijpen van en omgaan met hoe de persoonlijkheid van iemand van invloed kan zijn op zijn gedrag in een bepaalde situatie Kern Relaties Inhouden Omgaan met elkaar Omgaan met het geven en krijgen van complimenten Uitleggen van en omgaan met dat verschillen tussen mensen en groepen kunnen leiden tot pestgedrag en laten zien hoe je dit kunt voorkomen Uitleggen van en omgaan met wat positieve en negatieve invloeden op relaties zijn en hoe je ze kunt onderhouden Uitleggen van en omgaan met de regels die thuis, op school en op straat nodig zijn om met elkaar om te gaan Actie ondernemen om hulp te bieden naar aanleiding van een hulpvraag van een ander Inhouden Samenwerken Laten zien dat je ondanks verschillen tussen kwaliteiten en wensen van jezelf en anderen toch tot een goed resultaat kunt komen Luisteren naar en feedback geven aan elkaar Een planning en taakverdeling maken om samen een opdracht uit te voeren Inhouden Omgaan met sociale druk Uitleggen van en omgaan met regels die in een groep gelden Uitleggen welke positieve en negatieve gevolgen het kan hebben dat je bij een groep wilt horen Uitleggen van het verschil tussen expliciete en impliciete groepsdruk Laten zien hoe je omgaat met groepsdruk door voor jezelf op te komen, aan te geven wat je grenzen zijn en indien nodig door hulp te zoeken Inhouden Conflicten hanteren Uitleggen welke conflicten veel voorkomen en welke oorzaken en gevolgen zij hebben Laten zien hoe je een conflict kunt oplossen en uitleggen welke rol je daar zelf bij kunt spelen Uitleggen dat conflictsituaties veroorzaakt kunnen worden doordat mensen verschillend zijn Uitleggen van en omgaan met de invloed van sociale media op het ontstaan en verloop van conflicten Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 3

4 Sociaal emotionele ontwikkeling Levensfase jaar, klas 1 en 2 Kern Kiezen Inhouden Weloverwogen kiezen Actief verwerven van informatie die nodig is om een keuze te kunnen maken Uitleggen van en omgaan met de stappen in het keuzeproces: benoemen welke keuzes er zijn formuleren van mogelijke oplossingen afwegen voor- en nadelen keuze maken en uitvoeren keuze evalueren Uitleggen hoe je met het maken van keuzes rekening kunt houden met anderen Uitleggen van en omgaan met de invloed van keuzes op je toekomst zoals op je schoolloopbaan Inhouden Verantwoordelijkheid nemen Begrijpen van en omgaan met de verantwoordelijkheid nemen voor moeilijke situaties door er niet voor weg te lopen Uitleggen dat je de verantwoordelijkheid voor een moeilijke situatie bij jezelf kan zoeken i.p.v. bij een ander en dat je vervolgens actie kunt ondernemen Aantonen van en omgaan met eigenschappen die je kunnen helpen bij het nemen van verantwoordelijkheid Uitleggen en laten zien dat je in moeilijke situaties niet met destructief gedrag reageert (zoals overmatig snoepen, drinken, gamen) maar dat je de verantwoordelijkheid er voor neemt Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 4

5 Voeding Levensfase jaar, klas 1 en 2 Voeding Kern Voeding en gezondheid Inhouden Voeding en groei De relatie benoemen tussen een gevarieerd voedingspatroon en gezondheidseffecten Relatie aangeven van te veel vet, suiker, energie en te weinig vezels met welvaartziekten zoals overgewicht Eigen normen ten aanzien van een gezonde voeding ontwikkelen in relatie tot de Schijf van Vijf Gezonde maaltijdpatronen aangeven Inhouden Functies van voeding De belangrijkste bronnen van eiwitten, koolhydraten, vetten, vezels, vitamine C, ijzer en kalk noemen Variatie benoemen in het eigen eetpatroon Dagelijks eten verbinden met het biologisch concept van spijsvertering en stofwisseling Inhouden Voeding en lichaamsgewicht Reflecteren op aanbevelingen voor eigen leeftijd, situatie en activiteitenpatroon Eigen lichaamsbeeld en dat van anderen respecteren Herkennen van dikmakers zoals energydranken en snacks Berekenen van Kcal/KJ van voedingsmiddelen en lichamelijke activiteiten in relatie tot de eigen leefstijl Kern Voedselkwaliteit Inhouden Eten en duurzaamheid Analyseren wat productie, verwerking en bereiding van voedsel kost aan energie en wat het verschil is per product Alternatieven aangeven voor producten met grote klimaatbelasting Reflecteren op eigen verspillingsgedrag Inhouden Voedselveiligheid Benoemen wat nodig is om voedsel houdbaar te maken en voedselbederf te voorkomen Uitleggen waarom voedsel bederft Inhouden Voedselproductie en bewerking Voor- en nadelen van toevoegingen aan voedsel of gebruikte bestrijdingsmiddelen aangeven Invloed van bewerking van voedsel op voedingswaarde aangeven Inhouden Etiketten Bewaarvoorschriften toepassen Herkomst benoemen vanaf een verpakking Omgaan met verpakkingen Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 5

6 Voeding Levensfase jaar, klas 1 en 2 Eten kopen bereiden beleven Inhouden Eetgewoonten Eetgewoonten onderzoeken Vergelijken van eetpatronen van anderen in de omgeving met eigen eetpatroon Zich bewust zijn van veranderingen in eigen smaakperceptie Inhouden Voedsel kopen Hoeveelheden berekenen, boodschappenlijst maken en inkopen doen met een budget Inhouden Vergelijkend warenonderzoek Keurmerken benoemen Producten met keurmerken in de winkel herkennen Vergelijkend warenonderzoek uitvoeren in de winkel Reclame analyseren Inhouden Eten bereiden Eenvoudige maaltijden voor zichzelf bereiden Hygiënisch werken bij voedselbereiding Inhouden Sociale aspecten van eten Plezier beleven aan samen eten met anderen Herkennen van voor- en nadelen van trendy voedsel Voorbeelden geven van emotionele triggers voor eten Eigen eetgedrag ten opzichte van anderen analyseren Rekening houden met anderen die een speciaal dieet (moeten) volgen Inhouden Culturele aspecten van eten Voedseltrends herkennen in eigen leeftijdsgroep en andere culturele groepen Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 6

7 Bewegen en sport Levensfase jaar, klas 1 en 2 Bewegen en sport Kern Bewegen verbeteren Inhouden Vaardiger bewegen Leren van complexere bewegingsvaardigheden, de context wordt realistischer: vormen van atletiek, bewegen op muziek, spelen, turnen, zelfverdediging, zwemmen en actuele bewegingsactiviteiten (zie basisdocument bewegingsonderwijs voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs) Inhouden Veilig bewegen Regels met betrekking tot veiligheid accepteren en je daar aan houden Veiligheidsrisico's realistisch leren inschatten Samen bewaken van die risico's en maatregelen nemen indien nodig Kern Bewegen regelen Inhouden Regelende taken vervullen Specifieke regelende rollen vervullen Inhouden Gerichtheid op jezelf vervullen Actief op zoek gaan naar mogelijkheden om je te verbeteren Kern Bewegen waarderen Inhouden Bewegen beleven Dit verder verkennen binnen verschillende contexten, omgevingen, sociale verbanden, niveaus Inhouden De inbreng van anderen waarderen Verschillen in de manier waarop kinderen deelnemen benutten Inhouden Bewegen kiezen Onderscheid maken welke bewegingsuitdagingen het meest aanspreken en passen bij je eigen voorkeuren en mogelijkheden en op basis daarvan keuzes maken tussen diverse bewegingssituaties Kern Gezond bewegen Inhouden Trainen Diverse trainingsvormen ervaren door doen en daardoor gaan herkennen en waarderen Inhouden Intensief bewegen Herkennen van inspanningsniveaus van activiteiten en hoe dat voelt (moe, lekker, fris na afloop), zowel tijdens als na de activiteit; ook de intensievere inspanningen blijven / beter gaan waarderen Voorkeuren voor bepaalde activiteiten / inspanningsniveaus ontwikkelen (liefst ook voor tamelijk intensieve, niet voor iedereen op het hoogste niveau) Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 7

8 Persoonlijke verzorging Levensfase jaar, klas 1 en 2 Persoonlijke verzorging Kern Lichaamshygiëne Inhouden Je lichaam leren kennen Bewust worden van het eigen gezonde lichaam en het leren uitvoeren van een preventieve integrale gezondheidscheck Inhouden Je lichaam verzorgen Uitleggen hoe kinderen het lichaam zelfstandig verzorgen, met aandacht voor geslachtsorganen en verzorgen van het lichaam na sportactiviteiten Inhouden Je handen verzorgen Handen op de juiste manier wassen Kern Je huid gezond houden Inhouden Je huid verzorgen Uitleggen hoe je je huid verzorgt, rekening houdend met veranderingen in de puberteit Inhouden Je huid beschermen Uitleggen hoe je je huid kunt beschermen tegen verschillende weersomstandigheden Inhouden Je huid verfraaien Uitleggen welke huidverfraaiing mogelijk is en welke (blijvende) effecten dat kan hebben Uitleggen welke keuzes je zelf maakt voor het verfraaien van je huid Kern Je gehoor gezond houden Inhouden Gehoor beschermen Gehoor beschermen tegen hard geluid afhankelijk van situatie, sociale omgeving en van persoonlijke motieven Verweren tegen groepsdruk Inhouden Het gehoor als zintuig Oorhygiëne toepassen Zelf herkennen van (signalen van) gehoorproblemen Benoemen wat de symptomen zijn van gehoorschade door muziek Omgaan met gehoorproblemen (sociaal, emotioneel en praktisch) Inhouden Soorten geluiden Risico's van hard geluid inschatten (muziekspelers en uitgaan/schoolfeesten ed.) en daar een mening over vormen Kern Je mond en gebit verzorgen Inhouden Focus op je mond en gebit Benoemen hoe je je gebit beschermt bij sport Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 8

9 Genotmiddelen Levensfase jaar, klas 1 en 2 Genotmiddelen Kern Alcohol Inhouden Alcohol en gezondheid Benoemen hoe alcohol in het lichaam werkt en wat daarbij de verschillen zijn tussen jongens en meisjes Uitleggen wat de gevolgen zijn van (teveel) alcohol op het gedrag en eigen gezondheid Benoemen van normen over alcohol en voorbeelden geven van alternatieven Inhouden Alcohol en omgeving Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te drinken en voorbeelden geven van situaties Benoemen van (wettelijke) regels rond alcohol Uitleggen dat alcohol en verkeer niet samen gaan Inhouden Alcohol en weerbaarheid Benoemen dat je onder invloed van een groep je anders kunt gedragen dan dat je individueel zou doen Onderscheid kunnen maken tussen lichte en zware druk van groepsgenoten Beargumenteren waarom je wel of geen alcohol drinkt en beschrijven hoe je alcohol kunt weigeren Kern Roken Inhouden Roken en gezondheid Benoemen wat roken/tabak is en wat het met lichaam en geest doet Benoemen welke schadelijke stoffen er in sigaretten zitten Benoemen welke normen er zijn over roken Uitleggen wat de schadelijke effecten zijn van meeroken Uitleggen wat een shishapen is en wat de effecten zijn van het gebruik Inhouden Roken en omgeving Benoemen in welke situaties en op welke wijze leeftijdgenoten van invloed zijn op de keuze wel of niet te roken Benoemen van personen en (social)media die invloed hebben op de keuze wel of niet te roken Benoemen van (wettelijke) regels rond roken in je omgeving Inhouden Roken en weerbaarheid Benoemen dat je onder invloed van een groep je anders kunt gedragen dan dat je individueel zou doen Onderscheid kunnen maken tussen lichte en zware druk van groepsgenoten Beargumenteren waarom je wel of niet rookt en beschrijven hoe je een sigaret kunt weigeren Kern Cannabis Inhouden Cannabis en gezondheid Benoemen wat cannabis is, waarom mensen het gebruiken en wat het met lichaam en geest doet Inhouden Cannabis en omgeving Benoemen van (wettelijke) regels rond cannabis Benoemen dat de meeste jongeren geen cannabis gebruiken Inhouden Cannabis en weerbaarheid Benoemen dat het hebben van zelfvertrouwen een positieve invloed heeft op het weigeren van cannabis Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 9

10 Genotmiddelen Levensfase jaar, klas 1 en 2 Kern Harddrugs Geen inhouden Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 10

11 Relaties en seksualiteit Levensfase jaar, klas 1 en 2 Relaties en seksualiteit Kern Lichamelijke ontwikkeling en zelfbeeld Inhouden Lichamelijke ontwikkeling Benoemen de belangrijkste lichamelijke en emotionele veranderingen tijdens de puberteit met aandacht voor verschillen tussen jongens en meisjes Beschrijven hoe de menstruatiecyclus verloopt, wat er gebeurt bij een zaadlozing Inhouden Zelfbeeld Uitleggen hoe gevoelens over eigen lichaam invloed kunnen hebben op gezondheid en zelfbeeld Benoemen van onderscheid tussen ideale lichaamsbeelden in de media en de realiteit Benoemen van de invloed hiervan op je eigen zelfbeeld Benoemen dat je geslachtskenmerken anders kunnen zijn dat je genderidentiteit Benoemen welke hulpmogelijkheden er zijn Kern Intieme relaties Inhouden Soorten relaties Benoemen verschil tussen vriendschap, verliefdheid, liefde en lust Uitleggen dat leeftijd, sekse, religie en cultuur invloed hebben op rolverwachtingen en rolgedrag in relaties Hebben een positieve attitude ten aanzien van gelijkwaardige en respectvolle partnerrelaties Benoemen verschillende uitingsvormen van ongelijkwaardige of respectloze partnerrelaties Inhouden Relatievorming Benoemen verschillende manieren om contact te leggen (online en offline) met iemand die je leuk vindt Uitleggen hoe je een relatie leuk kunt houden Uitleggen hoe je een relatie respectvol kunt beëindigen Benoemen het belang van het communiceren over behoeften en verwachtingen in een relatie Erkennen de behoefte aan nabijheid en aan privacy in intieme relaties Kern Voortplanting, gezinsvorming en anticonceptie Inhouden Voortplanting en gezinsvorming Uitleggen wanneer een meisje vruchtbaar is Benoemen symptomen van een (eventuele) zwangerschap Ontwikkelen een visie op (on)vruchtbaarheid Ontwikkelen een visie op tienerzwangerschap en jong ouderschap Inhouden Anticonceptie, zwangerschapspreventie Uitleggen dat vrijen zonder anticonceptie kan leiden tot een zwangerschap Benoemen van verschillende anticonceptiemethoden en de werking daarvan Benoemen voor- en nadelen van verschillende anticonceptiemethoden Uitleggen hoe je verschillende anticonceptiemethoden effectief gebruikt Benoemen van fabels over anticonceptie en anticonceptiegebruik Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 11

12 Relaties en seksualiteit Levensfase jaar, klas 1 en 2 Kern Seksualiteit Inhouden Seksuele ontwikkeling Benoemen van verschillende uitingsvormen van seksualiteit Benoemen van de (gender)diversiteit in seksuele beleving, ontwikkeling en gedrag Kunnen benoemen dat er verschillende rolverwachtingen zijn van jongens en meisjes t.a.v. relaties en seks Verschil maken tussen seks in de media en seks in de realiteit Kennis hebben van vormen van betaalde seks Inhouden Seksuele gezondheid en welzijn Benoemen verschil tussen veilige en onveilige seks Benoemen en leggen uit wat de belangrijkste soa's (inclusief hiv) zijn Benoemen de gevolgen van onveilige seks (soa en ongewenste zwangerschap) Weten hoe adequaat condoom te gebruiken Kunnen voor- en nadelen noemen van condoomgebruik Weten hoe je vrijen zonder condoom kunt weigeren Weten wanneer seksueel contact gewenst of ongewenst is, prettig of onprettig is en hoe je seksueel contact kunt weigeren Weten hoe je voorbereid kunt zijn op de eerste keer seks Zelf hulp kunnen vragen en informatie zoeken bij vragen of problemen rond seksualiteit Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 12

13 Fysieke veiligheid Levensfase jaar, klas 1 en 2 Fysieke veiligheid Inhouden Risico's inschatten Risicovolle situaties en gedragingen herkennen, ook bij zichzelf Herkennen van normen in een groep t.a.v. veilig gedrag Herkennen van situaties waarin groepsdruk een rol speelt t.a.v. veilig gedrag Reflecteren op eigen gedrag in risicovolle situaties en hier eigen keuzes in maken. Inhouden Preventie Begrijpen van symbolen op etiketten van schoonmaakmiddelen, verf, chemische stoffen en dergelijke Kunnen reflecteren op risico's in het eigen gedrag (bijvoorbeeld stunten met fiets/brommer, in het verkeer, tijdens uitgaan, vuurwerk) en op grond daarvan keuzes maken ten aanzien van dat gedrag Je verplaatsen in het perspectief van anderen en daarmee rekening houden in je gedrag Inhouden EHBO / Behandeling Uitvoeren van onderdelen EHBO Bron: http//gezondeleefstijl.slo.nl 13