Inhoud 1 Algemeen 1 Beleidvoerend vermogen: herkomst, omschrijving en toekomst van een begrip in het hedendaagse school- beleidsdenken

Transcriptie

1 Inhoud 1 Algemeen 1 Beleidvoerend vermogen: herkomst, omschrijving en toekomst van een begrip in het hedendaagse schoolbeleidsdenken 1 Jan Vanhoof en Peter Van Petegem 2 De herkomst van beleidvoerend vermogen: beleidsmatig gesitueerd Beleidsruimte: groeiend (of verschuivend) Beleidvoerend vermogen als het succesvol gebruik van de beleidsruimte 4 3 De herkomst van beleidvoerend vermogen: onderzoeksmatig gesitueerd Gefundeerd in onderzoek naar schooleffectiviteit en schoolontwikkeling Empirische evidentie voor de dragers van beleidvoerend vermogen 7 4 Omschrijving van de dragers van beleidvoerend vermogen Doeltreffende communicatie Ondersteunende relaties en samenwerking Gedeeld leiderschap Gezamenlijke doelgerichtheid Responsief vermogen Innovatief vermogen Geïntegreerd beleid Reflectief vermogen 16 5 Afrondend: toekomstreflecties bij het begrip beleidvoerend vermogen 17 Bibliografie 21 2 In de ban van beleidvoerend vermogen 1 Kristien Arnouts 2 Beleidvoerend vermogen en vrijheid van onderwijs 2 3 De verankering van beleidvoerend vermogen van scholen in het decreet betreffende de kwaliteit van onderwijs 3 4 Beleidvoerend vermogen in relatie tot CIPO, het referentiekader voor doorlichtingen CIPO als relationeel model 4

2 4.2 CIPO als kader bij doorlichtingen Kijken naar processen vanuit verschillende perspectieven 6 5 Een wetenschappelijke onderbouwing voor het begrip beleidvoerend vermogen van Vlaamse basis- en secundaire scholen Definitie Dragers van beleidvoerend vermogen 7 6 Betekenis van beleidvoerend vermogen tijdens het doorlichtingsproces Doelgerichte visie Innovaties en samenwerking tussen leraren Reflecterend handelen t.a.v. de school De begeleidende en organiserende rol van de directeur Participatieve besluitvorming De dragers responsiviteit t.a.v. ouder; reflecterend handelen t.a.v. leraren en responsiviteit t.a.v. omgeving 11 7 Betekenis van beleidvoerend vermogen voor het formele advies bij een doorlichting 11 8 Samenvatting 13 Bijlage: relevante artikelen uit het Decreet van 8 mei 2009 betreffende de kwaliteit van onderwijs 14 2 Doelgerichte visie 1 Elke school een uitmuntende school 1 David Hopkins 2 Elke school een uitmuntende school 2 3 'Regelgeving' of 'professionalisering' de cruciale beleidsvraag 3 4 Vier drijvende krachten voor hervorming van het systeem Drijvende kracht 1: gepersonaliseerd leren Drijvende kracht 2: geprofessionaliseerd onderwijzen Drijvende kracht 3: netwerken en samenwerking Drijvende kracht 4: een evenwichtig systeem van verantwoording 11 5 Systeemleiderschap als katalysator voor verandering 13 6 Segmentatie als sleutel voor elke school een uitmuntende school 14 Bibliografie 18

3 2 Pedagogische projecten maken school: drie nieuwe methodescholen stampen zichzelf uit de grond 1 Ellen De Dapper, Kris Denys, Lo Guypen, Yf Tanghe 2 Beleidvoerend vermogen van scholen versterken: nood aan een meer culturele benadering 2 3 Drie nieuwe scholen werken aan onderwijsvernieuwing: eenheid in verscheidenheid Buurtschool V-tex in Kortrijk: school maken met de buurt De lange weg naar de brede buurtschool Pedagogische en maatschappelijke vernieuwing grijpen in elkaar in De verwevenheid van de school- en klaspraktijk en de buurt Wondere wereld in Lummen De lange weg naar een nieuwe freinetschool De schoolvisie en de schoolstructuur onlosmakelijk met elkaar verbonden De Sterrebloem in Meigem Een ervaringsgerichte dorpsschool Een visie op ervaringsgericht onderwijs en op school bepaalt mee de structuur van de school 9 4 De onvoorspelbare toekomst van methodescholen: onderwijsinnovatie is geen lineair, rationeel proces 11 3 Zijn leerlingen beter af in homogene of heterogene klassen? Deel 1: Een literatuurstudie naar de effecten van klassamenstelling naar prestatieniveau 1 Barbara Belfi, Bieke De Fraine, Jan Van Damme 1. Inleiding 1 2. Het verschil tussen homogene en heterogene klassen Verschillen tussen leerlingen binnen de klas De samenstelling van de klas en van de school Argumenten pro en contra homogene niveauklassen 4 3. De invloed van niveaugroepering op resultaten van leerlingen Het effect van niveaugroepering op leerprestaties Het effect van niveaugroepering op het welbevinden van leerlingen Het effect van niveaugroepering op het academisch zelfbeeld van leerlingen Conclusie en discussie 11 Bibliografie 13

4 4 Diversiteit is de norm. Er mee leren omgaan de uitdaging. Een referentiekader voor omgaan met diversiteit in onderwijs. 1 Piet Van Avermaet, Sven Sierens 2 Het begrip diversiteit Een containerbegrip Oude wijn in nieuwe zakken Groepen of individuen? Een dynamisch en interactief verschijnsel 7 3 Leren in onderwijs Leren is een continu en levenslang proces Formeel en informeel leren/onderwijzen Informeel leren in een formele leeromgeving Een gematigd sociaal constructivistische visie 11 4 Onderwijs en diversiteit: geen liefde op het eerste gezicht Heterogeniteit in onderwijs: voordeel of nadeel? Sociaal-culturele verschillen in onderwijs: tekort of mismatch? 17 5 Omgaan met diversiteit in onderwijs Burger worden in een pluriforme samenleving: leren voor diversiteit Leren van elkaar in een krachtige leeromgeving: leren in diversiteit 26 6 Omgaan met diversiteit in onderwijs: een dubbele missie Diversiteit en burgerschapsvorming in het onderwijs Gelijke onderwijskansen, diversiteit en inclusie 29 7 Ter afsluiting 30 Bibliografie 31 3 Innovatief vermogen 1 Proeftuinen, waar beleidvoerend vermogen tot succes leidt 1 Luc Van Praet 1 De proeftuinen in het Vlaams onderwijsbeleid Definitie Inhoudelijk kader van de proeftuinen: talentontwikkeling en gelijke kansen Het methodisch kader van de proeftuinen Begeleiding en ondersteuning Evaluatie 6 2 Veranderingsmanagement in de proeftuinen Een innovatieproces op twee niveaus 6

5 2.2 De onderdelen van het innovatieproces Behoefte Visie Strategie De vier projectstappen Communicatie en gedragenheid Implementatie Inbedding 10 3 Het beleidvoerend vermogen van projectverantwoordelijke en projectcoördinator Een duo met aanvullende rollen De rol van projectverantwoordelijke en projectcoördinator in de verschillende fases van het veranderingsproces Behoefte Visie Strategie De vier projectstappen Communicatie en gedragenheid Implementatie Inbedding 15 4 Besluit 16 2 Beleidvoerend vermogen vanuit het bouwen aan sterke projecten 1 Johan Huybrechts 2 Situering Het projectenfonds: historiek Het projectenfonds en onderwijsvernieuwing 2 3 Een onderzoek naar de sterkte van de projecten Een omschrijving van de metingen Het beleidvoerend vermogen van de deelnemende scholen 3 4 Het instrument 'bouwstenen voor een sterk project' 3 5 Tendensen in de resultaten voor alle projectscholen bouwstenen van een sterk project Dragers van beleidvoerend vermogen Factoren die projectwerking versterken Factoren die projectwerking remmen Communicatie en overleg De rol van projectverantwoordelijke(n) Inschakelen van een partner Financieel beleid 9

6 6 Concrete tips uit de projectscholen Doelgerichte visie Innovatief vermogen Responsief vermogen Reflectief vermogen Stijl van leidinggeven Samenwerking tussen leraren Participatieve besluitvorming 14 7 Besluit 14 3 Leerplannen als opmaat voor het organiseren van onderwijs 1 Dirk Gombeir 2 De groeiende noodzaak vorm te geven aan eigentijds onderwijs 2 3 Overladen leerplannen die bovendien niet worden gelezen 3 4 Nood aan ruimte om te kunnen wroeten 5 5 Door de leerplannen heen durven breken 6 6 De plaats van leerplannen in het aansturen van onderwijs 8 7 Ook oog hebben voor het impliciete leerplan 12 8 De lesweek niet langer zien als een te nemen keurslijf 14 9 Aansturen op de ontwikkeling van een stevige onderzoekshouding Afrondend 17 Referenties 18 4 Het leerplan, een schakel tot beleidvoerend vermogen 1 Jean-Louis Leroy 2 Minimumeisen en pedagogische vrijheid 1 3 Criteria voor goedkeuring 2 4 Extra inhouden of ruimte voor lokale impulsen? 3 5 Overleg versus formalisme 4 6 Leerplan en leerboek 5 7 Vertrouwen in de professionaliteit van scholen 6 5 Leerplanontwikkeling in beweging 1 Hilde De Meyer Inleiding 1 1 Wat voorkennis op een rijtje Leerplanniveaus en leerplanproducten Verschijningsvormen: de gelaagdheid van het begrip leerplan Leerplancomponenten 3

7 1.4 Leerplanvraagstukken En last but not least : over de inhouden van het leerplan, het wat van het leren 4 2 Leerplanontwikkeling binnen het GO! Pragmatische benadering Evoluerende visie op leerplanontwikkeling Van uniformiteit naar diversiteit Tussen droom en daad Nieuwe aanpak en accenten 8 3 Perspectieven voor de toekomst inzake leerplanontwikkeling 9 6 Het leerplan: handvat voor eigen pedagogisch beleid 1 Freddy Cloet 1 Het leerplan als schakel in een schooleigen pedagogisch concept 2 2 Een stap moet een stap kunnen zijn, geen voetje 4 3 Iedereen waakzaam 7 4 Responsief vermogen 1 Over het verband tussen het beleidvoerend vermogen van de school en de macrobeleidscontext 1 Jan Saveyn 1 Probleemstelling 1 2 Beleid voeren op verschillende niveaus Beleidsniveaus Het macroniveau Het mesoniveau Het microniveau Relaties tussen verschillende niveaus van beleidvoering Macrobeleidvoering en de ontwikkeling van het beleidvoerend vermogen van scholen 14 3 Kenmerken van overheidsbeleid die de ontwikkeling van beleidvoerend vermogen van de school beïnvloeden 15 4 Een speciale professionaliseringsopdracht voor scholen De afstand tussen de school- en de macrobeleidscontext overbruggen Een elementaire kennis Wat het wettelijk kader betreft Wat de opdracht van de uitvoerende macht, het ministerie, betreft Wat de koepels van onderwijsgeledingen betreft 24

8 4.2.4 Wat de algemene tendensen in beleidvoering betreft Capaciteiten ontwikkelen 29 5 Een opdracht voor de onderwijsondersteuners, voor externe en interne schoolbegeleiders Ordening van informatie De vrije ruimte maximaal leren aanwenden Vernieuwen en experimenteren 35 6 Samengevat 37 Bibliografie 39 2 Beleidvoerend vermogen van scholen vanuit de basis 1 Marino Ingrillini 1 Onderwijsvernieuwingen in een veranderende wereld 1 2 De eerste stappen 2 3 Van beleidsintenties naar beleidsuitvoering Een beleidsgroep Wie ondersteunt de beleidsgroep? 4 4 Dragers van beleidvoerend vermogen Doelgerichte visie De professionele leerkracht De professionele directeur Innovatief vermogen (omgaan met vernieuwingen) en responsief vermogen (de school in relatie met haar omgeving) Reflectief vermogen 11 5 Externe sturing 12 6 Schoolbesturen 12 7 Scholing van leraren 13 8 Gelijke kansen in het onderwijs en beleidvoerend vermogen 13 9 Resultaatsverbintenis Leerwinst meten Leerwinst en beleidvoerend vermogen 14 3 In het verleden behaalde resultaten geven geen garantie voor de toekomst 1 Marc Vermeulen 2 De noodzaak om vooruit te kijken 2 3 In het verleden behaalde resultaten 2 4 De tijdsdimensie van onderwijs verder verkend Valse romantiek Preoccupatie met het heden Onzekerheidsmijders Meegaan of tegengas geven 6

9 5 Spelen met de toekomst Structureren van onzekerheid Het temmen van onzekerheid 8 6 Omgaan met onzekerheid is (te) leren 11 5 Reflectief vermogen 1 Werken met kwaliteitsmodellen 1 Nick Thijs en Patrick Staes 2 Kwaliteit? Een verander(en)de overheid, een verander(en)d overheidsmanagement Kwaliteit: één vlag, vele ladingen Op zoek naar kwaliteit De evolutie in het kwaliteitsdenken Naar Integrale Kwaliteitszorg (IKZ) De evolutie in het kwaliteitsdenken in beeld Kwaliteitsmodellen en -technieken: een overzicht ISO-normen en kwaliteitssystemen Balanced ScoreCard EFQM Sectorspecifieke EFQM-afgeleiden: INK, Proza, CAF Het Common Assessment Framework (CAF) als IKZmodel Evolutie Model CAF voor onderwijs 30 Bibliografie 30 2 Zelfevaluatie: brandstof voor een krachtig schoolbeleid 1 Dirk Francken 2 Hoe werkt het in de praktijk? ISA analyseert de omstandigheden voor kwaliteitsvol onderwijs Leerlingresultaten bieden perspectief 5 3 Kan het anders? Een derde weg Van schoolvisie naar schoolconcept Van schoolconcept naar prioriteiten en daadkrachtig handelen 11 4 Conclusies 17

10 3 Het zandloperkwaliteitsmodel: gedragen leiderschap en het realiseren van een kwaliteitscyclus 1 Jan Vlamynck 2 Ontstaan van een tegengestelde visie Overaccentuering van de analysefase is niet specifiek aan de zelfevaluatiemodellen binnen het onderwijs Realisatie van het gemeenschappelijk organisatiedoel is de kern van leiderschap Kwaliteitszorg is meer dan in de spiegel kijken, het is een werkwoord Inhoudelijke structurering op basis van de structuur van de balanced scorecard 5 3 Concrete projectopbouw en -planning De drie fasen van het zandlopermodel Twee gesymboliseerde driehoeken worden een zandloper Analyse huidige situatie Workshopmoment: SWOT-analyse Medewerkersbevraging Input en verwerking van de individuele SWOT-analyses en medewerkerbevraging Bepalen strategische doelstellingen (gewenste situatie) Realiseren gewenste situatie Operationele doelstellingen uitwerken Opmaken van een actieplanning Communiceren en uitvoeren van de actieplanning Opvolging realisatie actieplan 11 4 En op het eind: certificatie? 12 4 Schoolfeedback als input voor interne kwaliteitszorg 1 Jean Pierre Verhaeghe 1 Schoolfeedbacksystemen en interne kwaliteitszorg 1 2 Het Vlaamse Schoolfeedbackproject 2 3 Wat kunnen schoolfeedbackrapporten bieden? Feedback over één afname Feedback over meer afnames 7 4 Aan de slag met schoolfeedback Bepaal met wie van het team je de feedback wil bespreken Bepaal wat je met de schoolfeedback wil bereiken Zorg voor een correcte interpretatie van de resultaten Zoek naar verklaringen voor de resultaten 13

11 4.5 Plan en implementeer acties Evalueer het gebruik van de feedback 14 5 Besluit en nabeschouwing 14 Bibliografie 15 5 Diepgaande reflectie als stimulans voor een nieuwe schoolcultuur 1 Bram Lagerwerf en Fred Korthagen 2 Waarneembaar gedrag 1 3 Het ui-model 3 4 Werken met het ui-model 6 5 Een nieuwe schoolcultuur 12 Bibliografie 13 6 (Hoe) het proces van schoolzelfevaluaties bevorderen en evalueren? Beleidvoerend vermogen als richtinggevend kader 1 Jan Vanhoof en Peter Van Petegem 2 Conceptuele en methodologische situering 2 3 Zelfevaluatie als beleidsdaad: basis voor het vormgeven en evalueren van zelfevaluatieprocessen Principe 1: Bereid zijn om systematisch te reflecteren (tijdens de zelfevaluatie) Principe 2: Streven naar gezamenlijke doelgerichtheid tijdens de zelfevaluatie Principe 3: Door middel van gedeeld leiderschap streven naar betrokkenheid tijdens de zelfevaluatie Principe 4: Doeltreffend communiceren tijdens de zelfevaluatie Principe 5: Streven naar ondersteunende relaties en samenwerking tijdens de zelfevaluatie Principe 6: De zelfevaluatie in het bestaande schoolbeleid integreren Principe 7: Responsief zijn ten aanzien van interne en externe verwachtingen omtrent de zelfevaluatie 14 4 Aan de slag met de principes en de indicatoren 16 Literatuur 17

12 6 Leiderschap 1 Versterken van het beleidvoerend vermogen van de scholen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, een praktijkverhaal 1 Karen Dehaen 2 Situering van het project Traject A: opzet en werkwijze expliciete aanpak Traject B: opzet en werkwijze impliciete aanpak Traject A versus traject B expliciet versus impliciet 6 3 Welke elementen zijn noodzakelijk om een effectieve school te zijn? Op zoek naar antwoorden 6 4 Verhogen van beleidvoerend vermogen: gedegen leiderschap en leerkrachtvaardigheden hand in hand 9 5 Leiderschap als synoniem voor effectieve implementatie van onderwijsvernieuwingen 11 6 Opnieuw naar de praktijk: welke scholen ontwikkelden beleidskracht en wat maakt ze effectief? 12 7 Besluit 14 Bibliografie 15 2 De procesrollen 1 Paul Staut 2 De ondernemer 3 3 De onderzoeker 5 4 De visionair 7 5 De strateeg 9 6 En opnieuw de ondernemer 11 7 Werk en metawerk 11 8 De anticiperende en de reflecterende weg 12 9 Dynamisch balancerende bondgenoten! Breedbeeld, uitdiepen, breedbeeld Conclusie 14 Bibliografische referenties 14 3 Bezieling als kracht 1 Rik De Wulf 2 Het gekozen pad Bezieling borgen Waarden als uitgangspunt 2 3 Medewerkers bezielen Het welzijnsmodel Het welzijnskompas 4

13 3.3 Oog hebben voor het persoonlijke welzijn Appel durven doen aan medewerkers Aandacht hebben voor de diepere drijfveren Waar levenslijnen elkaar kunnen raken De eigen missie helpen vinden 10 4 Bezielend leiderschap vandaag De juiste condities scheppen Kerntaken van de leidinggevende 14 5 Besluit 16 4 Coachend leiderschap 1 Theo Wijnen 1 Visie op leidinggeven Organisatiecultuur Noodzaak van cultuuromslag Structuur-, cultuurdiscussie Organisatiecultuur... een aangrijpingspunt? Cultuuranalyse 4 2 Essentiële waarden 4 3 Stijl van leiding geven Situationeel leiderschap Vier stijlen van leiderschap Kort samengevat Vier werkstijlen Vier typen medewerkers Ontwikkelingsgerichte aanpak Eén juiste manier van leidinggeven? Effectief leidinggeven Enkele vragen ter reflectie 11 4 Coaching, iets nieuws onder zon? Ik doe het toch al? Planmatige aanpak Geen enig juiste methode van coaching De realiteit: coachen in de praktijk Recent onderzoek 14 5 Het begrip coaching Context Begripsafbakening 15 6 Coaching versus andere begeleidingsvormen Werkbegeleiding Counseling Intervisie Supervisie Gerichtheid van begeleidingsvormen 18

14 7 Persoonsgerichte coaching/ prestatiecoaching Toepassen van persoonsgerichte coaching Kenmerken van persoonsgerichte coaching Rol, werkwijze van de coach Aspecten voor coaching Winstpunten van coaching Voor de organisatie en de coach: Voor de medewerker: Organisatorische voorwaarden Aandachtspunten voor de organisatorische voorbereiding Machtigen en zelfsturing via persoonsgerichte coaching Verantwoordelijkheid 27 8 Van de structuur naar het coachen zelf Coachen: procesmatig handelen Reflectie op het eigen gedrag en handelen Het coachingsgesprek: gedragsgericht begeleiden en beïnvloeden van de medewerker Beïnvloedingssituatie Gespreksmodel Valkuilen bij het gedragsgericht begeleiden 32 9 Doelen formuleren Richtinggevend kader Kenmerken van een goede doelstelling Systematische opvolging Bronvermelding Bijlagen 40 Bijlage 1 Vragen m.b.t. structuur- versus cultuurdimensie in een organisatie 40 Bijlage 2 Oefendocument: Individuele cultuuroefening 44 Bijlage 3 De organisatiecultuur 46 Bijlage 4 Check- en discussielijst: op weg naar een lerende organisatie? 49 Bijlage 5 Schema leiderschapsstijlen in de praktijk 51 Bijlage 6 Schema van de belangrijkste competenties van een leidinggevende (niveau directie of team coördinator) 53 Bijlage 7 Schema huidige versus gewenste competenties van leidinggevenden (niveau directie of teamcoördinator) 54 Bijlage 8 Verschillen tussen coaching en counseling 55 Bijlage 9 Beïnvloeden, de fundamentele regels 56 Bijlage 10 Voorbeeld van een coachingsproces en -methodiek 57 Bijlage 11 Oefendocument: Doelen stellen 59

15 7 Samenwerking 1 Lokaal flankerend onderwijsbeleid 1 Marleen De Vry 2 Waarom flankerend onderwijsbeleid? Vele noden Nieuwe netoverschrijdende regierol Vlaams beleid voor het eerst netoverschrijdend met GOK-decreet en LOP s Tweede stap: decreet betreffende het flankerend onderwijsbeleid op lokaal niveau 4 3 Hoe het flankerend onderwijsbeleid aanpakken? Visie en missie lokaal onderwijsbeleid Regie en werking van een lokaal netwerk Dreigende vergaderitis Waaraan werken? Met wie? 7 4. Maar liefst tien beleidssporen Tien beleidssporen als houvast: een overzicht 7 5 Focus op? Brede school Cultuureducatie, vrije tijd en maximumfactuur Spijbelbeleid 15 6 Besluit Appel aan het ruime beleidvoerend vermogen van het schoolteam 18 2 Begeleiding van nieuwe leraren: een overbodige luxe of toch een must voor scholen? 1 Paul Cautreels 2 Kort historisch overzicht 2 3 Beginnende leraren: wie zijn deze nieuwe collega s? Concerns of zorggedachten van beginnende leraren Socialisatie van beginnende leraren Ontwikkelingsfasen bij beginnende leraren Problemen van beginnende leraren Oorzaken en gevolgen van problemen van beginnende leraren Eerste conclusies naar aanvangsbegeleiding toe 12 4 Mentorschap: een brede visie Definitie Conceptuele invulling: diverse perspectieven van mentorschap 14

16 4.3 Het uiteindelijke doel: het leren van de beginnende leraar Pleidooi voor een veelzijdige benadering van mentoring 21 5 Goede aanvangsbegeleiding: meer dan het aanstellen van een mentor Standaarden voor een programma voor aanvangsbegeleiding Enkele belangrijke aandachtspunten Een heikel punt: de financiering van een programma voor aanvangsbegeleiding Is het sop de kool wel waard? Opbrengsten van programma s voor aanvangsbegeleiding En wat brengt de toekomst? 32 6 Aanvangsbegeleiding: een expliciete hefboom voor het beleidvoerend vermogen van scholen 33 Bibliografie 34 8 Participatieve besluitvorming* 9 Bijlagen 1 Verklarende woordenlijst 1 De met een * gemarkeerde onderdelen zullen aangevuld worden in de bijwerkingen.