OCW-Peiling Plannen Studievoorschot

Transcriptie

1 OCW-Peiling Plannen Studievoorschot Van 2 t/m 14 juli 2014 heeft GfK voor het ministerie van OCW een peiling uitgevoerd om de kennis te meten over het studievoorschot. Hiermee is inzicht verkregen in de studieplannen die men heeft, de manier waarop deze gefinancierd gaan worden, de bekendheid van de huidige en toekomstige regelingen op dit vlak en de actuele informatiebehoefte. De doelgroep van het onderzoek bestaat uit de eerste lichting studenten die met het studievoorschot te maken gaan krijgen. Aan het onderzoek hebben leerlingen uit het MBO (niveau 4, klas 3), HAVO (klas 3 en 4) en VWO (klas 4 en 5), ouders van leerlingen uit deze niveaus en klassen en daarnaast ook bachelor-studenten in het HBO en het WO meegedaan. In totaal zijn personen bevraagd 1. In dit verslag worden de resultaten van het onderzoek samengevat. De uitkomsten in grote lijnen Het is voor bijna iedereen bekend dat er iets gaat veranderen aan de studiefinanciering. Over de precieze details van de maatregelen is echter veel minder bekend. Men voelt zich in veel gevallen nog onvoldoende of slechts deels geïnformeerd. Dit is met name het geval bij leerlingen Mbo en HAVO en ouders van leerlingen in MBO en HAVO/VWO. weten vaak wel meer dan leerlingen, maar voelen zich vaak toch niet beter geïnformeerd. Hun informatiebehoefte is dus blijkbaar groter. Dat er behoefte bestaat aan meer gedetailleerde informatie, blijkt ook uit het grote aantal plannen waar men meer over zou willen weten. Het feit dat men nog niet precies weet waar men aan toe is, klinkt ook door in de uitkomsten op het gebied van financieel bewustzijn. De studieschuld van studenten die nu afstuderen wordt meestal te hoog ingeschat, alhoewel de algehele financiële situatie van studenten juist te rooskleurig wordt ingeschat. Een overgrote meerderheid heeft geen idee wat een student moet aflossen bij een bepaalde hoogte van de schuld en hoogte van het inkomen na afstuderen. Degenen die er toch een gooi naar doen, zitten vaak twee tot drie keer te hoog. Al met al is er meer communicatieve aandacht nodig voor de invoering van het Studievoorschot. (Aankomende) studenten en hun ouders willen graag geïnformeerd worden over de inhoud van de verschillende maatregelen en wat deze concreet voor hen gaan betekenen. Bij de voorlichting over de financiële aspecten kan aangehaakt worden bij het feit dat de studieschuld van huidige studenten over het algemeen te hoog wordt ingeschat, evenals de toekomstige schuld, en dat degenen die een maandelijks aflossingsbedrag noemen, dat meestal flink overschatten. De bekendheid van de plannen Algemeen Nagenoeg iedereen (93% van de ondervraagden) is ervan op de hoogte dat het kabinet plannen heeft om de studiefinanciering in het hoger onderwijs te veranderen. De bekendheid onder leerlingen is wel iets lager dan gemiddeld (87%), met name bij MBO (79%) en HAVO (84%). 1 De volgende aantallen respondenten hebben deelgenomen aan de peiling: leerlingen MBO niveau 4 klas 3 (n=68), leerlingen HAVO 3 of 4 (n=151), leerlingen VWO 4 of 5 (n=150), ouders MBO niveau 4 klas 3 (n=116), ouders HAVO klas 3 of 4 (n=150), ouders VWO klas 4 of 5 (n=150), bachelor-studenten HBO (n=150) en bachelor-studenten WO (n=150) /8

2 Spontane bekendheid De spontaan genoemde zaken als wordt gevraagd naar de kennis over de plannen zijn: Tabel 1 - Spontane bekendheid van de veranderingen in de studiefinanciering Spontane kennis van veranderingen studiefinanciering (n=369) Studenten (n=300) (n=416) Het wordt een lening (in plaats van een gift) 48% 56% 60% Afschaffing studiefinanciering 30% 44% 19% Invoering leenstelsel 19% 34% 17% Afschaffing basisbeurs 8% 12% 14% Wordt in 2015 ingevoerd 5% 16% 5% De OV-kaart blijft bestaan 4% 11% 7% Studeren wordt duurder/ grotere studieschuld 11% 3% 6% Lange aflossingsperiode voor de lening 5% 7% 5% Afschaffing studiebeurs 4% 2% 7% De lening heeft een (lage) rente 3% 3% 4% Afschaffing OV-kaart / niet meer gratis reizen 2% 2% 2% De aanvullende beurs blijft bestaan 1% 3% 1% De OV-kaart wordt uitgebreid naar het MBO 1% 3% 1% Invoering studievoorschot 1% 0% 0% Afschaffing aanvullende beurs 0% 0% 1% Direct duidelijk is dat de verschuiving van een gift naar een lening een boodschap is die in veel gevallen al bekend is bij de doelgroepen. Ook andere termen of benamingen met dezelfde essentie worden vaker genoemd: afschaffing studiefinanciering, invoering leenstelsel, afschaffing basisbeurs. Studenten WO blijken vaker spontaan te weten dat de veranderingen vanaf 2015 worden ingevoerd en dat de OV kaart blijft bestaan. laten iets vaker hun zorg blijken dat studeren nu duurder wordt en hen nu een grotere studieschuld staat te wachten. Het studievoorschot wordt amper spontaan genoemd. Geholpen bekendheid Dat de veranderingen in de studiefinanciering, als het aan het kabinet ligt, per september 2015 in werking zullen treden, is bij circa driekwart van de deelnemers aan het onderzoek reeds bekend (73%). Ruim een tiende (11%) denkt dat dit pas vanaf september 2016 (of later) het geval is, maar anderzijds denkt 16 procent nog dat het al dit jaar (per september 2014) staat te gebeuren. Over het begrip studievoorschot heeft men vooralsnog weinig opgevangen: slechts 16 procent geeft aan daar de laatste tijd iets over gehoord te hebben. van MBO-leerlingen hebben er het minst over gehoord (10%). De spontane reacties op het studievoorschot luiden: Duidelijk lijkt te zijn dat het een lening betreft, die later moet worden terugbetaald aan de overheid /8

3 Stellingen over de beleidsvoornemens Aan leerlingen, studenten en ouders is een aantal stellingen voorgelegd met de vraag of deze juist of onjuist zijn (zie tabel 2). Tabel 2 - Reactie op stellingen: juist of onjuist? Reactie op stellingen over de veranderingen Onjuist Juist studievoorschot is een lening 11% 89% hoogte aflossing hangt af van inkomen 17% 83% start studie in sept 2014: basisbeurs 20% 80% start bachelor in sept 2015: geen basisbeurs 22% 78% terugbetaaltermijn: 35 jaar 26% 74% start master in sept 2015: geen basisbeurs 32% 68% aanvullende beurs blijft bestaan 43% 57% de basisbeurs blijft voor MBO-BOL voltijds 61% 39% aanvullende beurs gaat in sept 2015 omhoog 69% 32% huidige studenten raken de basisbeurs kwijt 79% 21% verlies basisbeurs bij studieswitch in sept % 58% * in groen staat het goede antw oord Wederom blijkt dat vaak wel duidelijk is dat met de term studievoorschot een lening wordt bedoeld, ondanks dat men over het algemeen nog weinig over de term heeft gehoord. Algemeen bekend is ook dat de hoogte van de aflossing op een lening/studievoorschot afhangt van de hoogte van het inkomen na de studie. * Wat verandert er: basisbeurs algemeen Twintig procent van de respondenten denkt dat een student die aan een studie begint in september 2014 al geen recht meer heeft op een basisbeurs. Ook een vijfde (22%) denkt juist dat een student bij de start met een bachelor in september 2015 nog altijd recht heeft op een basisbeurs. In beide gevallen is dit onjuist. Op communicatief vlak valt de kennis over de timing van deze veranderingen vooral te verbeteren bij de groep ouders en bij leerlingen MBO en HAVO: 24% respectievelijk 31% & 30% van deze doelgroepen denkt dat een startende student in 2015 nog steeds recht heeft op een basisbeurs. Iets minder bekend is dat bij de start van een master in september 2015 het recht op de basisbeurs komt te vervallen, ook al had men daar als bachelor tot dan toe nog wel recht op. Vooral onder studenten WO - de primaire doelgroep voor deze maatregel - is dit beter bekend (81%). Een vijfde van de deelnemers aan het onderzoek (21%) denkt - ten onrechte - dat huidige studenten hun basisbeurs gaan kwijtraken, zodra de veranderingen hun intrede gaan doen. Zelf denken studenten HBO en WO dit gelukkig in veel mindere mate (toch nog 13%). Een ruime meerderheid van de respondenten (58%) denkt - ook ten onrechte - dat een student die met een studie is begonnen in september 2014 en van studie wil switchen in september 2015, zijn of haar recht op de basisbeurs daarmee ook verliest. * Wat verandert er: basisbeurs MBO Dat de basisbeurs blijft bestaan voor studenten die voltijds in het middelbaar beroepsonderwijs studeren en minimaal 18 jaar zijn, is relatief onbekend (39%). Onder de feitelijke doelgroep - leerlingen op MBO 4 niveau en HAVO en ouders van MBO 4 niveau leerlingen - is dit wel beter bekend (47%, 52% en 50%) /8

4 * Wat verandert er: aanvullende beurs Het feit dat de aanvullende beurs wél blijft bestaan, is in veel gevallen (43%) niet bekend. Studenten WO zijn overigens ook hier beter van op de hoogte (75%). Dat de aanvullende beurs per september 2015 zelfs wordt verhoogd, weet slechts een derde. en studenten zijn van dit laatste overigens weer iets beter op de hoogte dan ouders. Bekendheid met het concrete plan Vervolgens zijn in het onderzoek ook de voorgenomen plannen genoemd, met de vraag of men hiermee bekend is en of men weet wat dit voor de eigen situatie betekent. De resultaten zijn weergegeven in tabel 3. In de tabel staan de aandelen per groep die én bekend zijn met het plan en voor wie het duidelijk is wat dit voor hunzelf (of hun kind) betekent. Belangrijk is het wel om vooraf te realiseren dat deze plannen erg divers van aard zijn en sommige plannen dan ook dichter bij leerlingen, studenten en ouders zullen staan dan andere plannen. Bovendien heeft het ene plan al meer aandacht gekregen in de media dan het andere plan. De conclusie in algemene zin is eigenlijk dat huidige studenten HBO en WO over het algemeen het beste op de hoogte zijn en het beste weten wat een bepaald plan concreet voor hen gaat betekenen. van leerlingen zijn een stuk minder goed op de hoogte, maar weten wel vaak wat meer dan de leerlingen zelf. van leerlingen in het MBO blijken over het algemeen nog wat minder goed geïnformeerd dan andere groepen. Tabel 3 - Bekendheid met plannen: bekend (= ja) en weet wat dit betekent voor mij / mijn kind (= ja) Bekend met het plan en weet wat dit betekent voor mijzelf / mijn kind (n=369) Studenten (n=300) (n=416) OV-studentenkaart blijft bestaan 60% 80% 58% De basisbeurs in het HO verdwijnt (Ba & Ma) 31% 67% 42% Terugbetaaltermijn lening is 35 jaar 36% 62% 41% Bij start master per sept 2015 geen basisbeurs meer 27% 54% 35% Terugbetalingsbedrag lening is inkomensafhankelijk 27% 52% 36% Basisbeurs wordt vervangen door studievoorschot 26% 50% 37% Terugbetalen lening pas vanaf minimumloon 25% 45% 32% Start voor sept 2015: basisbeurs, tenzij studievertraging 23% 48% 26% OV-kaart ook voor minderjarige MBO-studenten 28% 37% 31% Aanvullende beurs blijft bestaan als gift 18% 37% 19% Er komt 1 miljard beschikbaar voor kwaliteit HO 21% 27% 24% Aflossing lening is max. 4% van het (maand)inkomen 16% 25% 17% Aanvullende beurs gaat omhoog tot max. 100 / mnd 11% 21% 9% Kwijtschelding voor studenten met handicap 8% 10% 4% Instemmingsrecht studenten op begroting hogeschool/uni 7% 7% 5% Voucher van voor bijscholing bij start Ba % 8% 4% Met name het feit dat de OV studentenkaart blijft bestaan, is bij een grote meerderheid van de respondenten bekend. Dat de basisbeurs voor studenten in het hoger onderwijs verdwijnt, zowel in de bachelor- als in de masterfase, is vooral goed bekend bij de huidige studenten HBO en WO. Bij de andere doelgroepen is dat een stuk minder het geval /8

5 Informatiebehoefte De overgrote meerderheid van de respondenten laat duidelijk blijken dat zij al met al niet voldoende denkt te weten over de voorgenomen veranderingen in de studiefinanciering (figuur 1). Figuur 1 Heeft u het idee dat u voldoende weet over de voorgenomen veranderingen? 11% 37% 52% 8% 35% 57% Ja Enigszins Nee Studenten HBO/WO 28% 41% 31% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bijna de helft van alle respondenten geeft aan onvoldoende kennis te hebben over de voorgenomen veranderingen. Vooral leerlingen MBO en HAVO en ouders van leerlingen in MBO en HAVO/VWO ervaren een kennistekort. Huidige studenten HBO en (vooral) WO geven relatief vaker aan wél voldoende te weten over de voorgenomen veranderingen, alhoewel ruim een kwart (28%) toch echt te weinig is om van een positieve uitkomst te kunnen spreken. De vraag waar de interesse en aandacht dan vooral naar uit gaat, is natuurlijk erg interessant: waar wil men nu echt meer over weten? Het antwoord hierop is te vinden in Tabel 4. Tabel 4 - Over welke voorgenomen maatregelen zou men meer willen weten? Waar wil men meer over weten? (n=327) Studenten (n=216) (n=384) Basisbeurs wordt vervangen door studievoorschot 48% 27% 52% De basisbeurs in het HO verdwijnt (Ba & Ma) 50% 32% 46% Voucher van voor bijscholing bij start Ba % 25% 42% OV-studentenkaart blijft bestaan 42% 27% 38% Aanvullende beurs blijft bestaan als gift 38% 25% 39% Terugbetalingsbedrag lening is inkomensafhankelijk 34% 24% 33% Bij start master per sept 2015 geen basisbeurs meer 23% 31% 28% Aflossing lening is max. 4% van het (maand)inkomen 30% 22% 26% Start voor sept 2015: basisbeurs, tenzij studievertraging 21% 28% 26% Instemmingsrecht studenten op begroting hogeschool/uni 23% 27% 24% Terugbetalen lening pas vanaf minimumloon 29% 19% 27% Aanvullende beurs gaat omhoog tot max. 100 / mnd 26% 16% 29% Er komt 1 miljard beschikbaar voor kwaliteit HO 18% 28% 25% Terugbetaaltermijn lening is 35 jaar 26% 19% 20% OV-kaart ook voor minderjarige MBO-studenten 15% 7% 24% Kwijtschelding voor studenten met handicap 13% 12% 16% Het is vooral duidelijk dat doelgroepen over veel verschillende plannen meer zouden willen weten. Centraal staat in eerste instantie natuurlijk de overgang van de basisbeurs naar een lening (studievoorschot): ondanks dat het feit dat er een lening komt vaak wel bekend is, bestaat er wel een grote informatiebehoefte over wat dit in de praktijk allemaal betekent. Wat zijn precies de nieuwe regels, wat zijn de voorwaarden en consequenties van het krijgen van een studievoorschot, et /8

6 cetera. De informatiebehoefte ligt vooral bij ouders en leerlingen in het VO. Huidige studenten HBO en WO die zich niet volledig geïnformeerd voelen, hebben een iets minder grote informatiebehoefte. Ondanks de grote, brede informatiebehoefte die er bestaat, kent slechts 2% van de respondenten de website Startstuderen.nl; nog niet de helft van hen heeft de website zelf weleens bezocht. Financieel bewustzijn Aan de aankomend studenten en hun ouders is tevens gevraagd een inschatting te maken van de hoogte van de huidige basisbeurs voor uit- en thuiswonende studenten en de kosten in te schatten voor een aantal studie-gerelateerde posten. Het resultaat is te zien in Tabel 5. Inkomsten en uitgaven Wat ten eerste blijkt is dat de inkomsten uit de basisbeurs vaak een stuk hoger worden ingeschat dan die in werkelijkheid zijn. De kosten voor levensonderhoud van studenten worden daarentegen vaak fors te laag ingeschat. Feitelijk wordt er dus over het algemeen iets te rooskleurig gedacht over de financiële situatie van studenten. Tabel 5 Inschatting hoogte (huidige) basisbeurs en kostenposten voor studenten Financieel bewustzijn - inschatting kosten en (huidige) basisbeurs (n=369) (n=416) %goed gemiddeld %goed gemiddeld Basisbeurs thuiswonende student ( ) 24% % 176 Kamerhuur ( ) 13% % 409 Standaard collegegeld ( 1.906,-) 8% % Basisbeurs uitwonende student ( ) 7% % 364 Levensonderhoud, incl. verzekeringen ( ) 2% 341 5% 354 * Het collegegeld betreft een jaarbedrag, de overige bedragen betreffen maandbedragen. Ondanks de forse afwijkingen van de werkelijke bedragen, zitten ouders met hun inschattingen vaak wel dichter bij de waarheid dan leerlingen, zo blijkt ook uit het percentage antwoorden dat bij benadering goed gerekend mag worden. Studieschuld Een kwart van de deelnemers aan het onderzoek (27%) koos voor het correcte antwoord, gevraagd naar de gemiddelde studieschuld die een student overhoudt na het volgen van een opleiding aan het Hoger Onderwijs ( ,-). De meerderheid van de respondenten overschat echter de gemiddelde huidige studieschuld (57%). De gemiddelde schuld die men oploopt in het nieuwe systeem met het studievoorschot wordt door circa 30% redelijk waarheidsgetrouw ingeschat (tussen ,- en ,-). Gemiddeld genomen maken leerlingen in het VO met ,- de beste inschatting. Huidige studenten en ouders van leerlingen VO schatten het bedrag gemiddeld enkele duizenden euro s hoger in. Circa de helft van de ouders en leerlingen heeft al eens (in enige mate) nagedacht over de manier waarop een vervolgstudie moet worden gaan bekostigd. geven dit, zoals mag worden verwacht, vaker aan: bij hen heeft bijna twee derde hier wel eens over nagedacht, terwijl het bij leerlingen gaat om bijna 40 procent. van MBO-leerlingen hebben hier minder vaak over nagedacht dan ouders van HAVO en VWO leerlingen. Ruim de helft van hen heeft op basis hiervan ook al concrete plannen gemaakt voor de bekostiging /8

7 en leerlingen is gevraagd hoe zij de eventuele vervolgopleiding denken te gaan financieren. Uit de open antwoorden ontstaat het volgende beeld: Er zal vooral worden geput uit spaargeld (vooral van ouders), zoveel is duidelijk. Ook lenen en werken worden in iets minder sterke mate genoemd. Ook aan bachelor-studenten is gevraagd hoe zij een vervolg op een masteropleiding zullen gaan financieren; dit ziet er als volgt uit: Veel huidige studenten zien werken en aankloppen bij de ouders als de beste oplossing voor de kosten die zij zullen gaan maken, als zij hun studie vervolgen met een masteropleiding. Ook lenen, en in mindere mate sparen, wordt genoemd. De rekenhulp van Weet wat je besteedt, genaamd Financieel Studieplan, is momenteel nog relatief onbekend (5%). Degenen die aangeven de tool te kennen (n=41), maken er echter amper gebruik van (slechts 10% doet dit daadwerkelijk). Om te achterhalen of men enig idee heeft van het bedrag dat een student na zijn of haar studie maandelijks moet aflossen, zijn enkele varianten naar inkomen en studieschuld voorgelegd. De meeste respondenten kunnen zich op dit moment nog geen goed idee vormen bij het bedrag dat maandelijks zal moeten worden afgelost, gegeven een bepaald inkomen en een bepaalde hoogte van de studieschuld. Bij de voorgelegde varianten zegt steeds twee derde tot driekwart geen idee te hebben van de hoogte van het aflossingsbedrag. De respondenten die wel een gooi doen naar de hoogte van het maandelijkse aflossingsbedrag, schatten dit doorgaans 2 tot 3 keer te hoog in /8

8 Bekendheid van overige maatregelen Tot slot is binnen het onderzoek ook de kennis geïnventariseerd over een aantal andere maatregelen en plannen die momenteel ook actueel zijn binnen het Hoger Onderwijs, maar niet direct te maken hebben met de financiële aspecten van (door)studeren. Tabel 6 - Bekendheid met maatregel/plan: bekend (= ja) en weet wat dit betekent (= ja) Bekend met het plan en weet wat dit betekent voor mijzelf / mijn kind (n=369) (n=416) Voor 1 mei aanmelden voor vervolgopleiding 40% 43% Opleiding en student onderzoeken samen geschiktheid opleiding 32% 28% Verplichting tot deelname/aanbieden van studiekeuzeactiviteiten 18% 16% Eerlijke voorlichting d.m.v. verplichte studiebijsluiter 17% 15% Doorstroming hbo-wo niet automatisch toelaten 14% 11% Doorstroming mbo-hbo niet automatisch toelaten 14% 10% Wat met name opvalt is dat leerlingen en ouders minder goed geïnformeerd zijn over de genoemde maatregelen en plannen dan over de plannen rondom de studiefinanciering. Enige uitzondering is wellicht de vervroegde inschrijfdatum van 1 mei. De kennis over de studiekeuzecheck en de plannen voor het toepassen van een strengere selectie bij doorstroming van MBO naar HBO en van HBO naar WO, is nog vrij beperkt /8