Pleidooi voor Versnelling van de Energietransitie door een programmatische aanpak

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pleidooi voor Versnelling van de Energietransitie door een programmatische aanpak"

Transcriptie

1 Pleidooi voor Versnelling van de Energietransitie door een programmatische aanpak De TransitieCoalitie (TC) van circa 65 toonaangevende bedrijven in Nederland heeft in het afgelopen jaar gepleit voor een versnelling van de energietransitie. Zowel omwille van het klimaat als omwille van onze economie. Een snelle en succesvolle energietransitie vraagt van bedrijven, burgers en overheden een forse inspanning en is gebaat bij een meerjarig robuust beleidskader. De TC heeft daarom al eerder aangegeven voorstander te zijn van een klimaatwet, waarin de tussendoelen voor 2030 en 2040 van Parijs zijn vastgelegd, om daarmee een meerjarig robuust kader te bieden voor de omvangrijke investeringsbeslissingen waar bedrijven voor staan. Het nieuwe kabinet heeft in het regeerakkoord doelen vastgesteld en aangegeven samen met alle stakeholders in de samenleving te willen bepalen met welke (beleids-)maatregelen deze doelen het beste kunnen worden gerealiseerd. De noodzakelijke beleidsmaatregelen en klimaatoplossingen zullen zeer ingrijpend en omvangrijk zijn. De uitdaging is urgent en nog veel fundamenteler dan ten tijde van het eerste Energieakkoord. Incrementele stappen volstaan niet meer. Fundamentele en soms radicale vernieuwingen zijn nodig. De TransitieCoalitie is daarom van mening dat klimaatbeleid niet meer geïsoleerd kan worden beschouwd, maar geïntegreerd moet worden met economisch en proactief industrie- en energiebeleid. Bedrijven en burgers willen niet uitsluitend voldoen aan opgelegde regels en doelen, maar bovenal worden uitgedaagd door de kansen die de energietransitie biedt voor bestaande en nieuwe activiteiten. Dat biedt richting en tempo. Kernprocessen in bedrijfssectoren, die nu nog gebaseerd zijn op fossiele energie, zullen in een relatief korte periode van enkele decennia vrijwel volledig klimaatneutraal moeten worden. Mensen en bedrijven kunnen dit alleen voortvarend oppakken als er bovenal een wenkend perspectief is op de ontwikkeling van (nieuwe) sectoren die nieuwe banen en marktkansen bieden. Een voorbeeld van een succesvolle aanpak gericht op zowel klimaat- als economische doelen is het programma Wind op zee uit het bestaande Energieakkoord. Dit heeft zowel een forse vermindering van de emissies van CO 2 opgeleverd als een nieuwe sector met nieuwe banen. Deze gecombineerde aanpak van klimaat- en economisch beleid begrijpen we en kunnen we met tempo realiseren. De TransitieCoalitie pleit ervoor om deze gecombineerde aanpak ook toe te passen in andere sectoren. Concrete voorbeelden zijn: i) verkoop emissievrije personenauto s vanaf 2030, ii) klimaatneutraal wonen, iii) duurzame staalsector, iv) waterstofeconomie, v) CO2-vrije elektriciteitssector, vi) aardwarmte en vii) wind-op-zee en elektrificeren van de industrie. Het realiseren van de klimaatdoelen van Parijs zal alleen slagen met een aanpak die alle burgers en bedrijven inspireert, mobiliseert en verbindt. De TC pleit voor een aanpak die ertoe leidt dat op een decentraal niveau burgers geïnspireerd worden voor de lokale energie initiatieven. Herkenbare programma s en impactvolle communicatie zijn daarvoor essentieel. Programma s die zowel de CO 2 - uitstoot beperken als economische sectoren vernieuwen en nieuwe banen genereren, motiveren tot een voortvarende uitvoering. 1

2 Wij roepen de nieuwe regering op prioriteit te geven aan het volgende: 1. Een klimaatwet die de doelstellingen van Parijs realiseert, inclusief tussendoelen in 2030 en 2040 die hiermee in lijn zijn 2. Een Energieakkoord 2.0 met overheid, marktpartijen en maatschappelijke organisaties waarin maatregelen worden afgesproken om de klimaatdoelen te realiseren én de economie te versterken. En waarin partijen een blijvend en wederzijds commitment met elkaar aangaan over de uitvoering van de afgesproken maatregelen voor de lange termijn, gericht op de doelen voor 2030, 2040 en uiteindelijk Als kern van op dit nieuwe Energieakkoord 2.0 worden tenminste 10 programma s in sectoren opgezet op basis van wederkerige prestatieafspraken tussen bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden, leidend tot een pijplijn aan projecten met een gezonde businesscase 4. De effectieve toepassing van de succesfactoren van het programma Wind op Zee in deze programma s voor andere sectoren. Belangrijke succesfactoren zijn onder meer een actieve regierol van de overheid en een voorspelbaar en langjarig beleid De programma s moeten een grote bijdrage leveren aan het realiseren van de energietransitiepaden van de overheid en zo tot de Nederlandse bijdrage aan de klimaatdoelen van Parijs. Het bedrijfsleven nodigt de overheid en maatschappelijke actoren uit om snel en samen gesprekken te starten, een meerjarig commitment af te spreken en te komen tot krachtige programma s die leiden tot meer energiebesparing en een groene welvaart. 2

3 Toelichting bij Pleidooi 2.0 Klimaat en Economie Om aan de internationale afspraken van Parijs te voldoen zal Nederland grootschalige reductie van CO 2 -emissies moeten realiseren. De urgentie en uitdaging zijn fors. De uitstoot van broeikasgassen is in Nederland in 2016 gereduceerd met 11% ten opzichte van 1990 (CBS, 2017). Het Parijs-akkoord vergt dat Nederland de uitstoot van broeikasgassen tot circa 95% reduceert in Omdat veel investeringen in fabrieken en infrastructuur een afschrijvingstermijn kennen van 20 tot 40 jaar, moeten investeringskeuzen zich nu al richten op het realiseren van CO 2 -vrije of -arme ontwikkelingen. Naast de urgentie van het klimaatvraagstuk is het ook nodig om continu te investeren in de concurrentiekracht van onze economie. Trends zoals globalisering, technologische ontwikkeling en digitalisering maken dat we ons voortdurend moeten vernieuwen om onze welvaart te behouden of zelfs te vergroten. Het ligt daarom in de rede het klimaatvraagstuk en economisch-sociale wensen te verenigen in een aanpak gericht op (nieuwe) klimaat neutrale sectoren die ook concurrerend zijn op de wereldmarkt. De overheidssturing op de energietransitie in Nederland vindt plaats langs transitiepaden voor verschillende functionaliteiten. Om de opgaven van deze transitiepaden in de praktijk te realiseren stellen wij voor om een programmatische aanpak te volgen. Wind op Zee is een voorbeeld van een dergelijk succesvol programma uit het huidige Energieakkoord, dat ook succesvol door bedrijven kan worden opgepakt en leidt tot nieuwe vormen van bedrijvigheid. Hieronder wordt het Pleidooi 2.0 nader toegelicht aan de hand van de volgende elementen: 1. De programma-aanpak als sturingsmechanisme voor effectieve governance van het klimaatbeleid. 2. Relatie Energieakkoord 2.0 en programma-aanpak 3. Kenmerken die een programma succesvol maken in termen van klimaat en economie, mede op basis van de voor het bedrijfsleven bepalende succesfactoren uit het programma Wind op zee 4. Randvoorwaarden voor de succesvolle toepassing van programma s in de transitiepaden. 5. Voorbeelden van programma s Allereerst willen wij nog benadrukken dat de energietransitie alleen kan slagen als nationale ambities daar waar nodig worden vertaald naar een regionale opgave die betaalbaar is en kan rekenen op draagvlak. In een belangrijk deel van de programma s, zoals klimaatneutraal wonen, is het noodzakelijk dat stakeholders zoals VNG, IPO, consumentenorganisaties een trekkende rol kunnen vervullen in de vormgeving en uitvoering van deze programma s. Een programma-aanpak als sturingsmechanisme Programma s vormen de verbindende schakel tussen de klimaatopgave met CO 2 -reductiedoelen in de transitiepaden enerzijds en de uitwerking in concrete projecten anderzijds. Projecten die tegelijkertijd ook bijdragen aan onze werkgelegenheid en welvaart. Sturing op het beleid inzake de reductiedoelen vindt plaats op internationaal (Parijs) en op nationaal niveau (klimaatdoelen en transitiepaden). Een versnelling van de energietransitie en een voortvarende reductie van CO 2 uitstoot vraagt om een samenhangende sturing over projecten en andere activiteiten heen. Dit geeft een sterkere verbinding tussen beleidskaders, bedrijfseconomische kansen en projectuitvoering op voldoende schaal om de noodzakelijke impact te realiseren zowel qua CO2-reductie als de vormgeving van een sterke sector. Een programmatische aanpak blijkt dan het juiste sturingsmechanisme, zoals uit het programma Wind op Zee blijkt. 3

4 klimaatwet Klimaatdoelen in lijn met 'Parijs' Transitiepaden Energieakkoord 2.0 Programma s Regie vanuit wederkerigheid Projecten Realisatie van beleid in projecten Figuur 1. Van internationale politiek naar concrete uitvoering in projecten Op dit moment ziet de nationale beleidssturing er grofweg als volgt uit: 1. Wettelijke verankering van de klimaatdoelen Van Parijs in 2050, inclusief tussendoelen voor 2030 en 2040, via een klimaatwet. 2. Integraal Nationale Energie- en Klimaatplan (INEK) Is een belangrijk Europees instrument waarin de lidstaten aangeven welke bijdrage ze zullen leveren aan de Europese doelstellingen. Lidstaten kunnen de plannen zo opstellen dat dit aansluit bij de nationale omstandigheden en voorkeuren. De eerste INEK ( ) dient zich vooral te richten op het behalen van de doelstellingen ten aanzien van de reductie van broeikasgassen, hernieuwbare energie en energie-efficiëntie, maar ook om de stand van de interne energiemarkt, leveringszekerheid en investeringszekerheid in de lidstaten te monitoren en bevorderen Maatregelen- en beleidspakketten Die kunnen rekenen op brede maatschappelijke steun, bijvoorbeeld verkregen door een (samenwerkings)proces in een Energieakkoord 2.0 of nationale programma s/deelakkoorden. 4. Borging, inclusief monitoring en bijsturing Op basis van onafhankelijke ondersteuning van planbureaus. De programma-aanpak die de TransitieCoalitie voorstaat, heeft met name betrekking op onderdeel 3.: de maatregelen die kunnen rekenen op een breed draagvlak. In de afgelopen jaren zijn deze maatregelenpakketten tot stand gekomen via een veelomvattend Energieakkoord. In deze benadering komt de overheid samen met burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties tot akkoorden. Deze akkoorden komen tot stand door middel van onderhandelingen. De vraag hoe en met welke middelen de gestelde doelen moeten worden gerealiseerd staat daarbij centraal. Wij stellen nu voor om dat effectiever in te richten via herkenbare en aansprekende programma s. De bedrijven en brancheorganisaties zullen deelnemen aan de concrete gesprekken over en de uitwerking van het Energie-Akkoord 2.0, de transitiepaden en (thematische en regionale) programma's. De TC biedt aan om zich namens de TC-bedrijven te richten op de governance en blijft namens de TC-deelnemers actief als platform en meldpunt om voortgang en tempo te behouden en waar nodig daarop gerichte initiatieven te ontwikkelen. 1 Een concept-plan dient in het eerste kwartaal van 2018 te worden ingediend. De definitieve versie moet op 1 januari 2019 gereed zijn. 4

5 Relatie Energieakkoord 2.0 en programma-aanpak In eerste aanleg kan worden gestart met tenminste acht tot tien nationale programma s die uiterlijk in de zomer van 2018 worden vastgesteld en gezamenlijk het Energieakkoord 2.0 vormen. Later kunnen daar nog andere programma s bijkomen. Per programma werken alleen de direct betrokken sectoren (bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden) aan solide en meerjarige afspraken. Dit kan leiden tot akkoorden met verschillende snelheden. Belangrijk is ook dat afzonderlijke programma s aansprekende iconen kunnen worden voor stakeholders en burgers in de samenleving. Verschillende programma s en iconen bieden meerdere mogelijkheden voor identificatie en brengen een breder draagvlak. De focus op programma s maakt het tenslotte mogelijk om de grote complexiteit en vele belangen te verdelen over overzichtelijke en herkenbare, kleinere opgaven met ieder een eigen mix van doelstellingen, maatregelen, rollen en actoren. Kenmerken van een succesvol programma voor klimaat en economie Het afsprakenpakket voor Wind op zee in het huidige Energieakkoord heeft een succesvolle aanpak opgeleverd. Het draagt namelijk zowel bij aan een sterk vernieuwde en concurrerende economische sector als aan een forse reductie van broeikasgassen. Deze gecombineerde aanpak kan zorgen voor versnelling van de transitie en integreert klimaatbeleid met een proactieve uitvoering van industrie en bedrijfsleven. De TransitieCoalitie vertaalde het succes uit Wind op zee naar een programma-aanpak die past bij andere sectoren en transitiepaden. Belangrijke bouwstenen voor dat succes zijn: Succesfactoren bestaande programma Wind-op-zee: 1. Een wederkerige afspraak met duidelijke doelen. In dit geval de overheid die toezegt MW wind op zee capaciteit aan te besteden en een sector die 40% kostenreductie realiseert door innovatie en opschaling. 2. Een op de sector toegesneden beleidsinstrument c.q. financieel arrangement, die voor alle bedrijven toegankelijk is: een tendersystematiek waardoor maximaal gebruik wordt gemaakt van concurrentie en marktwerking. 3. Een faciliterende overheid die regie neemt in het beheer en de verdeling van risico s, zodanig dat de kosten van risico s omlaag kunnen: de overheid doet vooronderzoek en verstrekt bij de tender ook de vergunning, markpartijen ontwikkelen de kavel en TenneT verzorgt netaansluiting. 4. Deze aanpak stimuleert bedrijven tot sterke innovaties (geholpen door internationale ontwikkelingen). Figuur 2. Succesfactoren uit het programma Wind op zee Deze aanpak voor Wind op zee kan een voorbeeld vormen voor andere omvangrijke opgaven in de transitie waar kosten nu nog hoog zijn en een doorbraak nodig is. Te denken valt aan grootschalige besparing in de gebouwde omgeving, een schone en concurrerende staalindustrie of het grootschalig gebruik van aardwarmte. De toepassing van de lessen van Wind op zee brengen de volgende 6 essentiële bouwstenen voor een succesvol klimaat-economisch programma: 5

6 Figuur 3. Zes essentiële bouwstenen voor een succesvol klimaat-economisch programma Dubbeldoelstelling voor Klimaat en Economie Het programma draagt bij aan meer doelen: energiebesparing, duurzame energie, CO 2 -reductie, werkgelegenheid, economische groei, innovatie. Het gaat steeds om dubbeldoelen. Een voorbeeld: wij willen niet alleen een klimaat neutrale staalindustrie. Wij willen ook dat de Nederlandse staalindustrie door die innovaties straks kan concurreren met de beste staalbedrijven ter wereld. Het bedrijfsleven kan investeren als klimaatbeleid en proactief industriebeleid wordt gecombineerd, zoals ook is gebeurd bij wind op zee. Wederkerige prestatieafspraken De belangrijkste succesfactor is dat in ieder programma zowel de overheid als bedrijven en andere betrokken stakeholders, zoals maatschappelijke organisaties uit de sector prestaties afspreken en deze ook nakomen. De TC hecht veel waarde aan een breed publiek draagvlak. Met andere partners willen we nagaan op welke wijze we burgers kunnen informeren en betrekken bij een voortvarende uitvoering van de energietransitie. Daarbij bepleiten we in de voorlichting en communicatie de baten van een gecombineerde aanpak van klimaat en economisch beleid centraal te stellen Faciliterende (Ondernemende) overheden, investerende bedrijven, innovatieve samenwerkingen, regionale uitwerkingen Om de energietransitie te versnellen is een faciliterende overheid nodig, die waar nodig ook voor de cruciale regie zorgt. Bijvoorbeeld om marktfalen op te lossen, partijen bij elkaar te brengen of investeringsrisico s te beperken zodat bedrijven en huishoudens hun investeringen kunnen versnellen en kosten laag kunnen worden gehouden. Een belangrijke succesfactor van het programma Wind-opzee is ook dat de overheid op ambtelijk niveau een directeur het mandaat heeft gegeven om een operationele regierol te vervullen met doorzettingsmacht om het programma te realiseren. Deze kan ook de verbinding organiseren met de betrokken sectoren en verschillende bestuurslagen. 6

7 Technologie klaar voor opschaling. Een programma kan in principe alleen opschalen als technologische concepten voldoende ver zijn ontwikkeld. In deze fase brengt opschalen kostenreductie en stimuleert het samenwerking in bijvoorbeeld een ketenaanpak. Stabiel voorspelbaar beleid gericht op investeringszekerheid Het gaat hier zowel om het invoeren van generiek en voorspelbaar beleid om de markt te versnellen en langjarige investeringszekerheid te geven als om het wegnemen van belemmeringen in bestaande regelgeving en fiscaal beleid. Het toevoegen van een beleidselement in het programma is van belang om alle actoren te kunnen laten deelnemen (niet alleen betrokkenen bij een bepaald project of bepaalde techniek) en om te zorgen dat er over een breed front een investeringsprikkel ontstaat zodat innoveren en investeren loont. Bedrijven en burgers krijgen daardoor het vertrouwen om te investeren. Door een generieke prikkel (subsidie/sde+, risicofonds, normen, fiscale prikkels etc.) wordt aan de markt overgelaten welke optie / techniek het meest aantrekkelijk is en wordt innovatie aangejaagd doordat onzekerheden worden beperkt (bij voorkeur techniekneutraal). Pijplijn aan projecten met gezonde business case Een succesvol programma kent in potentie een substantiële jaarlijkse CO 2 -reductie van tenminste 5 Mton tot 2030 (indicatief) en leidt tot een vernieuwde robuuste sector die kan concurreren met de top van de relevante markt. Dit kan alleen als een programma een pijplijn aan projecten kan genereren ) en in uitvoering kan brengen. Aanvullende voorwaarden voor effectieve programma s Om succesvol te zijn, is er meer nodig dan de zes essentiële elementen van een programma. Programma s komen tot stand binnen de transitiepaden en over de transitiepaden heen: Figuur 4. Samenhang programma s en transitiepaden 7

8 Context, Bedding en Vormgeving Een programma heeft een context, een bedding nodig die de effectiviteit vergroot en de uitvoering versnelt. Een programma: Kent kampioenen met leiderschap die een programma mee kunnen ontwikkelen en aanjagen. Heeft betrokken Stakeholders: Alle relevante branches, overheden, NGO s en andere belangrijke stakeholders zijn betrokken bij onderhandelingen die leiden tot een programma met SMART geformuleerde afspraken. Kent een mechanisme voor borging: Het programma wordt gemonitord op voortgang waarna bijsturing plaatsvindt. Is aansprekend: Programma s moeten tot de verbeelding spreken voor een brede groep in de samenleving om breed draagvlak te mobiliseren. Heeft een heldere samenhang met andere programma s: het versterken en zichtbaar maken van de samenhang tussen programma s is belangrijk, mogelijk is hier regie op nodig. Zo hangen energie opslag en mobiliteit samen, net als warmtenetten en hoge temperatuur industrie. Kent een heldere rolverdeling binnen het programma, mensen/ partijen hebben hun eigen verantwoordelijkheid. Wat is hierin de rol van de overheid en wat die van het bedrijfsleven? Hoe zit het bijvoorbeeld met het scheppen van randvoorwaarden? De rolverdeling kan per programma verschillen. Heeft een toegesneden communicatie aanpak met een verantwoordelijke zodat transparantie optimaal is en het programma daadwerkelijk kan inspireren, mobiliseren en verbinden. Aandachtspunten bij het definiëren en vormgeven van een programma: Het programma is doelgericht, gericht op de reductie van de CO2-emissie, en niet middel-gericht op één techniek, maar techniekneutraal, zodat iedereen mee kan doen en concurrentie tussen oplossingen leidt tot lagere kosten. Een programma op voldoende hoog niveau houdt ruimte in de opgave voor verschillende partijen, voor andere en nieuwe technieken en ontwikkelingen in de markt. Neem voor mobiliteit bijvoorbeeld niet het stimuleren van elektrische auto s als programma, maar noem het programma zero emissie auto s zodat er ook andere oplossingen zoals waterstofvoertuigen worden gestimuleerd binnen het programma. Een uitzondering om een programma wel op techniekniveau te definiëren als het vrij zeker is dat de techniek volgens alle scenario s op grote schaal nodig is om de klimaatdoelen te bereiken en er geen schaalbare alternatieven beschikbaar zijn. Een voorbeeld is naast wind op zee, bijvoorbeeld ook aardwarmte. Een voorwaarde voor succes is ook dat de techniek onomstreden is en er redelijke consensus is dat de techniek nodig is voor de klimaatdoelen en bovendien goed aansluit bij de kracht van de Nederlandse economische ontwikkeling. Kies een programma dat aansluit bij sterktes van de (historische) Nederlandse economische en kennisinfrastructuur waar al natuurlijke comparatieve voordelen bestaan. Maak onderscheid tussen twee type programma s: a) grootschalige opschaling en b) innovatie. Een voorbeeld van het tweede type zou kunnen zijn een programma gericht op het verder ontwikkelen van de waterstofeconomie. De technologie is nu nog onrendabel en nog niet gereed voor grootschalige opschaling. Dit type programma is de kraamkamer voor de grootschalige opschaling van programma s van de toekomst. 8

9 Voorbeelden van programma s Voorbeelden van maatschappelijke programma s zijn: Duurzame staalsector Duurzame chemie waterstofeconomie Klimaatneutraal wonen Wind op zee 2 GW/jr en elektrificering industrie Verkoop zero emissie personenauto s vanaf 2030 CO2-vrije elektriciteitssector Warmtenetwerk Zuid-Holland Grootschalige OV/anders reizen programma Aardwarmte Klimaatneutraal voedsel 9

Toelichting bij Pleidooi 2.0

Toelichting bij Pleidooi 2.0 Toelichting bij Pleidooi 2.0 Klimaat en Economie Om aan de internationale afspraken van Parijs te voldoen zal Nederland grootschalige reductie van CO2-emissies moeten realiseren. De urgentie en uitdaging

Nadere informatie

Aanbevelingen voor een effectief klimaatakkoord. Leren van wind op zee: Naar een programmatische aanpak. Ron Wit, Den Haag, 19 januari

Aanbevelingen voor een effectief klimaatakkoord. Leren van wind op zee: Naar een programmatische aanpak. Ron Wit, Den Haag, 19 januari Aanbevelingen voor een effectief klimaatakkoord Leren van wind op zee: Naar een programmatische aanpak Ron Wit, Den Haag, 19 januari 2018 1 Inzet klimaatakkoord volgens minister EZK Een doelstelling van

Nadere informatie

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Naar een 100% duurzame energievoorziening voor Flevoland?! Vera Pieterman, plv. directeur Energie & Omgeving

Naar een 100% duurzame energievoorziening voor Flevoland?! Vera Pieterman, plv. directeur Energie & Omgeving Naar een 100% duurzame energievoorziening voor Flevoland?! Vera Pieterman, plv. directeur Energie & Omgeving 6 december 2016 Hoofdpunten (Inter)nationale context van de ambitie van Flevoland De energietransitie

Nadere informatie

Energietransitie = CO 2 -transitie

Energietransitie = CO 2 -transitie Energietransitie = CO 2 -transitie MARJOLEIN DIEPERINK VMR 14 JUNI 2017 DE ACTOREN STIP OP DE HORIZON - PARIJSAKKOORD: Een (bijna) CO2-neutrale samenleving in 2050! EEN (BIJNA) CO2-NEUTRALE SAMENLEVING

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

Regionale Energie Strategie

Regionale Energie Strategie Regionale Energie Strategie Regionaal samenwerken voor realisatie van de Klimaatopgave Een historische opgave Om de opwarming van de aarde te beteugelen, zijn drastische maatregelen nodig. Dit jaar wordt

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Klimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE

Klimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE Klimaatakkoord Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20401 2500 EK 'S-GRAVENHAGE BETREFT Procesbrief Klimaatakkoord DEN HAAG ONS KENMERK 5 oktober 2018 18.34838

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres

Nadere informatie

Energieakkoord voor duurzame groei. 6 september 2013

Energieakkoord voor duurzame groei. 6 september 2013 Energieakkoord voor duurzame groei 6 september 2013 Programma perspresentatie Korte toelichting Energieakkoord voor duurzame groei Wiebe Draijer Korte toelichting doorrekeningen ECN/PBL/EIB Maarten Hajer

Nadere informatie

Technisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015

Technisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015 Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot

Nadere informatie

2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen?

2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? Energieakkoord voor duurzame groei Juli 2014 WERK IN UITVOERING Ed Nijpels Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? 1 Waarom een Energieakkoord? Perspectief Consistentie Ambitie Realiteit Groei

Nadere informatie

Missiegedreven Innovatiebeleid: in het teken van de Energieen Klimaattransitie

Missiegedreven Innovatiebeleid: in het teken van de Energieen Klimaattransitie Missiegedreven Innovatiebeleid: in het teken van de Energieen Klimaattransitie Werkconferentie Topsector Energie Martine Roza Directie Energiemarkt & Innovatie Inhoud De maatschappelijke opgave Visie EZK

Nadere informatie

VNG Raadsledencampagne

VNG Raadsledencampagne Duurzaam Drimmelen VNG Raadsledencampagne Klimaat niet zonder de Raad Invloed raadsleden Borging beleid Collegiaal bestuur Collegeakkoord 2010-2014 Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien

Nadere informatie

DUURZAME MOBILITEIT IN TERMEN VAN CO2

DUURZAME MOBILITEIT IN TERMEN VAN CO2 DUURZAME MOBILITEIT IN TERMEN VAN CO2 2013 2014 2015 2017 / 2018 10-pagers functionaliteiten: - beleidsverkenning INEK: integraal nationaal energie en klimaat plan - bestuurlijk stuk (TK) - alle lidstaten

Nadere informatie

College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo

College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo College van Burgemeester en wethouders gemeente Tynaarlo Vergadering d.d. Agendapunt: 20 november 2018 Zaaknummer: 534361 Portefeuillehouder : J. Gopal Openbaar Besloten : R.A. Kraaijenbrink Team : Maatschappij

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

Warmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst

Warmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming

Nadere informatie

Van malle molens naar tonnenjacht NWEA. Nederlandse WindEnergie Associatie Hans Timmers R-meeting

Van malle molens naar tonnenjacht NWEA. Nederlandse WindEnergie Associatie Hans Timmers R-meeting Van malle molens naar tonnenjacht NWEA Nederlandse WindEnergie Associatie Hans Timmers R-meeting 11-04-2018 Regeerakkoord De tonnenjacht van Wiebes Coalitie Akkoord -49% CO 2 (Ambitie Europees -/- 55%)

Nadere informatie

De bijdrage van de gebouwde omgeving in de energietransitie

De bijdrage van de gebouwde omgeving in de energietransitie De bijdrage van de gebouwde omgeving in de energietransitie Albert de Vries voorzitter NRP Spaar het Klimaat (themagroep van NRP) Vereniging Bouw- en Woningtoezicht NL oktober 2018 Inhoud Introductie NRP

Nadere informatie

Duurzame ontwikkeling:

Duurzame ontwikkeling: Duurzaam Tynaarlo Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die kan voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder die van de toekomstige generaties in gevaar te brengen. (Our common future 1987)

Nadere informatie

Voordracht aan Provinciale Staten. van Gedeputeerde Staten. Watt anders, Energieagenda Ontwerpbesluit

Voordracht aan Provinciale Staten. van Gedeputeerde Staten. Watt anders, Energieagenda Ontwerpbesluit Voordracht aan Provinciale Staten van Gedeputeerde Staten Onderwerp Watt anders, Energieagenda 2016-2020-2050 1 Ontwerpbesluit Provinciale Staten van Zuid-Holland, Gelet op: Artikel 105 van de Provinciewet;

Nadere informatie

Drechtsteden versterken met energiestrategie de kracht van de regio

Drechtsteden versterken met energiestrategie de kracht van de regio Drechtsteden versterken met energiestrategie de kracht van de regio Jos Benner 2 november 2017 Waarom regionale energietransitie Energietransitie is nodig Noodzaak begint breed door te dringen Landelijk

Nadere informatie

KRIMP INLEIDING. voor de welvaart. Bevolking -1,2% Banen -4% In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland

KRIMP INLEIDING. voor de welvaart. Bevolking -1,2% Banen -4% In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland SMART WATER INLEIDING In 2012 hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de provincie Zuid-Holland - nieuw te ontwikkelen) projecten en activiteiten aan worden verbonden en worden KRIMP voor de welvaart

Nadere informatie

De rol van biomassa in de energietransitie.

De rol van biomassa in de energietransitie. De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie

Nadere informatie

Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant. Geachte bestuursleden,

Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant. Geachte bestuursleden, Onderwerp Regionale Energiestrategie (RES) regio Noordoost-Brabant Geachte bestuursleden, De decentrale overheden (gemeenten, waterschappen en provincies) werken vanaf het najaar 2018 in 30 regio s aan

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koning Max van den Berg, debatavond Europese Commissie 'Energievoorziening in de toekomst', 30 januari 2014

Speech van commissaris van de koning Max van den Berg, debatavond Europese Commissie 'Energievoorziening in de toekomst', 30 januari 2014 Speech van commissaris van de koning Max van den Berg, debatavond Europese Commissie 'Energievoorziening in de toekomst', 30 januari 2014 Dames en heren, [Intro] Europa begint in Groningen. Zéker als het

Nadere informatie

Op weg naar een duurzame energievoorziening in Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging

Op weg naar een duurzame energievoorziening in Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging Op weg naar een duurzame energievoorziening in 2050 Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging Inhoudsopgave I. Mondiale ontwikkelingen II. Europese kaders III. Nationale inzet 2 I.

Nadere informatie

Verzilveren perspectief op groene groei Voortzetting, aanscherping en opschaling Green Deal aanpak

Verzilveren perspectief op groene groei Voortzetting, aanscherping en opschaling Green Deal aanpak Verzilveren perspectief op groene groei Voortzetting, aanscherping en opschaling Green Deal aanpak Utrecht, 7 juni 2016 Van: Green Deal Board Aan: Minister van Economische Zaken, de heer H.G.J. Kamp Minister

Nadere informatie

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties

Beleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale

Nadere informatie

Gas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)

Gas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0) Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:

Nadere informatie

Klimaatakkoord gebouwde omgeving. Leonie Jansen VNG

Klimaatakkoord gebouwde omgeving. Leonie Jansen VNG Klimaatakkoord gebouwde omgeving Leonie Jansen VNG Citaten Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst Nationaal klimaat- en energieakkoord met doelstellingen voor lange termijn (2030) Per regio een plan voor

Nadere informatie

Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie. Regio West Friesland

Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie. Regio West Friesland Transitieopgave in het kader van de Regionale Energiestrategie Regio West Friesland 7-2-2019 Voor wie? Regio, gemeenten, woningbouwcorporaties in Noord-Holland Voor wat? Aardgasvrij, en energiebesparing

Nadere informatie

Meer grip op klimaatbeleid

Meer grip op klimaatbeleid Meer grip op klimaatbeleid Klimaatbeleid voeren is complex. Het is interdisciplinair en omgeven met onzekerheid. Hoe zorg je als overheid dat je klimaatbeleid aansluit bij je ambities? En waarmee moet

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

De energietransitie biedt ons allen een nieuw wenkend perspectief

De energietransitie biedt ons allen een nieuw wenkend perspectief De energietransitie biedt ons allen een nieuw wenkend perspectief Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 21-06-2017 De energietransitie is geen last, maar een inspirerend megaproject dat ons

Nadere informatie

Training Energietransitie voor ambtenaren

Training Energietransitie voor ambtenaren Training Energietransitie voor ambtenaren Ambtenaren Fysieke leefomgeving 20 Deelnemers 3 Aantal dagen 995.00 Investering Locatie Voor wie? Ambtenaren De komende jaren gaat de transitie in de gebouwde

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 34 534 Voorstel van wet van de leden Klaver, Asscher, Beckerman, Jetten, Dik-Faber, Yesilgöz-Zegerius en Agnes Mulder houdende een kader voor het

Nadere informatie

9 Pijler 7: Mobiliteit en transport

9 Pijler 7: Mobiliteit en transport 9 Pijler 7: Mobiliteit en transport 9.1 Proces en borging Partijen hebben een groene groei -agenda opgesteld met perspectieven voor de lange termijn en maatregelen voor de korte termijn. In totaal worden

Nadere informatie

Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot. Regionale Energiestrategie NHN. Katowice 4 december 2018

Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot. Regionale Energiestrategie NHN. Katowice 4 december 2018 Premier Rutte: hogere ambitie Europa bij terugdringen van CO2-uitstoot Regionale Energiestrategie NHN Katowice 4 december 2018 Het Klimaatakkoord in wording 49% minder CO2 in 2030 t.o.v. 1990 Zomer 2018

Nadere informatie

Ministerie van Economische Zaken

Ministerie van Economische Zaken DOORBRAAKPROJECT ICT EN ENERGIE Routekaart doorbraakproject ICT en Energie Ministerie van Economische Zaken Rapport nr.: 14-2884 Datum: 2014-10-15 SAMENVATTING ROADMAP Het kabinet wil dat de uitstoot van

Nadere informatie

MVI Verklaring Leverancier - Alliander

MVI Verklaring Leverancier - Alliander MVI Verklaring Leverancier - Alliander Subtitel Eventueel logo leverancier en/of ketenpartners Datum Auteurs: Doel: Duidelijke omschrijving van het doel van deze MVI Verklaring. Onderstaande tekst kan

Nadere informatie

Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen

Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 20 november 2013 Inhoud Algemeen het SER Energieakkoord Proces, doelen, borging, hoofdlijnen & pijlers, concrete afspraken

Nadere informatie

Route naar een Duurzame Energievoorziening

Route naar een Duurzame Energievoorziening Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid

Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.

Nadere informatie

Briefadvies Governance van het energie- en klimaatbeleid TOESTELNUMMER

Briefadvies Governance van het energie- en klimaatbeleid  TOESTELNUMMER Sl l Aan de informateur mevrouw E.I. Schippers P/a Tweede Kamer Postbus 20018 2500 EA 'S-GRAVENHAGE BETREFT Briefadvies Governance van het energie- en klimaatbeleid DEN HAAG ONS KENMERK 28 maart 2017 17.10184

Nadere informatie

Zonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013

Zonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,

Nadere informatie

Energieakkoord voor duurzame groei

Energieakkoord voor duurzame groei Energieakkoord voor duurzame groei Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland 15 januari 2014 Lodewijk de Waal Energieakkoord Wie zaten aan tafel? Inhoud presentatie Hoofdlijnen Energieakkoord

Nadere informatie

100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL

100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL TIDAL POWER 100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL In 2025 100.000 Zeeuwse huishoudens voorzien van duurzame electriciteit uit getijdenenergie met een totale CO2-reductie van 140.000 ton

Nadere informatie

Betekenis Windsector voor Nederlandse Economie. Hans Timmers, voorzitter Bestuur NWEA

Betekenis Windsector voor Nederlandse Economie. Hans Timmers, voorzitter Bestuur NWEA Betekenis Windsector voor Nederlandse Economie Hans Timmers, voorzitter Bestuur NWEA Wie we zijn: De branchevereniging voor Windenergie op Land en Windenergie op Zee. Behartiger van allerlei bedrijven

Nadere informatie

Gebouwde Omgeving. Joop oude Lohuis, Leonie Jansen, Annemie Loozen

Gebouwde Omgeving. Joop oude Lohuis, Leonie Jansen, Annemie Loozen Gebouwde Omgeving Joop oude Lohuis, Leonie Jansen, Annemie Loozen Citaten Regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst Nationaal klimaat- en energieakkoord met doelstellingen voor lange termijn (2030) Per regio

Nadere informatie

Transformatie van het Energiesysteem. Atelier Flevo-perspectieven

Transformatie van het Energiesysteem. Atelier Flevo-perspectieven Transformatie van het Energiesysteem Atelier Flevo-perspectieven NVDE NVDE Bundeling van partijen die transitie willen versnellen Hoofdpunten uit agenda Volledig duurzame energievoorziening in 2050 en

Nadere informatie

d) EUR-Lex uri=celex:52016dc0860

d) EUR-Lex  uri=celex:52016dc0860 Fiche 2: Mededeling Schone energie voor alle Europeanen 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Schone energie voor alle Europeanen b) Datum ontvangst Commissiedocument 30 november 2016 c) Nr. Commissiedocument

Nadere informatie

Wat vraagt de energietransitie in Nederland?

Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen

Nadere informatie

Bestuurlijke ambitie, veranderopgave en invoeringsstrategie Omgevingswet

Bestuurlijke ambitie, veranderopgave en invoeringsstrategie Omgevingswet Bestuurlijke ambitie, veranderopgave en invoeringsstrategie Omgevingswet Leerkring ambtelijke werkgroep Omgevingswet G32 8 december 2016 Annemieke van Brunschot Verbeterdoelen Omgevingswet Inzichtelijkheid,

Nadere informatie

vrijdag 19 oktober 2018

vrijdag 19 oktober 2018 vrijdag 19 oktober 2018 Programma 19 oktober 11.00-13.00 Welkom door Omgevingsdienst Haaglanden: Leo Klaassen, directeur Robin Paalvast, wethouder en voorzitter van het Algemeen Bestuur. Inspirerende startlezingen

Nadere informatie

Nationaal klimaatbeleid en de betekenis van landgebruik in de mitigatieopgave. door Gert Jan van den Born

Nationaal klimaatbeleid en de betekenis van landgebruik in de mitigatieopgave. door Gert Jan van den Born Nationaal klimaatbeleid en de betekenis van landgebruik in de mitigatieopgave door Gert Jan van den Born 1 Klimaatbeleid: Nationale uitwerking Europese klimaatafspraken: kader voor de nationale opgave

Nadere informatie

Lusten en lasten eerlijk verdelen

Lusten en lasten eerlijk verdelen Lusten en lasten eerlijk verdelen Er is breed draagvlak voor een eerlijke verdeling van de lusten en lasten van het klimaatbeleid. Dat is nodig om het draagvlak voor klimaatbeleid te vergroten en daarmee

Nadere informatie

Energie-Nederland heeft zich gebogen over de vraag wat er nodig is om tot een succesvol transitiebeleid voor de energievoorziening te komen.

Energie-Nederland heeft zich gebogen over de vraag wat er nodig is om tot een succesvol transitiebeleid voor de energievoorziening te komen. Vereniging Energie-Nederland Lange Houtstraat 2 2511 CW Den Haag T. 070 311 43 50 ENL-2012-00754 Hans Alders Telefoon 070-3114350 E-mail info@energie-nederland.nl Datum 24 september 2012 Ons kenmerk Behandeld

Nadere informatie

Bijeenkomst MKB Infra en Rijkswaterstaat. Guido Hagemann/Arnold Breur 7 juni 2018

Bijeenkomst MKB Infra en Rijkswaterstaat. Guido Hagemann/Arnold Breur 7 juni 2018 Bijeenkomst MKB Infra en Rijkswaterstaat Guido Hagemann/Arnold Breur 7 juni 2018 1 Inhoud De wereld van Rijkswaterstaat De opgave en strategische prioriteiten van Rijkswaterstaat Realisatie via het gedachtegoed

Nadere informatie

Hoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285

Hoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285 Hoe kijkt de Nederlander tegen het aankomende klimaat- en energieakkoord aan? Nathalie Vermeij 2 mei 2018 H5285 Inhoudsopgave 1 De bekendheid met en het belang van het klimaat- en energieakkoord 5 2 Drijfveren

Nadere informatie

NeVER/VMR 18 juni Klimaatakkoord en omgevingsrecht vanuit energierechtelijk perspectief

NeVER/VMR 18 juni Klimaatakkoord en omgevingsrecht vanuit energierechtelijk perspectief NeVER/VMR 18 juni 2019 Klimaatakkoord en omgevingsrecht vanuit energierechtelijk perspectief Waar energie- en omgevingsrecht elkaar ontmoeten Ollongren ziet ruimte voor gemeenten om stoppen met aardgas

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Samen geven we richting aan de koers van de NKC

Samen geven we richting aan de koers van de NKC Samen geven we richting aan de koers van de NKC ₀ ₀ ₀ In de aanloop naar de klimaattop in Parijs is eind 2014 de Nederlandse Klimaatcoalitie van start gegaan om CO2 reductie bij bedrijven en andere organisaties

Nadere informatie

Themacafé Energietransitie 22 februari 2016

Themacafé Energietransitie 22 februari 2016 Themacafé Energietransitie 22 februari 2016 19.15 ontvangst 19.30 opening en korte presentatie door Tseard Hoekstra over de Regionale Energietransitie 19.45 Mogelijkheden voor warmte uit oppervlaktewater

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 32 813 Kabinetsaanpak Klimaatbeleid op weg naar 2020 Nr. 133 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR

Nadere informatie

Bestuurlijke ambitie, veranderopgave en invoeringsstrategie Omgevingswet. Praktijkbijeenkomst Implementatie Omgevingswet 24 januari 2017

Bestuurlijke ambitie, veranderopgave en invoeringsstrategie Omgevingswet. Praktijkbijeenkomst Implementatie Omgevingswet 24 januari 2017 Bestuurlijke ambitie, veranderopgave en invoeringsstrategie Omgevingswet Praktijkbijeenkomst Implementatie Omgevingswet 24 januari 2017 Verbeterdoelen Omgevingswet Inzichtelijkheid, voorspelbaarheid en

Nadere informatie

Regionale structuren, energieloketten en aardgasvrij

Regionale structuren, energieloketten en aardgasvrij Regionale structuren, energieloketten en aardgasvrij Op weg naar een aardgasvrije toekomst Utrecht, 27 maart 2018 Inhoud - Opdracht en aanpak - Context - Opbrengsten gesprekken - Stellingen - Scenario

Nadere informatie

NVDE richting ALV 19 juni 2017

NVDE richting ALV 19 juni 2017 NVDE richting 2020 ALV 19 juni 2017 NVDE bundelt krachten en zet in op volledig hernieuwbare energievoorziening Overkoepelende belangen Transitiebelang voorop Kracht van samenwerking, alle rollen en technieken

Nadere informatie

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.

Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.

Nadere informatie

2. Hoofdlijnen per sector

2. Hoofdlijnen per sector 2. Hoofdlijnen per sector Aan vijf sectortafels hebben overheden, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en vakbonden voorstellen geformuleerd om beoogde hoeveelheid broeikasgasreductie te realiseren.

Nadere informatie

Uitwerking categorie: Overig Hernieuwbaar (of wel de 186 PJ)

Uitwerking categorie: Overig Hernieuwbaar (of wel de 186 PJ) Uitwerking categorie: Overig Hernieuwbaar (of wel de 186 PJ) (tussenstand 1 mei 2015) Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Achtergrond 186 PJ opgave ENERGIEAKKOORD VOOR DUURZAME GROEI Concrete afspraken

Nadere informatie

Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag Voorzitter van de SER T.a.v. de heer dr. A.H,G, Rinnooy Kan Bezuidenhoutseweg 60 Postbus 90405 2509

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT NR Doetinchem, 13 september 2017 ALDUS VASTGESTELD 21 SEPTEMBER Routekaart energietransitieopgave 2030

Aan de raad AGENDAPUNT NR Doetinchem, 13 september 2017 ALDUS VASTGESTELD 21 SEPTEMBER Routekaart energietransitieopgave 2030 Aan de raad AGENDAPUNT NR. 8.3 ALDUS VASTGESTELD 21 SEPTEMBER 2017 Routekaart energietransitieopgave 2030 Te besluiten om: 1. De gidsprincipes voor de energietransitieopgave in Doetinchem vast te stellen,

Nadere informatie

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt

Urgenda ESCo-project. Peter Odermatt Urgenda ESCo-project Peter Odermatt Inleiding Ambitie Urgenda: Vergroten energie efficiency in NL Beter benutting hernieuwbare energie potentieel in NL Verkennen onder welke voorwaarden ESCo s een bijdrage

Nadere informatie

Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET)

Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) Startbijeenkomst Energiestrategie Midden-Holland Woensdag 22 juni 2016 Workshopronde I sessie C Parkstad Limburg EnergieTransitie (PALET) GR: samenwerking van

Nadere informatie

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 30 196 Duurzame ontwikkeling en beleid Nr. 257 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Perspectief op de nationale omgevingsvisie en grondbeleid. Jaar van de Ruimte VvG congres 12 november Nathalie Harrems

Perspectief op de nationale omgevingsvisie en grondbeleid. Jaar van de Ruimte VvG congres 12 november Nathalie Harrems Perspectief op de nationale omgevingsvisie en grondbeleid Jaar van de Ruimte 2015 VvG congres 12 november 2014 Nathalie Harrems Directie Ruimtelijke Ontwikkeling Wat is er aan de hand? Tijdperk van de

Nadere informatie

Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen:

Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen: Projectformat Agenda van Twente, jaarschijf 2010 Aanvrager: gemeente Almelo Project : Transitiestrategie Noordflank Bijlagen: Algemene informatie over het project Aanleiding voor het project Het Almelose

Nadere informatie

STARTDOCUMENT. 1. De kracht van samenwerking. 2. Waarom een NWP

STARTDOCUMENT. 1. De kracht van samenwerking. 2. Waarom een NWP STARTDOCUMENT 1. De kracht van samenwerking Deltalinqs Energy Forum, Havenbedrijf Rotterdam, Havenbedrijf Amsterdam, Havenbedrijf Eemsmond, Energy Valley, Stichting Zero Emissie Busvervoer, RAI Platform

Nadere informatie

HOOGSTE TIJD VOOR DE LANGE TERMIJN!

HOOGSTE TIJD VOOR DE LANGE TERMIJN! HOOGSTE TIJD VOOR DE LANGE TERMIJN! Verslag ECN/PBL symposium over recente ontwikkelingen in het energiebeleid ECN/PBL 14 maart 2016 Colofon Hoogste tijd voor de lange termijn! Verslag ECN/PBL symposium

Nadere informatie

Geachte mevrouw Schippers,

Geachte mevrouw Schippers, Betreft: NVDE voorstellen voor de formatie Utrecht, 6 april Geachte mevrouw Schippers, Alle seinen staan op groen om een historische doorbraak in duurzame energie te realiseren. De energietransitie kan

Nadere informatie

MVO IN DE VERSNELLING TRENDS VOOR GROENE & SOCIALE ECONOMIE WORD OOK KLIMAATNEUTRAAL MAAK KANS OP CLIMATE MAKE OVER

MVO IN DE VERSNELLING TRENDS VOOR GROENE & SOCIALE ECONOMIE WORD OOK KLIMAATNEUTRAAL MAAK KANS OP CLIMATE MAKE OVER MVO IN DE VERSNELLING TRENDS VOOR GROENE & SOCIALE ECONOMIE WORD OOK KLIMAATNEUTRAAL MAAK KANS OP CLIMATE MAKE OVER IE Motoren Event Karin Jansens MVO Nederland 15 sept 2015 MVO GAAT OVER URGENTIE EN OPTIMISME

Nadere informatie

De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie. Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken. Hanzehogeschool Groningen

De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie. Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken. Hanzehogeschool Groningen De kosten van de energietransitie, en: kansen voor de gasindustrie Martien Visser Lector Energietransitie & Netwerken Hanzehogeschool Groningen Hanzehogeschool Groningen (circa 30.000 studenten) Energy

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen -

De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn - Uitdagingen & oplossingen - De nieuwe energie-efficiëntierichtlijn l - Uitdagingen & oplossingen - DG Energie 22 juni 2011 ENERGIEVOORZIENING NOG AFHANKELIJKER VAN IMPORT Te verwachten scenario gebaseerd op cijfers in 2009 in % OLIE

Nadere informatie

Fiche 6: Mededeling Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie

Fiche 6: Mededeling Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie Fiche 6: Mededeling Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie; mededeling bij

Nadere informatie

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische

Nadere informatie

Aanvraagprocedure Netaansluiting

Aanvraagprocedure Netaansluiting Zomer 2019 FACTSHEET Aanvraagprocedure Netaansluiting De uitrol van een gemeentelijke mobiliteitsvisie vergt aanpassingen aan het elektriciteitsnet. Het is onvermijdelijk dat er nieuwe aansluitingen moeten

Nadere informatie

Innovatiegericht inkopen

Innovatiegericht inkopen Innovatiegericht inkopen & Maatschappelijke (transitie) vraagstukken Baldwin Henderson 3 oktober 2018 Selectie onder de drempel 1 PROGRAMMA Innovatiegericht inkopen & MVI Waarom, wat & Hoe (een beetje

Nadere informatie

Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol?

Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol? Het nieuwe Europese klimaatplan voor 2030: behoudt de EU haar voortrekkersrol? Dr. Jos Delbeke, DG Klimaat Actie, Europese Commissie, Universiteit Hasselt, 25/2/2014 Overzicht 1. Klimaat en energie: waar

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage. Datum 14 maart 2012

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage. Datum 14 maart 2012 > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Directoraat-generaal voor Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 30 2594 AV Den

Nadere informatie