De pensioenwereld in financial services

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De pensioenwereld in 2009. financial services"

Transcriptie

1 De pensioenwereld in 2009 financial services

2

3 De pensioenwereld in 2009

4

5 De pensioenwereld in Inleiding Wij verwachten dat 2008 het jaar van de consolidatie zal zijn, zo luidde een van onze conclusies in de vorige editie van De Pensioenwereld. Het kan verkeren. Inmiddels zijn we een jaar verder en begint het stof van de kredietcrisis neer te dalen. De combinatie van op dit moment dalende rente en malaise op de financiële markten blijkt een gifcocktail voor menig pensioenfonds. Met enige regelmaat publiceren de financiële media berichten over het teruglopen van dekkingsgraden en het onvermogen van fondsen om de pensioenen te indexeren. De situatie komt alarmerend over. Juist nu komt het erop aan voorbij de waan van de dag te kijken naar wat er echt moet gebeuren. Politici en toezichthouders lijken daar gelukkig ook voor te kiezen. De Nederlandsche Bank (DNB) heeft de Nederlandse pensioenfondsen tot 1 april 2009 uitstel gegeven om hun herstelplannen in te dienen voor het oplossen van de dekkingstekorten. 1 Dat leidt op zijn minst tijdelijk tot rust aan het front en is verstandig, want door de enorme volatiliteit in 2008 is het erg lastig voor pensioenfondsen om (de omvang van) de noodzakelijke maatregelen goed in te schatten. Dat neemt niet weg dat het onvermijdelijk lijkt dat pensioenfondsbestuurders duidelijke en hier en daar pijnlijke maatregelen moeten formuleren om de ontstane situatie het hoofd te bieden. Een analyse van de toekomstige kasstromen kan in aanvulling op de analyse aan de hand van de gebruikelijke ratio s een belangrijke stap zijn om de problemen in het juiste perspectief te zien. Een van de pluspunten van de kasstroombenadering is dat er op een structurele manier met risico s rekening wordt gehouden. Bij veel actuarissen is deze denkwijze niet voor niets al favoriet. Hoe dan ook is het zaak dat bestuurders zich niet het hoofd op hol laten brengen door de hijgerigheid en het populisme dat hier en daar opduikt. Het Nederlandse pensioenstelsel behoort nog steeds tot de beste pensioenstelsels ter wereld en het is onzin om te beweren dat het systeem ineens niet meer deugt. Pensioenfondsen staan nu vooral onder druk vanwege het feit dat zij ook belegger zijn. Er is geen sprake van een pensioenluchtbel. 1 DNB, brief uitstel indieningstermijn herstelplannen aan pensioenfondsen, 18 november 2008

6 4 De pensioenwereld in 2009 Een structureel antwoord op de problemen vergt niet alleen een adequate visie op de lange termijn, maar ook een integrale benadering. Een bestuur van een pensioenfonds dat daadwerkelijk wil anticiperen op actuele ontwikkelingen moet actief kunnen sturen met de juiste mix van beleidsalternatieven. In de optimale situatie beschikt men daarbij over een dashboard van informatie dat naast de mogelijkheden voor het bijsturen zoals rechten afboeken, afzien van indexatie, premieverhoging etc. ook een overzicht biedt van de verschillende risico s van het fonds (financieel, operationeel, strategisch) en de mogelijkheden om die risico s goed te beheersen. Ook indicatoren met betrekking tot de kwaliteit van de uitvoering en de mate waarin aan geldende wet- en regelgeving wordt voldaan zouden een plaats op zo n dashboard moeten hebben. Daarmee is het voor alle organen van het fonds deelnemersraad, verantwoordingsorgaan, intern toezicht, etc. bruikbaar als de basis voor het nemen van de juiste beslissingen. Het helpt ongewenste paniekreacties te voorkomen en zorgt voor meer proactiviteit in de aansturing. Bovendien vormt het ook een goede basis voor toezichthouder DNB om een oordeel te vellen over de risico s van een fonds en de kwaliteit van de maatregelen om adequaat om te gaan met die risico s. Deze benadering dwingt tot discussies over de fundamentele ontwikkelingen en voorkomt minder nuttige discussies over ad-hocbeleid gericht op de korte termijn. Zo n dashboard is uiteraard niet van vandaag op morgen gerealiseerd. De basis zit mede in duidelijkheid over de rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende bij het fonds betrokken partijen. Discussies daarover zijn echter vaak nog niet gevoerd. Pensioenwereld 2009 Deze editie van De Pensioenwereld biedt weer een brede schakering aan onderwerpen. Een daarvan is de fiscaliteit, een onderwerp dat nogal eens onderbelicht blijft in pensioenfondsenland. Geheel ten onrechte, want het optimaliseren van de fiscale resultaten biedt veel kansen. Een ander onderwerp ook te vinden in de voorgaande editie is fiduciair management. De praktijk laat zien dat fiduciair management nog wel eens als een black box wordt ervaren, vooral wanneer de beleggingsresultaten tegenvallen. De roep om transparantie wordt dan ook groter.

7 De pensioenwereld in Pensioenfondsbestuurders stellen kritische vragen aan de fiduciair manager of vermogensbeheerder en dat is een goede zaak. Een volgend belangrijk onderwerp is de API, die bedoeld is om Nederland aantrekkelijker te maken als vestigingsplaats voor internationale pensioeninstellingen en ook uitkomst biedt aan ondernemingspensioenfondsen die willen samenwerken. Ons onderzoek laat zien dat zo n 30 % van de ondernemingspensioenfondsen overweegt zich aan te sluiten bij de API, zodra dit juridisch mogelijk is. Het is dan ook zeer gewenst dat de overheid snel duidelijkheid verschaft over tijdpad en invulling. De concurrentie zit niet stil. Relevant in dit kader: in veel landen is de pensioenproblematiek steeds nadrukkelijker voelbaar. Er worden overal discussies gevoerd over de vraag hoe risicomanagement, governance en toezicht omtrent pensioenfondsen zouden moeten worden opgezet. Men kijkt ook naar het succes van het Nederlandse stelsel, vaak met jaloerse ogen. Het succes van het Nederlandse stelsel mag niet leiden tot oneerlijke concurrentie of zwaardere eisen voor Nederlandse pensioenfondsen. Alertheid is dus geboden. Aan onderwerpen wederom geen gebrek in deze editie. Naast de genoemde thema s treft u hierna nog tal van onderwerpen en opinies aan. We wensen u veel leesplezier en hopen dat u de bijdragen nuttig en/of inspirerend vindt. Wellicht dragen deze ook enigszins bij aan de terugkeer van het vertrouwen. Want het is allang duidelijk dat in de huidige crisis het gebrek aan vertrouwen het grootste probleem is. We nodigen u graag uit om te reageren op de onderwerpen en meningen in deze publicatie en hier verder met ons over te discussiëren. Dat kan per , mondeling of telefonisch. Amstelveen, december 2008 Hans Peter van der Horst & Edward Snieder Branchegroep Pension Funds

8 6 De pensioenwereld in Inhoudsopgave Diversificatie door beleggen in nieuwe producten: weet wat u doet! Fraudebeheersing loont! 18 Toezichthouder AFM wordt strenger; van Verkennen naar Evalueren Verslaggeving en controle bij wijzigende omstandigheden: Aandachtspunten bij fusie, overdracht, herverzekering en liquidatie Fiscale risico s en kansen pensioen fondsen 42 De risicoanalyse is gemaakt. Hoe nu verder? 52 Alternatieve beleggingen als bron van liquiditeitsrisico voor pensioen fondsen? De risico s en kansen van klimaatverandering 72 Verbetering van het pensioenstelsel in (inter)nationale context Accounting van pensioenregelingen een blik op de toekomst 90

9 De pensioenwereld in Op weg naar een effectievere, efficiëntere benadering: Lessen uit de SAS 70-praktijk voor pensioen fondsen Contract compliance is een must bij uitbesteding 108 Verantwoording en intern toezicht voorkom gaten en doublures! 116 (Financiële) kansen en bedreigingen bij liquidatie 124 Tijd voor een her(r)ijking van het Nederlandse pensioenstelsel 132 Bijlagen Bijlage 1 KPMG-onderzoek Bijlage 2 KPMG-trendonderzoek

10 01 De pensioenwereld in 2009 Diversificatie door beleggen in nieuwe producten: weet wat u doet!

11 De pensioenwereld in Auteurs: Marleen Koetsier en Gerben Schreurs Stringent risicomanagement door pensioen fondsen was altijd al van groot belang, maar is door de huidige turbulentie op de financiële markten cruciaal geworden. Een van de onderdelen van risicomanagement is uiteraard diversi ficatie, bijvoorbeeld door te beleggen in nieuwe, vaak complexe beleggings producten. Maar sommige structured products zijn zo ingewikkeld dat de risico s ervan niet meer in te schatten zijn. Menig bestuurder is hierdoor onaangenaam verrast. Dit artikel propageert een betere beoordeling van (nieuwe) beleggings producten en een aanscherping van het acceptatiebeleid. Bovendien: is diversificatie goed voor uw pensioenfonds of goed voor uw vermogens beheerder? Risicospreiding door diversificatie zorgt voor verbetering van het risicorendementprofiel. Maar in combinatie met de jacht op rendement heeft de drang tot diversificatie ook geleid tot ingenieuze en ingewikkelde beleggingsproducten. Vermogens beheerders hebben hun productenpallet verbreed, met name op het gebied van alternatieve beleggings producten: meer rendement met hetzelfde risico, of hetzelfde rendement met minder risico. Termen als portable alpha 1 raakten in zwang om het rendementgenererend vermogen van beleggings producten te benadrukken, onafhankelijk van de marktomstandigheden. Derivaten werden populair, met risico s die minder transparant en minder goed meetbaar bleken dan die van de traditionele producten. De kredietcrisis heeft het risico van complexe producten genadeloos blootgelegd. De centrale vraag in dit artikel luidt: waar moet u als pensioen fonds bestuurder op letten bij het beoordelen van (nieuwe) beleggingsproducten die uw vermogens beheerder voorstelt? Om die vraag te kunnen beantwoorden geven we eerst een voorbeeld van een mogelijke beoordeling van nieuwe beleggings producten, gevolgd door een lijst met concrete vragen die u als pensioen fonds bestuurder aan uw vermogens beheerder kunt stellen. 1 Alpha is een veelgebruikte term voor outperformance van een beleggingsportefeuille of -product ten opzichte van een referentie-index (benchmark).

12 10 De pensioenwereld in 2009 Beoordelen nieuwe beleggings producten Wanneer de beleggingscommissie besluit om de mogelijkheden voor verdere diversificatie van de portefeuille te onderzoeken, wordt de vermogensbeheerder vaak betrokken in de discussie en wordt hem of haar om een voorstel gevraagd. Het is zaak bij de beoordeling hiervan zorgvuldig te werk te gaan. Een dergelijke beoordeling kan plaatsvinden in de hieronder geschetste stappen. 1. Beoordelen op totaalportefeuilleniveau 2. Kwantitatieve beoordeling 3. Kwalitatieve beoordeling Rol in risico-rendementprofiel totale portefeuille Opname van het product in rapportage over de gehele portefeuille Impact op monitoring proces in termen van kennis en tijdsbesteding Beschikbaarheid betrouwbare data over risico en rendement Historische performance en risico Prijs Omvang huidige beleggingen in het product (EUR en klanten) Bestaande kennis over het product (of de categorie) bij het bestuur Beschikbaarheid van transparante informatie Waardering Complexiteit Kwaliteit Productontwikkeling door VB Figuur 1: Beoordeling nieuwe beleggings producten

13 De pensioenwereld in Beoordeling op totaalportefeuilleniveau Rol in het risico-rendementprofiel Doel van het opnemen van nieuwe producten in de portefeuille is het verbeteren van de spreiding (diversificatie) en daarmee het optimaliseren van het risico-rendementprofiel. Om hierover te kunnen oordelen, kunt u een impactanalyse maken van de voorgenomen allocatie op het risicorendementprofiel van de gehele portefeuille. Gaat het om het toevoegen van complexe en/of alternatieve beleggingen, dan zijn de beschikbare risico- en rendementdata vaak minder betrouwbaar dan bij traditionele beleggingen. Daardoor zal ook de analyse minder betrouwbaar zijn. Het is dus van belang om ook het gezond verstand te blijven gebruiken en de plausibiliteit van de gehanteerde aannames onderling (en eventueel met een externe deskundige) te bediscussiëren. Is diversificatie goed voor uw pensioenfonds of goed voor uw vermogens beheerder? Opname van het product in rapportages Afhankelijk van de vermogens beheerder en de bewaarder van het nieuwe product zullen bestaande processen en rapportages wellicht aangepast moeten worden. Als bestuur dient u inzicht te houden in de ontwikkeling van de totale portefeuille. Wordt het nieuwe product door een nieuwe vermogens beheerder beheerd of komt er een andere bewaarder aan te pas, dan is het niet altijd vanzelfsprekend dat rapportages over het nieuwe product in de bestaande structuur worden opgenomen. Alertheid is geboden. Impact op het monitoringproces Wat is de impact van het nieuwe product op het huidige monitoringproces? Neemt het aantal externe vermogens beheerders toe, dan kan dit voor het bestuur extra tijd vergen in de monitoring van de beleggingsactiviteiten.

14 12 De pensioenwereld in Kwantitatieve beoordeling Beschikbaarheid betrouwbare data over risico en rendement Goede data over alternatieve beleggingen zijn niet altijd beschikbaar daar waar het gaat om het verwachte rendement en risico in termen van volatiliteit en correlatie met andere beleggingscategorieën. In hoeverre kunt u als bestuur vertrouwen op de wél aanwezige data? Zijn deze bijvoorbeeld ook door een onafhankelijke partij beoordeeld? Zijn de aannames plausibel en marktconform? Historische ontwikkeling van performance en risico Is de historische ontwikkeling van (out)performance en risico in lijn met de voorgestelde kenmerken van het product? Welke factoren bleken in het verleden van invloed te zijn op de ontwikkeling van de performance en het risico? Was dit in lijn met de verwachting? Prijs Is de prijs marktconform? Wat is er wel en wat is er niet bij inbegrepen? Zijn er nog additionele opslagen voor bijvoorbeeld operationele kosten? Hoe verhoudt de management fee zich tot de Total Expense Ratio? 2 De verwachte rendementen lijken veelbelovend, maar zijn de kosten van complexe producten wel voldoende inzichtelijk gemaakt? Die worden namelijk vaak vergeten en achteraf worden ze aan u doorberekend. Sommige complexe producten zijn zo duur dat de verwachte outperformance niet valt te realiseren. Omvang huidige beleggingen Wordt uw pensioenfonds een van de eerste beleggers in het product? Hoeveel bestaande cliënten zijn er al? Wat zijn de ervaringen van deze cliënten? Heeft de vermogens beheerder ook eigen geld in het product belegd? 2 Het totaal van provisies en kosten van een beleggingsfonds als percentage van het totaal belegd vermogen ( Woordenboek).

15 De pensioenwereld in Kwalitatieve beoordeling Bestaand kennisniveau Ook het kennisniveau bij het bestuur is van belang. In hoeverre zijn de bestuursleden in staat om zich zelfstandig een mening te vormen over de ontwikkeling van de (out)performance en risico s van het product? Indien de bestaande kennis niet toereikend is, is er voldoende animo om het kennis niveau te verhogen of is er budget beschikbaar om een externe (beleggings)adviseur/fiduciair manager aan te stellen die het bestuur hierin kan ondersteunen? Wellicht maakt het bestuur al gebruik van een beleggingsadviseur/fiduciair manager. In dat geval is het raadzaam om deze om input te vragen voor de beoordeling. Zijn er voor deze betrokkene extra kosten aan het beoordelen van dit product op continue basis verbonden, indien het bestuur besluit om dit product in de portefeuille op te nemen? Beschikbaarheid van transparante informatie In hoeverre is er, naast kwantitatieve data, transparante informatie beschikbaar over de kwalitatieve kenmerken van een product? Bij alternatieve beleggingen weegt dit aspect vaak zwaar. Bij hedge funds die niet onder een bepaalde regulering vallen, is de transparantie van informatie bijvoorbeeld niet altijd volledig. Zijn alle risico s volledig inzichtelijk gemaakt? Koop nooit iets wat u niet begrijpt! Waardering Hoe komt de waardering tot stand? Is deze gebaseerd op marktprijzen of op een waarderingsmodel? Indien gebaseerd op een waarderingsmodel: is dit een intern of een extern model? Indien er gebruik wordt gemaakt van een intern model: is er een onafhankelijke evaluatie geweest op het waarderingsmodel?

16 14 De pensioenwereld in 2009 Complexiteit Hoe zit de structuur van het product in elkaar? Hoeveel verschillende typen effecten en financiële instrumenten zijn er toegestaan? Welke typen derivaten zijn toegestaan? Zijn alle risico s volledig inzichtelijk? Wordt er bijvoorbeeld in asset-backed securities (ABS) belegd, dan is het van belang de structuur ervan goed te doorgronden. Hierbij kan de eindbelegger niet alleen afgaan op de rating van een rating agency (zoals blijkt door het relatief hoge aantal verlaagde ratings in deze sector sinds het begin van de kredietcrisis), maar is een analyse op een hoger detailniveau naar het onderliggende onderpand aan te bevelen. Daarnaast zijn binnen dergelijke structuren vaak ook risico s aanwezig die niet gerelateerd zijn aan het onderpand, zoals het tegenpartijrisico van derivatentransacties in het ABS-vehikel. Kwaliteit van de vermogens beheerder Wat is de kennis en ervaring van de beheerder en het portefeuille managementteam op dit product? In hoeverre wordt er belegd conform een helder gedefinieerd proces? Productontwikkeling door de vermogens beheerder Uit recent onderzoek 3 van KPMG is gebleken dat vermogens beheerders de risico s van producten die zij op de markt brengen niet altijd volledig kunnen meten en beheersen. Daarnaast blijkt dat de operationele en administratieve verwerking vaak problemen met zich meebrengt, zeker als het om complexe producten en derivaten gaat. Daarom moeten bestuurders zich een goed beeld vormen van de wijze waarop door vermogens beheerders een nieuw product is ontwikkeld. De aspecten in dit proces worden hieronder toegelicht. 3 Beyond the credit crisis: the impact and lessons learnt for investment managers, KPMG International, 26 juni 2008.

17 De pensioenwereld in Beoordeling van de productontwikkeling Het is voor pensioen fonds bestuurders raadzaam om de beoordeling van de ontwikkeling van nieuwe beleggings producten te verweven in het eigen acceptatieproces. De beoordelingscriteria bij productontwikkeling zijn in te delen naar de volgende drie aandachtsgebieden: 1 Wet- en regelgeving In hoeverre kan de vermogens beheerder aantonen dat het nieuwe product aan de geldende wet- en regelgeving voldoet? Denk aan MiFID, UCITS III/IV en regelgeving op het gebied van derivaten. Wordt aan alle rapportagevereisten van de toezichthouder voldaan? 2 Economische aspecten In hoeverre maakt de vermogens beheerder gebruik van schaalvoordelen bij de productie van het nieuwe product? Kan de vermogens beheerder aantonen dat het product aansluit bij de vraag uit de markt? Ook de winstgevendheid van het product is van belang; doorgaans een aspect waarover een pensioenfonds lastig informatie weet los te krijgen bij de vermogens beheerder. Stel uzelf de vraag: is het product goed voor het pensioenfonds of voor de vermogens beheerder? De verwachte rendementen van complexe producten kunnen hoog zijn, maar de kosten worden vaak vergeten. 3 Procesgerelateerde aspecten Hoe is het nieuwe product opgenomen in de processen en procedures van de vermogens beheerder? Past het product op het bestaande IT-platform voor het in- en doorvoeren van transacties en het administreren van de beleggingen? Hoe is de waardering van het product opgezet?

18 16 De pensioenwereld in 2009 Zijn er goede afspraken gemaakt met (externe) dienstverleners indien processen zijn uitbesteed, zoals outsourcing van backofficeactiviteiten en het aanleveren van pricinginformatie? Zie voor de waardering van beleggingen het artikel Alternatieve beleggingen als bron van liquiditeitsrisico voor pensioenfondsen? in deze uitgave. In onderstaande figuur zijn de te evalueren processen opgenomen Research Portfolio Management Trading Risk & Compliance Verslaglegging Rapportage Identificeren van investeringsmogelijkheden Evalueren van investeringsmogelijkheden Simuleren van investering Bepalen van investeringsstrate Implementeren van investeringsstrategie Overbrengen van opdracht naar trading Orderrouting Ordermanagement Monitoren bandbreedtes Controleren limiet per order Order control Meten van risico en rendement Checken van marktconformiteit Boekhoudkundige regels (IFRS, US-GAAP, HGB) Bijhouden van portfolio holdings Clearing via custodian Berekenen NCW Financiële jaarverslagen Rapportage aan toezichthouders (AFM, DNB) Managementklantrapportage Klant rapportage Data IT Geïntegreerde bedrijfsprocessen Er moet gestreefd worden naar een nieuwe productintroductie op basis van Straight-Through-Processing. Figuur 2: Te evalueren processen Aanbevelingen De ontwikkelingen op financiële markten van het afgelopen jaar hebben eens te meer het belang van risicomanagement door pensioen fondsen duidelijk gemaakt. Het zorgvuldig beoordelen van bestaande en nieuwe beleggingsproducten is hier cruciaal. Aan u als pensioen fonds bestuurder de taak te toetsen of de productontwikkeling bij de vermogens beheerder op de goede manier is ingebed. Stel eisen aan nieuwe producten, ken uw risico s, weet wat u hebt en begrijp wat u krijgt! Daarvoor dient u als bestuurders een aantal stappen te zetten en acties te ondernemen waaronder de inrichting van een raamwerk. U dient ook budget en deskundigheid beschikbaar te hebben. Uit onderzoek 4 blijkt dat veel vermogens beheerders op dit punt hun zaken niet 4 Beyond the credit crisis: the impact and lessons learnt for investment managers, KPMG International, 26 juni 2008.

19 De pensioenwereld in op orde hebben. Reden te meer om úw zaken wél goed op orde te hebben! U mag er niet van uitgaan dat u en uw collega s het nieuwe beleggingsproduct a priori ten volle begrijpen. Kortom, stel hoge eisen aan nieuwe producten. Acties voor pensioen fonds bestuurders: Screen uw eigen beleggingsportefeuille opnieuw, houd uw vermogensbeheer beleid tegen het licht met speciale aandacht voor complexe producten. Stel vast in welke beleggingscategorieën u wilt beleggen, wat daarvan de karakteristieken zijn en of u deze ten volle begrijpt. Vergewis u ervan dat de diversificatie die uw vermogens beheerder voorstelt goed is voor uw pensioenfonds. Houd ook uw derivatenhandboek nogmaals tegen het licht. Analyseer uw acceptatiebeleid kritisch, bekijk opnieuw de toetsingscriteria en herzie dit beleid indien nodig. Bekijk uw risk appetite opnieuw: welke risico s bent u bereid te nemen? Stel vast of er binnen uw bestuur voldoende deskundigheid en monitoringscapaciteit aanwezig is. Stel uw eigen beleid vast en vaar een eigen koers. Waak voor kuddegedrag. Verder lezen: Beyond the credit crisis: the impact and lessons learnt for investment managers, KPMG International, 26 juni 2008

20 02 Fraudebeheersing loont!

21 De pensioenwereld in Auteurs: Hessel van Bruggen en Martine van Oppenraaij Berichtgevingen in de pers over vastgoedfraude waarbij pensioen fondsen forse schade hebben opgelopen, hypotheekfraude, boekhoudschandalen en ander ongewenst gedrag leiden ook bij pensioen fondsen tot steeds meer aandacht voor het inrichten van een antifraude- en integriteitbeleid. Uit het namens KPMG uitgevoerd onderzoek van NIPO blijkt dat driekwart van de pensioen fondsen anno 2008 een beleid heeft met betrekking tot het voorkomen van fraude en dat 40% hiervan het beleid bij de vermogensbeheerder en/of uitvoerder heeft belegd. Pensioen fondsen zijn over het algemeen van mening dat fraude niet zonder meer voorkomen kan worden, aangezien er altijd wel een mogelijkheid is om van regels af te wijken. Wij stellen dat pensioen fondsen met de juiste combinatie van harde en zachte beheersmaatregelen de kans op een materiële fraude wel degelijk verder kunnen verkleinen en tegelijkertijd kunnen zorgen voor een goede set van maatregelen om eventuele onregelmatigheden tijdig te ontdekken en vervolgens adequate maatregelen te nemen. Perspectief De pensioenwereld is een dynamische wereld. In figuur 3 geven wij onze impressie van de turbulentie waarin pensioen fondsen zich bevinden. In deze turbulentie worden door verschillende belanghebbenden eisen gesteld en verzoeken gedaan aan het pensioenfonds om in control te zijn op het gebied van fraude en integriteit. Van vertrouwen naar in control Uit het NIPO-onderzoek komt naar voren dat pensioen fondsen die maatregelen op het gebied van fraudebeheersing hebben opgezet en ingevoerd, dit vooral gedaan hebben op onderdelen van de organisatie, maar dat zij geen integrale aanpak kennen. Bij ruim 7% van de respondenten van het NIPO-onderzoek is de gedragscode een manier om frauderisico s te beheersen. Dit is naar onze mening echter niet voldoende. Uit de verdere toelichting zult u begrijpen waarom wij die mening zijn toegedaan.

22 20 De pensioenwereld in 2009 Onduidelijkheid omtrent zakenpartners en samenwerkingsverbanden Belang van (bescherming) reputatie Vragen over integriteit en vastgoedsector Pensioenwereld Pension Fund Governance Toenemende stroom persberichten en publicaties omtrent vastgoedsector Verscherping toezicht Vragen vanuit sociale partners Waardecreatie en risicobeheersing Veranderende wet- en regelgeving Maatschappelijk verantwoord ondernemen Corporate Governance Figuur 3: Marktontwikkelingen in de pensioenwereld Uit eerdere bijeenkomsten is gebleken dat pensioen fondsen van mening zijn dat niet alles in regels kan worden omgezet. Een zoektocht naar een juiste balans tussen regels en vertrouwen is er vaak niet geweest. De huidige situatie van vertrouwen is vaak historisch ontstaan en heeft (tot nu toe) niet veel grote problemen opgeleverd. Vraag voor ons daarbij is altijd of problemen er niet zijn of dat ze niet bekend zijn. Wij benadrukken daarbij dat ervaringen uit het verleden geen garantie voor de toekomst zijn en dat de huidige maatschappij steeds hogere eisen stelt, ook aan pensioen fondsen. Een gedegen, geïntegreerd en businessgedreven antifraudebeleid kan hierin een zeer belangrijke rol vervullen. In dit artikel bespreken we hoe pensioen fondsen in de toekomst het antifraudebeleid naar een hoger plan kunnen tillen en frauderisico s beter kunnen beheersen. Daarbij besteden we aandacht aan de vraag hoe pensioen fondsen risico s op het gebied van fraude en integriteit in kaart kunnen brengen en hoe pensioen fondsen een fraudebeleid kunnen ontwikkelen. Wij hopen daarmee een bijdrage te leveren aan het inzicht in de risico s, de beheersing van schade uit ongewenst gedrag en, misschien wel het belangrijkst, bescherming van het imago van het fonds.

23 De pensioenwereld in Fraude Een eenduidige definitie voor fraude bestaat niet. Binnen de accountantsregelgeving wordt fraude gedefinieerd als een opzettelijke handeling door één of meer personen uit de kring van de leiding, de organen belast met governance, het personeel of derden, waarbij misleiding wordt gebruikt om een onrechtmatig of onwettig voordeel te behalen. Voor pensioen fondsen is het belangrijk om binnen het eigen beleid ook goed te definiëren wat onder fraude wordt verstaan. Fraudedriehoek In geval van fraude is er altijd sprake van drie samenhangende factoren: druk, gelegenheid en rationalisatie. Over de jaren heen is de combinatie van deze drie factoren bekend geworden als de fraudedriehoek. Gelegenheid Rationalisatie Druk Figuur 4: Fraudedriehoek De fraudedriehoek helpt om inzicht te krijgen in de (soorten) risico s die organisaties lopen op het gebied van fraude en integriteit. Gelegenheid wil zeggen dat binnen het pensioenfonds de mogelijkheid bestaat om (interne) fraude te plegen. Om dit tegen te gaan is een goede interne beheersing noodzakelijk. Criminologisch onderzoek toont aan dat de angst om ontdekt te worden en de angst voor straf de belangrijkste preventieve maatregelen zijn voor (interne) fraude. Een heldere opzet en het feitelijk bestaan van interne beheersmaatregelen verkleinen de kans tot het plegen van interne fraude. Dit is echter niet voldoende. Onze ervaring is dat de meeste integriteitinbreuken niet enkel ontstaan door het ontbreken van interne beheersmaatregelen, maar door het gebrek aan daadwerkelijk afdwingen van

24 22 De pensioenwereld in 2009 de naleving ervan in de praktijk. De feitelijke werking van de bestaande interne beheersmaatregelen blijkt dan onvoldoende overeen te komen met de in opzet bedachte maatregelen: men gedraagt zich niet zoals afgesproken. Druk door persoonlijke en zakelijke factoren en omstandigheden kan eveneens leiden tot frauduleuze handelingen. Persoonlijke druk kan bijvoorbeeld ontstaan als gevolg van extreme factoren zoals een verslaving, schulden, grote verliezen of hebzucht. Naast persoonlijke factoren zijn er ook zakelijke factoren die kunnen leiden tot druk. Voorbeelden hiervan zijn het realiseren van targets en bonussen. Rationalisatie betreft het goedpraten van (ongewenst) gedrag. Het is een soort afweermechanisme waarmee iemand onaanvaardbare impulsen aanvaardbaar tracht te maken met behulp van logische en verstandelijke overwegingen, zodat gevoelens van schuld of schaamte vermeden kunnen worden. Fraudeurs zien zichzelf vaak niet als fraudeur. Veelvoorkomende rationaliseringen zijn: Wat ik doe, is niet zo erg, Het bedrijf mist het toch niet, Ik leen het tijdelijk en ik betaal het later terug, etc. Governance en grip op fraude Veel pensioen fondsen hebben het vermogensbeheer en de pensioenadministratie niet in eigen beheer, maar uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie. Daardoor ontstaat een noodzaak voor het bestuur van het pensioenfonds om toezicht te houden op het fraudebeleid van de uitvoeringsorganisatie. Voor de uitvoerings organisatie betekent dit dat zij verantwoording moet kunnen afleggen over de beheersing van risico s op het gebied van fraude en integriteit. Voor het toezicht en de verantwoording is een beleid dat hiervoor houvast biedt een belangrijke voorwaarde. Voor een effectieve en efficiënte aanpak van fraude en fraudepreventie ligt er een noodzaak om na te denken over een centrale verantwoordelijkheid op het gebied van fraudebeheersing. Het lijkt voor een pensioenfonds voor de hand te liggen om de verantwoordelijkheden in dit geval bij het fonds of bij het uitvoeringsorgaan neer te leggen. In het laatste geval zal het bestuur van het fonds inzicht willen hebben in de effectiviteit van het antifraudebeleid. Taken en verantwoordelijkheden dienen vervolgens gedefinieerd te worden voor toezicht door de Raad van Commissarissen, de directie en het lijnmanagement en de Internal Audit- en monitoringfuncties.

25 De pensioenwereld in Door de vele vormen van fraude zijn taken en verantwoordelijkheden voor een antifraudebeleid in de praktijk vaak versnipperd binnen de organisatie. We zien taken terug bij onder andere de afdelingen Compliance, Human Resources, Risk Management, Security en Internal Audit. Deze versnippering leidt tot een ineffectief en inefficiënt beleid. Een integrale visie en aanpak van fraudebeheersing Om tot een effectief en efficiënt beleid te komen dat in lijn ligt met de doelstellingen van de organisatie is het essentieel om vanuit een integrale visie een praktische en geïntegreerde aanpak te kiezen. Omdat pensioen fondsen te maken kunnen krijgen met zeer uiteenlopende risico s van fraude en ongewenst gedrag en daarnaast uiteenlopende beheersmaatregelen op grond van externe regelgeving moeten hanteren, is het voor pensioen fondsen de uitdaging om een alomvattende en geïntegreerde strategie toe te passen. In onze visie kenmerkt een dergelijke aanpak zich door zich te richten op drie deelgebieden, die hierna schematisch worden weergeven. Preventie Detectie Respons Figuur 5: Deelgebieden geïntegreerde strategie

26 24 De pensioenwereld in 2009 Wanneer de taken en verantwoordelijkheden binnen de organisatie bekend zijn, kan een verdere invulling gegeven worden aan het antifraudebeleid. In bovenstaand model is een onderverdeling gemaakt naar preventie, detectie en respons. Een effectieve, vanuit de onderneming gestuurde strategie voor het risicomanagement van fraude en ongewenst gedrag is gericht op drie doelstellingen: Preventie: beheersmaatregelen ontworpen om het risico op het zich voor doen van fraude en ongewenst gedrag te reduceren. Detectie: beheersmaatregelen ontworpen om fraude en ongewenst gedrag te ontdekken wanneer die zich voordoen. Respons: beheersmaatregelen ontworpen om correctief op te treden en de door fraude of ongewenst gedrag veroorzaakte schade te herstellen. De onderdelen van zo n integrale strategie zijn hieronder weergegeven. Hierbij is van belang dat pensioen fondsen de maatregelen in onderlinge samenhang ontwikkelen, implementeren en evalueren. Antifraudebeleid Preventie Detectie Toezicht directie/raad van Commissarissen Taken directie en lijnmanagement Internal Audit- en monitoringfunctie Respons Fraude- en integriteitrisicoanalyse Gedragscode en gerelateerde regelingen Screening van werknemers en derden Communicatie en training Processpecifieke frauderisicocontrols Meldstructuur Auditing en monitoring Proactieve forensische data-analyse Intern onderzoeksprotocol Handhavings- en sanctioneringsprotocol Communicatieprotocol Herstel- en verbeterprotocol Figuur 6: Onderdelen integrale strategie

27 De pensioenwereld in Frauderisico s bij pensioen fondsen De basis van een adequaat fraudebeleid is het uitvoeren van een gedegen frauderisicoanalyse. Uit het onderzoek van NIPO blijkt dat de meeste pensioen fondsen op strategisch niveau en op processen structurele frauderisicoanalyses uitvoeren of dit overlaten aan de uitvoerings organisatie of bij een afdelingsmanager leggen. De frauderisicoanalyse is, zoals gezegd, een belangrijke stap voor pensioen fondsen om uit te voeren; immers wanneer de risico s in kaart zijn gebracht, kan het pensioenfonds gerichte maatregelen ontwerpen om deze risico s te mitigeren. Frauderisico s kunnen we onderscheiden in generieke (algemene) frauderisico s en meer specifieke frauderisico s. Frauderisico s spelen zowel op organisatieniveau als op procesniveau en zijn binnen de uitvoerings organisatie van pensioen fondsen nader onder te verdelen in vermogensbeheer en pensioenadministratie. We hebben al gezien dat het onvoldoende toewijzen van taken en verantwoordelijkheden op het gebied van fraude(beheersing) een gelegenheid vormt voor frauduleus handelen bij pensioen fondsen. Andere, meer algemene factoren die daarbij op organisatieniveau een rol spelen zijn: complexe organisatiestructuur (gelegenheid); performance fees en bonusstructuur; druk om dekkingsgraad op niveau te krijgen of te houden; uitbesteding van processen. Binnen vermogensbeheer bestaan verschillende risico s op fraude die door pensioen fondsen in meer of mindere mate zijn gemitigeerd. Risico s bij vermogensbeheer hangen samen met: vastgoedbeleggingen, onder andere ten aanzien van acquisitie/dispositie; waarderingen vastgoed; persoonlijke verrijking door afwijkende prijsafspraken met tegenpartijen bij handel in effecten; handel met voorkennis; complexe beleggingsstructuren; kasverkeer, veel bankrekeningen.

28 26 De pensioenwereld in 2009 Bij de pensioenadministratie zien we ter illustratie de volgende risico s op fraude: onjuiste of onvolledige deelnemersadministratie; opvoeren van fictieve deelnemers; het voortzetten van uitbetalingen na overlijden deelnemer naar bankrekening van medewerker; premievorderingen afboeken tegen vergoeding in privé. Voor pensioen fondsen is de grote uitdaging om vast te stellen in hoeverre de bestaande risico s op organisatie- en procesniveau in kaart zijn gebracht en vervolgens te evalueren in hoeverre maatregelen zijn geëffectueerd om deze risico s te beheersen. Voor het in kaart brengen van de stand van zaken op organisatieniveau biedt de hiervoor behandelde strategie een goed houvast. Voor de risico s op procesniveau zijn gerichte analyses met behulp van interne of externe fraudedeskundigen vereist. Na een eerste gedegen analyse kan vervolgens periodiek een update worden uitgevoerd. Conclusie: Een goed werkend fraudebeheerssysteem vereist een integrale benadering Omdat er steeds meer regels en normen gelden voor zakelijk gedrag, hebben veel pensioen fondsen zich nog niet weten te ontworstelen aan de vraag hoe zij de ontelbare risico s van fraude en ongewenst gedrag kunnen verminderen. Veelal zijn de maatregelen ofwel uitbesteed ofwel enkel op onderdelen ingericht binnen de organisatie. De ontwikkeling van een integraal fraudebeheerssysteem is een belangrijke stap in het managen van deze uitdaging. Pensioen fondsen die hieraan willen beginnen moeten allereerst beoordelen hoe goed zij de frauderisico s beheren door na te gaan welke elementen van preventie, detectie en respons zij nu daadwerkelijk hebben geïmplementeerd. Een integraal fraudebeheerssysteem bevordert niet alleen een correcte naleving van wettelijke verplichtingen, maar helpt het pensioenfonds ook zijn kernwaarden en prestaties op elkaar af te stemmen en de reputatie van de organisatie te beschermen.

29 De pensioenwereld in

30 03 Toezichthouder AFM wordt strenger; van Verkennen naar Evalueren

31 De pensioenwereld in Auteurs: Andrea van Herk en Lydwine Wilod Versprille Pensioen fondsen hebben de afgelopen jaren veel tijd en energie besteed aan nieuwe wet- en regelgeving. Bovendien staan zij sinds 1 januari 2007 ook onder toezicht van de AFM 5. Daarmee is compliance een terugkerend agendapunt geworden tijdens bestuursvergaderingen. Maar in hoeverre zijn pensioen fonds bestuurders zich bewust van de mate waarin hun pensioenfonds compliant is? En welke risico s loopt een fonds eigenlijk bij niet-compliant zijn? Toezichthouder AFM speelt op het compliancetoneel een belangrijke en bepalende rol. Wat kunnen pensioen fonds bestuurders de komende jaren van de AFM verwachten en belangrijker nog hoe dienen zij dit te vertalen naar de eigen organisatie? Een korte reis door de tijd. Eindbestemming: 1 januari Vanzelfsprekend is een goede verankering van de implicaties van wet- en regelgeving in uw organisatie een vereiste. Een goede governance- en compliancestructuur kan daarbij ondersteuning bieden en ervoor zorgen dat u als bestuurder op de hoogte bent van de mate waarin uw pensioenfonds compliant is en welke risico s u loopt bij niet-compliant zijn. Uit KPMG-onderzoek 6 blijkt dat 90% van de bestuursleden aangeeft op de hoogte te zijn van de compliancerisico s die het pensioenfonds loopt. Van dit gedeelte heeft meer dan de helft van de pensioen fondsen de compliancerisico s langer dan een half jaar geleden in kaart gebracht, en 17% van de bestuursleden geeft aan de compliancerisico s niet in kaart te hebben gebracht. Aan deze groep de vraag of het niet hoog tijd is om deze risico s (opnieuw) te bestuderen, zeker gezien de speerpunten die de AFM zich in 2008 ten doel stelde: toezicht op de informatieverstrekking door pensioen fondsen en begrijpelijkheid van informatie. Bovendien is het evident dat pensioen fondsbestuurders alleen dan compliancerisico s kunnen bestuderen en analyseren wanneer zij zelf het belang ervan inzien. 5 Autoriteit Financiële Markten. 6 KPMG heeft een onderzoek uitgevoerd in september 2008 onder 100 ondernemingspensioen fondsen. De uitkomsten van het onderzoek zijn in deze publicatie opgenomen.

32 30 De pensioenwereld in 2009 Begrijpelijkheid speerpunt AFM in Het is niet moeilijk om onbegrijpelijk te zijn, het is veel lastiger om wél begrijpelijk te communiceren. Met die woorden opende het hoofd transparantietoezicht van de AFM Johan de Groot vrijdag 26 september 2008 het AFM Pensioenseminar over begrijpelijke pensioeninformatie. Op 27 november 2008 vond het jaarlijkse AFM Pensioencongres plaats onder de titel Dichter bij de deelnemer. 7 Toezicht AFM op informatieverstrekking Een van de speerpunten van de AFM in 2008 was het toezicht op de informatie verstrekking door pensioen fondsen. In dit kader vonden beide auteurs het interessant om met de AFM over dit onderwerp in gesprek te treden. KPMG sprak met de heer mr. J.W. van Miltenburg, Manager Transparantie toezicht Financiële Producten bij de AFM. In de rest van dit artikel zal verwezen worden naar de AFM. In onze gesprekken passeerden nogal wat onderwerpen de revue: de huidige ontwikkelingen binnen de pensioenwereld, de stappen die de AFM de afgelopen jaren heeft gezet als toezichthouder van pensioen fondsen, de toekomstvisie van de AFM en de wijze waarop de principle-based normen in de wet- en regelgeving zich verhouden tot het incidenteel repressief toezicht zoals dat door de AFM kan worden uitgeoefend. Immers, principle-based normen zijn sterk gebaseerd op de te bereiken resultaten maar bevatten ook geboden of verboden. Dergelijke normen staan de gebruiker toe om deze zelf nader in te vullen. Maar de gebruiker het pensioenfonds kan wel worden gecorrigeerd of gesanctioneerd door de AFM wanneer het de uitgangspunten niet juist implementeert. Dit levert een evenwicht op tussen duidelijkheid van de norm en de verantwoordelijkheid om deze in te vullen. Onderstaande tijdslijn geeft weer welke stappen de AFM tot op heden heeft gezet en zal zetten binnen de pensioenbranche. De inhoud van dit artikel sluit aan bij deze tijdslijn Verkennen Uitleggen Onderzoeken Handhaven Evalueren Pensioenregister Figuur 7: Stappen AFM in de tijd 7 Bron: nieuwsbrief 23 september 2008.

33 De pensioenwereld in en 2008: Verkennen en Uitleggen Voor de AFM kenmerkte het jaar 2007 zich vooral door een verkenning van de pensioenbranche. Het toezicht in 2008 ( Uitleggen ) was te beschrijven als risicogeoriënteerd. Risicogeoriënteerd toezicht impliceert dat er sprake is van complexe en risicovolle producten en diensten. En inderdaad, de pensioenregeling werd door de AFM als complex product aangemerkt. 8 Transparantie van informatieverstrekking richting deelnemers was een belangrijk aandachtspunt voor de AFM in Prioriteit hadden de begrijpelijkheid van informatie en het maken van de juiste keuzes omtrent opbouw en aanwending van pensioen door deelnemers. Om de genoemde transparantie te bevorderen heeft de AFM sinds januari 2007 diverse activiteiten ontplooid. Het houden van een steekproef naar de kwaliteit van Uniforme Pensioenoverzichten (UPO s) was een belangrijke activiteit. Daarnaast heeft de AFM zich sinds begin 2007 vooral toegelegd op de dialoog met de pensioenbranche. Een groot deel van de bevraagde pensioen fonds bestuurders kwalificeert de rol die de AFM de afgelopen twee jaar heeft vervuld als een passieve (33% van de ondervraagden) dan wel informerende rol (31% van de ondervraagden). Invullen van principle-based normen Zoals bekend is de wet- en regelgeving die geldt voor pensioen fondsen principle based. Een onderdeel van toezicht op basis van principle-based normen is de beïnvloeding van het gedrag. De norm geeft aan waarnaar het pensioenfonds dient te streven, maar de wijze waarop is aan het pensioenfonds zelf. Dat is de theorie. In de praktijk blijkt dat pensioen fondsen een grote behoefte hebben aan guidance. De AFM is daarom van plan om in 2009 good practices aan te wijzen, bijvoorbeeld door marktpartijen te vragen hun startbrieven beschikbaar te stellen voor andere pensioenfondsen en pensioenuitvoerders. Dat het invullen van deze open normen voor veel pensioen fondsen geen sinecure is, blijkt ook uit de uitslag van de onderzoeksvraag met betrekking tot transparante informatieverstrekking door pensioen fondsen. 9 Zeventig procent van de respondenten geeft aan het enigszins dan wel behoorlijk lastig te vinden om zo transparant mogelijk te communiceren. 8 Document Beleid en prioriteiten AFM Periode KPMG heeft een onderzoek uitgevoerd in september 2008 onder 100 ondernemingspensioen fondsen. De uitkomsten van het onderzoek zijn in deze publicatie opgenomen.

34 32 De pensioenwereld in en 2010: Onderzoeken en Handhaven Het toezicht van de AFM zal in 2009 en 2010 vooral normbevorderend of zelfs repressief van aard zijn. De AFM zal 20% van haar tijd besteden aan het informeren van pensioen fondsen en andere partijen door middel van nieuwsbrieven, het publiceren van informatie op de website en het organiseren van seminars en congressen, etc. De overige 80% zal de AFM besteden aan controles en handhaving bij overtredingen. Speerpunt daarbij is onder meer het thema informatieverstrekking (UPO s en startbrieven). Naast het thema informatieverstrekking (waaronder ook waardeoverdracht en zorgplicht) kunnen ook onderwerpen als consumentenbescherming, privacy en interne waarden en gedrag relevant zijn. Voor pensioen fondsen is het daarom van belang om de compliancerisico s (opnieuw) in kaart te brengen en hier adequaat op te sturen. Een themagerichte benadering van wet- en regelgeving kan hierbij voor veel pensioenfondsen uitkomst bieden en geeft handvatten om te kunnen monitoren en te rapporteren over de mate van compliance. Thematische aanpak van wet- en regelgeving Bij een thematische aanpak worden eerst de externe wet- en regelgeving en indien gewenst de interne regels gegroepeerd naar thema. Daarbij valt te denken aan bijvoorbeeld thema s als consumentenbescherming en uitbesteding. Vervolgens worden deze wetten en regels vertaald door een compliancedeskundige naar normen voor de organisatie. De compliancedeskundige stelt vast welke risico s verbonden zijn aan het niet voldoen aan de norm. Ten slotte wordt vastgesteld welke beheersmaatregelen noodzakelijk zijn om compliant te zijn en de risico s te mitigeren.

35 De pensioenwereld in Informatie moet begrijpelijk zijn Hoe communiceer ik zo helder mogelijk met (gewezen) deelnemers en gepensioneerden en voldoe ik tegelijkertijd aan de verplichtingen uit weten regelgeving? Dat is de uitdaging voor fondsbesturen als het gaat om informatieverstrekking. Om hier adequaat invulling aan te kunnen geven is het opstellen van een communicatieplan een eerste vereiste. Het bestuur moet weten welke informatie op welk moment aan de doelgroep moet worden verstuurd. Aan de hand van het communicatieplan kan het bestuur vaststellen of de juiste informatie op de juiste momenten wordt verstrekt. Vervolgens kan per communicatiedrager worden getoetst of deze voldoet aan wet- en regelgeving. Een checklist opgesteld door een compliancedeskundige is hierbij een goed hulpmiddel. Daarna volgt het belangrijkste: de begrijpelijkheid van de communicatie voor niet-pensioendeskundigen. Een lekenpanel van wisselende samenstelling kan daarbij uitkomst bieden. Voorafgaand aan publicatie leest en beoordeelt het panel de communicatie-uitingen op helderheid van taal en boodschap. 2011: Evalueren De meeste pensioen fondsen hebben qua heldere informatieverstrekking nog een lange weg te gaan. Een van de uitdagingen op dit pad is het op te zetten pensioenregister dat per 1 januari 2011 toegankelijk moet zijn voor (gewezen) deelnemers. Hiertoe is begin mei 2008 de Stichting Pensioenregister opgericht, een samenwerkingsverband van pensioenkoepels, verzekeraars en de Sociale Verzekeringsbank. De AFM bekijkt hoe zij de stichting kan ondersteunen bij het realiseren van haar doelstellingen. Op de genoemde datum moet elk lid van de doelgroep op één punt een eenvoudig en volledig overzicht kunnen krijgen van alle door hem of haar opgebouwde pensioenaanspraken en AOW-uitkering. Het register zal volledig web-based zijn. Om een dergelijk systeem te kunnen inrichten dienen alle pensioenfondsbesturen de komende jaren de nodige inspanningen te leveren rond dit thema.

36 34 De pensioenwereld in 2009 Conclusie De wijze waarop de AFM haar toezichthoudende rol in de pensioenbranche vervult kenmerkt zich door vijf fasen, van verkennend, uitleggend, onderzoekend naar handhavend en evaluerend met als uiteindelijk doel het pensioenregister op 1 januari 2011 als evaluatiemoment. In 2009 zal de AFM er uitgebreider op toezien dat uitgaande communicatie transparant en begrijpelijk is voor (gewezen) deelnemers en gepensioneerden. De belangrijkste boodschap die de AFM pensioen fondsen meegeeft is: maak informatie relevant zodat de doelgroep het belang inziet van het lezen en begrijpen van pensioeninformatie. Repressief toezicht hoeft niet op gespannen voet te staan met de principlebased norm. Open normen vragen om actieve marktpartijen en alerte branche organisaties, stelt de AFM. 10 Pensioen fondsen zijn zelf verantwoordelijk voor de invulling die zij geven aan deze normen en het inbedden ervan in de organisatie. Een goede governance- en compliancestructuur is hiervoor vereist. Het inrichten van een compliance functie alléén is niet voldoende. Een goede toepassing van compliance betekent ook: werken aan meer bewustwording, betrokkenheid creëren onder bestuursleden en werknemers en het meetbaar en hanteerbaar maken van het complianceproces. Er is dus werk aan de winkel. Verder lezen: InZicht, 30 juni 2006.

37 De pensioenwereld in

38 04 Verslaggeving en controle bij wijzigende omstandigheden: Aandachtspunten bij fusie, overdracht, herverzekering en liquidatie

39 De pensioenwereld in Auteurs: Frans Glorie en Annemiek Vromans Bijna dagelijks lezen we berichten over volatiliteit in de dekkingsgraad en de invloed ervan op premiestelling en toeslagverlening. Continuïteit lijkt niet langer vanzelfsprekend. Pensioenfondsbesturen staan voor belangrijke beslissingen over het voortbestaan van hun fonds. Omgevingsfactoren hebben grote impact, zoals de verslaggeving door de onderneming (RJ 271/IAS 19), de trend van solidariteit naar individualiteit, de financieringsdruk door de kostendekkende premie, de verschuiving van pensioenrisico s van werkgever naar deelnemer, de deskundigsheidseisen voor bestuurders en de strikte bepalingen rond Pension Fund Governance en interne beheersing. De continuïteitsanalyse verplicht voor de bepaling van de indexatieambitie krijgt zo een andere betekenis. Besturen dienen een afweging te maken: doorgaan in eigen beheer of kiezen voor een fusie, overdracht of herverzekering, al dan niet gevolgd door liquidatie. Kortom, de omstandigheden zijn gewijzigd. Wat betekent dit voor de verslaggeving en de interne en externe controle? Verslaggeving Wet- en regelgeving als referentiekader Externe verslaggeving van een pensioenfonds wordt bepaald door Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek, Pensioenwet (Financieel Toetsingskader) en Richtlijnen voor de jaarverslaggeving (RJ), waaronder RJ 610 voor Pensioenfondsen. Voor zover passend binnen de jaarverslaggeving kan ook rekening worden gehouden met de Aanwijzingen van De Nederlandsche Bank (DNB) bij de jaarstaten. Voor interne controle bestaan er minder harde regels, maar wet- en regelgeving stellen eisen aan bijvoorbeeld bestuurdersdeskundigheid, uitbesteding en interne beheersing. Continuïteit versus discontinuïteit Het raamwerk voor de verslaggeving is gebaseerd op de veronderstelling van continuïteit. Dit is relevant omdat in geval van discontinuïteit sprake kan zijn van andere waardering van activa en passiva. Immers, derden kunnen bij gedwongen verkoop van activa kortingen bedingen. Hoewel pensioenfondsen op grond van de Pensioenwet en de RJ de beleggingen en pensioenverplichtingen al op marktwaarde waarderen, zijn er in de praktijk toch veel kleine nuanceverschillen.

116 De Pensioenwereld in 2015

116 De Pensioenwereld in 2015 12 116 De Pensioenwereld in 2015 Verslaggeving & communicatie 117 Meer inzicht nodig in evenwichtige belangenbehartiging bij uitvoeringskosten Auteurs: Myrna van Engelen en Tristan Helsloot Pensioenfondsen

Nadere informatie

Strategisch Pensioenmanagement

Strategisch Pensioenmanagement Strategisch Pensioenmanagement Strategisch Pensioenmanagement is samenbrengen. Strategisch Pensioenmanagement De belangrijkste taak van Strategisch Pensioenmanagement is ervoor te zorgen dat u in control

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016

Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016 Verslag bijeenkomst SVG 9 maart 2016 Op woensdagmiddag 9 maart, aansluitend aan de jaarbijeenkomst van de Vereniging Gepensioneerden Getronics (VGG), organiseerde Stichting Voorzieningsfonds Getronics

Nadere informatie

Compliance Program. Voor pensioenfondsen die pensioenadministratie en/of vermogensbeheer geheel of gedeeltelijk hebben uitbesteed

Compliance Program. Voor pensioenfondsen die pensioenadministratie en/of vermogensbeheer geheel of gedeeltelijk hebben uitbesteed Compliance Program Voor pensioenfondsen die pensioenadministratie en/of vermogensbeheer geheel of gedeeltelijk hebben uitbesteed September 2008 Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 1.1 Voorwoord 1 1.2 Definitie

Nadere informatie

98 De Pensioenwereld in 2015

98 De Pensioenwereld in 2015 10 98 De Pensioenwereld in 2015 Verslaggeving & communicatie 99 Weloverwogen keuzes nodig voor juiste waardering beleggingen Auteurs: Jacco van Kleef en Lars Mion Pensioenfondsen moeten volgens de verslaggevingsregels

Nadere informatie

Kamervragen van de leden Omtzigt en Van Hijum (beiden CDA)

Kamervragen van de leden Omtzigt en Van Hijum (beiden CDA) De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4 Telefoon (070) 333 44 44 Fax (070) 333 40 33

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Wolters Kluwer Nederland. Compliance program. Vastgesteld en gewijzigd in de bestuursvergadering van 12 februari 2014

Stichting Pensioenfonds Wolters Kluwer Nederland. Compliance program. Vastgesteld en gewijzigd in de bestuursvergadering van 12 februari 2014 Stichting Pensioenfonds Wolters Kluwer Nederland Compliance program Vastgesteld en gewijzigd in de bestuursvergadering van 12 februari 2014 1 Inleiding In dit Compliance Program is de inrichting van de

Nadere informatie

Pensioenverlaging (korting) in Hoe consumenten geïnformeerd zijn over de verlaging van hun pensioen. Rapport

Pensioenverlaging (korting) in Hoe consumenten geïnformeerd zijn over de verlaging van hun pensioen. Rapport Pensioenverlaging (korting) in 2013 Hoe consumenten geïnformeerd zijn over de verlaging van hun pensioen Rapport Autoriteit Financiële Markten De AFM bevordert eerlijke en transparante financiële markten.

Nadere informatie

2014 KPMG Advisory N.V

2014 KPMG Advisory N.V 02 Uitbesteding & assurance 23 Overwegingen bij uitbesteding back- en mid-office processen van vermogensbeheer Auteurs: Alex Brouwer en Mark van Duren Is het zinvol voor pensioenfondsen en fiduciair managers

Nadere informatie

Workshop Pensioenfondsen. Gert Demmink

Workshop Pensioenfondsen. Gert Demmink Workshop Pensioenfondsen Gert Demmink 13 november 2012 Integere Bedrijfsvoering Integere bedrijfsvoering; Bas Jennen Bestuurderstoetsingen; Juliette van Doorn Integere bedrijfsvoering, beleid & uitbesteding

Nadere informatie

Stichting Norit Pensioenfonds

Stichting Norit Pensioenfonds Stichting Norit Pensioenfonds Communicatieplan 2017-2019 Dit communicatieplan is voorbereid door de werkgroep communicatie van Stichting Norit Pensioenfonds en vastgesteld door het bestuur. Amersfoort,

Nadere informatie

Asset & Liability Management

Asset & Liability Management Asset & Liability Management Verder gaan is de juiste balans vinden. ALM: inzicht in risico s Zorgen voor balans tussen pensioenverplichtingen en de opbouw van het pensioenvermogen. Het is een kerntaak

Nadere informatie

Functieprofiel lid bestuur met portefeuille vermogensbeheer en risicomanagement van Stichting Notarieel Pensioenfonds

Functieprofiel lid bestuur met portefeuille vermogensbeheer en risicomanagement van Stichting Notarieel Pensioenfonds Functieprofiel lid bestuur met portefeuille vermogensbeheer en risicomanagement van Stichting Notarieel Pensioenfonds 1. Algemene kenmerken Het bestuur van de Stichting Notarieel Pensioenfonds (SNPF) is

Nadere informatie

PROFIELSCHETS. Philips Pensioenfonds NIET UITVOEREND BESTUURDER 1/5. Stichting Philips Pensioenfonds

PROFIELSCHETS. Philips Pensioenfonds NIET UITVOEREND BESTUURDER 1/5. Stichting Philips Pensioenfonds PROFIELSCHETS NIET UITVOEREND BESTUURDER Stichting Stichting behoort tot de grootste ondernemingspensioenfondsen van Nederland met een belegd vermogen van bijna 18 miljard euro. Het pensioenfonds voert

Nadere informatie

2. Uitwerking Investment beliefs De investment beliefs zijn onderstaand als volgt uitgewerkt.

2. Uitwerking Investment beliefs De investment beliefs zijn onderstaand als volgt uitgewerkt. 1. Inleiding Investment beliefs zijn de overtuigingen waarop Bpf MITT het beleggingsbeleid wil baseren. De investment beliefs zijn voor het pensioenfonds belangrijke uitgangspunten en dienen als kader

Nadere informatie

Verklaring inzake beleggingsbeginselen

Verklaring inzake beleggingsbeginselen STICHTING PENSIOENFONDS RECREATIE Mei 2011 INHOUDSOPGAVE 0. Introductie 3 1. Doelstelling van het beleggingsbeleid 4 2. Organisatie en risicobeheerprocedures 5 3. Beleggingsbeginselen 7 Mei 2011 Pagina

Nadere informatie

Voor een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later

Voor een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later Vermogensbeheer Voor een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later Een houdbaar en betaalbaar inkomen voor later. Dat is de belofte van uw pensioenfonds aan uw deelnemers. Verder gaan is nu zorgen voor

Nadere informatie

Vermogensbeheerder institutioneel Ken uw cliënt

Vermogensbeheerder institutioneel Ken uw cliënt Vermogensbeheerder institutioneel Ken uw cliënt Beschrijving Met de invoering van de MiFID veranderen ook de eisen die aan financiële instellingen worden gesteld. Instellingen moeten aan deze eisen voldoen

Nadere informatie

WHITE PAPER INRICHTING EN GOVERNANCE VAN VERMOGENSBEHEER

WHITE PAPER INRICHTING EN GOVERNANCE VAN VERMOGENSBEHEER WHITE PAPER INRICHTING EN GOVERNANCE VAN VERMOGENSBEHEER 14 september 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleggingsbeleid... 4 3. Governance bestuur... 4 3.1. Bestuur... 4 3.2. Taken- en rolverdeling...

Nadere informatie

Compliance Charter. Voor pensioenfondsen die pensioenadministratie en/of vermogensbeheer geheel of gedeeltelijk hebben uitbesteed

Compliance Charter. Voor pensioenfondsen die pensioenadministratie en/of vermogensbeheer geheel of gedeeltelijk hebben uitbesteed Compliance Charter Voor pensioenfondsen die pensioenadministratie en/of vermogensbeheer geheel of gedeeltelijk hebben uitbesteed September 2008 Inhoudsopgave 1 Voorwoord 1 2 Definitie en reikwijdte 2 3

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Nieuwsbrief

Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Nieuwsbrief Stichting Pensioenfonds Smurfit Kappa Nederland Nieuwsbrief NUMMER 12 > JAARGANG 8 > SEPTEMBER 2011 inhoud > De financiële situatie bij pensioenfondsen [p.1] Pensioenleeftijd 65 jaar, wat als ik eerder

Nadere informatie

IORP II: De gevolgen

IORP II: De gevolgen Karel Bunte Februari 2018 Aanleiding De Europese Unie zet zich in voor de duurzame ontwikkeling van een economische en monetaire unie met een vrije interne markt. Binnen de wereld van pensioenen ontwierp

Nadere informatie

Beleggingsovertuigingen. Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken

Beleggingsovertuigingen. Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken Beleggingsovertuigingen Stichting Pensioenfonds Openbare Bibliotheken Beleggingsovertuigingen De missie van het Pensioenfonds Openbare Bibliotheken (POB) is een toekomstbestendig en verantwoord pensioen

Nadere informatie

Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen

Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen RAPPORT Prins Willem-Alexanderlaan 651 Postbus 700 7300 HC Apeldoorn Telefoon (055) 579 39 48 www.achmea.nl Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen Rapportage Intern toezicht in het kader van

Nadere informatie

voor de beleggingscommissie van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (hierna: SPV).

voor de beleggingscommissie van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (hierna: SPV). REGLEMENT BELEGGINGSCOMMISSIE voor de beleggingscommissie van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (hierna: SPV). Artikel 1 Vaststelling en reikwijdte Dit reglement geeft, in aanvulling op de statuten,

Nadere informatie

1 Missie, visie Doelgroepen Communicatiedoelstellingen Kernboodschap van de communicatie Communicatiestrategie...

1 Missie, visie Doelgroepen Communicatiedoelstellingen Kernboodschap van de communicatie Communicatiestrategie... Communicatiebeleidsplan 2017-2018 1 Inhoudsopgave 1 Missie, visie... 3 2 Doelgroepen... 4 3 Communicatiedoelstellingen... 4 4 Kernboodschap van de communicatie... 5 5 Communicatiestrategie... 6 6 Jaarlijks

Nadere informatie

Terugblik 2011 in cijfers

Terugblik 2011 in cijfers Terugblik 2011 in cijfers U vindt hier een samenvatting van het jaarverslag 2011. Het volledige jaarverslag kunt u downloaden via www.pensioenfondsricohnederland.nl. Financiële situatie Door de kredietcrisis

Nadere informatie

Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen

Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen RAPPORT ACHMEA PENSIOEN- & LEVENSVERZEKERINGEN N.V. Laan van Malkenschoten 20 Postbus 9150 7300 HZ Apeldoorn www.achmea.nl Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen Rapportage Intern toezicht in

Nadere informatie

Toezicht op beleggingen

Toezicht op beleggingen Toezicht op beleggingen Studiebijeenkomst VvP, 6 Jurgen Willemsen Inhoud Sectie 1: Introductie toezicht op het beleggingsbeleid Sectie 2: Overzicht vermogensbeheeronderzoeken Sectie 3: Veranderingen in

Nadere informatie

124 De Pensioenwereld in 2015

124 De Pensioenwereld in 2015 13 124 De Pensioenwereld in 2015 Verslaggeving & communicatie 125 Meer consistentie nodig in verslaggeving premiepensioeninstellingen Auteurs: Frans Glorie en Kees Voorburg Op 1 januari 2011 is de premiepensioeninstelling

Nadere informatie

Verder gaan is elke stap zorgvuldig zetten.

Verder gaan is elke stap zorgvuldig zetten. Integrale aanpak Verder gaan is elke stap zorgvuldig zetten. Integrale aanpak Risicobeheersing staat aan de basis van elk beleggingsbeleid. Omdat het renterisico het belangrijkste risico voor pensioenfondsen

Nadere informatie

Compliance Charter. Pensioenfonds NIBC

Compliance Charter. Pensioenfonds NIBC Compliance Charter Pensioenfonds NIBC Vastgesteld in bestuursvergadering 9 december 2016 Inleiding Pensioenfonds NIBC voert de pensioenregeling van NIBC Bank N.V. uit. Het pensioenfonds is een stichting

Nadere informatie

2. Spreiding verbetert effectief de verhouding tussen rendement en risico.

2. Spreiding verbetert effectief de verhouding tussen rendement en risico. Beleggingsbeginselen Spoorwegpensioenfonds 1. Rendement wordt behaald door het nemen van risico. Om de ambitie van SPF waar te maken is rendement op het belegd vermogen nodig. Sparen levert onvoldoende

Nadere informatie

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de algemene vergadering van Nederlandse Waterschapsbank N.V. Verklaring over de jaarrekening 2014 Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2014 van

Nadere informatie

Actualiteitendag Platform Deelnemersraden Risicomanagement

Actualiteitendag Platform Deelnemersraden Risicomanagement Actualiteitendag Platform Deelnemersraden Risicomanagement Benne van Popta (voorzitter Detailhandel) Steffanie Spoorenberg (adviseur Atos Consulting) Agenda 1. Risicomanagement 2. Risicomanagement vanuit

Nadere informatie

Investment beliefs Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK

Investment beliefs Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK Investment beliefs 2017 Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK Mei 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Investment beliefs 2014...4 3. Investment beliefs 2017...6 2 1. Inleiding Tijdens de strategiedag

Nadere informatie

Pensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen

Pensioen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen. Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen Een nieuwe wijze van rapporteren voor pensioenfondsen 14 De lijsten van pensioenfondsen met de hoogste en de laagste vermogensbeheerkosten die onder andere door Pensioen Pro en De Nederlandsche Bank (hierna:

Nadere informatie

FUND GOVERNANCE CODE VAN DELTA LLOYD ASSET MANAGEMENT N.V.

FUND GOVERNANCE CODE VAN DELTA LLOYD ASSET MANAGEMENT N.V. FUND GOVERNANCE CODE VAN DELTA LLOYD ASSET MANAGEMENT N.V. I. INLEIDING Doel Delta Lloyd Asset Management N.V. (DLAM) wenst de DUFAS Principles of Fund Governance na te leven. De onderhavige code heeft

Nadere informatie

Governance Vermogensbeheer: anders denken Robert van der Meer & Martin Mlynár

Governance Vermogensbeheer: anders denken Robert van der Meer & Martin Mlynár Governance Vermogensbeheer: anders denken Robert van der Meer & Martin Mlynár Jaarcongres Pensioenfederatie 16 mei 2017 14:30-15:15 15:20-16:05 Martin Mlynár 06 2113 8933 +41 76 397 4200 martin.mlynar@robeco.nl

Nadere informatie

Aandachtspunten voor vermogensbeheerders met een eigen aanbieder van beleggingsfondsen. Leidraad om marktpartijen richting en duidelijkheid te geven

Aandachtspunten voor vermogensbeheerders met een eigen aanbieder van beleggingsfondsen. Leidraad om marktpartijen richting en duidelijkheid te geven Aandachtspunten voor vermogensbeheerders met een eigen aanbieder van beleggingsfondsen Leidraad om marktpartijen richting en duidelijkheid te geven December 2015 Autoriteit Financiële Markten De AFM maakt

Nadere informatie

Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system!

Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system! Seminar! BETEKENIS VAN INTERNE AUDIT voor specifieke verzekeraars! Internal Audit en doeltreffendheid van! risk management system!! Tom Veerman! Triple A Risk Finance B.V.! 1! Programma! Solvency II stand

Nadere informatie

DNB Crisisplan. Stichting Pensioenfonds Honeywell 21 September 2011. Pensioenfonds

DNB Crisisplan. Stichting Pensioenfonds Honeywell 21 September 2011. Pensioenfonds DNB Crisisplan Stichting Honeywell 21 September 2011 Agenda Introductie Opzet crisisplan Nut en noodzaak crisisplan Concept crisisplan - discussiepunten - Wanneer is er spraken van een crisissituatie?

Nadere informatie

88 De Pensioenwereld in 2015

88 De Pensioenwereld in 2015 09 88 De Pensioenwereld in 2015 Fiscaliteiten & grensoverschrijding 89 Kansen voor vermindering btw-druk bij pensioenfondsen Auteurs: Karim Hommen en Gert-Jan van Norden Een recente uitspraak van het Europese

Nadere informatie

Uitbestedingsbeleid 2015

Uitbestedingsbeleid 2015 Uitbestedingsbeleid 2015 versie 16 juni 2015 1 1. Inleiding Stichting Bedrijfstakpensioenfonds TrueBlue (verder: TrueBlue) heeft uit strategische overwegingen delen van haar bedrijfsprocessen en activiteiten

Nadere informatie

Opening Olaf Sleijpen - DNB pensioenseminar 12 september 2012: Introductie

Opening Olaf Sleijpen - DNB pensioenseminar 12 september 2012: Introductie Opening Olaf Sleijpen - DNB pensioenseminar 12 september 2012: Introductie - Dames en heren, welkom bij het ochtendgedeelte van het DNB pensioenseminar. Dit is voor mij de eerste keer dat ik mag spreken

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Betreft Kamervragen van het lid Krol Hierbij zend ik u de

Nadere informatie

Handleiding. Documentatie

Handleiding. Documentatie Handleiding Documentatie Mei 2009 Inleiding Compliance is relatief nieuw in de pensioensector en er zijn nog weinig hulpmiddelen voorhanden om compliance in te bedden in uw organisatie. Om die reden hebben

Nadere informatie

Verwacht niveau beleggingskennis bestuurders pensioenfondsen

Verwacht niveau beleggingskennis bestuurders pensioenfondsen Verwacht niveau beleggingskennis bestuurders pensioenfondsen 7 december 2016 Marc B.M. van Heel en Maarten Heikoop 7 december 2016 1 Inhoud 1.Project Beleggingskennis: waarom en waarom nu? 2.Profielen

Nadere informatie

Compliance Charter. Voor pensioenfondsen met pensioenadministratie en vermogensbeheer in eigen beheer

Compliance Charter. Voor pensioenfondsen met pensioenadministratie en vermogensbeheer in eigen beheer Compliance Charter Voor pensioenfondsen met pensioenadministratie en vermogensbeheer in eigen beheer September 2008 Inhoudsopgave 1 Voorwoord 1 2 Definitie en reikwijdte 2 3 Missie van compliance 6 4 Belangrijkste

Nadere informatie

WHITEPAPER INRICHTING EN GOVERNANCE VAN VERMOGENSBEHEER

WHITEPAPER INRICHTING EN GOVERNANCE VAN VERMOGENSBEHEER WHITEPAPER INRICHTING EN GOVERNANCE VAN VERMOGENSBEHEER 6 juni 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleggingsbeleid... 4 3. Governance bestuur... 4 3.1. Samenhang met de keuze voor een bestuursmodel...

Nadere informatie

DNB Pensioenseminar. Parallelsessie Beleggingen. 21 september 2011

DNB Pensioenseminar. Parallelsessie Beleggingen. 21 september 2011 DNB Pensioenseminar Parallelsessie Beleggingen 21 september 2011 Hoofdvragen I. Wat maakt iemand een goede bestuurder op het gebied van beleggingen? II. Wat verwacht u van de toezichthouder op het gebied

Nadere informatie

Pensioenfonds Robeco. Populair Jaarverslag 2014

Pensioenfonds Robeco. Populair Jaarverslag 2014 Pensioenfonds Robeco Populair Jaarverslag 2014 2014 was een bewogen jaar voor Pensioenfonds Robeco door de sterk dalende rente en de veranderende wet- en regelgeving. In het jaarverslag blikken wij als

Nadere informatie

2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram

2013 verkort in beeld. Ontwikkelingen. Pensioenen Beleggingen Organogram 02 verkort in beeld 03 Ontwikkelingen 05 08 10 Pensioenen Beleggingen Organogram Aantal deelnemers dat pensioen opbouwt Aantal personen dat een ouderdomspensioen ontvangt Aantal deelnemers met slapende

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds KAS BANK

Stichting Pensioenfonds KAS BANK Stichting Pensioenfonds KAS BANK Compliance Charter Januari 2017 Inhoudsopgave 1 Voorwoord... 2 2 Definitie en reikwijdte... 2 3 Missie van compliance... 2 Integriteit van het bestuur... 3 Integere bedrijfsvoering...

Nadere informatie

EIGEN RISICO BEOORDELING (ERB) IORP II JASPER HOOGENSTRAATEN 27 SEPTEMBER 2018

EIGEN RISICO BEOORDELING (ERB) IORP II JASPER HOOGENSTRAATEN 27 SEPTEMBER 2018 EIGEN RISICO BEOORDELING (ERB) IORP II JASPER HOOGENSTRAATEN 27 SEPTEMBER 2018 Impact op uw fonds? 2 Inspanningen van toezichthouders nemen toe 3 Agenda Wat is de ERB en waarom eigenlijk? Vereisten in

Nadere informatie

Voor alle duidelijkheid: deze nieuwsbrief informeert u uitsluitend over de pensioenregeling(en) die onder het beheer van SPAN vallen.

Voor alle duidelijkheid: deze nieuwsbrief informeert u uitsluitend over de pensioenregeling(en) die onder het beheer van SPAN vallen. Van het SPAN bestuur In deze nieuwsbrief geven wij u informatie over de financiële situatie en andere belangrijke ontwikkelingen binnen het fonds. Voor alle duidelijkheid: deze nieuwsbrief informeert u

Nadere informatie

STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN

STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN STICHTING PENSIOENFONDS SAGITTARIUS BELEGGINGSBEGINSELEN 22 september 2016 Beleggingsbeginselen De beleggingsbeginselen van het pensioenfonds zijn de uitgangspunten ten aanzien van beleid en uitvoering,

Nadere informatie

Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen

Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen RAPPORT DIVISIE PENSIOEN & LEVEN Laan van Malkenschoten 20 Postbus 9150 7300 HZ Apeldoorn www.achmea.nl Uitvoering van rechtstreeks verzekerde regelingen Rapportage Intern toezicht in het kader van 2013

Nadere informatie

Praktijkhandreiking 1119 Nadere toelichtingen in de controleverklaring 24 april 2012

Praktijkhandreiking 1119 Nadere toelichtingen in de controleverklaring 24 april 2012 Nadere toelichtingen in de controleverklaring 24 april 2012 Datum: 24 april 2012 Onderwerp: Van toepassing op: Status: Accountants die controleopdrachten uitvoeren Praktijkhandreiking Relevante regelgeving

Nadere informatie

Datum 21 januari 2019 Betreft Kamervragen van het lid Omtzigt (CDA) over "de pensioenwet en de wet op de beroepspensioenfondsen"

Datum 21 januari 2019 Betreft Kamervragen van het lid Omtzigt (CDA) over de pensioenwet en de wet op de beroepspensioenfondsen > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

COMMUNICATIEBELEID Eigenaar: Document: Versie: Datum: Auteur: Versie Status Datum Omschrijving

COMMUNICATIEBELEID Eigenaar: Document: Versie: Datum: Auteur: Versie Status Datum Omschrijving COMMUNICATIEBELEID Eigenaar: Bestuur pensioenfonds Scildon Document: Communicatiebeleid Versie: Definitief Datum: 31.05.2017 Auteur: Antoinette Ankone Versie Status Datum Omschrijving 0.1 Concept 01-08-2016

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 30 413 Regels betreffende pensioenen (Pensioenwet) Nr. 155 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Aan de Voorzitter van de

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds Ecolab. Compliance Charter. Voorwoord

Stichting Pensioenfonds Ecolab. Compliance Charter. Voorwoord Stichting Pensioenfonds Ecolab Compliance Charter Voorwoord Het Compliance Charter beschrijft de definitie, doelstellingen, scope, en taken en verantwoordelijkheden van de betrokkenen in het kader van

Nadere informatie

Materieel belang in de jaarrekening. Nationale Verslaggevingsdag 26 juni 2012 Ton Meershoek Hoofd toezicht financiële verslaggeving

Materieel belang in de jaarrekening. Nationale Verslaggevingsdag 26 juni 2012 Ton Meershoek Hoofd toezicht financiële verslaggeving Materieel belang in de jaarrekening Nationale Verslaggevingsdag 26 juni 2012 Ton Meershoek Hoofd toezicht financiële verslaggeving Agenda Inleiding Doel van de jaarrekening Wat is materieel belang Wat

Nadere informatie

Compliance charter Stichting Pensioenfonds van de ABN AMRO Bank N.V.

Compliance charter Stichting Pensioenfonds van de ABN AMRO Bank N.V. Compliance charter Stichting Pensioenfonds van de ABN AMRO Bank N.V. [geldend vanaf 26 september 2018, PF18-177] Artikel 1 Definities De definities welke in dit compliance charter worden gebruikt, worden

Nadere informatie

Compliance Charter. Voor uitvoeringsorganisaties

Compliance Charter. Voor uitvoeringsorganisaties Compliance Charter Voor uitvoeringsorganisaties September 2008 Inhoudsopgave 1 Voorwoord 1 2 Definitie en reikwijdte 2 3 Missie van compliance 6 4 Belangrijkste taken en verantwoordelijkheden compliance

Nadere informatie

Brochure. Pensioenfonds DSM Nederland

Brochure. Pensioenfonds DSM Nederland Brochure Pensioenfonds DSM Nederland Pensioenfonds DSM Nederland (PDN) Het bestuur van PDN Het bestuur van PDN bestaat uit maximaal acht leden. Van deze acht leden zijn: vier leden (inclusief voorzitter)

Nadere informatie

Uitkomsten onderzoek Financiële opzet en informatie. Geachte voorzitter,

Uitkomsten onderzoek Financiële opzet en informatie. Geachte voorzitter, De Nederlandsche Bank N.V. Toezicht pensioenfondsen Postbus 98 1000 AB Amsterdam 020 524 91 11 www.dnb.nl Onderwerp Uitkomsten onderzoek Financiële opzet en informatie Handelsregister 3300 3396 Geachte

Nadere informatie

VITP Toezichtcode 2019

VITP Toezichtcode 2019 VITP Toezichtcode 2019 Vier principes vormen het fundament van de toezichtcode: 1. De zorg voor het pensioen van de deelnemer is leidend voor het toezichthouden De primaire taak van een pensioenfonds is

Nadere informatie

Geef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds

Geef pensioen de aandacht die het verdient. Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Geef pensioen de aandacht die het verdient Jaarbericht Stichting Pensioenfonds Vijf mythes over pensioen Over pensioenen zijn meerdere mythes in omloop. Het is belangrijk om te weten hoe het wel zit. De

Nadere informatie

DOORSTAAT UW RISICOMANAGEMENT DE APK?

DOORSTAAT UW RISICOMANAGEMENT DE APK? WHITEPAPER DOORSTAAT UW RISICOMANAGEMENT DE APK? DOOR M. HOOGERWERF, SENIOR BUSINESS CONS ULTANT Risicomanagement is tegenwoordig een belangrijk onderdeel van uw bedrijfsvoering. Dagelijks wordt er aandacht

Nadere informatie

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Juni 2014 1. Inleiding Dit Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen dient als leidraad en toetssteen

Nadere informatie

Het PWRI is er voor ons

Het PWRI is er voor ons Het PWRI is er voor ons Populair jaarverslag 2013 106 102 1.104 2.707 40.937 39.915 Gepensioneerden Werkgevers Voormalige deelnemers Actieve deelnemers WIW SW 98.364 33.926 Onderweg zijn Het PWRI is op

Nadere informatie

VEP Workshop Pensioenen 10 november 2015. Wie, wat en hoe en waar gaan we dan naartoe

VEP Workshop Pensioenen 10 november 2015. Wie, wat en hoe en waar gaan we dan naartoe VEP Workshop Pensioenen 10 november 2015 Wie, wat en hoe en waar gaan we dan naartoe Piet Hein Oyens Diverse management functies bij O&vE, Van Lanschot, EuroCard/MasterCard, Interpay en Equens (1-1- 1990

Nadere informatie

Een overzicht van de kerncijfers vindt u op <pagina 8 en 9> van het volledige jaarverslag.

Een overzicht van de kerncijfers vindt u op <pagina 8 en 9> van het volledige jaarverslag. 12 vragen over het jaarverslag 2013 De hoofdpunten uit het jaarverslag van Stichting Pensioenfonds voor Verloskundigen (SPV) behandelen we aan de hand van 12 vragen en antwoorden. Een volledig exemplaar

Nadere informatie

Profielschets lid Raad van Toezicht. 20 mei 2019

Profielschets lid Raad van Toezicht. 20 mei 2019 Profielschets lid Raad van Toezicht 20 mei 2019 71649 092004 1. INLEIDING Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het Kappersbedrijf (hierna: Pensioenfonds Kappers) is het pensioenfonds voor de kappersbranche.

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke combinatie van pensioenexpertise en vastgoedexpertise

Nadere informatie

Vastgoed en vastgoedfinancieringen

Vastgoed en vastgoedfinancieringen Vastgoed en vastgoedfinancieringen Dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen Syntrus Achmea Real Estate & Finance is dé strategisch vastgoedpartner voor pensioenfondsen. Dankzij onze unieke

Nadere informatie

Functieprofielen Algemeen Bestuur Stichting Pensioenfonds ING. Algemeen functieprofiel Bestuur Stichting Pensioenfonds ING

Functieprofielen Algemeen Bestuur Stichting Pensioenfonds ING. Algemeen functieprofiel Bestuur Stichting Pensioenfonds ING Functieprofielen Algemeen Bestuur Stichting Pensioenfonds ING Algemeen functieprofiel Bestuur Stichting Pensioenfonds ING Kenmerken Fonds Stichting Pensioenfonds ING (hierna: het Fonds) is op 1 januari

Nadere informatie

PensionPro Seminar16 juni 2016. Pensioen in een wereld van verandering

PensionPro Seminar16 juni 2016. Pensioen in een wereld van verandering PensionPro Seminar16 juni 2016 Pensioen in een wereld van verandering Het is standaard geworden om te zeggen dat we in bijzondere tijden leven. Sinds het uitbreken van de crisis in 2008, volgt de ene unieke

Nadere informatie

Bouwfonds Investment Management Belangenconflictenbeleid (Samenvatting)

Bouwfonds Investment Management Belangenconflictenbeleid (Samenvatting) Bouwfonds Investment Management Belangenconflictenbeleid (Samenvatting) October 2013 Bouwfonds Investment Management Belangenconflictenbeleid (Samenvatting) Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Belangenconflicten

Nadere informatie

Communicatieplan Stichting Brocacef Pensioenfonds

Communicatieplan Stichting Brocacef Pensioenfonds Communicatieplan 2016 Stichting Brocacef Pensioenfonds Vastgesteld in de vergadering van het bestuur van 21 april 2016 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 1. Informatieverplichtingen... 3

Nadere informatie

WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN?

WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN? WAT SPEELT ER ROND UW PENSIOEN BIJ SPUN? Bijeenkomst voor pensioengerechtigden Dick Vis, voorzitter Stichting Pensioenfonds Urenco Nederland 20 september 2016 Agenda 1. Samenvatting jaarverslag 2015 2.

Nadere informatie

APF toekomstbestendige oplossing voor pensioenfondsen 13:30 14:45

APF toekomstbestendige oplossing voor pensioenfondsen 13:30 14:45 APF toekomstbestendige oplossing voor pensioenfondsen 13:30 14:45 1 Agenda Introductie APF Wat is een Algemeen Pensioenfonds? Het nut van een APF Wat zijn de belangrijkste bouwstenen van De Nationale APF?

Nadere informatie

Consumentenbrief beleggingen van. Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer

Consumentenbrief beleggingen van. Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer Consumentenbrief beleggingen van Tielkemeijer & Partners Vermogensbeheer Introductie Een groot aantal brancheorganisaties waaronder DSI, DUFAS, NVB, VBA en VV&A hebben het initiatief genomen om Consumentenbrief

Nadere informatie

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 26 juni 2014

Welkom namens. Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK. AMSTERDAM, 26 juni 2014 Welkom namens Stichting Pensioenfonds van de KAS BANK AMSTERDAM, 26 juni 2014 AGENDA 1. Opening en voorstellen leden van het bestuur 2. Mededelingen van de voorzitter 3. Notulen deelnemersvergadering 27

Nadere informatie

1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen?

1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen? 1. Waarom moet het pensioenfonds ANWB extra maatregelen nemen? Het pensioenfonds staat er financieel niet goed voor. De twee belangrijkste oorzaken: 1. Nederlanders worden steeds ouder. Met name de laatste

Nadere informatie

Programma Leergang Besturen van een Pensioenfonds

Programma Leergang Besturen van een Pensioenfonds Programma Leergang Besturen van een Pensioenfonds Locatie: Woudschoten Conferentiecentrum te Zeist Module 1 Wetgeving en beleid Dag 1: donderdag 3 april 2014 09.00 09.30 uur Ontvangst 09.30 10.00 uur Inleiding

Nadere informatie

Verklaring beleggingsbeginselen

Verklaring beleggingsbeginselen Verklaring beleggingsbeginselen Inleiding Deze Verklaring beleggingsbeginselen (verklaring) beschrijft de uitgangspunten van het beleggingsbeleid van de Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Betonproductenindustrie

Nadere informatie

VERKORT JAARVERSLAG 2016

VERKORT JAARVERSLAG 2016 VERKORT JAARVERSLAG 2016 2016: wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen van 2016 bij Pensioenfonds TNT Express? U leest het in deze verkorte en vereenvoudigde versie van het jaarverslag. Het volledige

Nadere informatie

1. Organisatie BIJLAGE I: VERKLARING BELEGGINGSBEGINSELEN STICHTING PENSIOENFONDS ACHMEA. ABTN 2014 versie 21-3-2014 1. Stichting Pensioenfonds Achmea

1. Organisatie BIJLAGE I: VERKLARING BELEGGINGSBEGINSELEN STICHTING PENSIOENFONDS ACHMEA. ABTN 2014 versie 21-3-2014 1. Stichting Pensioenfonds Achmea BIJLAGE I: VERKLARING BELEGGINGSBEGINSELEN Introductie Deze Verklaring inzake beleggingsbeginselen (hierna: Verklaring) beschrijft op beknopte wijze de uitgangspunten van het beleggingsbeleid van SPA.

Nadere informatie

Algemeen. 6. Publicatie Priciples De meest actuele versie van deze Principles of Fund Governance is te vinden op www.gilissen.nl.

Algemeen. 6. Publicatie Priciples De meest actuele versie van deze Principles of Fund Governance is te vinden op www.gilissen.nl. FUND GOVERNANCE Algemeen 1. Compliance functie Een directielid van de Beheerder is aangesteld als Compliance Officer. Deze ziet toe op de correcte naleving van: (i) de Prospectussen van de TG Fondsen;

Nadere informatie

Communicatieplan. Stichting Pensioenfonds NEG Nederland. Communicatieplan Pensioenfonds NEG v

Communicatieplan. Stichting Pensioenfonds NEG Nederland. Communicatieplan Pensioenfonds NEG v Communicatieplan Stichting Pensioenfonds NEG Nederland Vastgesteld in de vergadering van het bestuur van 19 januari 2017 Eerste revisie vastgesteld in de bestuursvergadering van 15 januari 2018 Communicatieplan

Nadere informatie

30 De Pensioenwereld in 2015

30 De Pensioenwereld in 2015 03 30 De Pensioenwereld in 2015 Uitbesteding & assurance 31 Evaluatie uitbesteding vermogensbeheer: de reikwijdte is een bewuste keuze Auteurs: Tim Barlage en Jeroen Ruepert Pensioenfondsen die het model

Nadere informatie

In deze nieuwsbrief geven wij u informatie over de financiële situatie en andere belangrijke ontwikkelingen binnen het fonds.

In deze nieuwsbrief geven wij u informatie over de financiële situatie en andere belangrijke ontwikkelingen binnen het fonds. Van het SPAN bestuur In deze nieuwsbrief geven wij u informatie over de financiële situatie en andere belangrijke ontwikkelingen binnen het fonds. Voor alle duidelijkheid: deze nieuwsbrief informeert u

Nadere informatie

Versie: September Missie, Visie en Strategie Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot

Versie: September Missie, Visie en Strategie Stichting Pensioenfonds F. van Lanschot Versie: September 2018 Missie, Visie en Strategie INHOUDSOPGAVE Missie... 3 Kernwaarden... 3 Visie: waar staat het pensioenfonds over maximaal 5 jaar?... 5 Strategie: hoe gaat het pensioenfonds de visie

Nadere informatie

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015. Stand van zaken SVG. 1 van 19

Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015. Stand van zaken SVG. 1 van 19 Stichting Voorzieningsfonds Getronics 11 februari 2015 Stand van zaken SVG 1 van 19 Programma Pensioenfonds SVG Financiële positie SVG Terugblik 2014 Vooruitblik 2015 Vragen 2 van 19 Pensioenfonds SVG

Nadere informatie

De Dynamische Strategie Portefeuille DSP

De Dynamische Strategie Portefeuille DSP De Dynamische Strategie Portefeuille DSP Onderdeel van het beleggingsbeleid van Pensioenfonds UWV 1 Inhoudsopgave Waarom beleggen? 4 Beleggen is niet zonder risico s 4 Strategische beleggingsportefeuille

Nadere informatie