Wedstrijdleiders extra informatie meteorologiemeteorologie Jaarlijks Overleg Race Officials 18 oktober 2017

Transcriptie

1 Koninklijk Nederlands Watersport Verbond Een leven lang zorgeloos watersporten Wedstrijdleiders extra informatie meteorologiemeteorologie Jaarlijks Overleg Race Officials 18 oktober 2017 Inleiding Het weer is een essentieel onderdeel bij de organisatie en beoefening van zeilwedstrijden, met name aangaande veiligheid. Het is noodzaakelijk goed op de hoogte te zijn van de weersvoorspelling. Daarnaast moet er kennis aanwezig zijn om op grond van eigen waarneming te bepalen of de actuele weersituatie strookt met de weersvoorspelling. De combinatie van weersvoorspelling, eigen waarneming, theoretische kennis en ervaring, bepaalt het handelen van de wedstrijdorganisatie (en deelnemers) bij zeilevenementen. Er zijn vele bronnen van weer informatie. Raadpleeg de info tijdig. Krant Alle landelijke en regionale dagbladen hebben een weerrubriek. De basisinformatie over bewolking, temperatuur, neerslag en wind staat er in. Daarnaast vind je vaak een voorspelling voor de komende dagen en weersvoorspellingen voor Europa. Deze informatie is vrij globaal. Telefoon Weerbureau HWS: (50 cent p/m) Dit is de algemene weerlijn van HWS met een uitgebreid keuzemenu met: live weerbericht voor Nederland voor de dag zelf, volgende dag en 5 dagen vooruit; een regionaal weerbericht; strandweerbericht; weerbericht voor de watersporter; een wereldweerbericht; allerlei weerrapporten en nog veel meer. Ook is het weerbericht per fax te bestellen. Weerbureau HWS heeft ook diverse (directe) weerlijnen waarbij de Waterweerlijn ( ) en de Regio Weerlijn ( ) het meest interessant voor de watersporter zijn. Deze zijn ook via het keuzemenu van de algemene weerlijn te bereiken Windline: (50 cent p/m) Een uitgebreid keuze menu per watersportgebied en vervolgens per plaats/stad. De actuele wind en temperatuur wordt vermeld in Beaufort en knopen en de kans op wind en windstoten van een bepaalde sterkte in %. Dit alles voor het moment, dezelfde dag en de daaropvolgende 3 dagen (per dag). SBS6 Piet Paulusma weerlijn: (50 cent p/m) Eerst krijg je een algemeen weerbericht. Daarna volgt een keuze menu voor het weer in Noord-, Midden- of Zuid Nederland of een meerdaagse verwachting. Ook aan de windverwachting wordt meer dan gemiddeld aandacht besteedt. SMS wind: Toets WIND, spatie, water of een plaats aan kust of IJsselmeer en stuur naar 969 (KPN), 125 (Libertel), 221 (Telfort), 126 (Dutchtone) of 555 (Ben). Vervolgens ontvang je een SMS met van de ingetoetste plaats: tijd, richting, snelheid/stoten in knopen, knopen actueel en open water. 1

2 Internet Hieronder staat informatie zoals die op 11 juli 2001 beschikbaar was. Een uitgebreide website waar o.a de volgende informatie te vinden is: Waarschuwingen: weeralert, scheepvaart (kustdistricten en Noordzeedistricten), wegverkeer, watersport en kleine scheepvaart (alle Nederlandse kust- en binnenwateren, alle Nederlandse kustwateren, Waddengebied, IJsselmeer, Hollandse kustwateren: Noord- en Zuid-Holland, Zeeuwse kustwateren, Friese meren en Plassen Noord- en Zuid-Holland). Alleen als er waarschuwingen zijn, worden bovenstaande onderwerpen als links actief. Informatie over de Kust- en Noordzeedistricten is altijd beschikbaar. Verwachtingen: weeroverzicht, weerkaartjes, vandaag en/of morgen, negen dagen vooruit, zonkracht (april t/m september), scheepvaart en luchtvaart. Waarnemingen: webcam De Bilt, weerrapporten, extremen en satellietbeelden. Verleden weer: klimatologische informatie. Overige informatie: normale waarden voor De Bilt, tabel voor windkracht en windsnelheid en omrekenen temperatuur en wind. Daarnaast is allerlei andere interessante informatie te vinden, teveel om hier op te noemen. Een bezoekje aan deze site is voor iedere watersporter een must. Deze commerciele website is van Meteoconsult en biedt uitgebreide informatie over: Nederland: weer, temperatuur, wind, radar, luchtdruk. Europa: weer, temperatuur, neerslag, bewolking, satalliet. Vakantieweer. Special: webcam, energieconsult, weerwinkel en weerfoto s. Dit is slechts een globale weergave van relevante informatie die er te vinden is. Een bezoekje is zeer aanbevelingswaardig. Deze site bevat helaas geen regionale informatie. Deze commerciele website van Weerbureau HWS geeft onder het item weerkamer uitgebreide en interessante informatie over: Het weer: regio, Europa, radar, satelliet, gratis, weeranimatie. ProMeteo (tegen betaling): abonnement, gebruikerspagina, radar+, land en tuinbouw, recreatie, strand, watersport. Informatief: weerfoto s, getijden, omrekenaar, schaduwcalculator. Deze site geeft ook regionale informatie, hetgeen voor watersporters altijd interessant is. Het ProMeteo gedeelte is tegen betaling. Desalniettemin is veel relevante informatie vrij toegankelijk. Dit is de website van Vereniging voor Weerkunde en Klimatologie die met name onder het hoofdstukje Weerinfo leuke en nuttige achtergrondinformatie bevat. Alles wordt op een begrijpelijke en toegankelijke manier uitgelegd. Het leuke van deze site dat je steeds weer doorgelinkt wordt naar allerlei sites met nog meer informatie. Je komt op die manier op vaak hele leuke en knap gemaakte amateursites terecht. Maar pas op: je bent daarom al snel een paar aantal uurtjes aan t surfen! Tenslotte moet opgemerkt worden dat de bovenstaande sites slechts een fractie is van de weersinformatie die van het internet is te halen. Een voorbeeld hiervan is de Franse site op een leuk vormgeven manier de wind- en temperatuurverwachting weergeeft. Teletekst Nederland 1, 2 en 3: NOS Teletekst (Weerbureau HWS) 702 weersverwachting tot middennacht 703 weeroverzicht 704 vooruitzichten (vijf dagen) 705 weerrapport 707 KNMI-Meteo Schiphol 708 zonkracht 710 windwaarschuwing RTL4-, RTL5- en YORIN-tekst (Meteoconsult) 191 verleden weer 2

3 192 actueel weer/extremen 193 weeroverzicht Nederland 194 weerkaart 195 komende dagen SBS6-tekst (Piet Paulusma) 302 vandaag/vooruitzichten 303 weerkaart 304 weerkaart noord-, midden en zuid Nederland Eigen waarneming De belangrijkste bron van informatie is eigen waarneming op de dag zelf. Zowat alle zintuigen kunnen een rol spelen bij het inschatten van de weerssituatie. Horen Zien Voelen Ruiken Wat neem je waar? gieren/fluiten/klapperen in en rondom het huis fluiten van bijv. elektriciteitskabels ruisen van de bomen al dan niet het geluid van snelweg of spoorlijn muziek in de jachthaven gieren en fluiten in de jachthaven wind langs je oren snelheid, richting en hoogte van wolken buigen van boomtoppen rookpluimen uit schoorstenen golven door graslanden beweging van planten in je eigen tuintje (op je eigen balkon) het vlieggedrag van vogels fietsers en/of voetgangers die het moeilijk hebben het weggedrag van auto s met caravan koeien met de kont in de wind bewegende masten in de jachthaven golven en schuimstrepen op het water bewegend riet zeilboten en windsurfers op het water (helling/snelheid) wind in je gezicht (m.n. je wangen en ogen) wind door je haren lopend, of fietsend in de auto (o.a. trekken van het stuur) geuren van industrieterrein (koffie, cacaou, olie, chips, etc.) kerosine (als je geluk hebt nabij een vliegveld te wonen) graslanden koeienmest Daarnaast zouden ook nog een matrices opgezet kunnen worden voor temperatuur, neerslag en bewolking. Een aantal belangrijke weer onderwerpen worden verder uitgediept. Wind Vrij krachtige tot harde, aan zee later in de middag en avond stormachtige zuidwesten wind. De weersvooruitzichten zijn ZW6 In deze informatie zijn de twee belangrijkste elementen van de wind genoemd: 1. Snelheid; 2. Richting. Om in te kunnen schatten wat de windsnelheid voor een gevolg kan hebben, raadplegen we het schema behorende bij de schaal van Beaufort. 3

4 De schaal van Beaufort Sir Francis Beaufort ( ) heeft in 1806 de schaal bedacht die naar hem genoemd is. De kenmerken op zee, zin uitstekende indicaties voor de winsterkte. Foto s zijn in bijlage. Bft Benaming m/s knopen km/u Kenmerken op zee Kenmerken op land 0 Windstil <0.2 < 1 < 1 Spiegelgladde zee Rook stijgt recht of bijna recht omhoog. 1 Zwakke wind Kleine golfjes,die de zee een Windrichting goed af te geschubd aanzicht geven leiden uit rookpluimen. 2 Zwakke wind Kleine, korte golven met Bladeren ritselen en wind glasachtig aanzicht merkbaar in gezicht. Kleine golven, ze beginnen Bladeren, twijgen 3 Matige wind te breken, de eerste voortdurend in beweging schuimkopjes en stof waait op. Kleine langer wordende Stof en papier dwarrelen 4 Matige wind golven. Schuimkoppen op; haar in de war; kleding komen nu vrij veel voor. flappert. Takken maken zwaaiende bewegingen; opwaaiend 5 Vrij krachtige wind Krachtige wind Harde wind Stormachtige wind Storm Zware storm Zeer storm zware Orkaan >32.6 >63 >117 Matige golven,van grotere lengte.overal schuimkoppen met hier en daar opwaaiend schuim. Er komen grotere golven, de brekende koppen doen overal grote witte schuimplekken ontstaan, opwaaiend schuim komt vrij veelvuldig voor. De golven worden hoger, het witte schuim begint zich als strepen in de richting van de wind te ontwikkelen. Matig hoge golven, met aanmerkelijke kamlengte, toppen waaien af en vormen goed ontwikkelde schuimstrepen in de richting van de wind. Hoge golven, zware strepen schuim, rollers beginnen zich te vormen, het zicht kan door verwaaid schuim worden beinvloed Zeer hoge golven met lange overstortende golfkammen, grote oppervlakken schuim: de zee krijgt een wit aanzicht; zware overslaande rollers, verwaaid schuim vermindert het zicht. Buitengewoon hoge golven, de zee is geheel bedekt met lange schuimstrepen, de randen van de golfkammen verwaaien overal, het zicht is sterk verminderd. Be lucht is met schuim en verwaaid zeewater gevuld,de zee is volkomen wit, zicht op enige afstand bestaat niet meer. stof hinderlijk voor de ogen; gekuifde golven op meren en kanalen; vuilcontainers waaien om. Grote takken bewegen; paraplu's met moeite vast te houden. Bomen bewegen; het is lastig tegen de wind in te lopen of te fietsen. Twijgen breken af; voortbewegen zeer moeilijk. Takken breken af; schoorsteenkappen en dakpannen waaien weg; kinderen waaien om. Bomen worden ontworteld; grote schade aan gebouwen; volwassen waaien om. Uitgebreide en enorme schade bossen en gebouwen. Verwoestingen, niets blijft meer overeind. 4

5 In Nederland zijn we gewend om de windsterkte uit te drukken in eenheden van de schaal van Beaufort. Dit is voor zeilers eigenlijk niet zo n goede eenheid. Omdat we scheepssnelheden in knopen uitdrukken, (het aantal zeemijlen per uur) en omdat we stromingen van water ook in knopen uitdrukken, zou het handuger zijn ook de wind in knopen uit te drukken. Het is dan makkelijker het een met het ander te verrekenen. De wind, die normaal gesproken de vriend van iedere zeiler is, veroorzaakt o.a. golven op het water die in het uiterste geval het zeilen weer onmogelijk maken. De grootte van de golven is afhankelijk van de windsterkte, de windduur en de windbaan en van de richting waarin het water stroomt. De windsterkte is duidelijk, windduur betekent dat als het al lang uit een bepaalde richting waait de golven zich hebben kunnen opbouwen. De windbaan is van belang of de wind zich in de lengte van het water beweegt of dwars op de plas staat. In het eerste geval zal de wind grotere golven hebben veroorzaakt dan in het tweede. Tevens is het duidelijk te merken of de wind met de stroming van het water mee beweegt of tegen de stroom in staat. Met de stroom mee geeft vaak lange gladde golven en tegen de stroom in geeft korte steile golven. Ook diepte van het water speelt een belamgrijke rol. Gevoelstemperatuur (windchill) Als derde belangrijke element geldt de temperatuur van de wind. Met een koude wind is de belasting op de zeiler groter dan bij een aangenaam zwoel windje. In de wind kan het een stuk kouder aanvoelen dan uit de wind. Dit verschijnsel staat bekend als windchill. Hoe kouder het is en hoe harder het waait des te kouder voelt het aan. We kunnen dat warmteverlies uitdrukken in een soort gevoelswaarde van de temperatuur, ook wel gevoelstemperatuur genoemd. Voor de berekening daarvan bestaan verschillende methoden, waardoor in de media voor dezelfde dagen uiteenlopende getallen opduiken. Het KNMI maakt gebruik van de formule die de Amerikaanse textielfabrikant Robert Steadman heeft ontwikkeld. Zijn berekening is gebaseerd op het evenwicht tussen warmteverlies en warmteproductie van een gezond persoon. Hij gaat ervan uit dat de kleding is aangepast aan de weersomstandigheden en dat de persoon in de buitenlucht wandelt met een snelheid van bijna vijf kilometer per uur. Het KNMI vermeldt de gevoelstemperatuur in de weeroverzichten alleen als de omstandigheden daar aanleiding toe geven; bijvoorbeeld als het voor het gevoel snijdend koud is. In de regel is dat het geval bij gevoelstemperaturen van -15 C of lager. Vanaf die waarde bestaat er, afhankelijk van de persoonlijke conditie, in de buitenlucht gevaar voor bevriezing van de blote huid. Als het voor het gevoel kouder is dan -20 C dan raakt men ook bij goede winterkleding gemakkelijk door de kou bevangen. Extra winddichte kleding strekt dan tot aanbeveling. Helaas voor de zeilsport tref je bij het KNMI een schema aan met de luchttemperatuur vanaf 0 C en kouder. Het onderstaande schema is meer van toepassing op de zeilsport. Opgemerkt dient wel te worden dat wanneer je nat bent er nog eens een extra chillfactor ontstaat. Het schema pakt dus in praktijk nog wat ongunstiger uit. Voorbeeld 1: Een zeiler die halve wind vaart bij een windsnelheid van 20 knopen, ervaart door zijn eigen snelheid een (schijnbare)wind van ongeveer 24 knopen. Bij een luchttemperatuur van 10 C resulteert dit in een gevoelstemperatuur van 1 C (helemaal geen uitzonderlijke situatie bij een najaarstraining). Voorbeeld 2: een rescue die even een bovenboei gaat leggen en daarvoor vanaf het startschip vol gas tegen de wind invaart bij een windsnelheid van 20 knopen, ervaart een (schijnbare)wind van ongeveer 40 knopen (afhankelijk van het motorvermogen). Bij een luchttemperatuur van 10 C resulteert dit in een gevoelstemperatuur van 3,6 C. 5

6 Het soort vaartuig en de koers bepaalt dus ook ons gevoel voor veel of weinig wind en de bijbehorende gevoelstemperatuur. Windsurfers zullen doorgaans beginnen waar menige zeiler stopt en ervaren hierdoor eigenlijk standaard een lagere temperatuur. De richting waar de wind vandaan komt is ook van invloed voor de zeiler. Een wind die mooi ongestoord over een groot water oppervlak aankomt zal aangenamer zeilen dan een wind die t.g.v. gebouwen of hoge bomen erg turbulent is. Tevens is de plaats waar je de wind hebt van belang. We kennen allemaal de uitdrukking aan lager wal. De fysieke conditie en het technisch kunnen van de zeiler van belang hoe hij de wind ervaart. Dus slechts de mededeling van het is windkracht 6 is niet genoeg om al dan niet zeilen te adviseren. Windrichting De wind wordt benoemd naar de richting waaruit de wind waait. Een noordenwind waait uit het noorden en gaat naar het zuiden; een zuidoosten wind waait uit het zuidoosten en waait naar het noordwesten toe. De belangrijkste windstreken om de gegevens over de windrichting op de juiste wijze te interpreteren, zijn de vier zogenoemde hoofdstreken: noord, zuid, oost en west. Vervolgens de vier zogenoemde hoofdtussenstreken: noordoost, zuidoost, zuidwest, en noordwest. Tenslotte zijn deze hoofdtussenstreken ook weer onder te verdelen: noord-noordwest, west-noordwest, etc. Figuur 1. De Windroos Het komt voor dat de windrichting zich na verloop wijzigt. Als dit wordt verwacht dan spreekt de weersverwachting van: 'ruimende'- of van 'krimpende' wind. Men spreekt van ruimende wind als de windrichting verandert in dezelfde richting als de wijzers van de klok; bijv. de wind ruimt van zuid door zuidwest naar west. Men spreekt van krimpende wind als de windrichting verandert tegengesteld aan de richting waarin de wijzers van de klok draaien; bijv. de wind draait van west door zuidwest naar zuid. Vuistregel: bij krimpende wind; kans op weersverslechtering. De luchtdruk wordt uitgedrukt in eenheden HectoPascal (hpa), vroeger in duizendsten Bar (millibar). Verandering van luchtdruk is dikwijls een aanwijzing dat er verandering van weer op komst is. Daling van de luchtdruk duidt meestal op weersverslechtering; stijging van de luchtdruk kan een weersverbetering betekenen. Het regelmatig volgen van de luchtdrukveranderingen (om de paar uur) is voor de watersporter zeer belangrijk. 6

7 Luchtdrukverschillen en het ontstaan van wind Uit bovenstaande blijkt dat op een bepaalde plaats de luchtdruk van dag tot dag, zelfs van uur tot uur kan verschillen. Over een klein gebied kunnen al betrekkelijk grote luchtdrukverschillen optreden. De gemeten standen kunnen uiteenlopen van 1050 hpa (= zeer hoge druk) tot 950 hpa (= zeer lage druk). De gemiddelde luchtdruk is ongeveer 1013 hpa. Lage luchtdrukgebieden worden depressies genoemd. Zodra er tussen twee plaatsen verschil van luchtdruk is, tracht de natuur het evenwicht te herstellen en gaat de lucht stromen van het hoge drukgebied naar het lage drukgebied. Die verplaatsing van de lucht is de wind. Wind wordt dus veroorzaakt door luchtdrukverschillen. Het zal duidelijk zijn, dat de windsnelheid groter is naarmate de luchtdrukverschillen over een bepaalde afstand groter zijn. Isobaren De luchtdruk kan dus van plaats tot plaats variëren. Op een weerkaart kunnen wij plaatsen die éénzelfde luchtdruk hebben, door een lijn met elkaar verbinden. Lijnen over plaatsen waar op hetzelfde tijdstip dezelfde luchtdruk op zeeniveau heerst, heten isobaren (iso = gelijk; bar = druk) en ze worden meestal om de 5 mbar getekend. Zo heet de lijn over alle plaatsen waar op een bepaald moment de luchtdruk mbar is, de isobaar van mbar. Zo krijgen wij bijv. in een hogedrukgebied isobaren van 1015, 1010, 1005 mbar, etcetera. In een depressie (lagedrukgebied) zijn dit isobaren van 995, 1000, 1005 mbar etc. (zie figuur). Het isobarenpatroon kan gemakshalve het best vergeleken worden met de hoogtelijnen uit een landkaart. Hoe dichter ze bij elkaar lopen, des te steiler is de helling van het systeem. Als de isobaren dicht bij elkaar liggen, is er een groot drukverschil. De wind die dit drukverschil moet opheffen, zal dus krachtig zijn. Liggen de isobaren ver uit elkaar dan is er weinig drukverschil en zal de wind z luchtstromingen De luchtsoorten worden genoemd naar het gebied waar ze vandaan komen en dat zegt meestal ook wat van de temperatuur en vochtigheid van deze lucht. Arctische lucht (AL): komt alleen in het winterhalfjaar voor; temperatuur in het algemeen belangrijk onder normaal; dikwijls strenge vorst; goed zicht; diepblauwe hemel en veelal stapelwolken. Arctica = noordpool Polaire lucht: afkomstig van gematigde breedten tussen N.Br.); Maritiem polaire lucht (mpl) is meestal vochtig; doorgaans goed zicht; temperatuur omstreeks normaal; overwegend stapelwolken, wisselvallig weer. Polair komt van de poolstreken. Continentaal polaire lucht (cpl) in de winter; vorst; en in de zomer: droog en warm. Met het continent wordt het vaste land bedoeld. Tropische lucht (TL): vochtig, meestal van maritieme, zelden van continentale oorsprong; temperatuur boven normaal; matig tot slecht zicht; bewolkte of melkachtige lucht; gelaagde bewolking; in de zomer: broeierig, en in de winter: dikwijls mist. Tropisch komt van de tropen. Regionale luchtstromingen Als de zon boven Nederland stevig schijnt, dan stijgt ook de lucht boven Nederland op en dat wordt dan weer aangevuld vanuit de lucht boven de Noordzee. Deze lucht is vaak wat vochtiger dan de lucht boven Nederland en s nachts als het koeler wordt dan condenseert deze vochtige lucht in de vorm van mist of dauw. Ook als het mooi weer is, is deze zeewind aan de kust goed merkbaar. Omgekeerd is het als de lucht s nachts afkoelt boven Nederland en de lucht boven de Noordzee door het warmere zeewater opgewarmd wordt dan ontstaat er de z.g. landwind. 7

8 Lokale luchtstromingen Op hele kleine schaal vindt een dergelijke luchtstroming plaats aan de rand van meren. Dit noemen we dan meestal het waleffect. Dit effect heeft ook plaats als het al uit een bepaalde richting waait. De reeds bestaande wind wordt door dit waleffect enigszins afgebogen naar de wal. Ook wolken kunnen de bestaande luchtstroming aardig beïnvloeden. Onder een wolk kan het door de afwezigheid van zonnewarmte wat afkoelen waardoor de lucht krimpt, waardoor er een soort van lagedruksysteem ontstaat, die linksom door lucht uit de omgeving weer wordt aangevuld. Dit is meestal merkbaar aan het feit dat de bestaande wind plotseling van richting veranderd, maar zo gauw de zon weer schijnt draait de wind weer terug naar zijn oorspronkelijke richting. Op nog kleinere schaal kunnen winden ontstaan door temperatuur verschillen en druk verschillen bij gebouwen. In huis kan het soms tochten als er aan twee kanten van het huis ramen of deuren open staan. In sommige winkelcentra kan het soms gemeen tochten hetgeen vaak nog versterkt wordt door de ligging van de gebouwen waardoor een z.g. Venturi effect kan optreden. Wolken Drie basistypen wolken Het was de Britse apotheker Luke Howard ( ), die in 1803 de Latijnse naamgeving van de drie basistypen voor het eerst voorstelde: Cirrus Afzonderlijke wolken, in de vorm van witte, fijne draden of van witte (of overwegend witte) kleinere of grotere plukken of smalle banden. De wolken hebben een vezelachtige (of haarachtig) uiterlijk of een zijdeachtige glans, of beide. Omschrijving van de belangrijkste soorten: Cirrus fibratus: vrijwel rechte of onregelmatig gekromde dunne vezels of draden, die soms op een grillige manier verward lijken; Cirrus uncinus:de vezels of draden hebben de vorm van een komma, die aan de bovenkant eindigt in een haak of in een niet-afgerond toefje; Cirrus spissatus: plukken die dicht genoeg zijn om er -bij waarneming in de richting van de zon-grijsachtig uit te zien. Deze soort kan de zon vervagen of zelfs aan het zicht onttrekken. Soms lijken de wolken in brede evenwijdige banden te zijn gerangschikt, die naar een punt aan de horizon schijnen te convergeren. Deze variëteit heet radiatus. Figuur 2. Cirrus unicus 8

9 Stratus Een over het algemeen grijze wolkenlaag met een tamelijk egale onderzijde waaruit soms motregen, ijsnaalden of motsneeuw kan vallen. De wolkenbasis ligt vaak zo laag dat hoge gebouwen uit het zicht verdwijnen. In het winterhalfjaar wil status zich nogal eens vormen uit optrekkende mist. Ook zeemist kan boven land overgaan in Stratus. Figuur 3. Nibostruatus Cumulus Afzonderlijke, over het algemeen dichte wolken met scherpe omtrekken, die zich in verticale richting ontwikkelen in de vorm van kopjes, koepels of torens waarvan het bovenste, opbollende gedeelte dikwijls op een bloemkool lijkt. De door de zon beschenen delen van deze wolken zijn meestal verblindend wit; hun onderzijde is betrekkelijk donker en vrijwel horizontaal (condensatieniveau). Soms ziet Cumulus er gerafeld uit. Cumuluswolken kunnen op grond van hun verticale afmetingen in drie klassen worden onderverdeeld: De wolken met de kleinste afmetingen zien er afgeplat uit (cu humilis, ook wel mooi weer Cumulus genoemd) of hebben sterk gerafelde randen (cu fractus); Wolken met kleine uitstulpingen (cu mediocris); Wolken met de grootste vertical afmetingen die een sterk opbollende bovenkant bezitten die vaak op een bloemkool lijkt (cu congestus). Cumuluswolken, in het bijzonder die van de middelste groep (mediocris), zijn soms in rijen, vrijwel evenwijdig aan de windrichting gerangschikt (var. radiatus). 9

10 Wolkengeslachten De huidige indeling berust op tien hoofdgroepen, geslachten genoemd. Eén bepaalde wolk kan slechts tot één enkel geslacht behoren. De wolken bevinden zich doorgaans op hoogten die uiteenlopen van zeeniveau tot 18 km. in de tropen, tot ongeveer 13 km. op gematigde breedten en tot op 8 km. in de poolstreken. Figuur 4. De tien wolkengeslachten De wolkengeslachten en hun voorspellende waarde Hoge wolken Cirrus (Ci) Afzonderlijke wolken in de vorm van witte dunne vezels of draden windveren die recht of krom kunnen zijn, soms de vorm van een komma hebben. Ze komen dikwijls voor aan de voorzijde van een slechtweergebied. Toenemende Cirrusbewolking is veelal een aankondiging voor een weersverslechtering die in ons land vaak uit westelijke richting komt. Hieraan is de weerspreuk ontleend: "De zon in een nest, de wind wordt west" (de vezelige structuur van Cirrus doet aan een nest denken). Figuur 5. Cirrus (fibratus) 10

11 Cirrocumulus (Cc) Dit type bestaat uit dunne witte plukjes, korrelige elementen. Het zijn de allerhoogste schapenwolkjes. Als de ribbels snel langs de hemel trekken en bovendien uit een hoek tussen zuidwest en noordwest komen, geldt de weerregel: "Schaapjes aan de hemelbaan duiden wind en regen aan". Figuur 6. Cirrocumulus Cirrostratus (Cs) Een doorzichtige, witachtige wolkensluier, die de hemel geheel of gedeeltelijk bedekt en waarin haloverschijnselen voorkomen. De bekendste is een halo (kring) om zon of maan, soms met verschillende kleuren. Soms is de bewolking zo dun, dat de aanwezigheid ervan alleen maar te zien is aan een halo. Cirrostratus gaat dikwijls vooraf aan een regengebied met stormachtig weer, vandaar de volgende spreuken: "Kring om de zon, water in de ton" en "Een kring om de zon, daar huilen 's zeemansvrouwen en kinderen om". Figuur 7. Cirrostratus Middelbare wolken Altocumulus (Ac) Witte of grijze wolkenbank of laag, samengesteld uit stroken, min of meer afgeplatte ballen of rollen. De wolkenelementen zijn duidelijk van elkaar gescheiden en merendeels gerafelde randen, die erop wijzen dat er behalve waterdruppeltjes ook ijskristalletjes in deze wolken voorkomen. Deze wolken hebben ook enige verticale ontwikkeling. Kleine wolkenelementen zijn soms nauwkeurig gerangschikten zijn bekend onder de naam "Schapewolken". Er zijn drie soorten Altocumulus, die een tamelijk zekere voorbode zijn van onweer en zware buien. 11

12 Figuur 8. Altocumulus Altostratus (As) Een wolkenlaag met een grijs of blauwachtige kleur en een vezelig of effen uiterlijk. Het bedekt meestal de gehele hemel. Soms schijnt de zon erdoorheen als door een matglas. In een dikke Altostratus vormen zich sneeuwvlokken en regendruppels. Deze bewolking gaat dikwijls vooraf aan een opkomend neerslaggebied. Neerslag uit Altostratus, die de grond bereikt, valt onafgebroken als sneeuw, regen, ijsregen of korrelhagel. Deze bewolking wordt meestal voorafgegaan door Cirrostratus en gevolgd door Nimbostratus. Figuur 9. Alltostratus Lage wolken Nimbostratus (Ns) Een grijs, dikwijls donkergrijs wolkendek met onscherp uiterlijk, waaruit vrijwel onafgebroken regen of sneeuw valt. De zon gaat er geheel achter schuil. Eronder komen vaak wolkenflarden voor. Het is de bewolking van een echte regenlucht. Figuur 10. Nibostratus 12

13 Stratocumulus (Sc) Een grijze of witachtige wolkenbank of laag waarin altijd donkere gedeelten voorkomen en die zich overal evenhoog boven het aardoppervlak bevindt. In West Europa is het het meest voorkomende wolkengeslacht. De doorschijnendheid is zeer verschillend. Stratocumulus doet zich dikwijls voor in mei en juni, wanneer noordelijke winden, samenhangend met een hogedrukgebied boven de Britse eilanden, lucht van de Noordzee aanvoeren. Ook komen ze voor bij noordoostelijke wind, waarmee Stratocumulus van de Oostzee binnendrijft. Figuur 11. Stratocumulus Stratus (St) Een meestal grijze structuurloze wolkenlaag met egale onderkant. Deze bewolking kan zo laag hangen, dat kerktorens en hoge flatgebouwen erin verdwijnen. Stratus wordt ook wel waargenomen in flarden, die snel van vorm veranderen. Ze hangen meestal samen met optrekkende mist bij toenemende wind. In de zomermaanden komen deze flarden nogal eens voor, wanneer vanuit zee binnendrijvende mist (zeevlam!) boven land door sterke verwarming oplost. Sterk verticaal ontwikkelde wolken Cumulus (Cu) Dit zijn afzonderlijk voorkomende en meestal dichte, soms zeer forse wolken met scherp omlijnde omtrekken. Ze ontwikkelen zich in verticale richting in de vorm van kopjes, koepels of torens. Het zijn stapelwolken waarvan de bovenkant dikwijls op een bloemkool lijkt. De door de zon beschenen delen zijn doorgaans verblindend wit, de schaduwzijde en de onderkant betrekkelijk donker. De onderkant is vrijwel horizontaal. Zolang de Cumulus uit waterdruppeltjes bestaat, zijn de omtrekken duidelijk. Zodra er ijskristallen in gaan voorkomen, worden ze op die plaatsen vezelig en rafelig. Cumulonimbus (Cb) Een buienwolk, zwaar en massief van aanzien, met aanzienlijke, verticale afmetingen. Zo'n Cumulonimbus lijkt wel op een berg en als er meer zijn, op een berglandschap met hoogoprijzende torens. De bovenzijde is vezelig en streperig, effen van tint en aan de bovenzijde veelal afgeplat. De top verspreidt zich nogal eens als een reusachtig aambeeld. Onder de basis van de wolk, die vaak erg donker is, bevinden zich dikwijls wolkenflarden, soms ook valstrepen. De neerslag uit een Cumulomnibus heeft een buiig karakter. In zo'n wolkenpartij kunnen hagelstenen worden gevormd, die zo groot zijn dat ze tijdens het vallen niet helemaal smelten en zelfs midden in de zomer nog de grond bereiken. Soms gaat de wolk ook vergezeld van donder en bliksem en groeit ze uit tot enorme onweerswolken, veelal vergezeld van zware rukwinden. Ook vormen zich onder zo'n zware onweerswolk wel windhozen, die vernietigende kracht hebben. Ze kunnen er dikwijls angstaanjagend uitzien. 13

14 Figuur 12. Culumonimbus Fronten Een front is de overgangszone tussen twee luchtsoorten. Zijn de verschillen in temperatuur aan weerszijden van het front groot, dan spreekt men van een krachtig of sterk front, in het tegenovergestelde geval van een zwak front. De verschillen in temperatuur van de luchtsoorten aan weerszijden van het front worden behalve door de herkomst der luchtsoorten mede bepaald door de leeftijd ervan en de weg die na het verlaten van het brongebied is afgelegd. De leeftijd is de tijd die verstreken is na het verlaten van het brongebied. De weg bepaalt of een luchtsoort vochtiger zal kunnen worden. Fronten verplaatsen zich onder invloed van de drukverschillen aan weerszijden ervan. Komt een stilstaande waarnemer van de koude in de warme lucht spreken we van een warmtefront; komt hij van de warme in de koude lucht van een koufront. Het naderen van een front Bij een naderend warmtefront schuift de warme lucht op tegen de koude. Bij het warmtefront is de helling van het frontvlak flauw en de warme lucht schuift langzaam over de koude lucht heen. De nadering van een warmtefront kondigt zich al lang tevoren aan met de bekende windveren. In de onderstaande figuur is een doorsnede getekend van een naderend warmtefront. De opdringende warme lucht wordt door de zwaardere koude lucht tot stijging gedwongen. Daarbij ontstaat een aaneenschakeling van wolken, zoals in de tekening is aangegeven. De eerste Cirrustoefjes en de Cirrostratus zijn soms al op 500 à 900 km. vóór het grondfront waarneembaar. Figuur 13. Vereenvoudigd schema van een warmtefront Bij een naderend koufront dringt de koude lucht zich onder de warme lucht en tilt deze in zijn geheel op met als gevolg, dat er in een smalle zone bewolking ontstaat, veelal buienwolken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen actieve en inactieve koufronten. Bij een koufront is de helling van het frontvlak in vergelijking met een warmtefront steiler. De warme lucht wordt dan krachtig omhoog geduwd en zal tot grote hoogte stijgen. De verschijnselen zijn veel heftiger dan bij een warmtefront. Vlak vóór het front kunnen deze regen en onweer veroorzaken. De zone van het onstuimige weer is ongeveer 50 tot 200 km. breed. Achter het front ontstaan in de koude lucht stapelwolken die, als de koude luchtlaag dikker wordt, het buienstadium kunnen bereiken. 14

15 Figuur 14. Vereenvoudigd schema van een koufront Frontale depressies Fronten zijn niet alleen door hun bewolking, neerslag, windsprong en temperatuurveranderingen als weersysteem belangrijk, maar ook nog in ander opzicht. Langs fronten kunnen namelijk depressies ontstaan. Juist deze frontale depressies drukken hun stempel op het weer in de gematigde breedten. Als een warme en een koude luchtmassa elkaar ontmoeten, zullen ze zich niet mengen maar gescheiden blijven. De scheidingslijn is niet recht, maar gaat uitstulpingen vertonen en deze uitstulpingen kunnen tot depressies uitgroeien. Het onderstaande figuur toont in bovenaanzicht een koude polaire luchtmassa afkomstig van gematigde breedten, en een warme, vochtige massa van tropische oorsprong boven de Atlantische oceaan. Langs het oorspronkelijk strakke front vertonen zich golven. Uitstulpingen van de warme lucht dringen zich in de koude lucht. De golfbeweging verplaatst zich voorwaarts en verdwijnt vaak vanzelf (vergelijk de geleidelijk verdwijnende golf als we een steen in het water gooien). Ook is het mogelijk dat de uitstulping verdiept; de druk daalt in de kern en er vormen zich twee duidelijke fronten, een warmtefront en een koufront, beide met een heel eigen karakter. De depressie is dan ontstaan. Meestal ontstaat op de scheidingslijn tussen beide luchtmassa's boven de Atlantische oceaan niet één depressie maar een `familie' van drie of vier tegelijk. 15

16 Als het koufront het warmtefront inhaalt, wordt de warme lucht van het aardoppervlak opgetild. Het front heet dan occlusiefront. In dit geval is het een koufront-occlusie (koudste lucht aan de achterzijde, links). De golf is uitgegroeid tot een volledig ontwikkelde depressie. Passage van depressies Bij ons trekken de depressies in ongeveer oostelijke richting voort en volgen ze een baan die noordelijk van ons land ligt. We zitten dan aan de zuidzijde van de kern en nemen de verschijnselen waar: Figuur 15. Trekrichting van een depressie 16

17 De passage van een depressie kent 5 stappen: 1. voor de passage van het warmtefront: druilerige regen, toenemende wind uit ZO-Z richtingen, gestaag dalende barometer 2. passage warmtefront: motregen, ruimende wind Z-ZW, barometer stopt met dalen 3. warme sector: kans op mist, wind ZW, barometer blijft nagenoeg gelijk 4. passage koufront: hevige buien, wind ruimt W, barometer stijgt 5. na het koufront: af en toe een bui, wind ruimt NW, barometer stijgt langzamer Het figuur toont een voorbeeld van een lagedrukgebied met de vermelde fases Het warmtefront wordt aangeduid met ballen en het koufront met punten. Hoe dichter u zich bij de kern van het lagedrukgebied bevindt, des te sneller zullen de eigenschappen van het gebied u passeren. In het gegeven voorbeeld is het normaal dat op de Wadden de depressie na enkele uren voorbij is en dat Zeeland zich de gehele dag in de warme sector bevindt. Figuur 16. Driedimensionale voorstelling van een frontensysteem Het zal duidelijk zijn, dat er verschillende variaties zijn in het weer bij frontpassages, al naar gelang de luchtsoorten die erbij betrokken zijn, de tijd van het jaar en de richting van waaruit de storingen Nederland overtrekken. Het is ook duidelijk dat met het passeren van een front het weer veranderd en dat er meestal regen uit kan vallen. Dit kan ook echter sneeuw of hagel zijn. Tevens wordt het kouder of juist warmer. Overige weersaspecten Neerslag Afgezien van wind, wolken en temperatuur is het voor het gevoel van de zeiler heel belangrijk wat er uit die lucht komt. Regen, mist, hagel of sneeuw maken hier deel van uit. Zoals reeds bij het ontstaan van wolken is besproken vormt.. (nog schrijven) 17

18 Onweer Onweer is ook een schrikbeeld voor de meeste watersporters. Eén voordeel heeft men: onweer wordt tevoren aangekondigd. Niet alleen in het weerbericht, maar ook door het weerbeeld. We kunnen waarnemen dat de onweerskoppen zich gaan vormen. Onweersbuien, ontstaan door verwarming. Warmteonweders komen vaak tegen de avond flink tot ontwikkeling en sterven in de nacht weer uit. Er volgt dan een zonnige dag; tegen de avond kan er opnieuw onweer komen. Frontaal onweer, dat samenhangt met het binnenstromen van koude lucht na een periode van warm weer, komt dikwijls over de gehele breedte van de hemel opzetten, soms als een dreigende rolwolk. Onweersbuien kunnen gepaard gaan met hevige rukwinden, die vaak in zeer korte tijd aanmerkelijk kunnen afwijken van de richting waaruit de wind eerst kwam. Op alle bovengenoemde zaken moet de watersporter, maar zeker u als sportleider, verdacht zijn. Het tijdig ondernemen van actie, zoals het opzoeken van een veilige haven, zeil minderen etc., is dan ook vaak een zaak van goede zeemanschap. Blijf zelf altijd kalm en opgewekt en zaai geen paniek. Temperatuur De temperatuur op aarde wordt hoofdzakelijk door de zon bepaald, daar waar de zon veel schijnt is er het warmst, daar waar de zon het minst schijnt is er het koudst. Toch is niet alleen de zon de enige bepalende factor van de temperatuur. Als de zon veel schijnt, maar het is er ook erg vochtig, dan zal de temperatuur niet zo hoog oplopen als in zeer droge gebieden. Ook zal de temperatuur lager blijven naarmate er minder lucht is om te verwarmen, b.v. hoog in de bergen. Tevens zal de temperatuur beïnvloed worden door de wind. In vulkanische gebieden kan het soms redelijk warm zijn, zonder dat de zon schijnt. Zo is er een meer op de Zuidpool dat ondanks de afwezigheid van de zon toch niet bevriest. De temperatuur is van belang voor het je behaaglijk voelen, maar niet de enige factor, vocht en wind spelen ook een grote rol. Wij kennen reeds het begrip van gevoelstemperatuur. Als het hard waait en het is koud, dan voelt het nog kouder aan dan de thermometer aangeeft, tevens kan vochtige warmte niet om uit te houden zijn als het nog maar 22 graden Celsius is. (Broeikas) Wij meten de temperatuur in graden Celsius. De Amerikanen echter meten de temperatuur in graden Fahrenheit. Het één is naar het ander om te rekenen met de formules; C = (F- 32) x 5/9 of F= (C+32) x 9/5. Zon Na het passeren van een front komt er wel weer mooi weer. Als er géén wolken zijn schijnt de zon, een simpele constatering, zou u zeggen. Maar er is nogal wat verschil in het ervaren van de zon. Als we een droge noorden wind hebben, dan lijkt alles héél helder, dan kan de zon onze huid snel verbranden. Soms is de lucht gevuld met continentale lucht die vaak al verontreinigd is met smog en waterdamp en stof, dan schijnt de zon wel, maar we verbranden dan minder snel. Dit is ongeacht de temperatuur. Bedenk maar dat we in de bergen snel kunnen verbranden omdat er minder vochtige lucht boven ons is die het Ultra Violet licht filtert. Ook is het vaak zo dat we op het water snel verbranden vanwege de reflectie op het water en omdat de temperatuur er niet zo hoog is als boven land, waardoor we minder gauw de neiging hebben ons in de schaduw te begeven. Als we in de zon zijn en het waait er ook nog bij, dan is het voor je gevoel snel aangenaam, maar we drogen veel sneller uit dan we meestal verwachten. Drink veel en bescherm je hoofd tegen de zon. Tegenwoordig wordt er s zomers bij het weerbericht, zonfactoren gegeven, waaraan men kan zien hoelang in de zon zitten verantwoord is. Samenvatting Allereerst kun je zelf op een weerkaart kijken en proberen een dag of twee dagen vooruit het weer te voorspellen. Dit is een spel, want je kunt ook gewoon naar de weerman of -vrouw luisteren. Maar door dit spel krijg je inzicht hoe weersystemen werken en vooral waarom het zo werkt. Je gaat meer op het weer letten om te kijken of je gelijk hebt. En het is nou net de bedoeling, dat je zeer regelmatig op het weer let tijdens alle watersport activiteiten. Dat je ook enigszins kunt voorspellen of een bui lang zal aanhouden of snel weer over is. Als je op de weerkaart een flinke depressie hebt gezien en het wordt tijdens het zeilen zeer slecht weer, dan weet je ongeveer hoelang zoiets gaat duren en of je moet opruimen of wachten betere omstandigheden 18