Stichting Lek en IJssel voor Katholiek en Algemeen Bijzonder Primair en Voortgezet Speciaal Onderwijs

Transcriptie

1 Dit document is vastgesteld door Stichting Lek en IJssel voor Katholiek en Algemeen Bijzonder Primair en Voortgezet Speciaal Onderwijs als bevoegd gezag van de scholen: - Agnesschool - De Ark - De Ark van Noach - De Baanbreker - Egbertusschool - Gerardus Majellaschool - Jan Bunnikschool - Nicolaasschool - O.L.V. van Fatima - De Opstap - Paulusschool - St. Victorschool - Titus Brandsmaschool - De Wegwijzer - De Wenteltrap - De Zomergaard na overleg met de betrokken directies en na instemming / advisering door de GMR in de vergadering d.d. in de bestuursvergadering d.d. Voor akkoord: de voorzitter van de Stichting Lek en IJssel Stichting Lek en IJssel 1

2 Inhoud: Inleiding 1. Overlijden van een leerkracht 2. Overlijden van een leerling 3. Overlijden van een ouder van één van de leerlingen 4. Bij overlijden in de vakantieperiode (leerkracht, leerling, ouder) 5. Tijdens een ernstige ziekteperiode voorafgaand aan het overlijden 6. Onkosten 7. Met oog voor de kleine dingen 8. Praktische zaken uit het veld BIJLAGE 1 Het vertellen van het verdrietige nieuws aan de kinderen BIJLAGE 2 Contacten met de ouders van leerlingen Voorbeeldbrieven BIJLAGE 3 PRAKTISCHE ZAKEN Stichting Lek en IJssel 2

3 Inleiding Bestuursleden, directieleden en teams zijn op de hoogte van het bestaan van het document Omgaan met de dood in school. Het bestuur / de school brengt de activiteiten of handelingen na de dood van een collega, een leerling van de school of een ouder van één van de leerlingen zorgvuldig in kaart en draagt daarmee zorg voor een passende en persoonlijke afhandeling. Het bestuur/ de school tracht een bijdrage te leveren aan het bespreekbaar maken van de dood in de schoolorganisatie. 1. Overlijden van een leerkracht De dag van overlijden: Alle collega s worden door de directie op de hoogte gebracht van het overlijden van de collega. Bedenk dat het eerste telefoontje aan ieder véél tijd kost en verwijs voor vervolgnieuws naar bv die je rondzendt. Spreek een moment af dat alle teamleden elkaar kunnen ontmoeten. De algemeen directeur en voorzitter worden op de hoogte gebracht van het overlijden van een collega. Alle bestuursleden worden op de hoogte gebracht door de voorzitter / secretaris van het bestuur. Alle leerlingen uit de groep van de overleden leerkracht worden op de hoogte gebracht door de directie. Alle overige leerlingen worden op de hoogte gebracht door de groepsleerkrachten (zie bijlage 1). Alle ouders worden schriftelijk op de hoogte gebracht (zie bijlage 2). De voorzitter van de medezeggenschapsraad, ouderraad en oud-collega s worden op de hoogte gesteld. De directeur coördineert (eventueel in overleg met de alg. directeur / voorzitter van het bestuur): - Stoppen van vergaderingen/ afzeggen van vergaderingen. - Stopzetten van feestelijke activiteiten gedurende een bepaalde periode. - Halfstok hangen van de vlag(gen) op de verschillende locaties. - Inwinnen van (telefonische) informatie over begrafenis of crematie bij familie van de leerkracht of bij de begrafenisondernemer. - Stelt de familie prijs op aanwezigheid van (eventueel een afvaardiging van) leerlingen / leerkrachten? Als de familie daar prijs op stelt, moet iedereen die dat wenst, in de gelegenheid worden gesteld de begrafenis / crematie bij te wonen. - Als de school een dag (dagdeel) dicht gaat, is toestemming nodig van de Rijksinspectie. - Opstellen van een (concept)brief naar de ouders van de leerlingen. - Melding maken van het overlijden bij: het stafbureau van Lek en IJssel afd. PSA en andere instanties die contact zouden kunnen zoeken met de overledene. - Regel desgewenst de organisatie van een afscheidsdienst op school. - Geef ruimte en aandacht aan eerste emoties. Stichting Lek en IJssel 3

4 Tijdens de eerste ontmoeting met het team: Geef in eerste instantie emoties de ruimte. Maak afspraken over: Wie moeten er nog meer geïnformeerd worden; noteer namen, adressen ( de familie vraagt mogelijk aan wie rouwkaarten gestuurd moeten worden) Het informeren van leerlingen, ouders, derden Condoleancebezoek, gezamenlijk/in groepjes Advertentietekst Bloemen bestellen Het inrichten van een gedachtenishoekje (werkgroepje) Hoe om te gaan met leerlingen in de klas (zie bijlage 1) Deelname aan de uitvaartdienst door team, leerlingen, ouders: gewenst door de familie ja/nee? Inhoud van een bijdrage van de school tijdens de afscheidsdienst. Natuurlijk is er nauw overleg met de familie om de wensen te inventariseren. De tweede dag - Deze dag kan gebruikt worden om de eerste emoties van gisteren te bespreken en gezamenlijk de plannen uit te werken voor een herdenkingsbijeenkomst of de begrafenis /crematie. - Aanwijzen van een coördinerend team (bv. directeur, 2 collega s). - In overleg met de familie kan het team/ leerlingen meewerken aan de afscheidsdienst (speech / gedichten / liedjes). - Voor de leerlingen zal het misschien de eerste keer zijn dat zij zoiets meemaken. Het is belangrijk dat zij vooraf weten wat er gaat gebeuren, welke rituelen er aan te pas komen en wat de oorsprong daarvan is (de kerkdienst, eventuele toespraken, muziek, bloemen, advertenties, het condoleren). - Lesuren kunnen worden benut met tekenen, musiceren, schrijven (bv. een afscheidsbrief aan de overledene, of een gezamenlijke condoléancebrief aan de nabestaanden). - Opstellen van een persoonlijke brief voor de nabestaanden door de directie / bestuur. - Bij de familie nagaan en controleren of een rouwadvertentie op prijs wordt gesteld en de voorkeur voor een bepaalde krant nagaan (advertentie niet plaatsen, vóórdat directe nabestaanden een rouwadvertentie hebben geplaatst). - Opstellen van de advertentietekst en het regelen van de plaatsing. De derde dag - Controleren bij dag- en weekbladen of de rouwadvertentie van de familie geplaatst is en zo ja afspreken dat de advertentie van de school eronder geplaatst wordt. - Regelen van bloemen of rouwkrans (indien dit op prijs wordt gesteld door de nabestaanden). Op het lint staat de tekst: Stichting Lek en IJssel + naam van de betreffende school.. - De vlag van de school halfstok op dag van begrafenis / crematie. - Als de familie er prijs op stelt, kunnen leerkrachten en leerlingen (het is gewenst dat hun ouders meegaan) aanwezig zijn bij de begrafenis / crematie. Probeer zoveel mogelijk gezamenlijk te vertrekken vanaf de school (eventueel: speciaal Stichting Lek en IJssel 4

5 geregeld vervoer). Na afloop van de begrafenis / crematie wordt op school gezamenlijk koffie / thee gedronken en nagepraat. - Als de familie geen prijs stelt op de aanwezigheid van leerlingen / leerkrachten kan op school een afscheidsdienst / herdenkingsdienst worden gehouden, met voordrachten, muziek en gebed. Ook hierna: gezamenlijk koffie / thee drinken en napraten. De vierde dag Deze dag kan benut worden om terug te kijken op de gebeurtenissen van gisteren. Ook kan de aandacht gericht worden op de toekomst en het hervatten van de lessen. Belangrijk gesprekspunt zal vermoedelijk zijn de lege plaats. In alle lessen zal men alert moeten blijven op signalen van leerlingen, maar ook van collega s. Ongeveer een maand later. Het is aan te bevelen om in een teamvergadering, ongeveer een maand na de begrafenis / crematie, terug te kijken op de gebeurtenis en de gang van zaken te evalueren. Zo nodig moet besloten worden tot het inroepen van hulp (schoolarts / RIAGG). Afgesproken moet worden wie, namens de school, contact blijft houden met de ouders / familie. Stichting Lek en IJssel 5

6 2. Overlijden van een leerling De dag van overlijden: Alle teamleden worden door de directie op de hoogte gebracht van het overlijden van de leerling. De voorzitter van het bestuur wordt door de directeur op de hoogte gebracht. De groepsleerkracht informeert de klasgenoten. De directeur informeert: - ex-klasgenoten - vrienden en vriendinnen in andere klassen - overige leerlingen (denk ook aan leerlingen in gymzaal, op excursie, schoolreis ) - de ouders Het team spreekt af wie wie informeert. Bijzondere aandacht moet er zijn voor de nauwst betrokkenen. Zeker zij dienen het bericht op een zorgvuldige wijze te krijgen (zie bijlage 1). De directeur coördineert: - Stopzetten van feestelijke activiteiten gedurende een bepaalde periode. - Halfstok hangen van de vlag(gen) op de verschillende locaties. - Condoleren van de ouders / familie en informeren naar begrafenis / crematie. - Opstellen van een brief naar de ouders van alle leerlingen (zie bijlage 2). - Regel desgewenst de organisatie van een afscheidsdienst op school. - Geef ruimte en aandacht aan eerste emoties. De tweede dag - Deze dag kan gebruikt worden om de eerste emoties van gisteren te bespreken en gezamenlijk de plannen uit te werken voor een herdenkingsbijeenkomst of de begrafenis /crematie. - Aanwijzen van een coördinerend team (bv. directeur, 2 collega s). - In overleg met de familie kan het team / leerlingen meewerken aan de afscheidsdienst (speech/ gedichten / liedjes). - Voor de leerlingen zal het misschien de eerste keer zijn dat zij zoiets meemaken. Het is belangrijk dat zij vooraf weten wat er gaat gebeuren, welke rituelen er aan te pas komen en wat de oorsprong daarvan is (de kerkdienst, eventuele toespraken, muziek, bloemen, advertenties, het condoleren). Lesuren kunnen worden benut met tekenen, musiceren, schrijven (bv. een afscheidsbrief aan de overledene, of een gezamenlijke condoléancebrief aan de nabestaanden). - Opstellen van een persoonlijke brief voor de nabestaanden door de directie / bestuur. - Bij de familie nagaan en controleren of een rouwadvertentie op prijs wordt gesteld en de voorkeur voor een bepaalde krant nagaan (advertentie niet plaatsen, vóórdat directe nabestaanden een rouwadvertentie hebben geplaatst). - Opstellen van de advertentietekst en het regelen van de plaatsing. Stichting Lek en IJssel 6

7 De derde dag - Controleren bij dag- en weekbladen of de rouwadvertentie van de familie geplaatst is en zo ja afspreken dat de advertentie van de school eronder geplaatst wordt. - Regelen van bloemen of rouwkrans (indien dit op prijs wordt gesteld door de nabestaanden). Op het lint staat de tekst: Stichting Lek en IJssel + naam van de betreffende school.. - De vlag van de school halfstok op de dag van begrafenis / crematie. - Als de familie er prijs op stelt, kunnen leerkrachten en leerlingen (het is gewenst dat hun ouders meegaan) aanwezig zijn bij de begrafenis / crematie. Probeer zoveel mogelijk gezamenlijk te vertrekken vanaf de school (eventueel: speciaal geregeld vervoer). Na afloop van de begrafenis / crematie wordt op school gezamenlijk koffie / thee gedronken en nagepraat. - Als de familie geen prijs stelt op de aanwezigheid van leerlingen / leerkrachten kan op school een afscheidsdienst / herdenkingsdienst worden gehouden, met voordrachten, muziek en gebed. Ook hierna: gezamenlijk koffie / thee drinken en napraten. De vierde dag Deze dag kan benut worden om terug te kijken op de gebeurtenissen van gisteren. Ook kan de aandacht gericht worden op de toekomst en het hervatten van de lessen. Belangrijk gesprekspunt zal vermoedelijk zijn de lege plaats. In alle lessen zal men alert moeten blijven op signalen van leerlingen, maar ook van collega s. Ongeveer een maand later Het is aan te bevelen om in een teamvergadering, ongeveer een maand na de begrafenis / crematie, terug te kijken op de gebeurtenis en de gang van zaken te evalueren. Zo nodig moet besloten worden tot het inroepen van hulp (schoolarts / RIAGG). Afgesproken moet worden wie, namens de school, contact blijft houden met de ouders / familie. Ouders wordt nadrukkelijk gevraagd of zij in een later stadium willen vertellen hoe zij de dood van hun kind ervaren en verwerken. Stichting Lek en IJssel 7

8 3. Overlijden van een ouder van één van de leerlingen De dag van overlijden: De groepsleerkracht wordt door de directie op de hoogte gebracht van het overlijden van de ouder van de leerling. Alle collega s worden op de hoogte gebracht door de directie. De groepsleerkracht informeert de klasgenoten. De andere groepsleerkrachten informeren de leerlingen. De directeur coördineert: - Stopzetten van feestelijke activiteiten gedurende een bepaalde periode. - Halfstok hangen van de vlag(gen) op de verschillende locaties. - Inwinnen van telefonische informatie over begrafenis of crematie bij familie of bij de begrafenisondernemer. - Als de familie prijs stelt op aanwezigheid van (eventueel een afvaardiging van) leerlingen / leerkrachten, moet iedereen die dat wenst, in de gelegenheid worden gesteld de begrafenis / crematie bij te wonen. De tweede dag - De betreffende groep kan een gezamenlijke condoléancebrief aan de leerling en / of nabestaanden schrijven. - De groepsleerkracht stuurt een aan de leerling persoonlijk gerichte brief of kaart. - Brief of kaart van het team aan de nabestaanden. De derde dag - Regelen van bloemen of rouwkrans (indien dit op prijs wordt gesteld door de nabestaanden). Op het lint staat de tekst: Stichting Lek en IJssel + naam van de betreffende school.. - De vlag van de school halfstok op dag van begrafenis /crematie. - Als de familie er prijs op stelt, kunnen leerkrachten en leerlingen (het is gewenst dat hun ouders meegaan) aanwezig zijn bij de begrafenis / crematie. De vierde dag Deze dag kan benut worden om terug te kijken op de gebeurtenissen van gisteren. Ook kan de aandacht gericht worden op de toekomst en het hervatten van de lessen. Stichting Lek en IJssel 8

9 4. Bij overlijden in de vakantieperiode (leerkracht, leerling, ouder) Wanneer een collega overlijdt tijdens een vakantieperiode wordt de voorzitter van het bestuur en de algemeen directeur zo spoedig mogelijk hiervan op de hoogte gebracht. In overleg worden de collega s, ouders en kinderen mondeling en/of schriftelijk geïnformeerd. De directeur of plaatsvervanger coördineert: - Het overleggen over het doorgaan van eventuele activiteiten, direct na de vakantie. - In overleg contact opnemen met familie en / of vrienden van de collega over datum en tijd van begrafenis / crematie. - De vlag(gen) van de school halfstok hangen. - Persoonlijke brief van de directeur / alg. directeur / voorzitter. - Rouwadvertentie opstellen en de plaatsing hiervan regelen in overleg met de familie. - Bloemen of een rouwkrans bestellen (indien dit op prijs wordt gesteld door de nabestaanden). Op het lint staat de tekst: Stichting Lek en IJssel + naam van de betreffende school.. - Wanneer een aantal leerkrachten wel beschikbaar is, worden de leerlingen van de groep van de leerkracht uitgenodigd op school om aandacht te schenken aan de emoties van de leerlingen en de ouders. Als een overlijden te verwachten is in een vakantieperiode - Maak afspraken met je team, MR, OR over hoe te handelen. - Laat ouders weten via de nieuwsbrief dat zij persoonlijk bericht krijgen per telefoon of per post. Dit is afhankelijk van het feit of het gaat om het afscheid van een groepsleerkracht, ouder, kind of een minder bekend persoon in je school. - Bedenk en bespreek dat als teamleden op vakantie zijn, zij zélf de keuze moeten maken om wel/niet terug te komen voor de begrafenis/crematie. Benoem het feit dat ieder te maken heeft met zijn thuisfront/gezin en dit echt zelf moet beslissen. - Vraag of teamleden op de hoogte gesteld willen worden tijdens hun vakantie, of achteraf bij thuiskomst. (niet alle sms berichten kunnen in het buitenland gelezen worden!) - Als een groepsleerkracht / leerling overlijdt kun je de kinderen van die groep met hun ouders naar school laten komen. Je kunt een korte bijeenkomst houden en in het lokaal een gedachtenishoekje inrichten. Mogelijk zijn er gezinnen met vakantie en kun je niet ieder tijdig bereiken. Stichting Lek en IJssel 9

10 5. Tijdens een ernstige ziekteperiode voorafgaand aan het overlijden - Blijf contact houden. Zorg dat de zieke niet vergeten wordt, het drukke schoolleven gaat immers gewoon door. - Vraag naar wensen van de zieke: wil je bezoek, post, telefoon. - Zet regelmatig in de nieuwsbrief een berichtje: bv. betrokkene is weer thuis; er volgt een behandeling; betrokkene bedankt ieder voor de kaartjes. - Communiceer ook dat teamleden, leden van de ouderraad / medezeggenschapraad op bezoek gaan. Meldt bv. ook dat OR en MR namens alle ouders bv. een kaartje/bloemetje heeft gestuurd. - Als kinderen iets willen sturen let dan op de inhoud. Er worden, hoe goed bedoeld, ook soms pijnlijke teksten geschreven. Laat tekeningen, kaartjes inleveren bij de groepsleerkracht. Vervolgens wordt alles bezorgd bij de zieke. Vooraf al te regelen als het afscheid nabij is: - Actuele adreslijst maken en telefoonlijst van het team, ook mobiele nummers. - Adreslijst maken, mogelijk vraagt de familie wie een rouwkaart moeten ontvangen: Bestuur/alg. directeur Stafbureau Medezeggenschapsraad Ouderraad Oud-collega s Instanties, netwerken waar betrokkene veel mee te maken had Scholen Lek en IJssel Scholen in de gemeente (naar keuze) - Benoem een werkgroepje voor het bedenken en aansturen van praktische zaken - Conceptbrief opstellen: overlijden van Zie voorbeelden in bijlage Onkosten - Vaak willen teamleden zelf een kleinigheidje meenemen als zij op bezoek gaan. Zorg dat er met regelmaat namens de school een kaartje, bloemen of presentje is bij thuiskomst na een ziekenhuisopname, een feestdag op school, verjaardag van de zieke. De kosten hiervan zijn voor rekening van de school om teamleden of de gezamenlijke lief en leed pot niet teveel te belasten met extra kosten. - Bij het overlijden kunnen de kosten van bv. advertentie en bloemen i.o.m de algemeen directeur gedeclareerd worden bij het stafbureau. Stichting Lek en IJssel 10

11 7. Met oog voor de kleine dingen - Denk aan die ouder, die kortgeleden zijn/haar partner verloren heeft; de ouder die zelf ook ernstig ziek is; de ouder die een ernstig ziek kind heeft. - Denk ook aan het teamlid dat in dezelfde omstandigheden verkeert. - Stel deze mensen persoonlijk op de hoogte en check of zij of hun kind(eren) extra zorg nodig hebben. Persoonlijke aandacht, een woordje of een klein gebaar doen al veel goed. 8. Praktische zaken uit het veld Vertel het verdrietige nieuws van overlijden van een groepsleerkracht/medeleerling aan de kinderen en laat ouders op een centrale plaats wachten. Na het eerste verdriet en gesprek, kun je de kinderen met de ouders mee naar huis laten gaan. De volgende dag kun je in het betreffende lokaal een herdenkingsplek maken. Kinderen kunnen daar in stilte iets schrijven, iets neerleggen. Later kunnen ook andere kinderen van de school daar gebruik van maken, een aandeel aan leveren. Nodig partner en kinderen / ouders, broers en zusjes uit om het herdenkingslokaal te gebruiken, te bezoeken. Benoem een werkgroepje dat zich bezig houdt met: Inrichten van een gedachtenishoekje. Dat kan in een lokaal zijn, of in een centrale hal. Geef teamleden de ruimte om met hun ideeën te komen. Zo ontstaan mooie dingen. Denk aan een foto, een lichtje, bloemen, persoonlijke spulletjes van de dierbare, een condoleanceboek voor ouders, kaartjes waar kinderen op kunnen tekenen, schrijven. Op deze manier kun je teksten van kinderen nog selecteren. Breng het condoleanceboek later bij de familie. Vorm geven van een afscheidsbijeenkomst/viering (herinneringsbijeenkomst, herdenkingsbijeenkomst/dienst). Kies de benaming die bij je school en/of de familie past: viering, bijeenkomst, dienst. Als er naar wens van de familie een besloten afscheid is kan de school kiezen voor een eigen dienst. Organiseer dan een viering voor team, kinderen en ouders. Nodig in dat geval de familie uit en eventueel andere belangstellenden. Biedt na de viering de familie (en ouders van de kinderen) de gelegenheid om op school na te praten. Een bezoek aan de werkplek van de overledene, een kijkje bij het gedachtenishoekje is emotioneel, maar wordt ook gewaardeerd. Stichting Lek en IJssel 11

12 BIJLAGE 1 Het vertellen van het verdrietige nieuws aan de kinderen Aandachtspunten vooraf De groepsleerkrachten bereiden zich voor op het gesprek met hun klas. Creëer een sfeer waarin het mogelijk is om te zeggen dat je er moeite mee hebt, of misschien wel: dat je het niet kunt. Zorg -indien mogelijk- dat een collega ambulant is en kan bijspringen: het kan zijn dat er leerlingen zijn die extra opvang behoeven. Probeer de opvang zoveel mogelijk in de klas te houden, maar zorg dat er een ruimte is waar leerlingen naartoe kunnen die alleen maar willen huilen of erg overstuur zijn. Wees erop voorbereid dat deze jobstijding andere verlieservaringen kan reactiveren, zowel bij leerlingen als bij leerkrachten. Zorg dat je werkvormen bij de hand hebt die verwerking stimuleren, o.a. verhalen. Bereid je goed voor: wat ga je zeggen en hoe, welke effecten kun je verwachten. De mededeling Begin met een inleidende zin. Vertel het hoe, waar en wanneer van de gebeurtenis. Breng het bericht zonder er omheen te draaien, Geef in eerste instantie alleen de hoogst noodzakelijke informatie. Neem voldoende tijd voor emoties en luister naar de kinderen. Wanneer de emoties wat luwen en de kinderen vragen hoe het verder moet, kun je overstappen naar de volgende informatie: Vertel hoe het contact verloopt met de familie. Geef uitleg over gevoelens van verdriet die naar boven kunnen komen (eenieder verwerkt het verdriet op zijn eigen manier, huilen mag, niet huilen is ook normaal). Vertel bij wie de leerlingen terecht kunnen voor een persoonlijk gesprek. Laat de kinderen weten hoe het programma van deze dag en van de komende dagen er uit ziet. Geef, als er naar gevraagd wordt, heel summier uitleg over rouwbezoek en uitvaart (vaak kan dat beter in een later stadium). Organisatorische aanpassingen Als leerlingen persé naar huis willen, ga dan na of de ouders thuis zijn, op de hoogte zijn en hun kind kunnen ophalen of zorg voor begeleiding naar huis. Begeleiding tussen overlijden en uitvaart Heb veel aandacht voor gedrag / verdriet van de leerlingen Creëer een herinneringsplek. Haal de lege stoel niet meteen weg. Bedenk met de klas hoe je de overledene het best kunt gedenken: foto / kaars / bloemen / geliefd speelgoed en dergelijke. Creëer veel ruimte voor de vragen die leerlingen hebben. Sommige leerlingen die niet zo Stichting Lek en IJssel 12

13 verbaal zijn, uiten zich beter creatief, bv. door te tekenen. Voor de kleuters kan spelen, bv, in de poppenhoek (begrafenisje spelen), verwerking bevorderen. Ga, na overleg met de nabestaanden, met de kinderen aan het werk om bijdragen te leveren voor de dienst(en) : teksten, tekstboekjes maken, muziek maken, bloemen dragen enz. Bereid het bijwonen van de uitvaart goed voor. Vertel aan de leerlingen wat ze kunnen verwachten. Houd rekening met cultuurverschillen: een Molukse begrafenis is compleet anders dan een Rooms-katholieke. Vang de leerlingen na de uitvaart op om nog even na te praten. Zorg en nazorg leerlingen Creëer een blijvende plek voor de overledene, maar laat leerlingen ook merken dat het leven weer doorgaat. Probeer zo mogelijk de dag na de uitvaart weer te starten met de lessen. Organiseer gerichte activiteiten om het rouwproces te bevorderen zoals schrijven, tekenen of het werken met gevoelens. Let op signalen van kinderen die het moeilijk hebben. Sommige kinderen stellen hun rouw uit en tonen pas na maanden verdriet. Let speciaal op risicokinderen, zoals kinderen die al eerder een verlies hebben geleden. Sta af en toe stil bij herinneringen. Zorg en nazorg team Neem de tijd voor het delen van het verdriet. Voorbeeld: als er teamleden bij een ernstig zieke op bezoek zijn geweest willen ze hun verhaal vertellen, delen met de anderen. Plan hiervoor tijd in bij de teamvergaderingen en op de gewone dagen na uur met een kopje thee. Benoem het verdriet, maar probeer ook te schakelen. Het gewone werk moet immers ook doorgaan. Heb oog voor het welzijn van ieder. Ieder gaat op zijn eigen wijze om met de ziekte, verlies. Vraag ieder om ook zorg te hebben voor elkaar, elkaar te steunen. Check of ieder in zijn klas het gesprek met leerlingen aan durft te gaan. Zo niet, regel dan iemand erbij. Geef ieder een lijst met tips, zie bijlage 1 van het protocol Omgaan met de dood in de school Lek en IJssel. Zorg dat je als directeur beschikbaar bent om bij te springen, danwel een groep over te nemen, een kind op te vangen. Zorg zo mogelijk voor extra personeel/handen op cruciale momenten. Schakel hulp in waar dat nodig is voor leerkrachten, het hele team, leerlingen, jezelf. Administratieve zaken Handel de administratieve zaken zorgvuldig af (denk ook aan het bestand van de schoolarts) Ga zorgvuldig om met alles wat er van het overleden kind nog op school is: voor ouders zijn dit heel waardevolle zaken. Geef geen bezittingen mee aan broertjes of zusjes! Stichting Lek en IJssel 13

14 BIJLAGE 2 Contacten met de ouders van leerlingen Informeer de ouders via een brief over: de gebeurtenis organisatorische (rooster) aanpassingen de zorg voor de leerlingen op school regels over aanwezigheid rouwbezoek en aanwezigheid bij de uitvaart eventuele afscheidsdienst op school nazorg voor de leerlingen (eventueel) rouwprocessen bij kinderen en problemen die zich daarbij kunnen voordoen. Zorg dat er opvang voor ouders is zodra zij geïnformeerd zijn. Dat kan zijn: bv. na de telefoonronde, na de brief met slecht nieuws, de eerste dag na de vakantie. Zorg dat er op een centrale plaats is waar ouders hun vragen kunnen stellen, hun emoties kunnen delen. Zet koffie en thee klaar. Schakel eventueel praktische hulp in van bv. de ouderraad. Leerkrachten moeten bij aanvang van de school de handen vrij hebben voor hun groep. Zij verwijzen de ouders door naar de centrale opvangplek. Een voorbeeldbrief bij overlijden van een leerling (I) Geachte ouder(s) Gisteren, woensdag 7 december, is (naam leerling), leerling van groep 7 overleden. Afgelopen maandag was zij / hij nog op school en.. Wat was zij / hij dapper en vrolijk. De ouders van... stellen uw kind en u in de gelegenheid afscheid te nemen van... Dit kan dagelijks van (tijdstip noemen). Graag van tevoren een telefoontje. Maandag aanstaande, 12 december, is er om uur een afscheidsdienst. Hierna zal de begrafenis plaatsvinden. Na afloop is er gelegenheid de ouders in de school te condoleren met dit verlies. Vanzelfsprekend is de school maandag 12 december gesloten. Namens het schoolteam, de directeur. Stichting Lek en IJssel 14

15 Een voorbeeldbrief bij overlijden van een leerling / groepsleerkracht (II) Geachte ouder(s), Gisteren na schooltijd is er een ernstig ongeluk gebeurd, dat het leven heeft gekost aan..., (leerling uit groep X), (groepsleerkracht van groep X) Wij zijn hierdoor geschokt en erg verdrietig. Alle kinderen zijn in een klassengesprek op de hoogte gesteld. Wij hopen dat u ook thuis uw kind goed kunt opvangen, als het erover praten wil. Namens de ouders (de nabestaanden / de familie ) het verzoek om hen nu niet thuis te bellen. Hoe begrijpelijk uw medeleven ook is, dergelijke telefoontjes vormen een zware belasting. U kunt wel de school bellen, mevrouw... onderhoudt het contact met de familie en zal ons verder op de hoogte houden. Als er meer bekend is over hoe wij afscheid kunnen nemen van..., zullen wij u nader berichten. Met vriendelijke groet, Een voorbeeldbrief bij overlijden van een leerling / groepsleerkracht (III) Geachte ouder(s), De plechtigheid voor de begrafenis van... zal plaatsvinden in de aula van de algemene begraafplaats..., straat... te...plaats., op...dag... om...uur. Na de begrafenis is er gelegenheid tot condoleren in de ontvangkamer van de begraafplaats. De school wordt vertegenwoordigd door... Na contact met de familie kan ik u mededelen, dat ouders die met hun kind(eren) afscheid willen nemen hierbij ook uitgenodigd zijn. Het zal duidelijk zijn, dat u een dergelijke beslissing zelf moet nemen, daar u het beste weet wat een dergelijke plechtigheid kan losmaken bij uw kind. U hoeft voor deze dag niet apart toestemming tot vrijaf te vragen. Wij kunnen ons voorstellen dat de verwerking van deze tragische gebeurtenis in sommige gevallen niet zonder problemen verloopt. Bij vragen of moeilijkheden met de verwerking kunt u contact met ons opnemen. Met vriendelijke groet, Stichting Lek en IJssel 15

16 BIJLAGE 3 PRAKTISCHE ZAKEN Literatuur Jong verlies, Riet Fiddelaer Jaspers Kinderen en de dood, A.Ladan& H.Groen-Prakken Websites: (ook voor kinderen/jongeren zelf) Instanties/materialen: Monuta: Troostkoffer. Deze koffer kun je aanvragen als je te maken hebt met overlijden van een ouder, leerkracht, kind. Inhoud van de koffer: - Boekjes - Handpoppen - Dromenvanger - Klein troostpoppetje - Spel: Eigenwijsje - Tranendoosje - Kaarsje Boekjes/Folders: -Als geboorte afscheid nemen wordt. (Overlijden van je kind rond de geboorte) -Omgaan met kinderen en verlies. ( Praktische handleiding voor leerkrachten in het basisonderwijs) -Omgaan met kinderen en verlies. ( Praktische handleiding voor ouders) -Soms moet je even huilen. (boekje voor een kind vanaf groep 5) Deze boekjes zijn te bestellen via: GGD: Leskist basisonderwijs rouwverwerking Afscheid voor altijd, dood en rouwverwerking op de basisschool Leskist is te lenen bij de GGD tegen verzendkosten. Zie informatiemap van JGZ in de school. Meer informatie: Marnix onderwijscentrum Henriette Hoogenkamp, identiteitsbegeleider, is gespecialiseerd in rouwverwerking. Stichting Lek en IJssel 16