Titel. Sleutelpersonen. Onmisbaar in de aanpak verborgen vrouwen

Transcriptie

1 Titel Sleutelpersonen Onmisbaar in de aanpak verborgen vrouwen

2 Voorwoord Beste sleutelpersonen, In Rotterdam leven naar schatting ongeveer tweehonderd tot driehonderd vrouwen in een vorm van gedwongen isolement. Verborgen vrouwen noemen we hen. Niemand weet precies hoeveel er zijn. Mogelijk is het aantal dat de afgelopen jaren in beeld is gekomen maar het topje van de ijsberg. Dat we niet precies weten om hoeveel vrouwen het gaat, komt door het probleem zelf, en geldt ook voor andere vormen van huiselijk geweld. Schaamte, schuldgevoel, wantrouwen en angst maken dat slachtoffers niet snel naar buiten treden. Daardoor duurt het vaak lang voordat we hulp kunnen bieden. Verborgen vrouwen hebben door hun situatie geen mogelijkheid tot zelfbeschikking. Zelfbeschikking is echter een mensenrecht dat voor iedereen geldt. Het betekent dat alle mensen in vrijheid zelfstandig mogen beslissen hoe zij hun leven willen leiden. Daarnaast is het belangrijk dat mensen zo goed mogelijk kunnen meedoen in de samenleving. Meedoen aan een activiteit op de school van je kind, het consultatiebureau bezoeken, samen eten koken in een buurthuis of betaald werken buitenshuis. Voor verborgen vrouwen zijn deze dingen helemaal niet vanzelfsprekend. Bovendien leiden ook de kinderen van de verborgen vrouwen onder zo n situatie. Om het probleem van verborgen vrouwen aan te pakken zijn uw kennis, ervaring en netwerk in de verschillende wijken en gemeenschappen waar u vrijwillig als sleutelpersoon werkt onmisbaar. U kent de wijken en de mensen die er wonen als geen ander. Als u alert bent op de risicosignalen, kunnen we de verborgen vrouwen helpen. Niet alleen de vrouwen zelf, maar ook de kinderen die hiermee te maken hebben. Ik waardeer uw inzet enorm. Vrijwilligers die zulk mooi werk doen, koesteren we. Daarom hebben we speciaal voor alle sleutelpersonen een training ontwikkeld met intervisie en stevige ondersteuning vanuit de wijkteams. Ook door de georganiseerde werkbezoeken en bijeenkomsten willen we u zo goed mogelijk helpen bij uw werk als sleutelpersoon. Hugo de Jonge, Wethouder Onderwijs, Jeugd en Zorg 2

3 Wie Fayza Oumhamed (38) ontmoet zal nooit geloven dat ze ooit een zogenoemde verborgen vrouw was. Ze is zelfverzekerd, zelfstandig en onafhankelijk en staat met beide benen in het leven. Maar deze sterke, alleenstaande moeder van twee kinderen komt van heel ver. Ik ben geboren en opgegroeid in Nador, een klein plaatsje in het noorden van Marokko, begint Fayza haar verhaal. Tot mijn vijftiende had ik daar een heel normaal leven. Ik ging naar school en deed goed mijn best want ik wilde journalist worden. Als een pakketje Ik zat net als alle jonge meisjes overal ter wereld vol dromen en ambities. Aan dat leventje kwam in één klap een einde toen mijn ouders besloten mij uit te huwelijken aan een voor mij wildvreemde man in Amsterdam. Voordat ik wist wat er aan de hand was moest ik stoppen met school en alles wat veilig en vertrouwd was achterlaten. Ik werd als een pakketje naar Nederland gestuurd. Geweld Daar belandde Fayza in een hel die acht jaar duurde. Ik leefde als een slaaf in gevangenschap, helemaal geïsoleerd van de buitenwereld. Ik werd vernederd en mishandeld, zowel geestelijk als lichamelijk. Uit het huwelijk werden twee kinderen geboren. Als ik voor mezelf of mijn kinderen probeerde op te komen werd mij met geweld de mond gesnoerd. In die tijd heb ik zoveel angst gekend dat op een gegeven moment zelfs mijn angst op was. Ik kon en wilde niet verder. Het licht in mijn hoofd ging uit en ik sprong van het balkon om een einde te maken aan mijn pijn en mijn leven. Uitverkorenen Fayza overleefde de val en werd opgenomen in het ziekenhuis. Van daaruit wist ze te vluchten naar een blijf-van-mijn-lijfhuis. Vanaf dat moment begon haar lange en moeilijke weg naar de vrijheid. Het was een zware strijd maar uiteindelijk heb ik gewonnen, zegt ze. Leven als een verborgen vrouw is vreselijk. Niet alleen voor de vrouwen zelf maar ook voor de kinderen die erbij betrokken zijn. Vrouwen die het donker hebben gekend en nu in het licht leven noemt Fayza uitverkorenen. Ze schreef er een boek over dat ze Uitverkorene noemde. Want wij zijn het licht aan het einde van de tunnel voor de vrouwen die nog steeds in het donker leven. Voorbeeld Het is Fayza gelukt om te ontsnappen aan het lot van een verborgen vrouw. Zij kan nu weer leven in plaats van alleen overleven. Ze wil graag een voorbeeld zijn voor andere vrouwen die nu nog leven zoals zij ooit en schreef daarom haar boek De Uitverkorene. Een van de belangrijkste lessen die ik heb geleerd is dat een mens zichzelf moet blijven uitdagen. Want je kunt meer en bent sterker dan je denkt. 3

4 1. Schadelijke traditionele praktijken Schadelijke traditionele praktijken zijn vormen van huiselijk geweld, verminking en onderdrukking. Ze komen voort uit streng gelovige of behoudende tradities en strenge opvattingen over seksualiteit en man-vrouwrollen. Zulke praktijken beperken mensen in hun vrijheden en zijn daarmee een schending van de mensenrechten. Deze brochure gaat over de aanpak van verborgen vrouwen of gedwongen isolement. Voor het gemak spreken we vanaf nu van verborgen vrouwen. De vormen van schadelijke traditionele praktijken behandelen we hier kort. In het volgende hoofdstuk komen de verborgen vrouwen uitgebreider aan bod. Voorbeelden van schadelijke traditionele praktijken zijn: 1.verborgen vrouwen (of leven in gedwongen isolement) 2.eergerelateerd geweld 3.huwelijksdwang en achterlating in het land van herkomst 4.huwelijkse gevangenschap: vastzitten in een religieus huwelijk, ook na echtscheiding 5.Vrouwelijke genitale verminking of vrouwenbesnijdenis 1.Verborgen vrouwen Verborgen vrouwen leiden onder dwang een geïsoleerd bestaan. Deze vrouwen zijn voor de buitenwereld vaak niet of nauwelijks zichtbaar. Zij vragen niet om hulp omdat zij de weg daar naartoe niet weten. Of omdat zij de taal niet of niet goed genoeg spreken of uit angst voor hun man en familie. Een vrouw die tegen haar wil (bijna) niet buiten komt, is ook niet of nauwelijks zichtbaar voor de buitenwereld. 2.Eergerelateerd geweld Eergerelateerd geweld is geestelijk of lichamelijk geweld om de geschonden eer van de familie te herstellen. Bijvoorbeeld door een meisje te bedreigen of mishandelen omdat zij zich verzet tegen een gedwongen huwelijk. (Dreigende) schending van de eer van een man, familie of gemeenschap gaat samen met fysiek en geestelijk geweld. Bijvoorbeeld stelselmatig vernederen en onderdrukken, schelden, slaan, schoppen, dreigen, chantage en grote druk uitoefenen op - meestal jonge - vrouwen. Eerwraak is de meest extreme vorm van eergeweld. Bij eerwraak wordt iemand die de eer van de familie heeft geschonden, gedood. Meestal is dat een vrouw. 3.Huwelijksdwang en achterlating Van huwelijksdwang is sprake als een jongen of een meisje niet wil trouwen met degene, die de ouders of familie hebben uitgezocht als toekomstige huwelijkspartner. Iemand dwingen te trouwen mag niet van de wet en is dus strafbaar. Van achterlating is sprake als de ouders beslissen dat hun kind tegen zijn of haar wil beter af is in het land van herkomst. 4.Huwelijkse gevangenschap Huwelijkse gevangenschap betekent dat vrouwen tegen hun wil getrouwd blijven in een religieus huwelijk of dat zij daartoe 4

5 worden gedwongen. Ook al is een vrouw misschien gescheiden volgens de Nederlandse wet, het religieuze huwelijk uit het land van herkomst blijft van kracht. 5. Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) of vrouwenbesnijdenis Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) of vrouwenbesnijdenis is een ingreep aan de uitwendige geslachtsorganen, zonder medische noodzaak. VGV komt voor in ruim dertig landen in Afrika en het Midden-Oosten. In Nederland beschouwen we VGV als een vorm van kindermishandeling. VGV is in Nederland dan ook strafbaar. Situatie in Rotterdam Tussen 2013 en 2015 zijn er in Rotterdam 215 gevallen van schadelijke traditionele praktijken vastgesteld. Deze gevallen variëren van meldingen van huwelijksdwang en achterlating tot eergerelateerd geweld. In Rotterdam kunnen bewoners en zorgen hulpverleners schadelijke traditionele praktijken melden bij het Advies- en Meldpunt Huiselijk Geweld en Kindermishandeling, van Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond. Het telefoonnummer staat achter in deze brochure vermeld. 5

6 2. Verborgen vrouwen Wie zijn het? Wanneer is iemand een verborgen vrouw? Zij is voor de buitenwereld niet of bijna niet zichtbaar. Maar er zijn wel algemene signalen waar u op kunt letten: de vrouw komt (bijna) nooit buiten; de vrouw ziet er angstig uit en heeft geen contact met de buren; haar man doet altijd het woord; hij gaat altijd alleen naar ouderavonden op school; buurt- of klasgenootjes van de kinderen mogen niet komen spelen; de vrouw woont gedwongen in huis bij haar (schoon)familie; de ramen van het huis zijn verduisterd. Verborgen vrouwen vragen niet om hulp. Omdat zij de weg niet weten, omdat zij de Nederlandse taal niet (goed) spreken, of omdat zij bang zijn voor hun man of familie. In Rotterdam leiden naar schatting zo n twee- tot driehonderd vrouwen een verborgen leven onder dwang. Dit is waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg. De aantallen zullen in werkelijkheid (veel) hoger liggen. Geen vrijheid Verborgen vrouwen leiden een opgesloten leven. Niet alleen omdat zij veel in huis zijn. Maar ook omdat zij niet vrij zijn om te denken of te doen wat zij willen. Deze vrouwen worden door hun partner of (schoon)familie ernstig beperkt in hun vrijheid. Zij kunnen niet over zichzelf beschikken. Dat betekent dat zij ook niet kunnen meedoen in de samenleving. 6

7 Dit heeft niet alleen negatieve gevolgen voor de vrouwen zelf, maar ook voor hun kinderen. Juist de afwezigheid van een vrouw in de buurt of de wijk betekent dat het nodig is om te proberen contact te leggen: op school, bij de huisarts of in de buurt. Daarom is uw rol als sleutelpersoon in de wijk erg belangrijk. Welke vrouwen lopen meer kans om verborgen vrouw te worden? vrouwen die vooraf niet weten met wie zij gaan trouwen (huwelijksmigranten); meisjes en vrouwen met een verstandelijke beperking voor wie een gedwongen huwelijk wordt geregeld; vrouwen die onder druk van de familie trouwen met een man met psychische problemen; illegale vrouwen zonder verblijfsstatus met kinderen en een afhankelijke verblijfsstatus* ; vrouwen die op latere leeftijd naar Nederland komen, economisch afhankelijke- en kinderloze vrouwen die voor gezinsvorming naar ons land komen; (jonge) vrouwen die als gratis werkkracht naar Nederland worden gehaald om voor de (schoon)familie te zorgen, zonder dat zij dat beseffen. Wanneer meer kans op een verborgen leven? Vrouwen hebben meer kans op een verborgen leven wanneer zij kwetsbaar zijn. Dat kan zijn omdat zij financieel afhankelijk zijn, er sociale druk is of controle door de familie of echtgenoot. Of omdat zij een lage opleiding hebben, de Nederlandse taal niet goed spreken of analfabeet zijn. Ook hebben de vrouwen vaak weinig vertrouwen in de hulpverlening. *Afhankelijke verblijfsstatus: vrouwen die naar Nederland komen om bij hun partner of echtgenoot te wonen, krijgen de eerste drie jaar een verblijfsvergunning die afhankelijk is van de vergunning van de partner. Als een vrouw drie jaar een afhankelijke verblijfsvergunning heeft gehad van haar partner, heeft ze recht op een zelfstandige verblijfsvergunning. 7

8 3. Wat is de rol van een sleutelpersoon? Wat verwachten wij van u? De gemeente Rotterdam werkt met sleutelpersonen. Mensen zoals u. Samen willen wij het probleem van de verborgen vrouwen aanpakken. U bent een deskundige of iemand die vanuit eigen ervaring werkt als vrijwilliger. U kunt contact maken met mensen uit verschillende culturen. Mensen uit uw eigen omgeving, of uit uw eigen of een andere culturele gemeenschap, kennen en vertrouwen u. En u werkt bij een zelforganisatie of een vrijwilligersproject. U moet als sleutelpersoon verschillende kwaliteiten hebben. Daarover leest u hieronder meer. Ook heeft u een training gedaan om u verder te ontwikkelen en op de hoogte te blijven. Of u gaat deze training nog doen. U leert hier hoe u de boodschap van zelfbeschikking en keuzevrijheid binnen de eigen gemeenschap kunt doorgeven aan anderen. U bent iemand die goed past bij de mensen uit uw omgeving en u kunt deze mensen goed vertegenwoordigen. Een sleutelpersoon kan zowel een man als een vrouw zijn. Maar vaak is de sleutelpersoon een vrouw. Daarom spreken we hier voor het gemak steeds van zij en haar. Wat doet een sleutelpersoon? Hoe een sleutelpersoon haar werk precies doet, hangt af van wat zij nu al doet. Sommige sleutelpersonen geven voorlichting aan groepen over allerlei onderwerpen. De gemeente kan hen vragen om ook het onderwerp verborgen vrouwen te bespreken. Anderen hebben al een vertrouwensfunctie in de wijk. Daardoor spreken zij veel vrouwen over allerlei problemen. In die gesprekken zijn ze alert op mogelijke signalen over vrouwen die verborgen zijn. Zulke signalen kunnen de sleutelpersonen ook opvangen tijdens gesprekken die ze hebben met andere contacten en relaties in de wijk. Wat betekent de functie sleutelpersoon voor u? U doet eerst een training van een paar halve dagen. Daar leert u wat werken als sleutelpersoon is, welke manier van werken er van uw wordt verwacht en welke methode u gaat gebruiken. Als u de training heeft afgerond ontvangt u een certificaat en hoort u bij de stedelijke groep van sleutelpersonen voor de aanpak van verborgen vrouwen. Dit betekent dat u: Tenminste een jaar aan de slag gaat in uw wijk. U signaleert mogelijk verborgen vrouwen. Wat u opmerkt bepreekt u met de expert huiselijk geweld. Tijdens de training sleutelpersoon huiselijk geweld heeft u kennis gemaakt met de expert huiselijk geweld in uw wijk. Kunt u de deze niet bereiken? Mail dan naar sleutelpersonen@rotterdam.nl; een paar uur per week kunt besteden aan uw werk als sleutelpersoon, en als dat nodig is meer tijd; tijdens het werk coaching en onder- 8

9 steuning krijgt, zowel persoonlijk als in een groep. Na een jaar kijkt de gemeente samen met u terug op het werk (hoe het is gegaan, wat er is gebeurd) en bespreken we hoe het verder gaat. Wat verwacht de gemeente van u? dat u ja zegt tegen training, dat u meedoet aan besprekingen van het werk met anderen (intervisie), en dat u eventueel bijscholing volgt om uw kennis actueel te houden; dat als u denkt of vermoedt dat een vrouw verborgen leeft, u altijd contact opneemt met de expert huiselijk geweld; dat u werkt met de meldcode. Dat is een manier om huiselijk geweld en kindermishandeling bespreekbaar te maken en te melden. Dat gaat in vijf stappen. Daarover leest u meer in hoofdstuk 4. Wat moet u kunnen, waar moet u goed in zijn? waarmee u werkt. U spreekt ook goed Nederlands; gemakkelijk contact legt en iemand die moeilijke onderwerpen durft te bespreken; denkt op mbo-niveau; kritisch kijkt naar het eigen gedrag, manier van doen en de gevolgen daarvan; positief is over de gelijkheid van man en vrouw, positief is over het recht van vrouwen om over zichzelf te beslissen en over de aanpak van verborgen vrouwen; haar grenzen bewaakt; contact legt met hulpverleners zonder zelf de rol van hulpverlener op u te nemen; kunt omgaan met sociale druk en intimidatie; zelfvertrouwen heeft, respectvol en betrouwbaar is; goed kan luisteren, zich kan inleven en niet oordeelt; privédingen voorzichtig behandelt; zich aan de plicht houdt privédingen geheim te houden. Een sleutelpersoon is actief in de wijk en heeft een goede naam. Dat bent u! U komt op plaatsen waar andere hulpverleners niet altijd komen. U bent iemand die: enthousiast is, dingen snel ziet en goed kan luisteren, praten en dingen bespreken; de moedertaal spreekt van de groep 9

10 Wat biedt de gemeente Rotterdam u als sleutelpersoon? Voor de inzet als sleutelpersoon voor de stedelijke aanpak verborgen vrouwen willen we vanuit de gemeente Rotterdam graag wat tegenover stellen: - Een onkostenvergoeding van 250 per jaar; - Een speciaal ontwikkelde training, met daaraan gekoppeld intervisie en terugkomdagen; Voor de stedelijke pool met sleutelpersonen worden thema-ochtenden of middagen georganiseerd. Dit kan o.a bestaan uit werkbezoeken aan vrouwenopvang Arosa, Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond, etc. Hieraan gekoppeld ook netwerk-momenten om de andere sleutelpersonen te leren kennen. Training De sleutelpersonen krijgen een speciaal ontwikkelde training. Deze training bestaat uit vier dagdelen. De training is ontwikkeld door Bureau Moetd, Emancipatiecentrum Dona Daria en de gemeente Rotterdam. Tijdens deze training krijgt u uitleg over de rol van sleutelpersoon, theorie over verborgen vrouwen en de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling en maakt u kennis met de huiselijk geweldexperts van het wijkteam. Met de huiselijk geweldexpert krijgt u te maken wanneer u signalen van een verborgen vrouw wil bespreken en oppakken. Per gebied worden startbijeenkomsten georganiseerd, met de partijen en organisaties die ook een rol kunnen spelen bij de aanpak verborgen vrouwen. Denk aan welzijnsinstellingen, wijkagenten, wijkverpleegkundigen, gebiedscommissie, etc. Hier worden de geworven sleutelpersonen geïntroduceerd. 10

11 4. De meldcode: welke stappen zet u om uw zorgen duidelijk te maken? U gaat aan de slag als sleutelpersoon in de wijk. U geeft voorlichting en u voert gesprekken met bewoners in de wijk. Daarbij kunt u signalen krijgen over een mogelijk verborgen vrouw. Om dit vermoeden of signaal zo duidelijk mogelijk te krijgen en om verder te onderzoeken wat er aan de hand is, is het belangrijk om de stappen van de meldcode te volgen. Daarover leest u hieronder meer. Een vermoeden, en dan? Als u denkt of verwacht dat een vrouw verborgen leeft dan bespreekt u dat met een huiselijk geweldexpert, dit is een medewerker van het wijkteam. Elke wijk heeft een wijkteam. Deze wijkteams bestaan uit verschillende organisaties die met elkaar samenwerken en hulp bieden bij verschillende problemen, zoals bijvoorbeeld schulden of huisvestingsproblemen, maar ook bij psychische problemen en huiselijk geweld. Met de huiselijk geweldexpert heeft u kennis gemaakt tijdens de training. De huiselijk geweldexpert helpt u om de vermoedens en signalen duidelijk te maken. Samen bepalen jullie wat de volgende stap is en wie deze stap gaat zetten. Hoe dit eruit ziet kan per signaal verschillen. Maatwerk is erg belangrijk. Om bij te houden wat u als sleutelpersoon doet, is het belangrijk om de vermoedens, signalen, contacten met de huiselijk geweld expert en de vervolgstappen goed bij te houden in uw logboek. Let op: het is belangrijk dat u bij dreiging van gevaar of crisis contact opneemt met 112! Wat is de meldcode? De meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is een plan dat is gemaakt om te helpen bij het melden van huiselijk geweld of kindermishandeling. Met dit plan kunt u stap-voor-stap laten weten aan deskundigen en instanties wat er aan de hand is. Het stappenplan is gemaakt voor deskundigen in de zorg, het onderwijs en welzijn. Maar de code is ook voor sleutelpersonen in de wijk belangrijk; daarin staat wat u moet doen. Het stappenplan begint op het moment dat u iets signaleert. Signalen opvangen is een belangrijk deel van uw werk. Dit zijn de vijf stappen van de meldcode: Stap 1. In kaart brengen van signalen Zet zo duidelijk en feitelijk mogelijk op een rij wat u heeft opgemerkt. Schrijf deze signalen in uw logboek, zonder daarbij uw eigen mening te geven. Voer ook de Kindcheck uit. Dat houdt in dat u in uw contacten met volwassen in de wijk nagaat of er kinderen in het gezin zijn en inschat of zij veilig zijn. [U doet dit niet zelf, maar samen met de huiselijk geweldexpert). Meer over deze check leest u op: 11

12 Stap 2. Overleg met de huiselijk geweldexpert. De HG-expert vraagt advies bij Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond als dat nodig is Bespreek de signalen met de huiselijk geweldexpert (HG-expert) van het wijkteam, zodat u er goed weet wat deze signalen betekenen. Hoe zit het precies, is er gevaar, en wat moet u doen? Als het nodig is kunt u, samen met de HG-expert advies vragen bij Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond (u heeft hiervoor geen gegevens nodig van de mensen waar het om gaat): Stap 3. Gesprek met betrokkene Samen met de HG-expert bekijkt u wie er gaat praten met de vrouw waarover u signalen heeft gekregen (de betrokkene). Let daarbij goed op dat u voorzichtig omgaat met de situatie: bedenk dat er dingen kunnen zijn die tot (meer) schade of gevaar voor de verborgen vrouw kunnen leiden. Stap 4. Inschatten risico, aard en ernst van het geweld samen met de HG-expert U heeft uw signalen op een rijtje. U heeft gepraat met de HG-expert. Samen met hem of haar bekijkt u hoe u situatie inschat: welke risico s zijn er, wat voor soort geweld en hoe ernstig is de situatie? Stap 5. Beslissen: hulp organiseren of melden Samen met de HG-expert bepaalt u welke stappen u hierna kunt of moet nemen. U maakt afspraken over wie de gesprekken voert en welke hulptrajecten er moeten komen. En u beslist samen of er (toch) een melding moet worden gedaan bij Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond. Meer informatie? Gemeente Rotterdam Heeft u vragen over uw rol als sleutelpersoon verborgen vrouwen? Of kunt u de huiselijk geweldexpert van uw wijk niet bereiken om het signaal van een verborgen vrouw te bespreken? Stuur een mail naar sleutelpersonen@rotterdam.nl. Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond Bij Veilig Thuis kunt u als sleutelpersoon terecht voor advies. Telefoonnummer , info@veiligthuisrr.nl, Links schadelijketraditionelepraktijken 12