Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbeidsinspectie
|
|
- Frank Vink
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Arbeidsinspectie EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT PRIMAIR ONDERWIJS (Inspecteren van arbeidsomstandigheden op scholen in het primair onderwijs)
2 VOORWOORD Vanaf september 2003 tot en met mei 2004 heeft de Arbeidsinspectie een inspectieproject uitgevoerd in scholen van het primair onderwijs, de basisscholen in Nederland. Uit de grote hoeveelheid scholen (bijna 7.000) is een representatieve steekproef genomen en zijn ruim 400 scholen geïnspecteerd. De resultaten van de inspecties en de wijze van handhaving van de geconstateerde overtredingen zijn in dit verslag beschreven. Bij de scholen in het primair onderwijs is gecontroleerd of de Arbowet wordt nageleefd met betrekking tot de arbeidsrisico s werkdruk en agressie en geweld jegens werknemers. Dit zijn hoge risico s die daadwerkelijk leiden tot arbeidsuitval (WAO-instroom en ziekteverzuim). De Arbeidsinspectie sloot bij de handhaving daar waar mogelijk aan op wat in diverse Arbo-convenanten door de sociale partners zelf is ontwikkeld op onderwerpen als agressie en geweld en werkdruk. Het blijkt dat scholen in het primair onderwijs goed op weg zijn om de arbobeleidsvoering ten aanzien van de onderwerpen werkdruk, agressie en geweld jegens werknemers en bedrijfshulpverlening op een voldoende peil te krijgen, maar ze zijn er nog niet. Gezien het feit dat er vaak sprake is van het niet volledig of actueel zijn van arbobeleidsvoering kan geconcludeerd worden dat de manier waarop de arbobeleidsvoering wordt ingevoerd bij scholen in het primair onderwijs verbetering behoeft. De Arbeidsinspectie zal bij de betrokken branche-organisaties aandringen op structurele verbeteringen met betrekking tot het arbobeleid ten aanzien van werkdruk, agressie en geweld en bedrijfshulpverlening in het primair onderwijs en de betrokken partijen oproepen gerichte activiteiten ter verbetering te ondernemen. Daarbij is van belang dat alle onderdelen van het te voeren beleid structureel worden opgepakt. Den Haag, oktober 2004 De Algemeen Directeur van de Arbeidsinspectie, Dr. J.J.M. Uijlenbroek Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 2
3 COLOFON / PROJECTINFORMATIE Naam: Projectnummer: Inspectieproject Primair Onderwijs A616 Inspectieperiode: 1 september mei 2004 Informatie: Correspondentieadres: drs. S.H.A.M. Segboer Landelijk projectleider ssegboer@minszw.nl Arbeidsinspectie Directie Publieke dienstverlening Postbus RM Groningen (050) Datum: oktober 2004 Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 3
4 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 0. SAMENVATTING 1. AANLEIDING EN DOEL VAN HET INSPECTIEPROJECT 1.1 Aanleiding 1.2 Doelstelling 2. OMVANG VAN HET PROJECT 2.1 Geïnspecteerde scholen 2.2 Looptijd en aantallen bezoeken 3. OPZET VAN HET PROJECT 3.1 Opzet 3.2 Inspectiepunt werkdruk 3.3 Inspectiepunt agressie en geweld 3.4 Inspectiepunt bedrijfshulpverlening 3.5 Betrokkenheid brancheorganisaties en publiciteit 4. RESULTATEN VAN DE INSPECTIES 4.1 Totaal overzicht resultaten Specificatie hoofdgroep Arbowet totaal Specificatie hoofdgroep Arbozorg en organisatie van de arbeid 4.2 Resultaten per inspectiepunt Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Werkdruk Inspectieonderwerp agressie en geweld Bedrijfshulpverlening (BHV) 5. CONCLUSIES 5.1 Conclusies in relatie tot de doelstelling 5.2 Algemene conclusie 6. FOLLOW-UP BIJLAGEN BIJLAGE I: Praktijkvoorbeelden Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 4
5 0. SAMENVATTING In het onderwijs is sprake van een hoge arbeidsuitval van werknemers als gevolg van werkgerelateerde psychische problematiek. Zo is de WAO-instroom in het onderwijs hoog ten opzichte van het gemiddelde van alle sectoren in ons land. Het is ook een belangrijk item van de arboconvenanten in het onderwijs. Dit gaf de Arbeidsinspectie voldoende aanleiding de komende jaren inspecties in het onderwijs uit te voeren met als speerpunt psychosociale arbeidsbelasting. Bekend is dat de psychosociale arbeidsbelasting van werknemers bepaald wordt door meerdere aspecten waaronder werkdruk en agressie en geweld. Dit laatste aspect wordt meegenomen omdat er allerlei signalen zijn waaruit blijkt dat agressie en geweld tegenover werknemers in het onderwijs toeneemt. De doelstelling was door middel van het uitvoeren van inspecties en het handhaven van wettelijke normen te bewerkstelligen dat: daar waar werkdruk een risico vormt, er een verdiepend en verbredend onderzoek plaatsvond en in het plan van aanpak de nodige maatregelen zijn opgenomen. er een beleid met betrekking tot het voorkomen van agressie en geweld jegens werknemers wordt gevoerd. de bedrijfshulpverlening (BHV) conform wettelijke normen is. In totaal zijn 402 scholen in het primair onderwijs geïnspecteerd. Dit is circa 6% van het totale aantal vestigingen van scholen in het primair onderwijs in Nederland. De looptijd van het inspectieproject was van medio september 2003 tot en met 31 mei Van de 402 geïnspecteerde scholen waren er 119 (29%) waar geen overtredingen zijn geconstateerd in de 1 e fase 1. In 283 scholen (71%) zijn één of meer overtredingen geconstateerd. In totaal zijn er 629 overtredingen geconstateerd. De gehanteerde handhavinginstrumenten die in dit inspectieproject zijn gebruikt zijn 402 eisen en 220 waarschuwingen en er zijn 7 boeterapporten opgemaakt. In relatie tot de doelstelling kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Op vrijwel alle scholen was een vorm van arbobeleidsvoering (RI&E en PvA) aanwezig. Deze was echter bij veel scholen niet volledig of niet meer actueel. Bij 34% van het totaal aantal geïnspecteerde scholen bleek dat er bij de uitvoering van het arbobeleid onvoldoende aandacht werd besteed aan werkdruk van leerkrachten. Vooral het aanwezige risico op werkdruk bij leerkrachten bleek onvoldoende verdiepend en verbredend te zijn onderzocht. Bij 21% van de geïnspecteerde scholen bleek het niveau van de maatregelen ten aanzien van agressie en geweld niet aan te sluiten bij de blootstelling van leerkrachten aan agressie en geweld. Het beleid ten aanzien van agressie en geweld was vaak onvolledig ten aanzien voorlichting en onderricht, meldingsprocedure (registratie en 1 De gepresenteerde cijfers hebben betrekking op de eerste inspectiebezoeken. Binnen de Arbeidsinspectie wordt deze inspectiefase aangeduid met 1 e fase. De resultaten van de hercontroles (2 e fase) zijn niet meegenomen. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 5
6 analyse van incidenten), en maatregelen om de gevolgen na een incident te beperken. Wel werden op veel scholen schoolregels over omgangsvormen aangetroffen. Op het gebied van bedrijfshulpverlening kan geconcludeerd worden dat vrijwel alle scholen wel enige vorm van bedrijfshulpverlening hadden, maar dat de bedrijfshulpverlening vaak onvolledig was. Het beleid was vaak onvolledig ten aanzien van het juiste aantal BHV ers, adequate BHV- opleiding en het jaarlijks oefeningen houden. Algemene conclusie is dat scholen in het primair onderwijs goed op weg zijn de arbobeleidsvoering ten aanzien van de onderwerpen werkdruk, agressie en geweld jegens werknemers en bedrijfshulpverlening op een voldoende peil te krijgen, maar ze zijn er nog niet. Gezien het feit dat er vaak sprake is van het niet volledig of actueel zijn van arbobeleidsvoering kan geconcludeerd worden dat de manier waarop de arbobeleidsvoering wordt ingevoerd bij scholen in het primair onderwijs verbetering behoeft. De Arbeidsinspectie zal bij betrokken organisaties aandringen op structurele verbeteringen met betrekking tot de arbeidsomstandigheden in het primair onderwijs en de betrokken partijen oproepen gerichte activiteiten ter verbetering te ondernemen. Daarbij is een brede benadering van belang. Na redelijke termijn zal de Arbeidsinspectie door gerichte inspecties bezien in hoeverre daadwerkelijke verbeteringen zijn gerealiseerd. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 6
7 1. AANLEIDING EN DOEL VAN HET INSPECTIEPROJECT 1.1 Aanleiding In het onderwijs is sprake van een hoge arbeidsuitval van werknemers als gevolg van werkgerelateerde psychische problematiek. Zo is de WAO-instroom in het onderwijs hoog ten opzichte van het gemiddelde van alle sectoren in ons land. Het is ook een belangrijk item van de arboconvenanten in het onderwijs. Dit gaf de Arbeidsinspectie voldoende aanleiding de komende jaren inspecties in het onderwijs uit te voeren met als speerpunt psychosociale arbeidsbelasting. Bekend is dat de psychosociale arbeidsbelasting van werknemers bepaald wordt door meerdere aspecten waaronder werkdruk en agressie en geweld. Dit laatste aspect wordt meegenomen omdat er allerlei signalen zijn waaruit blijkt dat agressie en geweld tegenover werknemers in het onderwijs toeneemt. Per deelsector van het onderwijs (primair onderwijs, voortgezet onderwijs, beroepsvolwasseneneducatie en hoger onderwijs) zijn en worden inspectieprojecten opgezet. Afgelopen periode zijn twee inspectieprojecten van de Arbeidsinspectie uitgevoerd, namelijk in het primair onderwijs en in het voorgezet onderwijs. Dit inspectieproject richtte zich op de inspectieonderwerpen werkdruk en agressie en geweld jegens werknemers in het primair onderwijs. Gezien de ontwikkelingen op het gebied van veiligheid, calamiteiten en de specifieke situatie in het primair onderwijs, namelijk de aanwezigheid van (niet zelfredzame 2 ) leerlingen, werd in dit inspectieproject tevens het onderwerp bedrijfshulpverlening gehandhaafd. 1.2 Doelstelling De doelstelling was door middel van het uitvoeren van inspecties en het handhaven van wettelijke normen te bewerkstelligen dat: daar waar werkdruk een risico vormt, er een verdiepend en verbredend onderzoek plaatsvond en in het plan van aanpak de nodige maatregelen zijn opgenomen. er een beleid met betrekking tot het voorkomen van agressie en geweld jegens werknemers wordt gevoerd. de bedrijfshulpverlening (BHV) conform wettelijke normen is. 2 Niet zelfredzaam in de zin dat leerlingen in het primair onderwijs nog niet in staat zijn zelfstandig te denken en beslissingen te kunnen nemen in gevaarlijke situaties. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 7
8 2. OMVANG VAN HET PROJECT 2.1 Geïnspecteerde scholen Er is een aselecte steekproef genomen van scholen die vallen in de categorie primair onderwijs van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW). De steekproef is gehouden op vestigingsniveau uit het databestand van de Centrale Financiën Instellingen (Cfi). Hieruit blijkt dat er in Nederland ± 7000 vestigingen van scholen in het primair onderwijs zijn. Deze selectie van de scholen is zorgvuldig tot stand gekomen. Hierbij is gebruik gemaakt van recente databestanden van het Cfi. De grootte van de selectie is zodanig dat deze representatief is voor het totaal. Binnen de selectie is rekening gehouden met een goede verdeling van de grootte van de scholen en een goede verdeling over het land. Op grond van de gehanteerde werkwijze is de selectie representatief en aselect ten opzichte van het totaal aantal scholen in het primair onderwijs. In totaal zijn 402 scholen in het primair onderwijs geïnspecteerd. Dit is circa 6% van het totale aantal vestigingen van scholen in het primair onderwijs in Nederland. 2.2 Looptijd De looptijd van het inspectieproject was van medio september 2003 tot en met 31 mei Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 8
9 3. OPZET VAN HET PROJECT 3.1 Opzet Aankondiging Het bevoegd gezag (schoolbestuur) van de geselecteerde scholen (schoolbestuur), de directie van de school en de medezeggenschapsorgaan van de school ontvingen een aankondigingbrief waarin het inspectieproject werd aangekondigd en tevens werd informatie gegeven over de regelgeving rond de inspectiepunten uit het project. Inspectie Na het (introductie)gesprek met de directie en de medezeggenschapsraad van de school werden de leerkrachten ten behoeve van de interviews geselecteerd. Bij het inspecteren van werkdruk, agressie en geweld en bedrijfshulpverlening werd door middel van interviews met leerkrachten bepaald of het risico op de werkplek aanwezig was. In die gevallen waar werkdruk, agressie en geweld en/of bedrijfshulpverlening op de werkplek geen wezenlijk risico vormden, werd niet verder onderzocht op beleidsmatige aspecten of aan alle schriftelijke verplichtingen was voldaan. Alleen in die gevallen waar het risico feitelijk geconstateerd werd en het beleid terzake niet voldoende was, werd gehandhaafd. 3.2 Inspectiepunt Werkdruk Met behulp van de Signaleringsmethode Werkdruk van de Arbeidsinspectie werden leerkrachten geïnterviewd over de mate waarin zij blootstaan aan een negental werkdrukbronnen. Nagegaan werd of deze werkdrukbronnen leidden tot last of hinder terwijl regelmogelijkheden ontbreken. De frequentie waarin een werkdrukbron last of hinder veroorzaakte, bepaalde vervolgens of er sprake was van een verhoogd risico (d.w.z. op termijn hiervan negatieve gevolgen ondervinden). Alleen in die scholen waar werknemers een verhoogd risico hadden, werd nagegaan of bij de uitvoering van arbobeleid voldoende aandacht werd besteed aan werkdruk. Daar waar dit onvoldoende het geval was, werd aan de werkgever een eis opgelegd. De werkgever moest in dat geval werkdruk verbredend en verdiepend onderzoeken en een plan van aanpak opstellen. Deze aanpak sluit aan bij de afspraken die sociale partners hebben gemaakt in het arboconvenant onderwijs. 3.3 Inspectiepunt agressie en geweld Onder arbeid gerelateerde agressie en geweld worden voorvallen verstaan waarbij een werknemer psychisch of fysiek wordt lastig gevallen, bedreigd of aangevallen onder omstandigheden die rechtstreeks verband houden met het verrichten van arbeid. Het is bij deze gevallen van agressie en geweld dat de Arbeidsinspectie een taak heeft. Ten aanzien van agressie en geweld kunnen die beide begrippen worden gescheiden. Onder agressief gedrag wordt verstaan het willen toebrengen van psychisch letsel: 1. verbaal onheus gedrag zoals vloeken en uitschelden, 2. bedreigingen tegen personen, de familie van de persoon of ten aanzien van goederen (vandalisme). Agressief gedrag kan zeer ernstige psychologische gevolgen hebben. De gevolgen worden versterkt door de frequentie en de intensiteit van de blootstelling aan agressief gedrag. Van belang is dat er beleid wordt gevoerd gericht op het voorkomen en beheersen van agressief gedrag en het bieden van nazorg. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 9
10 Onder geweld wordt verstaan het willen toebrengen van lichamelijk letsel door: 1. het gebruik van de vuisten 2. het gebruik van scherpe voorwerpen 3. het gebruik van (vuur)wapens. De inspectie van het inspectiepunt agressie en geweld gebeurde aan de hand van een aantal interviews met werknemers en sleutelinformanten, meestal de schoolleiding. Tevens werden interne documenten bestudeerd zoals protocollen, voorlichtingsmateriaal en dergelijke. Op basis van de verzamelde informatie werd het gevoerde beleid afgezet tegen de mate waarin de werknemers werden blootgesteld aan agressie en geweld. Bij de beoordeling van de beleidsvoering werden de Interne instructie agressie en geweld van de Arbeidsinspectie en het Handboek Beleid agressie en geweld op school van de Stichting Vervangingsfonds en Participatiefonds als leidraad gehanteerd. Indien het niveau van de maatregelen niet aansloot bij de blootstelling aan agressie en geweld werd een eis gesteld waarin werd aangegeven welke beleidselementen niet of onvoldoende zijn opgepakt. Een werkgever voert een voldoende beleid m.b.t. agressie en geweld indien: Er schoolregels dan wel gedragsnormen ten aanzien van agressie en geweld aanwezig zijn. Werknemers voldoende zijn voorgelicht en geïnstrueerd in het voorkomen en beheersen van en de nazorg met betrekking tot agressie en geweld. Er wordt gezorgd voor maatregelen om de gevolgen te beperken van agressie en geweld: o meldingsprocedure en registratie van incidenten; o ondersteuning bij het doen van aangifte bij de politie; o bespreking van de incidenten, bijvoorbeeld tijdens werkoverleg; o opvang van de getroffen werknemer; o regelmatige analyse van beleid en informatie aan werknemers en medezeggenschapsorgaan. De eisen sluiten aan bij wat is ontwikkeld door de sociale partners in het kader van het convenant. 3.4 Inspectiepunt Bedrijfshulpverlening De bedrijfshulpverlening is voor alle scholen een belangrijk aspect van arbeidsomstandigheden. In het primair onderwijs kan worden gesteld dat alle leerlingen niet zelfredzame personen zijn. Niet zelfredzaam in de zin dat zij nog niet in staat zijn zelfstandig te denken en beslissingen te kunnen nemen in gevaarlijke situaties. In dit inspectieproject werd bij de inspecties uitgegaan van de feitelijke situatie, dat wil zeggen: werden onderstaande 5 aspecten als onvoldoende beoordeeld dan was er sprake van een overtreding van het Arbobesluit. Een werkgever voert een voldoende beleid ten aanzien van bedrijfshulpverlening indien: 1. Elke medewerker weet hoe noodsituaties moeten worden gemeld en hoe te alarmeren. 2. Elke leerkracht weet hoe te ontruimen bij brand of een explosie. 3. Twee bedrijfshulpverleners zijn toegerust om hulp te kunnen verlenen bij persoonlijk letsel; deze bedrijfshulpverleners dienen bovendien zodanig verspreid over het schoolgebouw aanwezig te zijn, dat elke plaats binnen 3 minuten kan worden bereikt. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 10
11 4. Twee bedrijfshulpverleners zijn opgeleid in het gebruik van kleine blusmiddelen en slangenhaspels. 5. Elk jaar een oefening wordt georganiseerd en geëvalueerd. (Deze periode is noodzakelijk omdat elk jaar nieuwe leerlingen de school binnenstromen). 3.4 Monitor De volgende monitorgegevens werden verzameld en nader geanalyseerd: Gegevens over de school zoals schooltypen, ziekteverzuimcijfers en of de school eerder bezocht was door een regioadviseur van Stichting VfPf. Of de werkgever werkdruk verbredend en verdiepend had onderzocht en zo ja welke instrumenten hierbij gebruikt waren. Interviewgegevens werkdruk van docenten. 3.5 Betrokkenheid brancheorganisaties en publiciteit Met verschillende actoren binnen de onderwijssector - ministerie van SZW, Onderwijsinspectie, branchebegeleidingscommissie convenanten waarin zowel werkgever als werknemersvertegenwoordigers uit het onderwijsveld zitten), AVS (schoolleiders in primair onderwijs), Stichting vervangingsfonds en participatiefonds voor het primair onderwijs, arbodiensten - werd gesproken over het inspectieproject primair onderwijs. Tevens is een exemplaar van het projectplan naar deze actoren gestuurd. Tijdens de looptijd van het project zijn enkele artikelen over het inspectieproject verschenen in onderwijsvakbladen. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 11
12 4. RESULTATEN VAN DE INSPECTIES 4.1 Totaal overzicht resultaten In totaal zijn 402 scholen in het primair onderwijs geïnspecteerd. Het aantal overtredingen dat is geconstateerd per geïnspecteerde school staat vermeld in tabel 1. Tabel 1: Aantal overtredingen per geïnspecteerde school Aantal overtredingen Totaal Aantal scholen Hieruit blijkt dat van de 402 geïnspecteerde scholen bij 119 scholen (29%) geen overtredingen zijn geconstateerd in de 1 e fase. Op 283 scholen (71%) zijn één of meer overtredingen geconstateerd. In totaal zijn er 629 overtredingen geconstateerd. De handhavinginstrumenten 3 die in dit inspectieproject zijn gebruikt, staan aangegeven in tabel 2. Uit tabel 2 blijkt dat 402 eisen en 220 waarschuwingen zijn gegeven. Er zijn 7 boeterapporten opgemaakt. Tabel 2: Gehanteerde handhavingsinstrumenten per overtreding Gehanteerde handhavingsinstrumenten Aantal Boeterapport 7 Eis Arbo 402 Waarschuwing 220 Totaal 629 In figuur 1 zijn per inspectiepunt het aantal geconstateerde overtredingen weergegeven. Figuur 1 Aantal geconstateerde overtredingen per inspectiepunt BHV A&G Werkdruk 182 RI&E / PvA 36 overig Hierna ( 4.2) worden de resultaten per inspectiepunt verder uitgewerkt. 3 Een handhavingsinstrument is een schriftelijk middel dat de inspecteur kan gebruiken om de naleving van de wet af te dwingen. Er is onderscheid tussen lichte en zware handhavingsinstrumenten. Lichte zijn de waarschuwing en de eis. Zwaardere instrumenten zijn de stillegging, boeterapport en proces-verbaal. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 12
13 4.2 Resultaten per inspectiepunt Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Bij de geïnspecteerde scholen scoort het aantal overtredingen op de gebieden RI&E en het bijbehorend Plan van Aanpak (PvA) hoog. Zie tabel 3. Tabel 3: Aantal overtredingen Arbowet totaal Onderwerp Arbowet Boete Eis Waarschuwing Totaal RI&E beleid Werkdruk beleid Agressie en geweld Plan van Aanpak beleid Werkdruk beleid Agressie en 5 5 geweld Totaal Er zijn 81 overtredingen die direct gerelateerd zijn aan de RI&E. Dit is inclusief de 24 overtredingen met betrekking tot de deskundige bijstand bij het opstellen van de RI&E en het plan van aanpak (art. 14). In 5 gevallen had de werkgever van de school geen RI&E en op 2 scholen ontbrak deskundige bijstand bij de totstandkoming van de RI&E. In overeenstemming met het handhavingsbeleid is in die 7 gevallen direct een boete aangezegd. Bij een groot aantal geïnspecteerde scholen was voor het opstellen van de RI&E het instrument de Arbomeester van de Stichting Vervangingssfonds en Participatiefonds (VfPf) gebruikt. In niet alle gevallen was deze compleet of actueel. Op 72 scholen bleek aanpassing van de RI&E nodig te zijn bijvoorbeeld omdat deze niet meer actueel was. Er zijn 129 overtredingen geconstateerd omdat de RI&E onvolledig was ten aanzien van het beleid van werkdruk en 88 overtredingen ten aanzien van beleid agressie en geweld. In 101 gevallen ontbrak een plan van aanpak of werden geen termijnen van maatregelen in het plan van aanpak genoemd. De geconstateerde overtredingen met betrekking tot de onvolledige RI&E en het plan van aanpak zijn afgehandeld middels waarschuwingen. De geconstateerde overtredingen met betrekking tot beleid werkdruk en agressie en geweld zijn afgehandeld middels eisen. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 13
14 4.2.2 Werkdruk In totaal zijn bij 34% van de scholen in totaal 169 overtredingen geconstateerd ten aanzien beleid werkdruk (zie tabel 3). De werkgever moest in die gevallen werkdruk verbredend en verdiepend onderzoek en/-of een plan van aanpak op stellen. Nadere analyse risico werkdruk Met behulp van de Signaleringsmethode Werkdruk van de Arbeidsinspectie per school 3 leerkrachten geïnterviewd over de mate waarin zij blootstaan aan een negental werkdrukbronnen. Ten behoeve van de branche-informatie over werkdruk zijn deze interviewgegevens verzameld en nader geanalyseerd. In onderstaande analyse zijn de gegevens betrokken van 969 leerkrachten werkzaam in het primair onderwijs. In tabel 4 wordt het aantal werknemers weergegeven die last of hinder ervaren bij de verschillende werkdrukbronnen. Tabel 4 Werkdrukbron Aantal werknemers Percentage Hoeveelheid werk % Inspanning % Afwijkende werktijden % Werktempo % Overwerk % Pauze en snipperdagen % Emotionele gebeurtenissen % Contacten % Inhoud van het werk % (n = 969 werknemers) Hieruit blijkt dat van de totale groep geïnterviewde werknemers in het primair onderwijs werkdruk vooral werd veroorzaakt door de hoeveelheid werk die moest worden uitgevoerd. Daarnaast werd ook werkdruk ervaren door de gevraagde inspanning, het werktempo en afwijkende werktijden. De inhoud van het werk, contacten in het werk en emotionele gebeurtenissen werden minder vaak als problematische werkdrukbronnen ervaren. Van de 969 geïnterviewde werknemers werden 295 (30%) werknemers structureel blootgesteld aan werkdruk. Uit nadere analyse van onderlinge verbanden tussen de verschillende werkdrukbronnen blijkt dat: 1. de werkdrukbronnen inspanning, hoeveelheid werk en het werktempo een relatief sterk onderling verband hadden. Deze kwamen dus relatief vaak in combinatie bij dezelfde werknemer voor. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 14
15 2. overwerk in combinatie met afwijkende werktijden een relatief sterk onderling verband hadden. De combinatie overwerk met afwijkende werktijden ( s avonds of op een geplande vrije dag) vormde dus vooral een knelpunt ten aanzien van werkdruk. Nadere analyse beleid werkdruk Aan de directeur van de school werd gevraagd of de school eerder bezocht geweest was door de regioadviseur van de Stichting Vervangingsfonds en Participatiefonds (Stichting VfPf). In totaal bleken 85 scholen (21%) eerder bezocht te zijn geweest door de regioadviseur van de Stichting VfPf en dan vooral bij de scholen met een hoog ziekteverzuim (> 9%). De 85 scholen die eerder bezocht waren door de regioadviseur van de Stichting Vervangingsfonds en Participatiefonds (Stichting VfPf) bleken vaker een nader onderzoek van werkdruk te hebben uitgevoerd vergeleken met scholen die niet eerder waren bezocht door de regioadviseur van Stichting VfPf. Uit nadere analyse van de gebruikte instrumenten om werkdruk te onderzoeken bleek dat er door scholen veel verschillende instrumenten werden gebruikt. Naast de instrumenten uit het stresspreventieproject en schoolgezondheidsonderzoek van de Stichting VfPf bleek ook dat de welzijnsmodule van de Arbomeester in combinatie met een vaak eigen aanvulling (meestal in samenwerking met een Arbo-dienst of adviesbureau) veelvuldig werden gebruikt. Ook eigen instrumentaria ontwikkeld door een arbodienst, adviesbureau of universiteit om werkstress te onderzoeken kwamen voor Inspectieonderwerp agressie en geweld Ten aanzien van het beleid agressie en geweld werden 93 overtredingen geconstateerd (=15% van het totaal aantal geconstateerde overtredingen) (zie tabel 3, 4.2.1). Deze overtredingen werden geconstateerd bij 21% van de geïnspecteerde scholen. Op deze scholen bleek het niveau van de maatregelen niet aan te sluiten bij de blootstelling van leerkrachten aan agressie en geweld. De volgende aspecten bleken vaak onvolledig: voorlichting en instructie in het voorkomen, beheersen en nazorg, meldingsprocedure, registratie en analyse van incidenten, opvang en nazorg na een incident. Uit de bevindingen van de inspecteur bleek dat het bij agressie en geweld op scholen in de geïnspecteerde scholen in het primair onderwijs vaak ging over zowel lastige kinderen en ouders uit achterstandswijken als ook over beter opgeleide ouders, die onredelijke eisen stellen. Positief was dat nogal wat scholen moeite doen om goed te communiceren met de ouders (heldere gedragsregels hadden). Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 15
16 4.2.4 Bedrijfshulpverlening (BHV) Met betrekking tot het onderwerp bedrijfshulpverlening zijn in totaal 150 overtredingen geconstateerd (zie tabel 5). Dit is 24% van het totaal aantal geconstateerde overtredingen. Tabel 5: Aantal overtredingen Arbozorg/organisatie Onderwerp Arbobesluit Eis Waarschuwing Totaal BHV taken en afstemming Aantal BHV ers Opleiding BHVers Herhalingscursussen / oefeningen BHV Totaal Vaak was er bij de geïnspecteerde scholen een beleid bedrijfshulpverlening. Het beleid was echter vaak onvolledig zoals blijkt uit het relatief hoge aantal eisen, namelijk 137, die zijn gesteld. Het beleid was vaak onvolledig ten aanzien van het juiste aantal BHV ers, adequate BHV-opleiding en het jaarlijks oefeningen houden. Inspecteurs kwamen op scholen geregeld het protocol bedrijfshulpverlening tegen ontwikkeld door de stichting VfPf. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 16
17 5. CONCLUSIES 5.1 Conclusies in relatie tot de doelstelling In relatie tot de doelstelling geformuleerd in hoofdstuk 1.1 kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Op vrijwel alle scholen was een vorm van arbobeleidsvoering (RI&E en PvA) aanwezig. Deze was echter bij veel scholen niet volledig of niet meer actueel. Bij 34% van het totaal aantal geïnspecteerde scholen bleek dat er bij de uitvoering van het arbobeleid onvoldoende aandacht werd besteed aan werkdruk van leerkrachten. Vooral het aanwezige risico op werkdruk bij leerkrachten bleek onvoldoende verdiepend en verbredend te zijn onderzocht. Bij 21% van de geïnspecteerde scholen bleek het niveau van de maatregelen ten aanzien van agressie en geweld niet aan te sluiten bij de blootstelling van leerkrachten aan agressie en geweld. Het beleid ten aanzien van agressie en geweld was vaak onvolledig ten aanzien voorlichting en onderricht, meldingsprocedure (registratie en analyse van incidenten), en maatregelen om de gevolgen na een incident te beperken. Wel werden op veel scholen schoolregels over omgangsvormen aangetroffen. Op het gebied van bedrijfshulpverlening kan geconcludeerd worden dat vrijwel alle scholen wel enige vorm van bedrijfshulpverlening hadden maar dat de bedrijfshulpverlening vaak onvolledig was. Het beleid was vaak onvolledig ten aanzien van het juiste aantal BHV ers, adequate BHV- opleiding en het jaarlijks oefeningen houden Algemene conclusie Scholen in het primair onderwijs zijn goed op weg om de arbobeleidsvoering ten aanzien van de onderwerpen werkdruk, agressie en geweld jegens werknemers en bedrijfshulpverlening op een voldoende peil te krijgen, maar ze zijn er nog niet. Gezien het feit dat er vaak sprake is van het niet volledig of actueel zijn van arbobeleidsvoering kan geconcludeerd worden dat de manier waarop de arbobeleidsvoering wordt ingevoerd bij scholen in het primair onderwijs verbetering behoeft. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 17
18 6. FOLLOW UP De resultaten van het inspectieproject worden onder de aandacht gebracht van: Ministerie van OCW. Beleidsdirectie SZW. Stichting Vervangings- en Participatiefonds. Branche Begeleidingscommissie Convenanten (BBC) Onderwijs, waarin zowel werkgever- als werknemersvertegenwoordigers (vakbonden) uit het onderwijsveld zitten. Besturenorganisaties in het primair onderwijs. Vereniging voor schooldirecteuren in het primair onderwijs (AVS). Onderwijsvakbonden. De Arbeidsinspectie zal bij de betrokken organisaties aandringen op structurele verbeteringen met betrekking tot het arbobeleid ten aanzien van werkdruk, agressie en geweld en bedrijfshulpverlening in het primair onderwijs en de betrokken partijen oproepen gerichte activiteiten ter verbetering te ondernemen. Daarbij is van belang dat alle onderdelen van het te voeren beleid structureel worden opgepakt. Na een redelijke termijn zal de Arbeidsinspectie door gerichte inspecties bezien in hoeverre daadwerkelijke verbeteringen zijn gerealiseerd. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 18
19 BIJLAGE 1 PRAKTIJKVOORBEELDEN Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 19
20 PRAKTIJKVOORBEELDEN In dit inspectieproject werd aan de inspecteurs gevraagd, om naast het reguliere inspectiewerk, situaties c.q. aspecten van beleid te melden van in hun ogen voortvarende en/of innovatieve initiatieven rond de aanpak van agressie en geweld en werkdruk. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van enkele ervaringen en situaties die inspecteurs op de bezochte scholen aantroffen. Hieronder wordt een korte beschrijving gegeven van enkele ervaringen en situaties die inspecteurs op de bezochte scholen aantroffen. Een school had een ziekteverzuim in laagste score (0-3%).Via Pago Gezonderwijs was de werkdruk onderzocht en met betrekking tot hoeveelheid en inhoud van het werk de organisatie hieraan aangepast. Op de school was heel goed in kaart gebracht wat de belasting en belastbaarheid van het personeel was. Dit alles geschiedde in structureel overleg met de werknemers. Een school, 40 werknemers, met een ziekteverzuim van 4,5% onder de leraren, voerde in vele opzichten een goed schoolbeleid, waaronder ook zorgvuldig en degelijk arbobeleid met een actieve arbocoördinator en arbo-werkgroep. Afgelopen 20 jaar was er geen leraar door burn-out in de WAO gekomen. Enkele elementen van dit beleid: o Een levend taakbeleid, dat steeds werd geëvalueerd, bijgesteld en verbeterd, inclusief geautomatiseerde urenregistratie. o Een uitgebouwde overleg- en ondersteuningsstructuur, bestond uit: 1x p/maand plenair overleg; 3x p/maand teamoverleg o.l.v. teamcoördinator (onder-, midden- en bovenbouw) Maatjesondersteuning; van elke klas waren er 2 parallelle groepen. De leraren van deze parallelle groepen, meestal een combinatie van een junior en een senior, hadden samenwerking en overleg met elkaar, waaronder leren van elkaar. o Zorgcoaches, meestal de teamcoördinator; 1x 6 weken werd elke leraar een ochtend vrij geroosterd, waarin de betreffende leraar samen met zijn zorgcoach zijn persoonlijke knelpunten kon bespreken en waarin alle zorgleerlingen van zijn klas uitvoerig besproken konden worden. o Een methodisch inwerk- en begeleidingsprogramma voor nieuwe leraren, met als gevolg dat deze de eerste jaren bewust afgeremd werden om niet teveel hooi op de vork te nemen. o 1x per jaar had iedere leraar een persoonlijk ontwikkelingsgesprek met de directeur. Een school met een ziekteverzuim 0,6 %. Goed voorbeeld van een school die met behulp van de Arbomeester arbobeleid in het algemeen en welzijn in het bijzonder had aangepakt. Goede overleg- en ondersteuningsstructuur. Bijzonder kenmerk van deze school was dat ze extra aandacht gaf aan de pedagogisch methodische competentie van de leraar. Het vergroten van de pedagogisch methodische competentie van de leraar bood extra regelmogelijkheid om moeilijk gedrag van leerlingen te beïnvloeden. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 20
21 School met een ziekteverzuim 2%. Zeer positieve en geëngageerde leraren met veel liefde voor hun vak. Prima teamverband, mede dankzij communicatietraining. Leren van elkaar, intercollegiale toetsing waren vanzelfsprekend op deze school. Bijzonder kenmerk van deze school was dat de leraren werden gevrijwaard van nietlesgebonden taken. De voorbereiding hiervan was verdeeld onder directeur, adjunct en de IB-er. Filosofie was dat de leraar de tijd had om zijn voor- en nawerk zorgvuldig te doen met maatwerk voor de individuele leerling. De kwalitatieve onderwijslat werd hoog gelegd. Bijzonderheid was ook dat deze school voor 2/3 kinderen uit een achterstandswijk en een woonwagenkamp had. Het beleid agressie en geweld was volledig uitgewerkt en geïmplementeerd. Deze aanpak bleek goed te werken. Eindverslag inspectieproject Primair Onderwijs 21
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbeidsinspectie
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Arbeidsinspectie EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT VOORTGEZET ONDERWIJS (Inspecteren van arbeidsomstandigheden op scholen in het voortgezet onderwijs) VOORWOORD
Nadere informatieVERSLAG INSPECTIEPROJECT ASBEST OP STORTPLAATSEN
VERSLAG INSPECTIEPROJECT ASBEST OP STORTPLAATSEN COLOFON Plaats: Den Haag, september 2007 Projectnummers: Inspectieonderwerpen: Directie: A748 Blootstelling aan asbestvezels op stortplaatsen Bouw Landelijke
Nadere informatieVERSLAG INSPECTIEPROJECT TECHNISCHE GROOTHANDEL (A501) ARBEIDSINSPECTIE. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
VERSLAG INSPECTIEPROJECT TECHNISCHE GROOTHANDEL (A501) ARBEIDSINSPECTIE Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1 Inhoudsopgave SAMENVATTING...3 1. AANLEIDING EN DOELEN VAN HET INSPECTIEPROJECT...4
Nadere informatieMINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID ARBEIDSINSPECTIE EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT GROENTE, FRUIT, ZUIVEL EN DRANKEN (A430)
MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID ARBEIDSINSPECTIE EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT GROENTE, FRUIT, ZUIVEL EN DRANKEN (A430) Periode 1 april 2000 t/m 30 november 2000 INHOUDSOPGAVE 1 Samenvatting
Nadere informatieAansluitend is er op 27 januari 2014 een afrondend gesprek gevoerd met,,, d en.
Drie medewerkers in de executieve dienst en twee medewerkers van de afdeling MSO van Bureau Scheveningen. Vier medewerkers in de executieve dienst en drie medewerker van de afdeling Intake & Service van
Nadere informatieProjectverslag. Vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004
Projectverslag Vakkenvullen jeugdigen supermarkten 2004, Den Haag Inspectieonderwerpen - Verboden arbeid door kinderen - Werkdagen en werktijden voor kinderen AI bedrijfstakdirectie Commerciële Dienstverlening
Nadere informatieEUROPEAN CONSTRUCTION CAMPAIGN 2004
VERSLAG EUROPEAN CONSTRUCTION CAMPAIGN 2004 (Project A663 - Actieperiode juni) Informatie: Arbeidsinspectie, kantoor Groningen Drs. J.R. Boer Landelijk Projectleider Postbus 30016 9700 RM GRONINGEN (050)5225880
Nadere informatiePROJECTVERSLAG MONITORPROJECT UNIVERSITEITEN A796
PROJECTVERSLAG MONITORPROJECT UNIVERSITEITEN A796 1 0 colofon Arbeidsinspectie, Den Haag maart 2007 Projectverslag status Projectnummer: concept A796 Looptijd project: september 2006 t/m december 2006
Nadere informatieInspectie SZW Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid TITELPAGI NA. Hollen. Stilstaan bij Werkdruk. dát maakt zorg beter.
Inspectie SZW Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid TITELPAGI NA Hollen Stilstaan bij Werkdruk dát maakt zorg beter Anita Hertogh Waarom is Zorg en Welzijn een van de prioritaire sectoren voor
Nadere informatieVERSLAG INSPECTIEPROJECT DE FYSIEKE BELASTING BIJ METSELAARS
VERSLAG INSPECTIEPROJECT DE FYSIEKE BELASTING BIJ METSELAARS COLOFON Plaats: Den Haag, 17 augustus 2005 Projectnummer: Inspectieonderwerp: Directie: A658 Fysieke belasting Bouw Landelijke projectleider:
Nadere informatieHollen & stilstaan bij werkdruk
Hollen & stilstaan bij werkdruk dát maakt zorg beter De Inspectie SZW 1 inspecteerde van april 01 tot oktober 01 op het onderwerp psychosociale arbeidsbelasting (PSA) in zorginstellingen. PSA is in de
Nadere informatieBasisinspectiemodule Agressie & Geweld
Basisinspectiemodule Agressie & Geweld Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand der wetenschap en professionele dienstverlening en is geschreven voor intern gebruik bij de
Nadere informatieInspectie naar naleving Arbowet en aandacht arbeidsomstandigheden in de Bijzondere Zorg
Inspectie naar naleving Arbowet en aandacht arbeidsomstandigheden in de Bijzondere Zorg Arbeidsinspectie te Den Haag COLOFON: Inspectieproject: Bijzondere Zorg 2003 (A621) Directie: Publieke Dienstverlening
Nadere informatieDe Nationale Politie Arbeidstijden en Agressie en Geweld geïnspecteerd
De Nationale Politie Arbeidstijden en Agressie en Geweld geïnspecteerd De Nationale Politie slaagt er nog onvoldoende in om de Arbeidstijdenwet en de bepalingen rondom Agressie en Geweld van de Arbeidsomstandighedenwet
Nadere informatieLANDELIJK PROJECTVERSLAG HOUT EN MEUBEL 1999
LANDELIJK PROJECTVERSLAG HOUT EN MEUBEL 1999 A200 Juli 2000 Arbeidsinspectie regio Noordwest C.J. Hensbergen-Aalbers, landelijk projectsecretaris Inhoud 1. Samenvatting 2 Aanleiding en doel van het inspectieproject
Nadere informatieARBEIDSINSPECTIE MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID
VERSLAG PROJECT VESTIGINGSADRESSEN AANNEMERS MET TIMMERWERKPLAATS ARBEIDSINSPECTIE MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Projectinformatie Informatie : drs. J.R. Boer Arbeidsinspectie Postbus
Nadere informatieVERSLAG INSPECTIES PROJECT WERKEN MET GEDETINEERDEN (A843)
VERSLAG INSPECTIES PROJECT WERKEN MET GEDETINEERDEN (A843) ARBEIDSINSPECTIE DEN HAAG, JUNI 2008 1 Inhoudsopgave Voorwoord 3 1 Samenvatting 4 2 Projectopzet en uitvoering 5 2.1 Aanleiding en doelstellingen
Nadere informatieBijeenkomst Platform voor ondernemingsraden in de Zorg
Bijeenkomst Platform voor ondernemingsraden in de Zorg 9 december 2015 Maria Breas Inspectie SZW Wat doet Inspectie SZW? De Inspectie SZW werkt aan: eerlijk werk, gezond en veilig werk en bestaanszekerheid
Nadere informatieVERSLAG INSPECTIES PROJECT WONINGCORPORATIES (A871) 27 april 2009
VERSLAG INSPECTIES PROJECT WONINGCORPORATIES (A871) 27 april 2009 ARBEIDSINSPECTIE DEN HAAG, APRIL 2009 Inspectieproject woningcorporaties 1 Inhoudsopgave Voorwoord 3 1. Samenvatting 4 2. Projectopzet
Nadere informatieColofon. Arbeidsinspectie, Den Haag, mei 2006. Afdeling Persvoorlichting, 070-333 4444. Looptijd project januari 2005 januari 2006.
PROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT KINDEROPVANG Inspectieonderwerp: Fysieke belasting werknemers Colofon Arbeidsinspectie, Den Haag, mei 2006 Inspectieonderwerp AI-bedrijfstakdirectie Landelijk Projectleider
Nadere informatieDiscriminatie en ander ongewenst gedrag. Presentatie team Arbeidsdiscriminatie
Discriminatie en ander ongewenst gedrag Presentatie team Arbeidsdiscriminatie Inspectie SZW, 20 juni 2017 Even voorstellen; Krijn Dijkema en Dennis Hitijahubessy ARBEIDSINSPECTEURS TEAM ARBEIDSDISCRIMINATIE
Nadere informatieEindverslag Opslag Ammoniumnitraat
Landelijk inspectieproject, uitgevoerd i.s.m. VROM-inspectie Eindverslag Opslag Ammoniumnitraat 2002 Projectnummer A554 Arbeidsinspectie Postbus 90801 2509 LV DEN HAAG Contactpersoon: K. Rheiter, Teamleider
Nadere informatieIn het project zijn verder de volgende inspectiepunten meegenomen: -verdrinkingsgevaar, -instructie, -persoonlijke beschermingsmiddelen en -werkdruk
projectverslag A27 hotelschepen projectverslag A27-999 Hotelschepen "Arbeids - & Rusttijden Horecapersoneel aan boord van Nederlandse en buitenlandse hotelschepen" Versie: 20 juni 2000 Uitvoeringsperiode:
Nadere informatieprojectverslag Textiel 2002 A523
projectverslag Textiel 2002 A523 Contactpersoon: Mw. Y.A.J. Montforts, 0475-356666 Den Haag, november 2003 Inhoudsopgave Samenvatting... 3 1. Aanleiding en doel van het inspectieproject... 3 1.1 Strategie...
Nadere informatieMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbeidsinspectie EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT AUDIOVISUELE SECTOR 2002 2003
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Arbeidsinspectie EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT AUDIOVISUELE SECTOR 2002 2003 (Inspectieproject m.b.t. werktijden, werkdruk en fysieke belasting in de audiovisuele
Nadere informatieBasisinspectiemodule Ongewenste Omgangsvormen
Basisinspectiemodule Ongewenste Omgangsvormen Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de wetenschap en is geschreven voor intern gebruik door de InspectieSZW. Verder is
Nadere informatieVerslag inspecties Woningcorporaties A871
Verslag inspecties Woningcorporaties A871 Verslag inspecties Woningcorporaties Inhoudsopgave Voorwoord 5 1 Samenvatting 7 2 Projectopzet en uitvoering 9.1 Aanleiding, uitgangspunten en doelstellingen 9.2
Nadere informatieMeta(al)morfose Inspecties op het gebied van machineveiligheid, geluid en arbobeleid in de metaalindustrie
Meta(al)morfose Inspecties op het gebied van machineveiligheid, geluid en arbobeleid in de metaalindustrie Projectnummer: A568 Contactpersoon: mevr. Y. Montforts Tel: 0475-356603 Den Haag, 14 mei 2004
Nadere informatieProjectverslag Inspectieproject Intramurale Zorg 2003 A575 Looptijd van: van 1 maart 2003 tot en met 31 augustus 2003
Projectverslag Inspectieproject Intramurale Zorg 2003 A575 Looptijd van: van 1 maart 2003 tot en met 31 augustus 2003 Den Haag, januari 2004 Jacques van der Pols, Landelijk Projectleider 026-3557111 Samenvatting
Nadere informatieAansluitend is er op 27 januari 2014 een afrondend gesprek gevoerd met,,, en.
Drie medewerkers in de executieve dienst en twee medewerkers van de afdeling MSO van Bureau Scheveningen. Vier medewerkers in de executieve dienst en drie medewerker van de afdeling Intake & Service van
Nadere informatieRapport Inspectie Arbeidsomstandigheden
Rapport Inspectie Arbeidsomstandigheden School: PCSS voor basisonderwijs De Arend Vestiging: Nunspeet Beschrijving: Protestants Christelijk Speciale School voor Basisonderwijs Onderzoek: drs. P.A. de Kloe
Nadere informatieMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbeidsinspectie
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Arbeidsinspectie EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT RECHTERLIJKE ORGANISATIE (Inspecteren van arbeidsomstandigheden bij de gerechten en de parketten) VOORWOORD
Nadere informatieGeachte., Deze overtredingen worden hieronder nader toegelicht: Psychosociale arbeidsbelasting: Werkdruk:
Geachte., In de periode Juni t/m Augustus 2013 is er een klacht over arbeidsomstandigheden onderzocht in uw onderneming. Het onderzoek is uitgevoerd in zowel het distributiecentrum (DC) als in enkele filialen.
Nadere informatiePROJECTVERSLAG ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN IN HET
PROJECTVERSLAG ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN IN HET ONDERWIJS 2001, nr. A457 Informatie: Arbeidsinspectie, regio Noordwest P. Terstall, Landelijk projectsecretaris Tel. 020-5812 535 INHOUDSOPGAVE 1. SAMENVATTING...
Nadere informatiePROJECTNUMMER: A439 EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT BROODBAKKERIJEN
PROJECTNUMMER: A439 EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT BROODBAKKERIJEN INHOUDSOPGAVE. 1. SAMENVATTING. 3 2. AANLEIDING EN DOEL VAN HET INSPECTIEPROJECT. 3 2.1 Strategie. 3 2.2 Doelstelling van het project. 3
Nadere informatieRisico-inventarisatie & evaluatie en Preventiemedewerker
Interne Instructie Risico-inventarisatie & evaluatie en Preventiemedewerker Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wettelijke grondslag 3. Aanpak 3.1. Toezicht en handhaving 3.2. Werkwijze 3.3. Basis toetskader
Nadere informatieWerkdruk, Agressie en Geweld in Zorg & Welzijn Inspecties in ziekenhuizen, opvanghuizen en asielzoekerscentra
Werkdruk, Agressie en Geweld in Zorg & Welzijn Inspecties in ziekenhuizen, opvanghuizen en asielzoekerscentra Aanleiding Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) is al jaren een van de grootste arbeidsrisico
Nadere informatieBasisinspectiemodule Bedrijfshulpverlening
Basisinspectiemodule Bedrijfshulpverlening Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de techniek en is geschreven voor intern gebruik bij de Inspectie SZW. Verder is de
Nadere informatieGezond & veilig werken in kleinschalige zorgvoorzieningen dát maakt zorg beter
Gezond & veilig werken in kleinschalige zorgvoorzieningen dát maakt zorg beter De Inspectie SZW 1 inspecteerde van maart 2011 tot en met februari 2012 zorgboerderijen en andere kleinschalige zorgvoorzieningen.
Nadere informatieBasisinspectiemodule Arbozorg: VOeT (Voorlichting, Onderricht en Toezicht)
Basisinspectiemodule Arbozorg: VOeT (Voorlichting, Onderricht en Toezicht) Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening en is
Nadere informatiePROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT HOGER ONDERWIJS A773
PROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT HOGER ONDERWIJS A773 1 0 colofon Arbeidsinspectie, Den Haag 4 april 2007 Projectverslag status Projectnummer: concept A773 Looptijd project: maart 2006 t/m november 2006
Nadere informatiePROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT PRAKTIJKLOKALEN METAALTECHNIEK
PROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT PRAKTIJKLOKALEN METAALTECHNIEK VOORBEREIDEND MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS (VMBO) MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS (MBO) BEROEPS VOLWASSEN EDUCATIE (BVE) Eindverslag inspectieproject
Nadere informatieEINDVERSLAG INSPECTIES GEMEENTELIJKE SOCIALE DIENSTEN, CENTRA VOOR WERK EN INKOMEN EN UITKERINGSINSTITUUT WERKNEMERSVERZEKERINGEN
Strategie Publieke Dienstverlening 13 oktober 2006 EINDVERSLAG INSPECTIES GEMEENTELIJKE SOCIALE DIENSTEN, CENTRA VOOR WERK EN INKOMEN EN UITKERINGSINSTITUUT WERKNEMERSVERZEKERINGEN VAN SEPTEMBER 2005 TOT
Nadere informatiev.o.f. Adviesbureau Schouwen Adviseurs & Consultants Arbeidsomstandigheden, Milieu & Kwaliteit
v.o.f. Adviesbureau Schouwen Adviseurs & Consultants Arbeidsomstandigheden, Milieu & Kwaliteit Bezoekadres Homaat 16 Westerbork, Drenthe 9431MK T 06 4633 5833 E elly.versteeg@me.com KvK 22038609 BTW NL8065.13.627.B.01
Nadere informatieProjectrapportage Inspectieproject Gehandicaptenzorg
Projectrapportage Inspectieproject Gehandicaptenzorg Projectrapportage Inspectieproject Gehandicaptenzorg Inhoudsopgave Voorwoord 1 Samenvatting 2 Aanleiding, doelstellingen en opzet van het project 3
Nadere informatieWerkveld Datum Instemming/Advies GMR Vastgesteld CvB
Werkveld Datum Instemming/Advies GMR Vastgesteld CvB Personeel Juni 2017 31-05-2017 12-06-2017 3.21 Arbobeleid Personeel/Arbobeleid Inhoudsopgave 1. Uitgangspunten 3 2. Organisatie 4 2.1 Preventiemedewerker
Nadere informatieDE OPDRACHTGEVER IN HET BOUWPROCES
DE OPDRACHTGEVER IN HET BOUWPROCES VERSLAG VAN PROJECT A455 ARBEIDSINSPECTIE MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Eindverslag van project A455 DE OPDRACHTGEVER IN HET BOUWPROCES Maart 2002 drs.
Nadere informatieVERSLAG INSPECTIES PROJECT SOCIALE WERKVOORZIENING (A866)
VERSLAG INSPECTIES PROJECT SOCIALE WERKVOORZIENING (A866) ARBEIDSINSPECTIE DEN HAAG, NOVEMBER 2008 1 Inhoudsopgave Voorwoord 3 1 Samenvatting 4 2 Projectopzet en uitvoering 5 2.1 Aanleiding en doelstellingen
Nadere informatieARBO BELEID. Krammer HE Brielle /
ARBO BELEID Krammer 8 3232 HE Brielle 0181-470467/68 0181-470469 Inleiding Op scholen vormen arbeidsomstandigheden een veel besproken onderwerp. De gezondheid en het welzijn van het personeel is vaak in
Nadere informatieBasisinspectiemodule Arbozorg: VOeT (Voorlichting, Onderricht en Toezicht)
Basisinspectiemodule Arbozorg: VOeT (Voorlichting, Onderricht en Toezicht) Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening en is
Nadere informatieAgressie en geweld in de publieke sector
Agressie en geweld in de publieke sector De Inspectie SZW heeft van 1 mei 2013 tot en met 1 augustus 2014 inspecties uitgevoerd bij 321 locaties of teams van woningcorporaties, gerechtsdeurwaarders, Belastingdienst
Nadere informatieArbeidsomstandighedenbeleid
Arbeidsomstandighedenbeleid informatie voor werkgevers en werknemers 170.indd 1 30-12-2008 10:38:37 170.indd 2 30-12-2008 10:38:38 Veilig en gezond werken is belangrijk. De overheid stelt doelen vast voor
Nadere informatieProjectrapportage A732 Werkstress door psychosociale arbeidsbelasting bij administratief personeel in de commerciële dienstverlening
Projectrapportage A732 Werkstress door psychosociale arbeidsbelasting bij administratief personeel in de commerciële dienstverlening Verslag van een monitoringonderzoek 1 Werkstress door psychosociale
Nadere informatiekort, Jacqueline Wit, e-mail: jacqueline@jwit.nl 1 INLEIDING EN KENNISMAKING Jacqueline Wit Ambtelijk secretaris kort training en advies OR en Arbo
Aan de slag met ARBO OR ondersteuning klantendag 11 maart 2016. kort, Jacqueline Wit, jacqueline@jwit.nl INLEIDING EN KENNISMAKING Jacqueline Wit Ambtelijk secretaris kort training en advies OR en Arbo
Nadere informatieHollen & stilstaan bij werkdruk dát maakt zorg beter
Hollen & stilstaan bij werkdruk dát maakt zorg beter De Inspectie SZW 1 inspecteerde van april 2012 tot oktober 2012 op het onderwerp psychosociale arbeidsbelasting (PSA) in zorginstellingen. PSA is in
Nadere informatieDirectie Arbo Datum Basisteam Alkmaar Onze referentie > > > >
Conform hetgeen met is afgesproken wordt onderstaand per onderdeel aangegeven op welke datum betreffend onderdeel is bezocht. Met wie er gesproken is en welke tekortkomingen (overtredingen) er zijn geconstateerd.
Nadere informatieServicecentrum Particuliere Beveiliging
2014 Achtergrondinformatie Beveiligingsbranche Circa 300 bedrijven vallen onder de cao Particuliere Beveiliging. In de branche zijn naar schatting 30.000 beveiligers actief, 80% daarvan is werkzaam bij
Nadere informatieProtocol Sociale Veiligheid. Onderwerp: agressie & geweld
Versie 2010-11-29 Protocol Sociale Veiligheid Onderwerp: agressie & geweld Aanvullend op het handboek van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Op 2 maart 2010 is het Handboek agressie en
Nadere informatiePROJECTPLAN INSPECTIEPROJECT. Ambulancezorg A 895. Onderwerpen:. Fysieke belasting.. Agressie & geweld (PSA). Biologische agentia
PROJECTPLAN INSPECTIEPROJECT Ambulancezorg A 895 Onderwerpen:. Fysieke belasting. Agressie & geweld (PSA). Biologische agentia. Arbeidstijden Inspectieperiode 1 september 2008 tot en met 31 december 2008
Nadere informatiePROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT SOCIALE WERKVOORZIENING. 20 november 2006
PROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT SOCIALE WERKVOORZIENING 20 november 2006 Colofon Arbeidsinspectie, Den Haag November 2006 Projectnummer A760 Looptijd Project Januari 2006 Juni 2006 Inspectieonderwerpen
Nadere informatiePROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT VERPLEGING EN VERZORGING A 795. Onderwerpen:. fysieke belasting.. biologische agentia..
PROJECTVERSLAG INSPECTIEPROJECT VERPLEGING EN VERZORGING A 795 Onderwerpen:. fysieke belasting. biologische agentia. agressie & geweld. bedrijfshulpverlening Inspectieperiode 1 september 2006 tot en met
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieVrijwilligers en Arbeidsomstandigheden
Vrijwilligers en Arbeidsomstandigheden Frank Rijshouwer Hogere Veiligheidskundige 20 juni 2006 1 Arbowetgeving Arbeidsomstandighedenwet Arbeidsomstandighedenbesluit Arbeidsomstandighedenregeling Arbo-
Nadere informatieEVALUATIERAPPORTAGE STOFKAMACTIE BOUW
EVALUATIERAPPORTAGE STOFKAMACTIE BOUW PROJECTNUMMER A451 3 oktober 2000 ARBEIDSINSPECTIE MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Inleiding De Arbeidsinspectie heeft een stofkamoperatie, een intensieve
Nadere informatieWorkshop: Training preventiemedewerker. Door: Mark Smakman Arbeids- & Organisatieadviseur/Veiligheidskundige
Workshop: Training preventiemedewerker Door: Mark Smakman Arbeids- & Organisatieadviseur/Veiligheidskundige Programma Introductie; Kennismaking; Arbo-wet; Partijen in de Arbo-wet; Arbobeleidscyclus; De
Nadere informatieIn dit document zijn de letterlijke teksten van relevante wetsartikelen opgenomen.
In dit document zijn de letterlijke teksten van relevante wetsartikelen opgenomen. Relevante wet-en regelgeving BHV1 1. Arbeidsomstandighedenwet (van kracht sinds 1 januari 2007) N.B. Achter de artikelen
Nadere informatieProjectverslag. Agressie en Geweld Detailhandel 2003
Projectverslag Agressie en Geweld Detailhandel 2003 December 2004 2 Inspectieonderwerpen Beleid en uitvoering gebied agressie en geweld -preventieve maatregelen -instructie en voorlichting werknemers -slachtofferhulp
Nadere informatieVeel gestelde vragen 1
In dit document zijn de antwoorden op veel gestelde vragen opgenomen. Veel gestelde vragen 1 1. Wat is een BHV-plan? Een document waarin een werkgever schriftelijk vastlegt op welke restrisico s de BHV
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieArbo wet maatwerk in bedrijfshulpverlening. door: Willem van Vianen
Arbo wet 2007 maatwerk in bedrijfshulpverlening door: Willem van Vianen 1 Programma: Arbowet 2007 (voornaamste wijzigingen) Risico inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Bedrijfshulpverlening 2 Arbowet 2007
Nadere informatiePROJECT Legionella Binnenvaart 2000 A412
PROJECT Legionella Binnenvaart 2000 A412 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Versie: januari 2002 Postadres: Postbus 90801 te 2509 LV DEN HAAG Bezoekadres: Anna van Hannoverstraat 4 te DEN
Nadere informatieProjectverslag. Agressie en Geweld Benzinestations 2003. Project A605
Projectverslag Agressie en Geweld Benzinestations 2003 Project A605 Arbeidsinspectie, Den Haag december 2004 2 Agressie en Geweld Benzinestation 2003 Inspectieonderwerpen Agressie en Geweld Veiligheid
Nadere informatieArbobeleidskader Lucas
Arbobeleidskader Lucas t.b.v de scholen voor VO van de Lucas 1. Uitgangspunten Het bestuur van Lucas en de directie(s) van de aangesloten scholen zijn verantwoordelijk voor het schoolbeleid. Het arbobeleid
Nadere informatieBeleidsplan Arbeidsomstandigheden
Vastgesteld 2 december 2010, in revisie oktober 2016 1. Inleiding Het College van Bestuur (CvB) van CSG De Waard en de directies van de scholen zijn verantwoordelijk voor het arbobeleid. Dit beleidsplan
Nadere informatieEindverslag project aardolie, chemie, kunststof en rubber (ACKR) 2001 Projectnummer A465
31-7-02 Eindverslag project aardolie, chemie, kunststof en rubber (ACKR) 2001 Projectnummer A465 Deelprojecten: rubber overige productie kunststof farmaceutische industrie kunststofindustrie chemie overig
Nadere informatie1. Arbowet: plichten van de werkgever
Handboek Ondernemingsraad en Personeelsvertegenwoordiging Inhoudsopgave 1. Arbowet: plichten van de werkgever... 1 1.1 Pak risico s aan bij de bron... 2 1.2 Wat is psychosociale arbeidsbelasting (PSA)?...
Nadere informatieGezond. veilig werken. Sectoraanpak Zorg en Welzijn 2012-2015. dát maakt zorg beter
Gezond veilig werken Sectoraanpak Zorg en Welzijn 2012-2015 dát maakt zorg beter De Inspectie SZW werkt samen aan eerlijk, gezond en veilig werk en bestaanszekerheid voor iedereen Voor mensen die met heel
Nadere informatieONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP O.B.S. DE BONGERD
DEFINITIEF RAPPORT ONDERZOEK IN HET KADER VAN HET VIERJAARLIJKS BEZOEK OP O.B.S. DE BONGERD Plaats : Hijken BRIN-nummer : 18TJ Onderzoeksnummer : 118979 Conceptrapport verzonden op : 26 april Datum schoolbezoek
Nadere informatieMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Arbeidsinspectie
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Arbeidsinspectie EINDVERSLAG INSPECTIEPROJECT INSPECTIEDIENSTEN Den Haag september 2003 COLOFON / PROJECTINFORMATIE Naam: Projectnummer: Inspectieproject
Nadere informatieProjectverslag. Garagebedrijven Project A660
Projectverslag Garagebedrijven 2004 Project A660 juli 2005 2 Garagebedrijven 2004 Inspectieonderwerpen Veiligheid RI&E en plan van aanpak Bedrijfshulpverlening AI bedrijfstakdirectie Commerciële Dienstverlening
Nadere informatieARBOBELEIDSPLAN. Delta-onderwijs: prettig, veilig en gezond. (maart 2017)
ARBOBELEIDSPLAN Delta-onderwijs: prettig, veilig en gezond (maart 2017) 1 1. Inleiding Onze medewerkers zijn de dragers van de kwaliteit van onderwijs. Delta-onderwijs streeft ernaar alle medewerkers een
Nadere informatieProjectrapportage. Inspectieproject Zwembaden A730
Projectrapportage Inspectieproject Zwembaden A730 Arbeidsinspectie 2006 Colofon: Arbeidsinspectie, Den Haag augustus 2006 Projectnummer Status projectrapportage Inspectieonderwerpen AI-bedrijfstakdirectie
Nadere informatiePROJECT HORECA-DISCOTHEKEN
PROJECT HORECA-DISCOTHEKEN 2000 VERSLAG van het PROJECT HORECA-DISCOTHEKEN 2000 PROJECTNUMMER A424 ARBEIDSINSPECTIE 21 augustus 2001 Samenstelling: K.H. van Dijk, Arbeidsinspectie regio Zuid tel. 0475-356670
Nadere informatieVerslag inspecties Sociale werkvoorziening
Verslag inspecties Sociale werkvoorziening Verslag inspecties Sociale werkvoorziening Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenvatting 7 1 Projectopzet en uitvoering 9 1.1 Aanleiding en doelstellingen 1.2 Uitvoering
Nadere informatieProjectrapportage Beveiligingsbedrijven A869
Projectrapportage Beveiligingsbedrijven A869 Projectrapportage Beveiligingsbedrijven Inhoudsopgave Voorwoord 5 1 Samenvatting 7 2 Inleiding 9 2.1 Doelstelling/beoogde effecten 9 2.2 Uitvoering project
Nadere informatieProjectverslag. Vakantiewerk Arbeidsinspectie Den Haag
Projectverslag Vakantiewerk 2004 Arbeidsinspectie Den Haag 3 december 2004 Vakantiewerk 2004 Voorwoord De arbeidsomstandigheden van vakantiewerkers staan de laatste jaren prominent in de schijnwerpers.
Nadere informatiePsycho Sociale Arbeidsbelasting
Psycho Sociale Arbeidsbelasting Webinar SCCM 17 juni 2014 Tamara Onos Auxilium HSE Onderwerpen webinar - Relevantie PSA - Onderwerpen PSA - Arbowet- en regelgeving - PSA in praktijk - Inventarisatie van
Nadere informatieArbobeleid. Titus Terwisscha van Scheltinga
Arbobeleid Titus Terwisscha van Scheltinga Veiligheid, Gezondheid, Welzijn en PSA Veiligheid: Machineveiligheid Brandpreventie en bestrijding Vluchtwegen en nooduitgangen Veilige machines en installaties
Nadere informatieEindverslag inspectieproject OPS 2001 A491
Eindverslag inspectieproject OPS 2001 A491 Den Haag, december 02 Colofon Contactpersoon: mw. Y.A.J. Montforts tel.nr.: 0475-356603 Titel : Eindverslag inspectieproject OPS 2001 Project nr. : A491 Uitvoeringsperiode
Nadere informatiePesten. Wie heeft welke rol
Pesten Wie heeft welke rol Wat zegt de wet Doelvoorschriften t.a.v. PSA Psychosociale arbeidsbelasting Seksuele intimidatie Agressie en geweld Pesten Discriminatie Werkdruk Werkgever verplicht beleid te
Nadere informatieHelger Siegert. Agenda
Stand van Zaken Arbeidsomstandigheden www.molens.nl en www.molen.pagina.nl Helger Siegert 1 Agenda Introductie Uitgangspunten Veranderingen in de wet Discussie 2 1 Arbeidsomstandigheden Wat is aandacht
Nadere informatieInspectie naar de actualiteit van de KEW vergunningen
Projectplan KEW 2007 Inspectie naar de actualiteit van de KEW vergunningen Arbeidsinspectie, Den Haag Projectnummer A823 Status projectplan Definitief Inspectieonderwerp Ioniserende straling AI-bedrijfstak
Nadere informatieToolbox-meeting Arbeidsinspectie en handhaving
Toolbox-meeting Arbeidsinspectie en handhaving Unica installatietechniek B.V. Schrevenweg 2 8024 HA Zwolle Tel. 038 4560456 Fax 038 4560404 Inleiding Voor toezicht op de naleving van onder andere de Arbeidsomstandighedenwetgeving
Nadere informatieInspectierapport Project A590. Tillen in de industrie
Inspectierapport Project A590 Tillen in de industrie Uitvoeringsperiode: april t/m juni 2003 Contactpersoon: Mw. Y.A.J. Montforts Tel. 0475-356603 Den Haag, 23 mei 2004 Inhoudsopgave Samenvatting... 3
Nadere informatieDe ri&e en het plan van aanpak
De ri&e en het plan van aanpak Door: Jaap Bijl (Bijl Opleiding en Advies) 0. Inhoud 1. Samenvatting 2. Wettelijke grondslag 3. Wat is een ri&e en pva? 4. Waarom een ri&e? 5. Waar leidt een ri&e toe? 6.
Nadere informatieArbocatalogus Tuincentra
Arbocatalogus Tuincentra Arbocatalogus Tuincentra Voorwoord Voor u ligt de Arbocatalogus Tuincentra, het oplossingenboek voor arborisico s in tuincentra. In de tuincentra denken we bij veiligheid automatisch
Nadere informatieBijlage 4 INTEGRAAL VEILIGHEIDSBELEID. Unicoz onderwijsgroep primair onderwijs
Bijlage 4 INTEGRAAL VEILIGHEIDSBELEID Unicoz onderwijsgroep primair onderwijs Versie 19-11-2012 Inhoudsopgave 1. Uitgangspunten 2. Hoofddoelstellingen 3. Organisatie 3.1. Coördinatie veiligheid 3.2. Preventiemedewerkers
Nadere informatieBasisinspectiemodule Arbozorg in herinspecties
Basisinspectiemodule Arbozorg in herinspecties Deze BasisInspectieModule (BIM) is opgesteld aan de hand van de stand van de wetenschap en is geschreven voor intern gebruik door de Inspectie SZW. Verder
Nadere informatieRAPPORT Onderzoek in het kader van het vierjaarlijks bezoek bij obs De Zonnewijzer
RAPPORT Onderzoek in het kader van het vierjaarlijks bezoek bij obs De Zonnewijzer Plaats : Hoorn Nh BRIN-nummer : 16KL Onderzoeksnummer : 123932 Datum schoolbezoek : 25 Rapport vastgesteld te Leeuwarden
Nadere informatie