SEMINAR Het draagvlak voor de krijgsmacht anno 2014: Welke strategieën tot behoud en verbreding ervan?

Transcriptie

1 SEMINAR Het draagvlak voor de krijgsmacht anno 2014: Welke strategieën tot behoud en verbreding ervan? Maandag 15 september 2014 Sociëteit De Witte, Den Haag Op maandag 15 september 2014 organiseerde de Atlantische Commissie een seminar met als thema Het draagvlak voor de krijgsmacht anno 2014: Welke strategieën tot behoud en verbreding ervan? De bijeenkomst, bijgewoond door zo n 130 mensen, vond plaats in Sociëteit de Witte in Den Haag. Tijdens de bijeenkomst reflecteerden sprekers uit de wetenschap, politiek en praktijk op het maatschappelijk draagvlak voor defensie. De middag bestond uit lezingen en een afsluitende paneldiscussie. Het seminar werd gemodereerd door Kees Homan, onderzoeker bij Instituut Clingendael. De bijeenkomst volgde op de publicatie van een opiniepeiling van het onderzoeksbureau TNS-NIPO, uitgevoerd in opdracht van de Atlantische Commissie, over het maatschappelijk 1

2 draagvlak voor de NAVO, Defensie en Buitenlandse Zaken. Hieruit blijkt dat de crises in Oekraïne, Syrië en Irak hun effect op de publieke opinie niet hebben gemist: het draagvlak voor de krijgsmacht onder de Nederlandse bevolking is aanzienlijk vergroot. Ook was uit de uitgelekte Miljoenennota bekend geworden dat er structureel meer geïnvesteerd zal worden in defensie. In het eerste gedeelte van de middag gaven vijf sprekers hun visie op deze verandering in waardering voor de krijgsmacht. Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp De eerste lezing van de middag werd gegeven door Commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp. Generaal Middendorp refereerde in zijn toespraak aan bovengenoemde opiniepeiling. Hij zei blij te zijn dat veel mensen de noodzaak voor defensie weer voelen, en noemde de hernieuwde steun dan ook een trendbreuk. De CDS betwijfelde echter of deze steun van lange duur zou blijken te zijn. Middendorp vreesde dat de steun maar een dun laagje ijs was dat zal verdwijnen bij de afwezigheid van acute conflicten. Generaal Middendorp vroeg zich af wat het zal betekenen voor de extra investeringen in defensie als veiligheid weer even vanzelfsprekend lijkt: Wordt defensie dan weer een onkostenpost in plaats van een verzekeringspolis? Daar ben ik wel bang voor. Generaal Middendorp sprak zich daarom uit tegen de afhankelijkheid van de Nederlandse krijgsmacht van plotselinge conflicten. Hij pleitte voor meer structurele steun voor defensie: Defensie is geen windvaantje. We hebben steun nodig. Niet eventjes als er een crisis is, maar meerjarig, structureel en consequent. Het grillige karakter van het maatschappelijk draagvlak voor defensie staat volgens Middendorp lijnrecht tegenover deze behoefte aan structurele steun. Generaal Middendorp bepleitte dan ook dat de publieke opinie niet 2

3 leidend zou moeten zijn in de besluitvorming van de Nederlandse overheid ten aanzien van haar veiligheidsbeleid. Dit laatste betekent volgens Middendorp niet dat draagvlak niet belangrijk is. Hij presenteerde daarom een plan om het draagvlak voor defensie te behouden en vergroten. Volgens generaal Middendorp is voor het creëren van draagvlak veel meer nodig dan laten weten wat je doet en waarom je dat doet. Zijn plan bevatte daarom naast het verbeteren van de communicatie vanuit defensie nog vier andere strategieën: effectieve investeringen, intensieve internationale samenwerking, proportionele bijdragen aan defensie en een verankering van defensie in de samenleving. Op deze manier wil generaal Middendorp de steun voor defensie behouden en verbreden zonder dat daarbij het defensiebeleid afhankelijk is van het veranderlijke karakter van de publieke opinie. Coreline Boot De tweede spreker van het seminar was Coreline Boot, als onderzoekster verbonden aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en de Universiteit Leiden. Zij beargumenteerde dat de steun voor de krijgsmacht de afgelopen decennia sterk is afgenomen doordat het maatschappelijk draagvlak niet langer als criterium is opgenomen in het Toetsingskader voor militaire missies. Boot beargumenteerde dat een proactief beleid nodig is om het maatschappelijk draagvlak voor defensie te behouden en verbreden. Dit beleid moet er volgens haar op gericht zijn het belang van de Nederlandse krijgsmacht te onderstrepen door duidelijk te maken hoe Nederlandse veiligheid zich verhoudt tot internationale veiligheid. Jan van der Meulen Waar de Commandant der Strijdkrachten de huidige steun voor defensie een trendbreuk had genoemd, werd dat in twijfel getrokken door Jan van der Meulen. Van der Meulen, bijzonder hoogleraar militair-maatschappelijke studies aan de Universiteit Leiden, wees op het feit dat de huidige steun voor de krijgsmacht niet hoeft te betekenen dat defensie een hoge prioriteit heeft. Defensie-uitgaven zijn in de afgelopen decennia steevast impopulair gebleken. Van der Meulen voorspelde dan ook dat zodra het een kwestie wordt van prioriteiten, mensen niet zullen kiezen voor defensie. De vrees voor de fuik van militaire avonturen is volgens van der Meulen te diep om een blijvend draagvlak voor de krijgsmacht mogelijk te maken. De Irakoorlog vormt hierin volgens van der Meulen een omslagpunt. Van der Meulen betwijfelde of de huidige steun voor defensie sterk genoeg is om een eind te maken aan het anti-interventionistische sentiment dat heerst sinds het einde van de Irakoorlog. 3

4 Jan Kuitenbrouwer Het linguïstische aspect van draagvlak werd belicht door Jan Kuitenbrouwer, directeur van taaladviesbureau De Taalkliniek. Kuitenbrouwer betoogde dat de Nederlandse krijgsmacht is verburgerlijkt en daardoor niet op langdurige steun van de maatschappij kan rekenen. Volgens Kuitenbrouwer doet de Nederlandse krijgsmacht aan maatschappelijke mimicry. Dit betekent, zo legde Kuitenbrouwer uit, dat de krijgsmacht probeert zo min mogelijk op te vallen om zo geen kritiek te krijgen. Volgens Kuitenbrouwer zal deze tactiek nooit leiden tot structurele steun voor defensie. Kuitenbrouwer betoogde daarom dat de krijgsmacht zichtbaarder zou moeten worden in het publieke debat door bijvoorbeeld de legerleiding toe te staan om regelmatig in de media op te treden. Defensie zou binnen dit publieke debat op zoek moeten gaan naar een eigen geluid om zo duidelijk te kunnen communiceren waar de organisatie voor staat. De combinatie van heldere communicatie en verhoogde zichtbaarheid is volgens Kuitenbrouwer de beste strategie om het draagvlak van de krijgsmacht te vergroten. Joep Wijnands De laatste inleiding werd gegeven door Joep Wijnands, Directeur Veiligheidsbeleid bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Wijnands betoogde, net als de Commandant der Strijdkrachten, dat het maatschappelijk draagvlak geen leidraad zou moeten zijn voor de ontwikkeling van het Nederlandse veiligheidsbeleid. Volgens Wijnands staat het volgen van de publieke opinie de ontwikkeling van een langetermijnvisie voor het veiligheidsbeleid in de weg, doordat de publieke opinie te veranderlijk van aard is. Daarnaast, zo betoogde 4

5 Wijnands, zijn de Nederlandse belangen in het buitenland, de missies van de krijgsmacht en de internationale context waarin deze missies plaatsvinden dermate complex dat het volgen van de publieke opinie niet zal leidden tot adequaat handelen. Het belang van maatschappelijk draagvlak werd ook door Wijnands erkend. Hij wees er op dat het maatschappelijk draagvlak al in de besluitvorming wordt meegenomen door middel van de zogeheten Artikel 100-procedure, waarin de volksvertegenwoordiging wordt geconsulteerd. De parlementariërs vertegenwoordigen als het ware de publieke opinie. Het is volgens Wijnands dan ook niet nodig om het maatschappelijk draagvlak opnieuw als criterium aan het Toetsingskader toe te voegen. Om het maatschappelijk draagvlak te behouden en te verbreden is volgens Wijnands een langetermijnvisie voor defensie nodig. Wijnands noemde de Internationale Veiligheidsstrategie van het ministerie als voorbeeld van een instrument dat kan leiden tot de verbreding van het draagvlak. Paneldiscussie In de aansluitende paneldiscussie gingen vijf panelleden uit politiek en praktijk met elkaar in debat. Het panel bestond naast majoor Niels Roelen (auteur van o.a. Soldaat in Uruzgan) en Dieuwertje Kuijpers (promovenda aan de Vrije Universiteit Amsterdam en oprichtster van het blog Stukje Duiding ) uit drie Tweede Kamerleden: Wassila Hachchi (D66), Raymond Knops (CDA) en Angelien Eijsink (PvdA). Er werd onder andere gediscussieerd over de stelling dat Nederland zich niet zou moeten laten leiden door de publieke opinie bij de ontwikkeling van het veiligheidsbeleid. Niels Roelen was het eens met deze stelling. Hij betoogde dat het merendeel van de Nederlandse maatschappij niet in staat zou zijn om de langetermijngevolgen van veiligheidsbeleid te overzien. Raymond Knops was het eens met Niels Roelen en zei dat het ministerie van Defensie vooral niet moet luisteren naar de mensen in de straat, omdat dat nergens toe leidt. Draagvlak mag volgens Knops nooit bepalend zijn voor investeringen. Dieuwertje Kuipers sloot hierbij aan door te zeggen dat Nederland lijdt aan een strategisch tekort en dat de publieke opinie niet heilig zou moeten zijn. 5

6 Vanuit het publiek werd vervolgens een vraag gesteld over de zogenaamde Oekaze van Kok, het beleid van oud-premier Wim Kok dat stelt dat Kamerleden geen rechtstreeks contact met ambtenaren mogen hebben. De vraag luidde of meer draagvlak kan worden gecreëerd door het opheffen van deze oekaze. Wassila Hachchi reageerde door te zeggen dat ook zij een kramp ervaart binnen het ministerie van Defensie. Zij betoogde daarom dat Defensie haar ambtenaren meer ruimte moet geven om bij te kunnen dragen aan het publieke debat. Dit werd bevestigd door Raymond Knops. Angelien Eijsink was het hier niet mee eens en betoogde dat er wel ruimte is om te spreken en dat bewindspersonen de Oekaze van Kok gemakkelijk kunnen doorbreken. Niels Roelen sloot de discussie af door te zeggen dat militairen vaak ervaren dat het niet aan hen is om een mening te vormen. Hij betoogde dat militairen meer ruimte zouden moeten krijgen, omdat zij een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het publieke debat. Anne Bakker 6