MILIEU-IMPACT VAN VERPAKKINGEN

Transcriptie

1 MILIEU-IMPACT VAN VERPAKKINGEN Het Brusselse Observatorium van de Duurzame Consumptie is een partnerschap tussen Stichting van openbaar nut LEEFMILIEU BRUSSEL - BIM Met de steun van de minister van Leefmilieu en Energie van het Brussels Hoofdstedelijke Gewest OVERNAMES TOEGELATEN MITS BRONVERMELDING EN VOORAFGAANDE TOESTEMMING VAN DE UITGEVER

2 1. Inleiding...3 OIVO OIVO 2. Verpakkingsmaterialen: een overzicht Primaire verpakkingen Papier-karton Glas Drankkartons Plastic Blik Bioplastics Secundaire verpakkingen Tertiaire verpakkingen Totale milieu-impact primaire verpakkingen Besluit LCA Definitie LCA Onderzochte LCA-studies Winkelzakken Drankbekers op evenementen Drankverpakkingen Besluit Conclusies Aanbevelingen

3 1. Inleiding Verpakkingsafval heeft een impact op het leefmilieu op verschillende vlakken. Allereerst is er de visuele kant van verpakkingen die op publieke plaatsen rondslingeren, maar daarnaast is er een grotere verborgen milieulast aan verbonden. De productie van verpakkingen verbruikt kostbare grondstoffen, kost relatief veel energie en produceert hierbij een reeks van schadelijke stoffen. Ten slotte is er de ophaling en verwerking van het verpakkingsafval. Hierbij is het type eindverwerking van sterk belang voor de milieu-impact. Volgens de ladder van Lansink 1 moet hergebruik gepromoot worden boven in volgorde preventie, hergebruik, recyclage, verbranding (met warmterecuperatie) en storten. In deze studie zullen allereerst alle soorten verpakkingsafval op een rijtje worden gezet. Hierbij zullen hun voor- en nadelen worden besproken en zal een inschatting worden gemaakt van hun impact op het leefmilieu. Dit zal vervolgens worden gekoppeld aan de Belgische situatie inzake verpakkingsafval. Hierbij zal de nadruk liggen op de cijfers van productie en inzameling van verpakkingsafval. Ten slotte zal worden gekeken naar nieuwe evoluties op de markt van verpakkingen. Hierbij wordt vooral gekeken naar biologisch afbreekbare verpakkingen en plastics afkomstig uit hernieuwbare energiebronnen. Om te komen tot een reeks van aanbevelingen zullen in een tweede luik een aantal LCA (Life cycle analysis) studies worden onder de loep genomen. Deze soort studies maakt het mogelijk de verschillende soorten verpakkingsafval tegen elkaar af te wegen op het vlak van milieu-impact. Hierbij zal steeds worden getracht deze studies te vertalen naar de Belgische situatie. Daarnaast zal een hoofdstuk worden gewijd aan de verpakkingen die worden teruggevonden in de winkel. Hierbij zullen producten worden uitgekleed en hun verpakkingen worden geanalyseerd. Dit zal het mogelijk maken om met behulp van de conclusies van de LCA-studies te komen tot een reeks van conclusies inzake het verband tussen verpakkingsafval en milieu-impact. Op basis van deze conclusies zullen een reeks van aanbevelingen worden gedaan naar zowel consumenten als beleidsmensen toe, om in de toekomst de milieu-impact van verpakkingen te kunnen verkleinen. 1 3

4 2. Verpakkingsmaterialen: een overzicht. Verpakkingen kunnen worden opgedeeld volgens verschillende categorieën. Er kan worden gekeken naar de functie van de verpakking, het materiaal, de inhoud... In deze studie werd er voor gekozen de verpakkingen in eerste instantie in te delen naar hun functie. Hierbij worden 3 categorieën onderscheiden: primaire, secundaire en tertiaire verpakkingen. In een tweede fase zal worden gekeken naar het materiaal waaruit de verpakkingen zijn gemaakt. Primaire verpakkingen of verkoopsverpakkingen zijn verpakkingen die worden gebruikt voor het aanbieden van een individueel product. Secundaire verpakkingen worden gebruikt om individuele producten samen aan te bieden en het transport ervan te vergemakkelijken. Een voorbeeld hiervan is de plastic film die wordt gebruikt om meerdere blikken samen te houden. Tertiaire verpakkingen zijn verpakkingen die worden gebruikt voor het transporteren van producten naar het verkoopspunt. De consument komt niet in aanraking met deze verpakkingen 2. De focus in deze studie zal vooral komen te liggen op primaire verpakkingen. In dit hoofdstuk zullen de verschillende materialen worden beschreven. Hierbij zal worden gekeken naar hun voor- en nadelen, de factoren die een impact hebben op het leefmilieu en hun aanwezigheid op de Belgische markt. Een meer uitgebreide literatuurstudie van de milieu-impact per productcategorie aan de hand van LCA studies zal worden gemaakt in het derde hoofdstuk van deze studie PRIMAIRE VERPAKKINGEN Primaire verpakkingen zijn de verpakkingen waar de consument het meest mee in contact komt. Ze worden teruggevonden in alle maten en soorten. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschillende primaire verpakkingen en de impact van hun productieproces op het leefmilieu. De Belgische situatie wordt goed weergegeven aan de hand van de cijfers van FOSTPLUS. Verpakkingen worden voornamelijk gebruikt voor het bewaren van voedingsproducten (31.8%) en dranken (44.9%). Daarnaast zijn er kleinere marktaandelen voor hygiëne en verzorgingsproducten (3%) en reinigingsproducten (2.8%). Hierbij gaat het om cijfers betreffende het gewicht van de op de markt gebrachte verpakkingen. Voor voeding en dranken zijn glazen verpakkingen de meest gebruikte (in functie van aantal ton dat op de markt wordt gebracht). Voor dranken nemen PET-flessen ook een behoorlijk marktaandeel voor hun rekening, voor voeding scoren papier en staal relatief hoog. Voor reinigingsproducten zijn het vooral papier en HDPE die hoge cijfers laten noteren. Bij hygiëne en verzorgingsproducten is het vooral papier gevolgd door glas en HDPE. 2 J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. 4

5 Figuur 1. verhouding van de gewichten van de in België op de markt gebrachte verpakkingen uitgedrukt per sector 3. De markt van de verpakkingen voor dranken omvat bijna 50% van de markt. Hierbij blijkt dat de verpakking sterk afhangt van het type drank. Zo wordt bier vooral in glas en blik op de markt gebracht, terwijl andere alcoholische dranken bijna enkel in glas worden geserveerd. Water zit voornamelijk in PET-flessen (Poly Ethyleen Tereftalaat) en ook frisdranken worden vaak teruggevonden in PETflessen, hoewel hier blik en in mindere mate andere verpakkingen een deel van de markt voor zich nemen. Drankkartons hebben vooral marktaandeel bij melk en fruitsappen. 3 Jaarverslag Fost Plus

6 Figuur 2. verhouding van de gewichten van de in België op de markt gebrachte drankverpakkingen 4. Om een beter beeld te krijgen van de verschillende verpakkingen werd gekozen om een kort overzicht te geven van de soorten verpakkingen op de Belgische markt Papier-karton Papier en karton zijn een veel voorkomend verpakkingsmateriaal. Zo is er meer dan ton papier-karton in omloop als verpakkingsmateriaal. Het is moeilijk hierover exacte recyclagecijfers te verkrijgen aangezien papier nog voor een hele reeks andere doeleinden (reclame, dagbladen, magazines...) wordt gebruikt. Papier is eenvoudig te recycleren. Hiervoor wordt het papier eerst opgelost in water. De verkregen pulp wordt vervolgens ontinkt en indien nodig worden de korte van de lange vezels gescheiden. Vervolgens wordt de pulp gedroogd en samengeperst. Van de verkregen vezels kan men vervolgens opnieuw papier maken. Doordat de kwaliteit van de vezels iedere keer vermindert, kan papier slechts 2 tot 5x worden gerecycleerd. Dit maakt dat ongeveer 70% van het papier in omloop afkomstig is van gerecycleerd papier, de rest wordt aangemaakt met nieuwe houtvezels 5 6. De energie nodig voor de productie van papier is relatief laag. Voor de productie van 1kg papier/karton wordt tussen de 464 en 560g CO 2 geproduceerd. De productiekost is lager wanneer gerecycleerd papier wordt gebruikt Jaarverslag Fost Plus DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials. 6

7 Papier is daarentegen niet het meest praktische verpakkingsmateriaal. Het kan niet worden gebruikt voor het verpakken van vloeistoffen en is niet meteen het stevigste materiaal. Papier heeft het voordeel dat het gemakkelijk te bedrukken is. Daarom wordt het vaak als tweede verpakking gebruikt naast een plastic film zoals bij ontbijtgranen of rijst. Hierdoor is een papieren verpakking in bepaalde gevallen enkel een marketinginstrument Glas Glazen verpakkingen worden uitsluitend gebruikt voor het verpakken van vloeistoffen, levenswaren die moeten worden bewaard in vloeistof (bv augurken op azijn) en semivloeistoffen zoals confituur, choco... Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen herbruikbare verpakkingen met statiegeld en wegwerpglas. Herbruikbare glazen flessen worden tot 10 tot 60x hergebruikt alvorens ze worden gerecycleerd (gemiddelde worden ze 20x hergebruikt). Niet-herbruikbare glazen flessen worden selectief opgehaald in glasbollen om vervolgens te worden gerecycleerd. Op de Belgische markt werd in 2005 ongeveer ton glas gebruikt als verpakkingsmateriaal. Hiervan is 67% afkomstig van flessen en 28% van bokalen. Het hoge gewicht van glas zorgt ervoor dat deze fractie goed is voor 48% van het totale opgehaalde afval (uitgedrukt in ton) door Fost Plus. Het recyclagepercentage ligt tegen de 100% van de verpakkingen die op de markt aanwezig zijn 9. Glazen drankverpakkingen zijn in veel gevallen hergebruikbaar. Grote uitzondering hier zijn de wijn en champagneflessen. Toch moet worden vermeld dat een aantal distributieketens ook hergebruikbare wijnflessen op de markt heeft gebracht de laatste jaren. Op de Belgische markt kan je een massa glazen verpakkingen terugvinden. Voor vloeistoffen zijn de meest gebruikte maten flessen van 0.2, 0.25, 0.5, 0.75 en 1l. Het gewicht van deze verpakkingen varieert sterk naargelang het type drank (zie tabel 10 ). Hierbij geldt als algemene regel dat koolzuurhoudende drank dikkere flessen vereist om de druk te kunnen weerstaan. Hierdoor zijn champagneflessen veel zwaarder dan wijnflessen van hetzelfde volume. Algemeen kan worden gesteld dat glazen verpakkingen ongeveer g verpakkingsafval opleveren per liter product. Lichte verpakkingen genereren vanzelfsprekend minder verpakkingsafval. Doordat er nog veel zware flessen worden aangeboden op de markt zit hierin een groot potentieel om het verpakkingsafval te reduceren. Product Cola Fles 200ml Gewicht verpakking 367g Bacardi Breezer 330ml 204.8g Chocovit 0.5l 238.4g Tönisteiner ABCE 0.75l 558g Champagne 0.75l g 8 J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging

8 Wijn 0.75l g Overige alcoholhoudende dranken (200ml) g Cola fles 1 l 939g Tabel 1: het gewicht van enkele glazen verpakkingen op de Belgische markt. Daarnaast is er een groot aanbod aan glazen verpakkingen (bokalen) voor voedingsproducten. Deze producten zijn steeds voor eenmalig gebruik en moeten na gebruik in een glasbol worden gedeponeerd. Hun gewicht kan worden afgelezen in de volgende tabel. Product Campina Room 250ml 179.7g Effi Abrikozen-passievrucht 330ml Ovamaltine Crunchy Cream 400ml Effi Yogonaise 500ml Gewicht verpakking 185g 203g 240g Tabel 2: het gewicht van enkele glazen verpakkingen op de Belgische markt. Wanneer we de levenscyclus van een glazen verpakking onder de loep nemen komen we tot het volgende verhaal. Glasproductie vergt veel energie. De basisgrondstof (zand) van glas moet worden gesmolten op 1500 C. en gemengd met een reeks van andere chemische stoffen. Daarna moet het glas worden bewerkt en gehard 11. Het is voornamelijk de eerste fase waar omwille van de hoge temperaturen veel energie voor nodig is en veel CO 2 wordt geproduceerd. Bij de recyclage van glas geldt hetzelfde. Hierdoor is de productie ervan zeer energie-intensief. Het transport van glas vergt eveneens veel energie door zijn grote gewicht en de moeilijkheid om glazen verpakkingen te stapelen. De voordelen van glas spelen vooral op het vlak van hergebruik en recyclage. Door de hoge selectieve inzamelingsgraad van glas, kan worden besloten dat er weinig tot geen glazen verpakkingsafval verloren gaat. De energie voor de productie voor glas zorgt voor bijna 600g CO 2 per kg glas. Het verschil tussen de productie van nieuwe materiaal en gerecycleerd glas is relatief klein 12. Cijfers van een Belgische Belspo studie liggen in dezelfde grootteorde met 650g CO 2 uitstoot per kg glas 13. Glazen flessen met statiegeld kunnen tot 60x worden hergebruikt en zelfs daarna kan het materiaal worden gerecycleerd. Vooral bierflessen worden vaak hergebruikt (40 tot 60x). Voor melkproducten daalt dit cijfer tot 15-25x en voor wijn tot 10x. Het hergebruik brengt vanzelfsprekend eveneens kosten met zich mee. De flessen moeten terug naar de fabriek worden getransporteerd en vervolgens worden schoongemaakt voor hergebruik. Toch is het milieuvoordeel van flessen met statiegeld aanzienlijk en loopt het volgens sommige DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. 8

9 schattingen op tot 80% in vergelijking met wegwerpglazen flessen.. Dit voordeel wordt kleiner door de oplopende transportkosten naarmate de afstand tussen productie-eenheid en de verkoopseenheid oploopt. Recyclage van glas drukt de productiekosten en zorgt voor een milieuoordeel van 15% ten opzichte van de productie van nieuwe glazen flessen. In het algemeen kan worden besloten dat glazen verpakkingen het voordeel hebben zeer weinig restafval te generen. Wel ligt de energetische kost voor productie erg hoog waardoor vooral eenmalige glazen verpakkingen veel energie kosten. Flessen met statiegeld daarentegen worden veelvuldig hergebruikt waardoor de energetische kost voor productie per volume-eenheid daalt. Voor deze flessen zorgt het transport tussen productie- en verkoopseenheid voor een bijkomende milieu-impact. Algemeen kan daarom worden gesteld dat herbruikbare flessen van lokale producenten het milieuvriendelijkste alternatief zijn Drankkartons Drankkartons worden gebruikt voor het verpakken van niet koolzuurhoudende dranken zoals melk en fruitsap. Daarnaast zijn er drankkartons voor producten zoals room, soep en poedersuiker. Mineraalwater wordt vreemd genoeg niet aangeboden in drankkartons op de Belgische markt. Dit is in andere Europese landen wel het geval. De Belgische markt omvat meer dan ton drankkartons, Hiervan wordt ongeveer ton selectief ingezameld en 72% gerecycleerd. De ophaling gebeurt via selectieve inzameling in de PMD zak (blauwe zak). Drankkartons zijn niet hergebruikbaar en bestaan uit drie materialen: papier (75%), polyethyleen (20%) en aluminium (5%). Ze kunnen niet worden hergebruikt maar worden gerecycleerd. Het recycleren kan gebeuren op 2 manieren. Een mogelijkheid is drankkartons te persen en verhitten. Hierdoor gaat alles aan mekaar kleven en ontstaat een isolatiemateriaal dat in de bouw kan worden gebruikt. Een andere optie is alles materialen losweken van mekaar. De vezels van het papier worden dan gebruikt voor gerecycleerd papier van te maken. De restfractie bestaat uit polyethyleen en aluminium. Deze kan worden gerecupereerd voor het maken van plastics en of worden gebruikt in de cementindustrie of als energiebron voor het drogen van papier. Beiden hebben als nadeel dat geen nieuwe drankkartons kunnen worden gemaakt uit de afvalresten. Voor de productie van 1kg drankkartons wordt 1280g CO 2 uitgestoten Drankkartons komen voor in een beperkt aantal maten. Zo zijn er de kleine drankkartons die voornamelijk worden gebruikt voor individuele porties. Deze bevatten 20ml vloeistof. Daarnaast zijn er de grotere hersluitbare drankkartons van 0.5l, 1l, 1.5l en 2l 1l. Het gewicht van de drankkartons is afhankelijk van de grootte van de verpakking. De verpakkingen van 1 l schommelen tussen de 30 en de 40g. Die van 0.5 l wegen tussen de 15 en de 20g en de kleinste maat weegt minder dan 10g (0.2l). Dit doet besluiten dat drankkartons ongeveer 30 à 50g verpakkingsafval opleveren per liter product. De levenscyclus van drankkartons begint met de productie van drie grondstoffen: papier, aluminium en polyethyleen (zie verder). De drie samen zorgen voor een lichte verpakking die gemakkelijk kan worden gestapeld en getransporteerd. Het nadeel van drankkartons is de recyclage ervan. Hergebruik is sowieso niet mogelijk. Bij de recyclage is het onmogelijk terug een nieuw drankkarton te produceren en J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. 9

10 de afvalstromen zijn dan ook steeds laagwaardig. De hoeveelheid verpakkingsafval per liter product vergroot naarmate de verpakkingen kleiner worden. Er moet worden opgemerkt dat het hier gaat om kleine verschillen. Zo levert een omschakeling van drankkartons van 1l naar 1.5l slechts 9% minder verpakkingsmateriaal op per liter product 19. Product Bio room 200ml 8.2g GB Light room 200ml 8.3g Nr 1. room 200ml 7.9g Balade Room 250ml 13.4g Minute Maid 1l 38.7g Sunland Sinaasappelsap 1l 30.5g Spa sinaasappel-mango 1l Gewicht verpakking 48g Tropical Sap 1l 30.4g Plastic Tabel 3: het gewicht van enkele rankkartons op de Belgische markt. Plastic kan worden onderverdeeld in verschillende soorten verpakkingen. In totaal was er in 2006 op de Belgische markt ton plastic onder de vorm van verpakkingen aanwezig. Hiervan werd 34.1% gerecycleerd. Enerzijds zijn er de plastic flessen die voorkomen onder de vorm van PET en HDPE (high density poly ethyleen). Hiervan zijn is ruim ton aanwezig op de Belgische markt. Ongeveer 70% hiervan wordt gerecycleerd. Daarnaast zijn er plastic verpakkingen voor yoghurt en boter, plastic blisters en kunststof bakjes voor het verpakken van fruit en verschillende types flacons voor non-food producten zoals shampoo, detergent HDPE HDPE of high density polyethyleen worden gebruikt voor het verpakken van zowel voedings- als niet-voedingsproducten. De meeste verpakkingen van vloeibare zepen, detergent en andere huishoudmiddelen bestaan uit HDPE net zoals een aantal melk en yoghurtverpakkingen. De ophaling van deze verpakkingen gebeurt via selectieve inzameling in de PMD zak (blauwe zak). HDPE wordt gemaakt op basis van petroleum. Voor de productie van 1kg HDPE is ongeveer 1.75l petroleum nodig als grondstof en voor de 19 M. Hekkert, L. Joosten, E. Worrell Material efficiency improvement for European packaging in the period

11 energieproductie 20. Voor de productie van HDPE wordt ongeveer 3.5kg CO 2 uitgestoten per kg geproduceerd materiaal. Dit cijfer wordt drastisch verlaagd als gerecycleerd materiaal wordt gebruikt (2.3kg CO 2 per kg geproduceerd materiaal) 21. HDPE kan worden gerecycleerd tot zijn oorspronkelijke vorm maar wordt meestal gebruikt voor het maken van laagwaardigere toepassingen zoals vuilnisbakken, rekken, bidons... Dit gebeurt via het wassen en vermalen van de stoffen. Hierbij ontstaan kleine korrels die kunnen worden gesmolten voor toepassing in andere producten. In de meeste flessen wordt 25% gerecycleerd HDPE teruggevonden 22. HDPE flessen bestaan in alle maten. Het gaat voornamelijk om flacons kleiner dan 1l. De vormen zijn zeer uiteenlopend en hangen vooral voor niet-voedingsproducten af van de wensen van de producent. Een fles van een halve liter weegt ongeveer 23g, voor 0.75l en 1l is dit respectievelijk 33g en 35g. Dit leidt tot de conclusie dat een HDPE verpakking ongeveer 35 tot 50g per liter product weegt. Toch zijn er ook hier grote verschillen te noteren. Zo weegt een fles van 1l van een merk Javel75.3g. Vanzelfsprekend genereren deze zwaardere flessen meer verpakkingsafval. Wanneer de volledige levenscyclus van HDPE wordt bekeken, kan worden gesteld dat het als grootste voordelen heeft dat het een zeer licht materiaal is en gemakkelijk kan worden gerecycleerd. Nadelen zijn dat de recyclage leidt tot laagwaardige toepassingen en de input van fossiele brandstoffen in het productieproces. Product Vitalinea Room 250ml 23.9g Campina Melk 500ml Gewicht verpakking 24g Candia Melk 500ml 21.9g Campina Togho drink 500ml 27g Yop Yoghurt 750ml 35.3g Danone Melk 1l 38.8g La Croix Javel 1l 75.3g Carolin Javel 1.5l 73.3g Bref Javel'Net 2l 77.6g 20 Tabel 4: het gewicht van enkele HDPE verpakkingen op de Belgische markt. 21 DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials

12 PET PET of poly ethyleen tereftalaat wordt vooral gebruikt voor het verpakken van mineraal water, bruisende frisdranken en overige dranken. Er bestaan zowel herbruikbare als niet-herbruikbare PET-flessen op de Belgische markt. Het verschil zit in het feit dat herbruikbare PETflessen kunnen worden blootgesteld aan een temperatuur van 75 C. Hierdoor wordt het mogelijk ze uit te wassen en te hergebruiken. Het overgrote deel zijn niet-herbruikbare PET-flessen. Je kan ze vinden onder een breed gamma van formaten gaande van kleine verpakkingen van 0.2l tot megaflessen van 2l en meer. De ophaling gebeurt via selectieve inzameling in de PMD zak (blauwe zak). De flessen worden gerecycleerd indien ze in voldoende mate aanwezig zijn op de markt. Concreet betekent dit dat kleurloze, blauwe en groene PET-flessen worden gerecycleerd, de overige niet. De recyclage gebeurt door het wassen en versnipperen van de flessen. Het overgebleven plastic wordt omgevormd tot korrels die worden hersmolten en gebruikt voor andere toepassingen ondermeer in de textielsector. Er zijn eveneens PET-flessen op de markt die bestaan uit meerdere lagen (waarvan de middenste laag uit gerecycleerd materiaal bestaat). Deze flessen kunnen voor 25% uit gerecycleerd materiaal bestaan. PET-flessen produceren bij de productie ongeveer 3.6kg CO 2 per kg verpakkingsmateriaal. Indien gerecycleerd materiaal kan worden gebruikt, daalt dit cijfer met ruim 30% 23. Cijfers uit een Belgische studie geven een hoger cijfer van 4.3kg CO 2 per kg verpakkingsmateriaal aan 24. Dit cijfer geldt houdt geen rekening met eventueel gebruik van gerecycleerd materiaal. Wanneer wordt gekeken naar het gewicht, zijn er grote verschillen tussen flessen van hetzelfde volume. Dit maakt dat sommige PETflessen tot meer dan 50% zwaarder zijn dan vergelijkbare varianten. Product Coca-Cola 250ml 25.5g Oasis pocket 250ml 19.5g Nalu 250ml 31.7g Tian Tey 330ml 29.4g Fanta lemon 0.5l Gewicht verpakking 25g Sunland ananassap 1l 52.1g GB bronwater 1.5l 33.2g Fanta 1.5l Pepsi cola 1.5l 23 DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. 49g 48g 12

13 Oasis Agrum 2l 62g Tabel 5: het gewicht van enkele PET- verpakkingen op de Belgische markt. Herbruikbare PET-flessen kunnen tot 30x worden hergebruikt, maar door beschadigingen bij het vullen van de flessen moeten bepaalde exemplaren vroeger uit omloop worden genomen. Deze herbruikbare PET-flessen zijn zeldzaam op de Belgische markt maar worden onder meer gebruikt voor melk. De levenscyclus en de impact op het leefmilieu van PET-flessen is sterk verschillend wanneer wordt gekeken naar herbruikbare of nietherbruikbare PET-flessen. Herbruikbare PET-flessen zijn licht en kunnen meermaals worden hergebruikt. Dit maakt dat deze flessen een beperkte impact hebben op het leefmilieu. Niet-herbruikbare PET-flessen zijn licht en kunnen worden gerecycleerd. Het nadeel is dat bij de recyclage slechts een deel (25%) van het oorspronkelijke materiaal kan worden gebruikt. Dit maakt dat het merendeel van de gebruikte PET-flessen worden omgevormd tot laagwaardigere materialen. Daarbij komt dat niet alle PET-flessen worden gerecycleerd OVERIGE PLASTIC VERPAKKINGEN (LDPE, PP EN PS) LDPE (low density poly ethyleen), PP (polypropyleen) en PS (polystyreen) zijn materialen die in een brede waaier van toepassingen worden gebruikt. Dit is ondermeer het geval in plastic zakjes, plastic films, yoghurtpotjes, botervlootjes, piepschuimen bakjes... Deze soorten plastic hebben gemeen dat ze zeer licht zijn en onder veel verschillende vormen (geëxpandeerd, geëxtrudeerd...) kunnen voorkomen. De eigenschappen worden afgestemd op de toepassing waarvoor het materiaal wordt gebruikt. Het grote nadeel is dat deze verpakkingen niet worden gerecycleerd en bij het restafval terechtkomen. Allen worden geproduceerd op basis van petroleum waardoor ze bijdragen tot de depletie van de natuurlijke grondstoffen. Product Danone Essensis (110ml) 5.5g Danone Vitalinea (175ml) 7.3g Alpro Soja (140ml) 4.9g Colactif (250ml) 15.6g Gewicht verpakking Tabel 6: het gewicht van enkele plastic verpakkingen op de Belgische markt. De productiekost voor PS, PP en LPDE per kg verpakkingsmateriaal ligt erg hoog. LDPE scoort het hoogst met 3.7kg CO 2 per kg verpakkingsmateriaal, gevolgd door PP met 2.8kg en PS met 2.7kg DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials. 13

14 Blik Er zijn twee soorten blik op de Belgische markt aanwezig: aluminium en staal. Samen gaat het om ruim 80Kton (2006). Beiden worden voornamelijk gebruikt voor het bewaren van voedingsproducten. Hierbij gaat het voornamelijk om (fris)dranken, groenten en soepen. Daarnaast zijn er kleinere hoeveelheden op de markt onder vorm van spuitbussen en dozen. Het grote voordeel van blik is dat in België 93% van de verpakkingen op de markt worden gerecycleerd. Daarnaast werden inspanningen gedaan om het gewicht van de verpakkingen te reduceren zoals wordt geïllustreerd in de onderstaande grafiek 26. Figuur 3: relatieve gewichtsafname van metalen verpakkingen de laatste 25jaar STAAL De grondstof voor de productie van stalen blikken is ijzererts. Voor de winning hiervan en de productie zijn grote hoeveelheden fossiele brandstof nodig. Recyclage kost aanzienlijk minder energie. Voor de productie van 1 ton staal kan zo 65% energie worden bespaard. Anders gesteld gaat het om 1500kg ijzererts en 500kg steenkool 27. Een andere studie stelt dat voor de productie van 1kg staal 3kg CO

15 wordt geproduceerd. Dit cijfer daalt tot 2.3kg indien gerecycleerd staal wordt gebruikt. 28 Een Belgische studie komt tot een cijfer van 1.6kg CO 2 per kg staal 29. Product Ananas Dole 220ml STAAL 46.8g Sunland sinaasappelsap 330ml STAAL 28.4g Oasis pocket 330ml STAAL 24.4g Ananas Sirop GB 550ml STAAL 84.9 Gewicht verpakking Tabel 7: het gewicht van enkele stalen verpakkingen op de Belgische markt. Het voordeel van stalen blikken is hun geringe gewicht en de mogelijkheid om producten te beschermen tegen lichtinval. Daarnaast worden stalen blikken in grote hoeveelheden gerecycleerd en kunnen ze gemakkelijk worden gescheiden dankzij hun magnetische eigenschappen. Het nadeel is dat de productie veel energie vergt. 28 DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. 15

16 Figuur 4: Evolutie van het gewicht van een stalen blikje de laatste 35jaar ALUMINIUM Aluminium komt dus niet enkel voor als onderdeel van drankkartons, maar ook onder vorm van blikjes (43%), spuitbussen (7%) en dozen (11%). In totaal ging het in 2006 om 10.5kTon. Voor de aanmaak van 1kg aluminium is 3.7kg bauxiet nodig. De productie van aluminium kost veel energie en is sterk vervuilend. Ter illustratie: voor de productie van 1kg aluminium wordt 10kg CO 2 geproduceerd. Bij recyclage van aluminium daalt de CO 2 productie met maar liefst 65% 30. Een Belgische studie schat de CO 2 productie zelfs nog 10% hoger in 31. Daarnaast komen onder andere fluorgas, PAK's (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen) en kwik vrij bij de productie 32. Daartegenover staat dat aluminium volledig kan worden gerecycleerd. Bij de recyclage kan 95% van de energie worden bespaard in vergelijking met de productie op basis van nieuwe grondstoffen DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging

17 Product Gewicht verpakking Fanta 250ml ALU 10.9g Isostar 250ml ALU 11.5g Mega Force 250ml ALU 11.2g Tao 250ml ALU 11.5g Bonaqua 330ml ALU 13.5g Tabel 8: het gewicht van enkele aluminium verpakkingen op de Belgische markt. Het gewicht van aluminium blikjes is de laatste jaren sterk gedaald. Zo werd over een periode van 20jaar ( ) een reductie bereikt van meer dan 5g oftewel meer dan 25%. Figuur 5: de gewichtsafname van aluminium blikjes over de laatste 25jaar 34 Wanneer de levenscyclus van aluminium verpakkingen wordt bekeken is het voordeel dat ze licht (vaak meer dan 50% minder dan stalen blikken) zijn en volledig kunnen worden gerecycleerd. Het grootste nadeel is de enorme milieukost bij de productie. Dit geldt zowel op vlak van energieconsumptie als voor de productie van schadelijke gassen die vrijkomen tijdens het productieproces Bioplastics Er zijn momenteel drie methoden om bioplastics te produceren. Een eerste methode is op basis van biopolymeren afkomstig uit biomassa van bijvoorbeeld, hout, aardappelen, maïs... Daarnaast bestaat de mogelijkheid om monomeren afkomstig uit landbouwproducten zoals melkzuur chemisch te polymeriseren. Deze groep wordt ook wel de biopolyesters genoemd. Ze kunnen worden 34 Ecolas & PIRA Study of the implementation of directive 94/62/EC on packaging and packaging waste and options to strengthen prevention and re-use of packaging. 17

18 gemaakt op basis van maïs, aardappelen of afvalstromen zoals wei en melasse. Ten slotte zijn er de bioplastics afkomstig uit synthese door bacteriën, gisten of planten 35. Daarnaast zijn er composteerbare verpakkingen op basis van synthetische polyesters. Deze producten zijn composteerbaar niet geproduceerd op basis van hernieuwbare grondstoffen. Voor composteerbare verpakkingen bestaat een Europese norm (EN en de gelijkwaardige ISO 17088). Deze norm omschrijft dat composteerbare verpakkingen moeten voldoen aan een aantal voorwaarden: Alle onderdelen en materialen van het product inherent biologisch afbreekbaar zijn; Het totale product voldoende uiteenvalt gedurende het composteerproces; Het product geen nadelig effect heeft op het composteerproces; De kwaliteit van de compost niet nadelig wordt beïnvloed. Uit LCA's blijkt dat de productiefase van bioplastics een doorslaggevende rol speelt in de impact op het leefmilieu. Hierdoor hebben bioplastics afkomstig uit hernieuwbare bronnen een milieuvoordeel op de biologisch afbreekbare verpakkingen. Dit betekent dat het introduceren van bioplastics bijdraagt tot het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen 36. Bioplastics hebben ongeveer dezelfde eigenschappen als klassieke plastics met één verschil: ze kunnen minder goed tegen verhitting BIOPLASTICS OP BASIS VAN BIOPOLYMEREN Deze groep van bioplastics kan nog verder worden opgedeeld in plastics op basis van zetmeel of op basis van cellulose. Plastics op basis van zetmeel zijn meestal afkomstig uit aardappelen, tarwe of rijst en wordt via extrusie verwerkt tot TPS (thermoplastisch zetmeel). Om de watergevoeligheid te verlagen, kunnen biologische weekmakers of bioplastics op basis van aardolie (zie verder) worden toegevoegd. De plastics laten weinig CO 2 door, maar hebben een hoge doorlaatbaarheid van waterdamp. Hierdoor zijn ze erg geschikt voor verpakkingen in de voedingsindustrie. Het minpunt is dat het moeilijk is transparante folies te ontwikkelen. Momenteel zijn de belangrijkste toepassingen draagtassen, folies en piepschuimbakjes. Cellulose wordt voornamelijk gewonnen uit bomen en wordt de basis van drie soorten biologisch verpakkingsmateriaal. Allereerst zijn er de natuurlijke cellulosevezels die beter gekend zijn als papier of karton (Zie hierboven). Daarnaast is er cellofaan dat wordt verkregen door het verwerken van cellulosevezels. Voor dit ingewikkelde proces zijn veel organische oplosmiddelen nodig. Doordat cellofaan niet goed afsluitbaar is, wordt het noodzakelijk een afsluitende laag aan te brengen. Deze kan tegenwoordig eveneens uit biologisch afbreekbaar materiaal worden gemaakt. Daarnaast is er ook nog gemodificeerd zetmeel, maar dit materiaal voldoet niet aan de Europese normen voor biologische afbraak. Voorbeelden hiervan zijn celluloseacetaat, -butyraat en -propionaat. Het voordeel van deze materialen is dat ze zeer transparant zijn. Ze kunnen dan ook worden gebruikt voor het verpakken van groenten, fruit, koekjes, snoepgoed BIOPLASTICS OP BASIS VAN MONOMEREN De meest voorkomende bioplastic op basis van monomeren is PLA (polymelkzuur). Polymelkzuur wordt gevormd op basis van melkzuur dat op zijn beurt afkomstig is van de fermentatie van suikers of zetmeel. Hiervoor kunnen verschillende bronnen worden gebruikt zoals 35 OVAM, Dossier: "PLA en andere bioplastics" 36 Christiaan Bolck. Bioplastics. 18

19 maïs, melkwei. Hierna wordt het melkzuur gepolymeriseerd. PLA kan worden gevormd tot films, flessen of piepschuim. Het materiaal is waterbestendig en transparant. Het kan worden gebruikt voor vele verschillende verpakkingstoepassingen. Doordat er eveneens vezels van kunnen worden gemaakt zijn er mogelijke toepassingen in de textielnijverheid. Daarnaast is er een nieuwe generatie monomeer bioplastic PTT (PolyTrimethyleenTereftalaat). Deze is nog maar weinig beschikbaar op de Europese markt BIOPLASTICS GEVORMD DOOR MICROÖRGANISMEN Plastics zoals PHA (polyhydroxyalkanoaten) kunnen worden geproduceerd door genetisch manipuleerde planten of gisten. Ook bacteriën kunnen hiervoor worden ingezet. Deze organismen kunnen verschillende monomeren aanmaken. Hierdoor kan een breed gamma aan plastics worden geproduceerd. De eigenschappen verschillen naargelang de monomeer en het productieproces dat wordt gebruikt. De mogelijkheden lopen uiteen van flexibele rubberachtige materialen tot rigide structuren. Momenteel worden ze enkel op beperkte schaal geproduceerd, maar veel bedrijven doen onderzoek om de hoge kostprijs te laten zakken BIOLOGISCH AFBREEKBARE PLASTICS OP BASIS VAN AARDOLIE De mogelijkheid bestaat om plastics op basis van aardolie biologisch afbreekbaar te maken. Een voorbeeld hiervan is PCL (polycaprolacton). Deze producten lijken op de klassieke polyesters maar zijn relatief duur. Ze worden dan ook vaak gebruikt in combinatie met bioplastics op basis van zetmeel om de doorlaatbaarheid te verminderen. Toepassingen situeren zich vooral op het vlak van folies en zakken SECUNDAIRE VERPAKKINGEN Secundaire verpakkingen worden gebruikt voor het makkelijker transporteren, stockeren en presenteren van individuele verpakkingen. De materialen die hiervoor worden gebruikt zijn vaak dezelfde als bij primaire verpakkingen. Hierbij kunnen drie grote groepen worden afgelijnd: papier-karton, plastic film en plastic zakjes. Een becijferde inschatting van de markt van secundaire verpakkingen is erg moeilijk te maken omdat er geen cijfers beschikbaar zijn. Papier-karton en plastic folies werden uitvoerig besproken in het hoofdstuk over primaire verpakkingen. Het meest bekende voorbeeld van secundaire verpakkingen uit papier of karton hiervan zijn kartonnen dozen voor het transport van meerdere drankkartons of chipszakken of de papieren zakken die worden gebruikt om boodschappen in te doen. Wat betreft de plastic films gaat het vooral om stevige soorten plastic film die worden gebruikt voor het samenhouden van blikken. Het merendeel van deze films zijn gemaakt uit LDPE. Daarnaast zijn er de plastic zakken die voorkomen in alle maten, kleuren en vormen. Ze worden in alle sectoren gebruikt en aangepast naargelang de behoeften van de consument/verkoper. Het zijn verpakkingen die meer en meer onder druk komen te staan. In supermarkten worden geen gratis plastic zakjes meer aangeboden en wordt de nadruk gelegd op herbruikbare plastic zakken en biologisch afbreekbare alternatieven. Hierdoor is het moeilijk op dit moment een idee te krijgen van het aantal plastic zakken dat wordt gebruikt in België. Bijkomende moeilijkheid is dat plastic zakken zijn ingeburgerd in de detailhandel en andere winkelketens. Plastic zakken bestaan voornamelijk uit LDPE of PP. Deze materialen werden besproken in het hoofdstuk van primaire verpakkingen TERTIAIRE VERPAKKINGEN In de categorie van de tertiaire verpakkingen worden verpakkingen teruggevonden waarmee de consument niet in contact komt. Het gaat om verpakkingen die worden gebruikt om goederen te transporteren. In deze studie is het daarom minder interessant hier dieper op in te gaan. Daarom zullen de tertiaire verpakkingen enkel in het kort worden besproken zonder dieper in te gaan op details. 19

20 Tertiaire verpakkingen vallen onder bedrijfsverpakkingen en maken hiervan het grootste deel uit. Wanneer wordt gekeken naar de Belgische cijfers inzake bedrijfsverpakkingen valt het op dat het merendeel van de verpakkingen in tegenstelling tot de meeste consumentenverpakkingen wordt hergebruikt. Dit is logisch aangezien de meeste bedrijfsverpakkingen niet in contact staan met het product maar enkel in contact met de consumentenverpakkingen. Het gaat hierbij voornamelijk om paletten en andere transportverpakkingen. Hierdoor kan zonder veel hinder de transportverpakking opnieuw worden gebruikt. De grote uitzondering op deze regel is papier en karton. Deze worden makkelijker beschadigd tijdens het transport en staan in bepaalde gevallen wel in contact met het product. Dit verklaart het hoge aantal eenmalige verpakkingen in de categorie karton en papier 37. Figuur 6: cijfers voor het gebruik van herbruikbare en eenmalige tertiaire verpakkingen in België TOTALE MILIEU-IMPACT PRIMAIRE VERPAKKINGEN De totale impact van verpakkingsafval in België kan op verschillende manieren worden bekeken. Zo moet worden rekening gehouden met de productiekost van de verpakkingen, de hoeveelheid afval dat werd gegenereerd, de recycleerbaarheid ervan en een reeks van andere factoren. Hierbij zal vooral worden gekeken naar de impact van primaire verpakkingen aangezien in deze studie hierop de nadruk ligt. Figuur 7: evolutie van de inzamelresultaten in de geïntensifieerde projecten (enkel verpakkingen). Wanneer wordt gekeken naar de selectieve inzameling van verpakkingsmateriaal blijkt dat de gemiddelde Belg jaarlijks bijna 63kg verpakkingsmateriaal selectief inzamelt. Dit kan worden onderverdeeld in ruim 30kg glas, bijna 18kg papier/karton en 15kg PMD (Plastic, Metaal, drankkartons) 38. Hieruit blijkt eveneens dat er elk jaar meer verpakkingsafval selectief wordt ingezameld. Dit is een

21 goede zaak aangezien deze grote selectieve inzameling gevolgd door recyclage een behoorlijke milieuwinst vertegenwoordigt. Dit geldt zowel op het vlak van de recuperatie van grondstoffen als van de uitstoot van CO 2 en andere toxische stoffen bij het productieproces. Dit komt doordat recyclage en hergebruik vaak minder intensieve processen zijn dan productie op basis van nieuwe grondstoffen. Figuur 8: Procentuele samenstelling van de PMD-zak in België. In de PMD-zak zit gemiddeld nog 15% restafval. Daarnaast is het gewicht verdeeld over plastic flessen en flacons (42%), drankkartons (11%) en metalen verpakkingen (30%). Opvallend is ook dat de plastic zakken 2% van het totale gewicht uitmaken. In totaal werd volgens Fost Plus in ton verpakkingsmateriaal op de markt gebracht. Het grootste aandeel hiervan is glas en papier. Daarnaast is er een groot aandeel niet valoriseerbaar afval (LPDE, PP, PS...). 21

22 Figuur 9: Hoeveelheden verpakkingsmateriaal op de Belgische markt. Met behulp van deze cijfers en uitgaande van een Deense en een Belgische LCA-studie is het mogelijk de CO 2 uitstoot te berekenen die vrijkomt bij de productie van de Belgische verpakkingen. Hieruit blijkt dat de totale CO 2 -uitstoot kan worden geschat op grosso modo ton. Hierbij werd uitgegaan van het best mogelijke scenario (hoog percentage aan recyclage). Dit is minder dan 1% van de totale uitstoot van broeikasgassen in België. Materiaal Glas ton CO 2 HDPE ton CO 2 Drankkartons ton CO 2 Aluminium ton CO 2 Staal ton CO 2 39 DEPA (Danish Environmental Protection Agency) Environmental Impact of Packaging Materials. CO 2 uitstoot gerelateerd aan de productie van de totale Belgische markt 40 J. Theunis, Greenhouse gas emissions and material flows PART II: Production and use of beverage packaging. 22

23 Papier/karton ton CO 2 Overige ton CO 2 Tabel 9: De CO2 uitstoot voor de productie van de verschillende soorten verpakkingen op de Belgische markt.. Vanzelfsprekend zeggen deze cijfers weinig aangezien het absolute hoeveelheden verpakkingsafval betreft en niet op de verpakte hoeveelheden. Om hiervan een idee te krijgen, moeten LCA-studies worden uitgevoerd. Deze worden behandeld in hoofdstuk 3. Naast de milieu-impact van de productie van de materialen en de afvalfase, mag de milieukost van het transport van de selectieve ophaling niet worden vergeten. In 2006 werd ton afval opgehaald. Hiervoor waren ruim transporten nodig. Een conservatieve schatting van 100 km per transport en een verbruik voor vrachtwagens van 600 g/km/ton geeft een totale CO 2 uitstoot voor het transport van verpakkingsafval van ruim ton. Figuur 10: Aantal transporten voor de inzameling van de verschillende soorten verpakkingsmateriaal. Wanneer deze cijfers worden opgeteld bij de CO 2 uitstoot noodzakelijk voor de productie van verpakkingsafval, wordt een totale uitstoot van meer dan 1 miljoen ton CO 2 per jaar verkregen BESLUIT Uit dit hoofdstuk is gebleken dat er veel verschillende verpakkingsmaterialen kunnen worden gebruikt. Het gebruik van een bepaald verpakkingsmateriaal hangt af van meerdere factoren. Zo wordt rekening gehouden met het product dat moet verpakt worden. Hierbij spelen criteria als lichtgevoeligheid, vloeibaar/vast,... een grote rol. Een frisdrank kan nu eenmaal niet in een papieren verpakking worden aangeboden. Daarnaast zijn er een reeks economische keuzes die worden gemaakt bij de keuze van verpakkingsmaterialen. Niet iedere verpakking heeft hetzelfde prijskaartje en de waarde van het te verpakken product kan eveneens het type verpakking beïnvloeden. De cijfers tonen aan dat in België grote hoeveelheden verpakkingsafval worden ingezameld. Sommige hiervan worden hergebruikt, andere gerecycleerd of in bepaalde gevallen verbrand (met warmterecuperatie) of gestort. De end-of-life fase van het verpakkingsafval hangt vaak samen met het soort materiaal dat wordt gebruikt. Sommige verpakkingssoorten lenen zich nu eenmaal beter voor hergebruik dan andere. 23

24 De totale milieu-impact van verpakkingafval is moeilijk in te schatten. Voor één parameter, de CO 2 uitstoot, werd een inschatting gemaakt van de totale impact in vergelijking met andere sectoren. Hieruit blijkt dat de productie en het transport van verpakkingsafval iets minder dan 1% van de totale CO 2 uitstoot in België voor hun rekening nemen. De milieu-impact van de productie van verpakkingsmaterialen kan worden ingeschat op basis van gegevens uit de literatuur. Hierbij blijkt dat er grote verschillen zijn tussen de diverse productieprocessen. Dit maakt het erg moeilijk om de verschillende productiefasen tegen elkaar af te wegen. Daarbij is moeilijk om een energie-intensief productieproces dat gebruik maakt van gerecycleerde materialen af te wegen tegen een verpakking die niet-hernieuwbare grondstoffen verteert maar slechts weinig energie nodig heeft voor zijn productie. Er bestaat immers geen maatstaf om energieverbuik met consumptie van primaire grondstoffen te vergelijken. Dit doet besluiten dat verpakkingsmaterialen tegen elkaar moeten worden afgewogen voor een zelfde productcategorie. Drankverpakkingen kunnen niet worden vergeleken met vleesverpakkingen of andere productgroepen. Om een goede vergelijking te maken van de diverse verpakkingsmaterialen bestaat er een wetenschappelijke methode: de levenscyclusanalyse of LCA. In het volgende hoofdstuk zal een overzicht worden gegeven van de belangrijkste LCA-studies die zijn verschenen op het vlak van verpakkingsafval, om zo tot enkele aanbevelingen voor zowel consumenten als beleidsmakers te proberen komen. 24

25 3. LCA 3.1. DEFINITIE LCA LCA of 'life cycle analysis" is een bekend begrip geworden in de milieuwetenschappen. Volgens ISO is de definitie ervan: "A systematic set of procedures for compiling and examining the inputs and outputs of materials and energy and the associated environmental impacts directly attributable to the functioning of a product or service system throughout its life cycle" Dit komt erop neer dat de levensloop van een product wordt onderzocht en geëvalueerd in functie van de milieu-impact die het veroorzaakt. Concreet gebeurt dit in 4 fasen: 1. In de eerste fase wordt het doel en de methodologie van de studie besproken. 2. In de tweede fase worden de gegevens verzameld met betrekking tot de levensloop van het product. 3. In de derde fase worden de gegevens verzameld in fase 2 gebruikt om de impact van de verschillende processen toe te kennen aan een reeks van categorieën zoals opwarming van de aarde, verzuring In de laatste fase worden de belangrijkste bijdragen geanalyseerd en getracht een antwoord te geven op de vraag wat er kan worden geleerd uit deze studie 41. Een van de grootste problemen van LCA-studies is dat de resultaten vaak enkel bruikbaar zijn voor de specifieke omstandigheden waarin het onderzoek gebeurde en dat extrapolatie enorm moeilijk zoniet onmogelijk is. Dit maakt dat conclusies uit LCA-studies uitgevoerd in het buitenland slechts met de grootste voorzichtigheid kunnen worden toegepast op de Belgische situatie. Een ander nadeel is dat LCA-studies zich steeds beperken tot een beperkt domein. Hierdoor is het onmogelijk een overkoepelende LCAstudie te maken van de volledige verpakkingsafvalproblematiek, maar zullen steeds deeldomeinen onder de loep worden genomen. Deze studie zal een overzicht geven van de verschillende LCA-studies die de afgelopen jaren zijn uitgevoerd en hieruit trachten een reeks van aanbevelingen te halen naar beleidsmakers en consumenten toe. Dit zal gebeuren door een korte omschrijving te geven van de onderzochte studies aangevuld met hun conclusies. Indien noodzakelijk zal een inschatting worden gemaakt van de mogelijkheid om de resultaten toe te passen op de Belgische situatie ONDERZOCHTE LCA-STUDIES Winkelzakken Carrefour (Frankrijk) bestelde in 2004 een studie over de ecobalans van winkelzakjes 42. Hieruit kan worden besloten dat de productiefase de meeste impact heeft op het leefmilieu. Dit is niet onverwacht gezien het geringe gewicht van winkelzakjes gedurende

26 het transport. Daarnaast is het belangrijk te vermelden dat vooral de productie van de grondstoffen een grote impactfactor heeft. De omvorming van de grondstof tot winkelzakjes is minder energie-intensief maar kan niettemin een grote impact hebben op de fotochemische oxidatie gebruikt bij de productie van de inkt. De end-of-life fase draagt vooral bij tot de productie van afval, het broeikaseffect en de productie van dioxines. Voor de studie werden verschillende scenario's uitgewerkt en berekend. Hierbij werd ondermeer rekening gehouden met de verwerkingsfase, het aantal keren dat een zak werd hergebruikt,... Er werd gekeken naar de volgende impactcategorieën: primaire energieconsumptie, watergebruik, productie van broeikasgassen, verzuring van de atmosfeer, vorming van fotochemische oxydanten, eutrofiëring en afvalproductie. Er moet worden opgemerkt dat voor de papieren zakken en zeer laag cijfer werd gebruikt voor de selectieve ophaling. Er werd uitgegaan dat slechts 45% van de papieren zakken worden gerecycleerd. Bekeken vanuit Belgisch standpunt is dit een erg laag cijfer. In het basisscenario waarbij alle wegwerpzakken slechts één keer worden gebruikt (uitgezonderd de herbruikbare zak), blijkt dat de herbruikbare zak een betere keuze is wanneer deze minimaal 4keer wordt gebruikt. Hoe meer de zak wordt hergebruikt, hoe kleiner de milieu-impact wordt. Wanneer hij 20x wordt hergebruikt, is de impactfactor op het milieu voor alle categorieën 5x verkleind. Indicator primaire energieconsumptie PE wegwerp Herbruikbare N=2 Herbruikbare N=4 Herbruikbare N=5 Herbruikbare N=20 Papier watergebruik productie broeikasgassen van verzuring van de atmosfeer vorming fotochemische oxydanten van eutrofiëring afvalproductie bioplastic Tabel 10: vergelijking van de relatieve milieu-impact van verschillende soorten plastic zakken in vergelijking met een klassieke PE wegwerp zak. (* aantal keer dat de plastic zak hergebruikt werd) 42 Ecobilan Price Waterhouse Coopers Evaluation des impacts environnementaux des sacs de caisse Carrefour. 26