Kettingreacties. Lesmateriaal, 1-3 VMBO Docentenhandleiding. Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO

Transcriptie

1 Kettingreacties Lesmateriaal, 1-3 VMBO Docentenhandleiding Dit lesmateriaal is voor gebruik in de klas én in NEMO Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

2 Informatie bij dit lesmateriaal NEMO en onderwijs NEMO heeft een uitgebreid gratis educatief aanbod waarmee u uw bezoek aan NEMO kunt verdiepen. Het aanbod sluit aan op de kerndoelen uit het curriculum van het voortgezet onderwijs. Lesmateriaal Kettingreacties Voor u ligt het lesmateriaal Kettingreacties van Science Center NEMO. Dit lesmateriaal is geschikt voor klas 1 t/m 3 VMBO. Na het uitvoeren van dit materiaal hebben leerlingen een goed beeld van de belangrijkste principes van kettingreacties; actie en reactie en (overbrengen van) energie. Doelgroep Lesdoelen Kerndoelen Inhoud Klas 1 t/m 3 VMBO De leerlingen: activeren hun voorkennis; maken kennis met verschillende soorten energie; ontdekken de rol van kracht bij energieoverbrengingen; raken bekend met de term potentiële energie; ervaren energie-overbrengingen door zelf een kettingreactie te bouwen; leren samenwerken door hun eigen onderdeel van de kettingreactie te verbinden met kettingreacties van hun klasgenoten; Kerndoel 29, 31, 32, 33, leergebied Mens en natuur Het lesmateriaal bestaat uit 4 modules: Een inleidende les in de klas waarbij de leerlingen kennis maken met kettingreacties. Een bezoek aan de NEMO demonstratie Kettingreactie in NEMO. Een workshop Kettingreacties in NEMO. Deze workshop reserveert u voorafgaand aan uw bezoek aan NEMO. Een verdiepende les in de klas waarbij elk tweetal een presentatie maakt die van het eigen onderdeel beschrijft van welke soorten energie sprake is. De vier modules sluiten inhoudelijk op elkaar aan en vormen een logische lessenreeks. U kunt ervoor kiezen om alleen de werkbladen bij de tentoonstelling en / of de workshop in NEMO te doen. Docentenhandleiding In deze docentenhandleiding zijn per onderdeel instructies opgenomen die u helpen bij de voorbereiding en uitvoering. Ook wordt de opbouw van het lesmateriaal kort uitgelegd. Op de laatste pagina s vindt u aanvullende informatie met onder andere praktische informatie bij het bezoek aan NEMO. Wij wensen u en uw leerlingen veel plezier met het materiaal. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

3 Inhoud In NEMO NEMO demonstratie Kettingreactie bezoeken 5 Een bezoek aan demonstratie Kettingreactie in NEMO. De voorstelling laat de basisprincipes van potentiële energie en actie = reactie zien. Workshop Kettingreacties 6 Deze module betreft de workshop Kettingreacties in NEMO. U kunt deze workshop gratis boeken voorafgaand aan uw bezoek aan NEMO. Bij deze workshop bouwen de leerlingen in tweetallen een onderdeel van een kettingreactie, die ze daarna allemaal aan elkaar verbinden tot twee grote kettingreacties. In de klas Inleidende les Kettingreacties bekijken 9 Een inleidende les op school, waarbij de leerlingen kennis maken met kettingreacties en verschillende soorten energie. Verdiepende les Presenteren 12 Een verdiepende les op school, waarbij elk tweetal een presentatie maakt van het eigen onderdeel van de kettingreactie en beschrijft van welke soorten energie sprake is. Meer informatie - Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 16 Meer informatie - Plattegrond NEMO 19 Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

4 Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

5 In NEMO Kettingreacties NEMO demonstratie Kettingreactie bezoeken 6 Workshop Kettingreacties 7 Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

6 In NEMO NEMO demonstratie Kettingreactie bezoeken U gaat met de klas naar NEMO om daar de interactieve demonstratie Kettingreactie te bezoeken. De demonstratie Kettingreactie is een voorstelling die de basisprincipes van potentiële energie en actie = reactie laat zien. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen Organisatie van de les In NEMO 15 minuten De leerlingen: worden enthousiast gemaakt voor het onderwerp; doen inspiratie op voor hun eigen kettingreactie; raken bekend met de term potentiële energie. Voor voldoende begeleiding zorgen. Wij hanteren de stelregel 1 begeleider op 10 leerlingen. Eventueel fototoestellen en/of mobieltjes voor de leerlingen om foto s te maken voor hun eigen presentatie. De demonstratie Kettingreactie vindt dagelijks plaats. De tijden kunt u vinden op de website. Er is geen begeleiding vanuit NEMO aanwezig. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

7 In NEMO Workshop Kettingreacties De leerlingen bouwen twee kettingreacties die beide bestaan uit zes onderdelen. De leerlingen zijn verdeeld over twaalf groepjes. Elk groepje maakt één onderdeel. Na het opbouwen van het eigen onderdeel, verbinden de leerlingen de onderdelen aan elkaar. Goede samenwerking is hierbij essentieel. Daarna vertellen de leerlingen van welke soorten energie in hun onderdeel sprake is. Tenslotte gaan de kettingreacties van start. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen In NEMO (de zaal hoort u bij aankomst) 45 minuten De leerlingen: maken kennis met verschillende vormen van (overbrenging) van energie; ervaren dat ze zelf in staat zijn een kettingreactie te bouwen; leren samenwerken door hun eigen onderdeel van de kettingreactie te verbinden met kettingreacties van hun klasgenoten; Maak vooraf groepjes van 1, 2, of 3 leerlingen. Het belangrijkste is dat het precies 12 groepjes zijn, want er zijn 12 onderdelen. In overleg met de NEMO begeleiders bepaalt u welk groepje welk onderdeel doet. U hoeft zelf niet voor materialen te zorgen. Alle benodigdheden liggen klaar in de workshopzaal. De workshop is gratis! U dient een workshop in NEMO vooraf te boeken. Voor contactgegevens, zie het hoofdstuk Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

8 Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

9 In de klas Kettingreacties Inleidende les Kettingreacties bekijken 10 Verdiepende les Presenteren 13 Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

10 In de klas Inleidende les Kettingreacties bekijken In deze les wordt de voorkennis van de leerlingen geactiveerd. De leerlingen maken een minikettingreactie, bedenken welke soorten energie daarmee te maken hebben en bekijken ten slotte een aantal filmpjes van kettingreacties. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen Organisatie van de les In de klas 45 minuten De leerlingen: activeren hun voorkennis; maken kennis met verschillende soorten energie; worden enthousiast gemaakt voor de overige activiteiten. Het lesmateriaal doornemen. De benodigde materialen verzamelen. Per tweetal: 10 of meer gummen/dominostenen rolletje plakband knikker post-its De leerlingen maken in tweetalen een minikettingreactie. Vervolgens proberen ze te bedenken welke soorten energie er in hun kettingreactie zitten. Als afsluiting kijken de leerlingen klassikaal naar een aantal filmpjes van kettingreacties. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

11 In de klas Inleidende les Kettingreacties bekijken Lesbeschrijving Veel leerlingen kunnen een kettingreactie volgen en vertellen welke actie welke reactie veroorzaakt. Deze praktische en intuïtieve kennis is vaak (nog) niet gebaseerd op wetenschappelijk begrip van energie. In deze les worden de technische en natuurkundige kennis over energie ingebed in de praktische en intuïtieve kennis die al bij leerlingen bestaat. Inleiding 10 min Minikettingreactie De leerlingen krijgen per tweetal een knikker, een rolletje plakband en een aantal dominostenen. Met deze materialen maken de leerlingen een minikettingreactie. De opdracht voor de leerlingen luidt: Breng de knikker in beweging zonder hem zelf aan te raken, al het materiaal moet gebruikt worden. Verdieping 15 min Leg aan de hand van de minikettingreacties verschillende vormen van energie uit. Doe dat door onderstaande stappen te volgen. (Denken, delen en uitwisselen.) 1 Geef de leerlingen een korte inleiding over verschillende vormen van energie. Noem er zelf niet te veel. 2 Geef elke leerling een paar Post-its. Laat hierop in 2 minuten, zonder overleg, zo veel mogelijk vormen van energie opschrijven. 3 Laat tweetallen in twee minuten vormen van energie uitwisselen en zo hun lijst aanvullen. 4 Ten slotte noemt een aantal leerlingen hun vondsten. Daarvan maakt u een lijst op het bord. Zorg dat de juiste termen op het bord komen te staan, eventueel vult u de lijst zelf aan. Herhaal dezelfde methode voor verschillende vormen van energie. Bespreek daarbij ook de term potentiële energie. Voorbeelden van verschillende vormen van energie: bewegingsenergie / kinetische energie chemische energie elektrische energie magnetische energie mechanische energie kernenergie potentiële energie thermische energie Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

12 In de klas Inleidende les Kettingreacties bekijken Afsluiting 15 min Filmpjes kettingreacties Bekijk klassikaal een aantal filmpjes op internet waarin kettingreacties worden getoond. Zoektermen hiervoor zijn bijvoorbeeld: Honda Cog commercial; Rube Goldberg machine; kettingreacties; chain reactions; The Page Turner; OK go - This too shall pass; Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

13 In de klas Verdiepende les Presenteren De leerlingen werken op de computer een (PowerPoint)presentatie uit. Elk tweetal maakt een presentatie die van het eigen onderdeel beschrijft van welke soort energie sprake is en hoe de manier van overbrengen wordt toegepast in de praktijk. Belangrijkste informatie op een rijtje Locatie Tijdsduur Lesdoelen Voorbereiding Materialen In de klas 45 minuten De leerlingen: geven de opgedane kennis overzichtelijk weer; maken een link met de praktijk. Het lesmateriaal doornemen. Voor elk tweetal de tabel Toepassingen kopiëren. computers met internet voor onderzoek tabel Toepassingen (Indien van toepassing: digitale foto s van de kettingreactie) Organisatie van de les De leerlingen maken per tweetal een (PowerPoint)presentatie over hun onderdeel van de kettingreacties. Daarna presenteren de leerlingen hun bevindingen. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

14 In de klas Verdiepende les Presenteren Lesbeschrijving De leerlingen werken in dezelfde groepjes waarmee ze ook in de workshop gewerkt hebben. Ze maken een (PowerPoint)presentatie over hun onderdeel van de kettingreactie. In de presentatie kunnen de volgende punten worden opgenomen: (eventuele) foto s van het eigen onderdeel van de kettingreactie; een beschrijving van de soorten energie die in dit onderdeel een rol spelen; per onderdeel een voorbeeld uit het dagelijks leven waarbij van dezelfde overbrenging van energie gebruik wordt gemaakt. In de tabel vindt u een lijst met suggesties van toepassingen uit het dagelijks leven per onderdeel van de kettingreacties. De leerlingen kunnen dit document als leidraad gebruiken voor hun presentatie. Aan het einde van de les presenteren de leerlingen hun presentatie aan elkaar. Tabel - Toepassingen Onderdeel Onderwerp(en) Mogelijke vragen 1 1.Hydrauliek 2.hefbomen 1. Hoe komt het dat de ene spuit beweegt als je de andere spuit indrukt? Wat is een hydraulisch systeem? Welke machines bevatten hydraulische systemen? Hoe werkt een hefboom? Hoe kun je meer kracht zetten op een hefboom? Hoe kan je zonder veel kracht uit te oefenen toch een moer of bout losdraaien? 2 Chemische reactie Wat is een chemische reactie? Welk gas ontstaat als je bakpoeder en azijn bij elkaar stopt? Welke reacties ken jij nog meer waar gas, maar ook energie bij vrij komt? 3 Knikkerbaan, zwaartekracht Wat is er nodig om een knikkerbaan goed te laten werken? Kun je ook de knikker een looping laten maken of een stukje omhoog laten gaan? Heeft een fietser meer of minder potentiële energie als hij bovenop een heuvel staat? 4 Draaien Waarom slingert de bal naar buiten als hij naar beneden valt? Waarom wordt de was droog als de trommel hard draait? Waarom draait de aarde om de zon en staat hij niet stil? 5 Katrollen Hoe kun je met katrollen een zwaar gewicht optillen zonder dat het jou moeite kost? Waarom zitten er katrollen in hijskranen en liften? 6 luchtdruk Waarom vliegt de ballon weg? Waarom kost het energie om je fietsband te vullen met lucht? Hoe werkt een raket? Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

15 Meer informatie N Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO 16 Plattegrond van NEMO 19 Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

16 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Speciaal schooltarief Voor het onderwijs heeft NEMO speciale, gereduceerde tarieven. Zie voor de actuele tarieven. Begeleiders zijn gratis. Voorwaarden onderwijstarief Scholen worden verzocht vooraf te boeken Groepen hebben voldoende begeleiding (1 begeleider op 10 leerlingen) Scholen bezoeken NEMO buiten de officiële korte schoolvakanties Een schoolbezoek duurt ongeveer 2-3 uur Gratis begeleiders mee NEMO vindt het heel belangrijk dat er voldoende begeleiders meegaan met de leerlingen. Begeleiders mogen daarom gratis naar binnen. We hanteren de stelregel: minimaal één begeleider op tien leerlingen, maar liever één begeleider op zes leerlingen. Boek uw bezoek Wilt u een bezoek boeken of meer weten? Kijk dan op en vul het boekingsformulier in of neem contact op met het boekingsbureau van NEMO via of boekingsbureau@e-nemo.nl Jassen en tassen Rugzakken, tassen en jassen worden opgehangen in de garderobe. Er zijn ook kluisjes aanwezig voor waardevolle bezittingen. Hier zijn geen kosten aan verbonden, de munt komt retour bij het openen van het kluisje. Voor scholen zijn enkele garderobekisten beschikbaar. Deze zijn geschikt voor 30 tot 60 jassen en/of tassen. Gebruik is gratis, er geldt wel een borg van 10,-. Meer informatie bij de kassa. Werkbladen en workshops Bij veel tentoonstellingen zijn werkbladen beschikbaar. U kunt het materiaal voorafgaand aan uw bezoek gratis downloaden. Het is ook mogelijk om een gratis workshop of demonstratie bij te wonen, onder begeleiding van een NEMO medewerker. Workshops en demonstraties vinden iedere dag op dezelfde tijd plaats, zijn gratis en kunt u vooraf (minimaal drie weken van tevoren) reserveren. Elke dag vindt twee keer een voorstelling Kettingreactie plaats (duur 15 minuten), onder voorbehoud om 12:15 en 15:15 uur. De kettingreactie is voor iedereen zonder reserveren toegankelijk. Tip: vraag naar de tijden bij binnenkomst. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

17 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Openingstijden NEMO is van dinsdag t/m zondag geopend van uur. Voor afwijkende openingstijden zie onze website; Eten en drinken Eten en drinken kan op verdieping 2 en verdieping 5. Eigen meegebrachte consumpties kunnen genuttigd worden in de daarvoor geschikte ruimtes of op ons dak. Het is ook mogelijk om vooraf kant-en-klare lunchpakketjes te bestellen bij het boekingsbureau. Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

18 Praktische informatie voor uw bezoek aan NEMO Bereikbaarheid CS Het IJ Haarlemmerdijk IJ-tunnel Zeedijk Prins Hendrikkade De Waag Waterlooplein Muziek theater Valkenburgerstraat Rembrandtplein Artis Openbaar vervoer NEMO is het eenvoudigst te bereiken per openbaar vervoer en ligt op nog geen kwartier lopen van Amsterdam CS. Of neem vanaf het station bus 22 of 48 en stap uit bij Halte Kadijksplein. Vanaf hier is het nog een paar minuten lopen. Parkeren NEMO heeft geen eigen parkeerplaatsen. Er zijn verschillende parkeergarages in de buurt. Zie ook: Boekingsbureau Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@ e-nemo.nl Touringcars Touringcars kunnen parkeren op de speciale parkeerplaats voor bussen: P6 bij Passengers Terminal Amsterdam. Leerlingen afzetten kan tot 11:00 uur op de westkade van NEMO, dit mag echter niet bij reguliere bushaltes of ergens anders langs de Prins Hendrikkade. Na 11:00 uur raden we u aan de op- en afstaphalte H11 te gebruiken ter hoogte van het Scheepvaartmuseum. Zie ook: Amsterdamse scholen Amsterdamse basisscholen kunnen gebruik maken van de Cultuurbus. Voor meer informatie: Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

19 Plattegrond van NEMO In september 2015 werkt NEMO aan nieuwe tentoonstellingen op verdieping 1 en een nieuw restaurant op het dak. Restaurant DAK Foyer (beperkt open) Dakplein Deze verdiepingen zijn daarom beperkt toegankelijk. Smart Technology Reis door de Geest 5 Teen Facts Laboratorium 4 Zoeken naar leven Boardroom Grote theater Grote zaal Waterrijk Ballenfabriek Waterkracht 3 Energierijk Wereld van vormen Science Live Werkplaats Onderzoeksruimte 1 Onderzoeksruimte 2 W2 Kettingreactie Wonderlijke Wetenschap Krachtpatsers W = Workshopruimte W1 2 Omloop Vide 0ost Kleine theater Kleine theater Wetenschap in alle tijden Kaartcontrole 1 naar CS Vide West Waterklok Kluisjes Ontvangsthal Shop Kassa Trap naar het dak 50 meter BG Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding

20 Colofon Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Auteurs en redactie Science Learning Center, Science Center NEMO Design management Starkx, Groningen Ontwerp en Grafische vormgeving Bloemvis, Groningen Vormgeving en realisatie Sander Visser, Ligaturen grafisch ontwerp Fotografie Daan van Eijndhoven Foto klas voorzijde Met dank aan Platform Beta Techniek Science Center NEMO Oosterdok VX Amsterdam boekingsbureau@e-nemo.nl Kettingreacties Klas 1-3 VMBO Docentenhandleiding