!"!#$!!! !"#"$"$%&"'%(")*+,"-!"#$%!"#$!%&'##()*+!%,-.#!"#$%%&$'()%(#!"#$%&'())*(&"'(+"#,!!"#$%"&'(()*+,-"$!"#$%#&#'&()*%%#&+,'!"#$!

Transcriptie

1 "#$ "#"$"$%&"'%(")*+,"-"#$% "#$%&'##()*+%,-.#"#$%%&$'()%(# "#$%&'())*(&"'(+"#,"#$%"&'(()*+,-"$ "#$%#&#'&()*%%#&+,'"#$ "##$#%&'%() *##+&,'-'(.&''/ -#0/'12'3) 4'.562'3'+2. 72&'8) 8''(82+/'+/'(256&##+6'&B'(0$'&>'(.AA+82,0'.&'(0''+ CB#00'>%+&'+? 9+3'(B'(>) 4'(256&B'(0'+##+.&'(0''+CB#00'0#+&'+$?1?&? /'.562'3'+2.';#$'+<(##/&=>'+6'(0'++2+/'+1'#+&BAA(32+/? *A'86'&<'(6A/'+<#+3'0#+.A>''+/A'3';#$'+('.%8&##&? 9>8'232+/ D+&'(:#5%8&#2('E'(#('+A>8'232+/FG+2<'(.2&'2&<#+H$.&'(3#$? J8'%&'8&'($'+) *2::'('+&2#&2'FK;#$'+<(##/&=>'+FLA%&'+#+#8=.'F K;#$'+&(#2+2+/FD+6A%3.#+#8=.' M':'('+&2') -'(.&''/F*##+&,'NOPQOR9':'+'+$'&/'.562'3'+2.';#$'+ E'(#('+A>8'232+/G<H? J&%3'+&+%$$'() PSTUVWV X'/'8'23'(N.R) Y#(5'8<#+M2'..'+ X'AA(3'8##() Z#(8#<#+XA;&'8 *#&%$) OS[QP[OPQO

2 Q?J#$'+<#&&2+/>#>'(Q "#$%&$'()$*+,-"((.$/0)$"((+"%12(1$),()#3+02(1$$1%()$2,(/$"(4(15$600+/,,+$4%7$3+02(1$ 3(+&((+/$%1)(+*+()(+(1$(1$3(+&((+/$-(01)6,,+/(15$001*0&$/,,+$ 3+002)8*(1'(+&(11%12$%1$/($%1',9/("%7&($"(##),:$)($%1)(2+(+(15$"((+"%12(1$-("012+%7&($ 2(#;'%(/(1%#$6,,+/(1$)($"0)(1$"(+(1$(1$.()$'(1$%1$%1)(+0;)%($%1$((1$2(/%::(+(1)%((+/($ 6(+&3,+.$)($,(:(1(1$%1$'()$-(01)6,,+/(1$301$3+02(15$/01$3(+60;')$%&$/0)$ "((+"%12(1$.((+$)%7/$1(.(1$,.$/($3+02(1$)($"(4(15$.%1/(+$,11,/%2($:,9)(1$.0&(1$%1$ '()$-(01)6,,+/(1$301$((1$),()#$3+002$(1$.%1#)(1#$<$460&&($&01)(1$'(--(1$ 3(+-()(+/=$ "#$%&#'()%$*+$,)-.$*+$)*/0$%1%$.$ "$/($%6$**$*,7*,%77./81$*9)$/0)%+$*.$:*/$.%$$%+#*+$/$ &$(7*+$-$*-$$%2/);5 <5 A5 =$$%-#*.$*.77*#*+#,$%2$0$%6,)%9$*$-677%;$$+&7?6.$,$*)1$-677%2 B5 =$$%-#*.$*2/$--$**77%77*-$#+#*.,7*+$7*7-82$,7*(>**>-9$/#*./0$$ 1$%2))*-#'6$-$$%+)$-$*)15 C5 7*/0))%+9)$/,)-+)$*5 D5 E*279$*0$%6#*.0)%+/$%$$*0))%+$*-#'2/)1.$2/$-++#$#*+$-$22$*.$&%>#6/.77/0)%+$*5 ($&&$*,$%&$/$%+G977%&#'($/+77+0$%6$-#'6)*/0$%1$*#2.$&-$6$*+7/#*,$%&7*+ 9$/+$(77-&77%($#+,7*+$>#/,)$%#*.$%977%77*4-$$%+)$-.$0$%6/67*0)%+$*5 O?X'.56(2,<2+/<#+3'A+3'(CA'0.$'&6A3'+

3 @$-;,$%/%)>0$*&#'($/976$*,7*+$/)$/2+7*+$1$%#)+$,))%+$-$22$*2$%#$M A5"$$;/($/.$%#?(/0$%6$*77*$N79$*,%77./81$*$;;$?/,))%+$1%$2/7/#$2,7* +$ $($$-M F9+$$$%2/$,%77./$&$7*/0))%+$*0)%+/+$/#'++#$-$$%-#*.$**$9$*,))%+$*79$/#*. #*+#?7/#$,7*.$+%7./$*$9$*5"$/6)%/$%+)$*),$%($/976$*,7*$$*/)$/267*))6 &$/$6$*$*+7/-$$%-#*.$*($/*>9766$-#'6$%,#*+$*)9+$,%7.$*/$&$7*/0))%+$*5 F97*/0))%+/$.$,$*)1+$/0$$+$,%77.0)%+/1$%-$$%-#*.+$1$%?$*/>$-$2?)%$,7*+$ 7;(7*6$-#'6$,7%#7&$-$P-$$%+)$-2?)%$1$%-$$%-#*.Q$*P1%$2/7/#$2,7*+$ $($$-Q/$ 9$/$*5R#$,))%+$*79$/#*.&#'-7.$<5 4 F9($/.$+%7.2*#,$7>/$9$/$*.7#6G7-2+$ *79$/#*.0)%+/7;.$*)9$*G9$/$$*2/)107/?(+$/#'+)1*$9$*$*-$$%-#*.$*$$*,%7.$*-#'2/-7/$*#*,>--$*H@#'&#'-7.$AI5S$-6$*27-2$%$$*-$$%-#*.6-77%#2G*)/$$%#6+#$*2 *779$*+$/#'+5T#'+$*>-9$/#*.072?#%?7+$($-;/,7*+$-$$%-#*.$**7<U9#*>/$*6-77% 9$/($/976$*,7*+$/)$/2$*0$%6/$*$%B-$$%-#*.$*+))%/)/($/$#*+$,7*+$/#'+H$% 2/)*+BC9#*>/$*,))%I5V-2$%9$$%+7*+$($-;/,7*+$-$$%-#*.$*-7*.$%+))%0$%6/+7*<U 9#*>/$*,7-/$%$$*.$+%7.2,$%7*+$%#*./$?)*2/7/$%$*5J$7*/0))%+$*,7*-$$%-#*.$*)1 +$,%7.$*-#'2/@>--$*($-1$*)9+$/)$/2/#'+/$6>**$*#*/$%1%$/$%$*5 J$)*+$%@)$62.%)$1@#'*7--$-$$%-#*.$*+#$#*C"7,)@#//$*$*+$$-($&&$*.$*)9$*77*+$ *>-9$/#*.$*+$)*/0$%1-$22$*G+7/@#'*?#%?74C-$$%-#*.$*5V-2-$$%-#*.$*7;0$@#.@#'*.$0$$2/&#'+$)*/0$%1-$22$**$$9#6($**#$/9$$#*+$9$/#*.G+#/.$-+/*#$/,))% 4 W#/+#,$%2$&%)**$*($&#6)$;$*97/$%#77-.$2$-$?/$$%+G+77%*772/($&#677*1722#*.$*#*+$,%7.$*.$9776/5 S$,$*2($&#6@$-;/)$/2,%7.$*.$9776/5T%)**$*+#$#6($&.$%77+1-$$.+@#'*3 >?0.(1-"0/=H<U4<G)6/)&$%<U4<I5F1.$(77-+,7*0005$N79$*&-7+5*- X$#+$*G"5,5Y)$2#*6GZ5[7-5G$5H<U4<I>?0.(1-91/("$2(#;'%(/(1%#$<@A<B<@AC5V9$%2;))%/3S(#$9$X$>-$*();;G \$%6>#-GJ5GY#$22$*GX5,5[7-5G$5H<U44ID(#;'%(/(1%#$E(+&*"00)#=$>?0.(1&0)(+1=$F($G(*9-"%(&$%1$((1$)%7/$301$ 3,+#)(15]%)*+#*.$*3L))%+();;W#/.$,$%25

4 *#$/0)%+$*.$9#2/5 7;.$*)9$*&#'+$*>-9$/#*.5J$1%)?$+>%$#2$$*/)$/21%)?$+>%$3$%0)%+/*#$/.$21%)6$* /#'+$*2($/976$*,7*+$/)$/2G7-2'$6-77%&$*/-$.'$+$&-77+'$2)1+$()$6,7*'$/7;$-5T#' -77/2/$-$2,7*($/)*/0$%17;.$*)9$*G)1,%#'+7.<4+$?$9&$%5 \$%,)-.$*20)%+/$%1$%-$$%-#*.($/77*/7-/)$.$6$*+$1>*/$*#*.$,>-+G$%*772/0)%+/ *79$/#*.0)%+$*.$-$.+5 X2,8#/' 45\))%&$$-+#*()>+27*7-82$*>-9$/#*.5 E2&'(#&%%( "#$%&%$'($)*+

5 X2,8#/'Q)<AA(1''832+6A%3.#+#8=.'+%8$'&2+/? D(E##+7.8"##$%&'(.*12 3..>12 8< 8< 8< 3* B/(E##+7.8"##$%&'( 012>/ 013*8 01/>* 01/0/ > "##$%&'() *%(++,-$./(#"$01(-%("(- #23($,-$.1#4(- 5,%+($$(-..1(%./"6- ("/#-7.+($$(- 8("$(+,94,-$.1#4(- :('"670;%,(8"#$(- B C# = D(E##@#A B F# G# B F/ G/ B B C/ I "#$$%& '$( ) * +,-$.. * * *. / 012 * / 014 * *. / 012 / / * ,5$67 * * * / 01.2 * *. / 012 * *12.12 / 0183 * / :;"% * * / / 018 * 012 *12 / 013<. / / '$:&= * / 012 * *. / / / 01> ?@$ * * / 01.2 *. 3 / 01< / 01*3. / #$A%B".. * 0 * * / / / 0 3 / 01> > C$$:BD#.. * / 0 * *. / / 0 3 / 01>2 * * > < E#$::": * / * *12 / 01/ * 0 * / / F"A&B:$:& * * / * * / / 012 / / * *0 EGBH: *12 *12 / 013< * 0 * / / 0. / ** IJ$A$.. * 0 * * / * 3 / 01<.. / / * / / * *. K$5B:G#$.. * * *. / 012 * *. / / 012 / / * *3 9JB: * * / * *12 / 01/ * 0 * / / 0 * 0 * */ LMD$%=: * * 3 / 01>2 * *. / 012 *. 3 / 01>2. / *2 F"%B(.. * * *. / 012 * / / / * / / * *8 '$AGH" * * * / 01.2 * *. / / 0 3 / 01> *> N,$DDBJ.. * 0 * * / * * / 013 * *. / 012. / D(E##+7 *412 > */12 */12 *>12 *312 */ /2. 3/ 3/ 3/ 3/ 3/ 3/ 3/ 8< *> */ B./(E##+7 012>/ /3 01/.8 012* 0134> 01/* **< 010>*

6 X2,8#/'O)9+3'(CA'0.2+.&(%$'+&)3'+#$'&2+/&A'&.? Geschiedenis nameting De Republiek onder vorsten 5 havo Je krijgt voor deze toets geen cijfer, maar het is wel van belang dat je de toets serieus maakt. De toets zal op een zelfde manier als de nulmeting worden geanalyseerd en op basis daarvan kunnen we zien of je je verbetert hebt op je leerdoelen. De resultaten hiervan zul je spoedig ontvangen. In totaal kun je 24 punten behalen. Succes 1 Zet onderstaande historische gebeurtenissen in de juiste volgorde. 2P (reproductie) 1. De West-Indische Compagnie (WIC) wordt opgericht. 2. De Schelde wordt afgesloten. 3. Een gecombineerde aanval van Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen op de Republiek vind plaats. 4. De Hanzesteden langs de Ijssel zijn belangrijkere handelssteden dan Amsterdam. 5. Het ontstaan van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). 6. DeVrede van Munster. 2 De Hollandse landbouw was belangrijk voor de economische groei van de Republiek tot ongeveer Tussen 1670 en 1740 droeg deze landbouw echter nauwelijks meer bij aan de economische groei van de Republiek. Geef een verklaring voor deze verandering door: -uit te leggen waardoor de Hollandse landbouw tot 1670 bijdroeg aan de economische groei van de Republiek en -twee problemen voor de Hollandse landbouw tussen ongeveer 1670 en 1750 te noemen, die aan deze bijdrage een einde maken. 4P (verbinding maken/verband leggen) 3 Gebruik bron 3. In deze beschrijving laat William Temple zien, dat de Republiek der Verenigde Nederlanden binnen Europa in cultureel

7 opzicht een bijzondere plaats aanneemt. Toon dit aan met behulp van de bron. 2P (uitleggen met bronelement) 4a b Gebruik bron 3. William Temple beschrijft de leefwijze van bestuurders in de Republiek. Leg uit of deze leefwijze beter past bij bestuurders in de Gouden Eeuw of bij bestuurders in de Zilveren Eeuw. Vergelijk de levenswijze met elkaar. 2P (vergelijking maken) Tot in hoeverre vind jij dat de levenswijze van de bestuurders in de Zilveren Eeuw heeft bijgedragen aan de economische malaise van de 18 e eeuw? 2P (afweging maken) 5 Een bewering uit een boek over de geschiedenis van Brabant: Gedurende de hele (zestiende) eeuw waren de Nederlanden als het ware slechts de randgemeente van deze wonderbare stad (Antwerpen), die hen aan haar invloed onderwierp. Leg uit dat deze bewering juist is voor de periode tot 1585, maar voor de periode daarna niet meer opgaat. 2P (Stelling/standpunt beargumenteren) 6a In de late middeleeuwen waren er weinig aanwijzingen voor de economische bloei van Holland in de zestiende eeuw. Leg uit wat het verband is met de natuurlijke omstandigheden in de late middeleeuwen. 1P (verbinding maken/ verband leggen)

8 b In welk jaar eindigen de middeleeuwen volgens de tijdvakkenindeling? 1P (reproductie) 7 De belastinginning werd door het bestuur in de Republiek uitbesteed aan belastingpachters. Noem een argument voor en een argument tegen deze manier van belastinginning. 2P (afweging maken) 8 Calvijn en Luther hadden beide kritiek op de katholieke kerk, maar er waren ook verschillen. Vergelijk de ideeën van Calvijn en Luther op de volgende gebieden: -Predestinatie -Scheiding van kerk en staat 2P (vergelijking maken) 9 Gebruik onderstaande bron.is dit schilderij een typisch voorbeeld van de Hollandse schilderkunst uit de 17e eeuw? Geef twee criteria waarop je jouw mening baseert.(2p) (Uitleggen met bronelement) Gezicht op Haarlem

9 10 Zowel Ferdinand van Aragon als Isabella van Castillie, de ouders van Johanna, als keizer Maximilaan 1, de vader van Filips 2, zagen het huwelijk tussen hun kinderen als een belangrijke politieke verbintenis omdat er een gemeenschappelijk politiek belang was. Leg dit uit. 2P (stelling/standpunt beargumenteren)

10 Antwoordmodel. Max 24 punten. 1 De juiste volgorde: 4,2,5,1,6,3. 2 Een voorbeeld van een juist antwoord is: De Hollandse landbouw droeg tot ongeveer 1670 bij aan de economische groei van de Republiek doordat (een van de volgende) -de Hollandse boeren (van oudsher) gewend waren aan investeringen op lange termijn/ aan innovatie waardoor de opbrengsten hoog waren. -de Hollandse landbouw al vroeg marktgericht/commercieel gericht op de export was, waardoor er veel geld mee verdiend werd. De Hollandse landbouw krijgt na 1670 te maken met problemen als (twee van de volgende): -buitenlandse concurrentie (mercantilisme) leidt tot prijsdaling/afzetproblemen -de relatiefhoge lonen/belastingen in Holland zorgden voor prijsstijgingen van Hollandse landbouwproducten -de uitbraak van veepest epidemieën -de aantasting van de dijken door de paalworm In totaal 4 punten. 3 Uit de beschrijving in de bron blijkt dat in de Republiek een burgerlijke cultuur heerst, zonder pronkzucht/dat het hof/de vorst/de adel geen belangrijke rol speelt (zoals in de rest van Europa wel het geval is in die tijd). 4a Deze beschrijving past beter bij de leefwijze van de bestuurders in de Gouden Eeuw, omdat beschreven wordt dat de leefwijze van de regenten nog erg sober is/er geen sprake is van aristocratisering van de bestuur elite. In de Zilveren Eeuw zie je wel een sterke neiging tot een luxueuze leefwijze van de regenten.

11 b Enerzijds hebben de bestuurders met hun levensstijl bijgedragen aan de stagnatie van de economische groei omdat zij niet meer investeerden in de Nederlandse economie en hun investeringen in landen als Engeland staken. Anderzijds lag de achteruitgang niet alleen aan de regenten, maar moet deze in internationale context worden bezien. Engeland begon simpelweg eerder met industrialisatie en maakte daarmee een sprong vooruit ten opzichte van Nederland. 5 Voor 1585 was Antwerpen de grootste handelshaven/koopmansstad van de Nederlanden en daarom is de bewering juist voor de periode voor 1585, maar na 1585 werd de Schelde geblokkeerd en kwam er een uittocht van Antwerpse kooplieden waardoor er een einde kwam aan de hegemonie van Antwerpen over de Hollandse en Zeeuwse steden. 6a b In de late middeleeuwen waren er weinig aanwijzingen voor de groei van Holland omdat, bijvoorbeeld, de groeiende bevolking niet kon worden gevoed doordat de veengronden waren ingeklonken (waardoor grootschalige graanverbouw niet mogelijk was). Daarnaast werden de steden bedreigd door wateroverlast vanwege de vele binnenmeren Maximaal 1 punt. 7 Een argument voor het verpachten van de belastinginning: de overheid kreeg op korte termijn de beschikking over het belastinggeld waardoor de overheid verzekerd was van een vaste opbrengst. Een argument tegen de effectiviteit: dit beleid leidde tot sociale onrust omdat de belastingpachters te ver gingen in hun inningsmethoden en zich weinig aantrokken van sociaal protest. Zij werden door de bevolking gehaat. 8 Calvijn en Luther hadden beiden kritiek op de katholieke kerk, maar verschillenden in het idee over de redding van de mens. Vergelijking predestinatie: Volgens Luther had de mens zelf invloed op zijn redding, door het verrichten van goede werken en te geloven in god zou je je bestemming kunnen beïnvloeden. Calvijn was, in tegenstelling tot Luther, aanhanger van de predestinatieleer en stelde dat God voor de geboorte van iemand al had bepaald of deze in de hemel zou komen of niet.

12 Vergelijking scheiding kerk en staat: Luther was een groot voorstander van de scheiding van kerk en staat, Calvijn was juist tegen deze scheiding. 9 Ja. De Hollandse schilderkunst bestond uit voor de burgers herkenbare voorstellingen; alledaagse voorstellingen in een realistische stijl. Dit zijn stillevens, stadsgezichten, portretten, maar ook landschappen zoals in de bron. 10 Het huwelijk tussen hun kinderen werd gezien als belangrijke politieke gebeurtenis omdat Frankrijk zowel Castillie als de gebieden in handen van de Habsburgers (Duitsland, de Nederlanden en Italie) bedreigden. Daarom probeerden zowel Ferdinand als Isabella als de Habsburgers de macht van Frankrijk in toom te houden. Een huwelijk versterkte de band tussen beide partijen.

13 X2,8#/'S)9+3'(CA'0.2+.&(%$'+&)<(#/'+82,.&? Beste leerling, Met het afronden van het maken van de nulmeting hebben we een lessenserie afgerond waarbij we geoefend hebben met je sterke en zwakke punten. Graag wil ik van je weten hoe je deze lessenserie hebt ervaren en of je denkt dat het effect heeft op het maken van een toets. Voel je vrij om de vragen eerlijk te beantwoorden. Je hoeft je naam niet te noteren, het mag wel. Zou je onderstaande vragen willen beantwoorden? Streep door wat niet van toepassing is. 1. Ik vond deze lessenserie wel/niet zinnig. 2. Ik heb wel/niet serieus deelgenomen aan deze lessenserie. 3. Ik denk dat deze lessenserie wel/niet effect heeft op mijn cijfers. 4. Voordat we begonnen met de lessenserie had ik wel/geen vertrouwen in mezelf als ik een geschiedenis toets maakte. 5. Na de lessenserie heb ik wel/geen vertrouwen in mezelf als ik een geschiedenis toets maak. 6. Na de lessenserie weet ik wel/niet beter wat voor type antwoord er van me verwacht wordt bij het lezen toetsvragen. 7. Na de lessenserie heb ik wel/niet een beter een idee aan wat voor woorden ik een vraagstelling type kan herkennen. 8. Het heeft wel/niet zin om de toetsvragen meerdere keren te lezen. Kruis aan wat van toepassing is. 9. Voor de lessenserie las ik de vragen in de toets gemiddeld o 1 keer o 2 keer o 3 keer o keer 10. Na de lessenserie lees ik de vragen in de toets gemiddeld o 1 keer o 2 keer o 3 keer o keer

14 11. Voor de lessenserie schreef ik om vragen te beantwoorden o weinig woorden o een middelmatig aantal woorden o genoeg woorden o veel woorden 12. Na de lessenserie schrijf ik om vragen te beantwoorden o weinig woorden o een middelmatig aantal woorden o genoeg woorden o veel woorden 13. Heb je nog andere opmerkingen naar aanleiding van de lessenserie?...