HOE PAKKEN WE DE KLIMAATVERANDERING AAN?

Transcriptie

1 Oxfam-activisten vragen aandacht voor de gevolgen van klimaatverandering tijdens de Klimaatconferentie in Durban (November 2011). Ainhoa Goma HOE PAKKEN WE DE KLIMAATVERANDERING AAN? De meest kwetsbare mensen van deze wereld voelen de gevolgen van de klimaatverandering nu al. De klimaatverandering heeft ook een directe invloed op ons voedsel. Het is één van de grootste hindernissen in de strijd tegen armoede in de wereld. De engagementen die politici op Belgisch, Europees en internationaal niveau aangaan, zijn niet ambitieus genoeg om de klimaatverandering te stoppen. Ze pakken de hoofdoorzaken van de klimaatverandering niet aan. Er bestaan nochtans goede politieke oplossingen. En miljoenen mensen over de hele wereld vechten op hun manier al tegen de klimaatverandering. Andere mensen passen zich aan aan de ergste gevolgen. Laten we hen in die strijd steunen. 1

2 1. KLIMAATVERANDERING: WAAR STAAN WE? De meest kwetsbare mensen van deze wereld voelen de gevolgen van de klimaatverandering nu al. De klimaatverandering wordt in de eerste plaats veroorzaakt door menselijke activiteit. Maar de engagementen van de Belgische, Europese en internationale politici blijven achter. Op dit moment is er niet genoeg geld voor aanpassingen in de landen die getroffen worden door de klimaatverandering. Bovendien volstaan de politieke engagementen niet om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen Mensen doen de aarde opwarmen Het broeikaseffect? Mensen zijn de oorzaak Er bestaat een natuurlijk broeikaseffect (zie kader). Maar allerlei menselijke activiteiten veroorzaken uitstoot van broeikasgassen, en daardoor neemt de hoeveelheid van die gassen in de atmosfeer toe. Dat versterkt het broeikaseffect en veroorzaakt de klimaatopwarming. Om desastreuze gevolgen voor mens en natuur te vermijden, moeten we de klimaatverandering beperken tot een maximale temperatuurstijging van 2 C wereldwijd tegenover het preindustriële tijdperk. Dat is al jarenlang de aanbeveling van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), een orgaan van de Verenigde Naties (VN) dat is opgericht om de risico s van de klimaatverandering in kaart te brengen. In Europa is de gemiddelde temperatuur in de loop van de 20 e eeuw al met 0,8 C gestegen, een ongeziene gebeurtenis in de geschiedenis. De verbranding van fossiele brandstoffen is verantwoordelijk voor 80% van het menselijk aandeel in de klimaatopwarming. Maar ook veranderingen in het gebruik van het landoppervlak, zoals ontbossing, spelen een rol. Als er niks verandert, zal de wereldwijde temperatuur aan het einde van de 21 e eeuw met 4 tot 6 C gestegen zijn. 2

3 Wat is het natuurlijke broeikaseffect? De atmosfeer van de aarde bestaat voornamelijk uit waterdamp en zorgt al miljoenen jaren voor een broeikaseffect. Het natuurlijke broeikaseffect beschermt onze planeet tegen extreme temperatuurschommelingen. Die stabiliteit speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van het leven op aarde. Het lijkt paradoxaal, maar het natuurlijke broeikaseffect zorgt er in de eerste plaats voor dat onze planeet niet te koud is. Broeikasgassen spelen dus een belangrijke rol in de thermostaat van de aarde. Ze warmen de aarde op, en zorgen er bijvoorbeeld voor dat de temperatuurschommelingen tussen dag en nacht beperkt blijven Welke gevolgen heeft de klimaatverandering voor de planeet? De klimaatverandering betekent: - een opwarming van de atmosfeer en de oceanen, - veranderingen in hoe vaak en hoe veel het regent - en een toename van extreme weersomstandigheden (orkanen, droogtes etc.). Een ander gevolg is dat gletsjers en andere ijsmassa s op het vasteland wegsmelten, waardoor de zeespiegel stijgt. Al deze veranderingen verstoren wereldwijd de grote ecosystemen. Ze hebben rechtstreekse gevolgen voor de landbouw, watervoorziening, gezondheid, biodiversiteit en veiligheid.de klimaatverandering is de grootste milieubedreiging waar de mens ooit voor stond. Nu al zijn er gevolgen voor onze voeding: de voedselprijzen stijgen, terwijl de kwaliteit van het voedsel daalt. Voor ons, inwoners van rijke landen, betekent dat een verandering van onze eetgewoontes. Maar voor de armste landen kan het honger betekenen De meest kwetsbare mensen betalen de rekening Voor ons betekent dat een verandering van onze eetgewoontes. Voor de armste landen kan het echter honger betekenen. De klimaatverandering is ook een verhaal van ongelijkheid. Terwijl 80% van de wereldwijde CO2- uitstoot van de geïndustrialiseerde landen komt, zijn het de armste mensen die het hardst 3

4 getroffen worden door de klimaatverandering. Ze zijn niet alleen het meest kwetsbaar, maar zij dragen ook de kleinste verantwoordelijkheid voor de veranderingen die hen nu treffen. Door de stijgende temperaturen worden extreme weersverschijnselen nog heviger en komen ze regelmatiger voor. Landbouwers hebben het moeilijk om zich hieraan aan te passen. Voor bijna 1 miljard mensen wordt het steeds moeilijker om hun familie te eten te geven. Joel en zijn vrouw May-May leven in een huis op het water in Anibong Bay, Tacloban (Filipijnen). In november 2013 werd hun huis helemaal vernield door tyfoon Hayan. Joel heeft zijn huis heropgebouwd met houtafval en een doek die hij van Oxfam kreeg. Eleanor Farmer/Oxfam De meeste ontwikkelingslanden hebben niet de financiële middelen om zich aan te passen aan de klimaatverandering. In 2007 is op de VN-conferentie van Bali overeengekomen dat de rijke landen die aanpassing zouden financieren. Maar ze komen deze steunbelofte aan de armste landen amper na. De industrie en sommige politieke vertegenwoordigers verdedigen schijnoplossingen als biobrandstoffen (zie kader). Dit zijn zogenaamde oplossingen, maar ze verergeren net het probleem, omdat ze ons productie- en consumptiemodel niet in vraag stellen. Ze hebben ook negatieve gevolgen (bijvoorbeeld landroof) voor de landen waar ze toegepast worden. Op het vlak van energie moeten we fossiele brandstoffen en kernenergie stap voor stap vervangen door hernieuwbare energiebronnen. Maar naast energie zijn er nog manieren om op een eerlijke en duurzame manier klimaatverandering tegen te gaan. Duurzame familiale landbouw aanmoedigen bijvoorbeeld, overal te wereld, want dat helpt om zowel honger als klimaatverandering aan te pakken. Landen moeten de mogelijkheid krijgen om hun eigen beleid te voeren voor voedsel en landbouw, zodat mensen in hun eigen voedsel kunnen voorzien, zonder afhankelijk te zijn van import of van de industrie. Verenigingen van boeren moet inspraak hebben in het voedselbeleid. En overheden moeten de ontwikkeling van agro-ecologische technieken ondersteunen: technieken waarmee boeren op een milieu- en mensvriendelijke manier aan landbouw kunnen doen. Biobrandstof als schijnoplossing Biobrandstoffen zijn aan een opmars bezig. Ze vullen fossiele brandstoffen aan of vervangen die, voornamelijk in de transportsector. Maar: 80 procent van de agrobrandstoffen die we op dit ogenblik 4

5 gebruiken, produceert niet minder, maar net meer broeikasgassen dan benzine of diesel. De productie van agrobrandstoffen zorgt voor grootschalige ontbossing, monocultuur en uitputting van landbouwgronden. Al deze factoren zorgen voor grotere hoeveelheden aan broeikasgassen. De grootschalige productie van agrobrandstoffen gaat ook vaak gepaard met landroof in landen waar veel honger is. Akkers die voor agrobrandstoffen gebruikt worden, kunnen niet dien om voedsel te produceren voor de lokale bevolking. CO2-compensatie als schijnoplossing Bedrijven en staten moeten, volgens het protocol van Kyoto, hun uitstoot van broeikasgassen beperken. Door het mechanisme van CO2-compensatie zijn ze echter niet verplicht om die beperking in eigen land te realiseren. Dat kan door, tegen een lagere kostprijs, een project dat de uitstoot beperkt te financieren in een ontwikkelingsland. Voor veel organisaties is dit echter een vrijgeleide tot een vervuilersvergunning. In de praktijk schuiven de landen die het meest uitstoten dankzij CO2-compensatie namelijk hun verantwoordelijkheid door naar de landen die het minst uitstoten, en ook nog eens het hardst getroffen worden door klimaatverandering. Zo worden die sterk vervuilende landen niet tot verandering gedwongen. CO2-compensatie is niet alleen weinig efficiënt, het remt ook de noodzakelijke overgang naar een wereld zonder fossiele energie af De rol van politici: professioneel uitstelgedrag Internationale onderhandelingen met weinig ambitie Al in 1992 werd in de Verenigde naties een raamakkoord gesloten om de klimaatverandering aan te pakken: het UNFCCC, de United Nations Framework Convention on Climate Change. Sindsdien komen internationale onderhandelaars jaarlijks bijeen tijdens een Conference of Parties (COP) om het probleem van de klimaatverandering te bespreken, zonder dat er voldoende oplossingen uit de bus komen. In 2010 zijn de overheden het eens geworden dat het uiterst belangrijk is om de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 2 C tegenover het pre-industriële tijdperk. Helaas raken ze het niet eens over hoe we dat moeten doen. Ondanks herhaaldelijke waarschuwingen van het internationale klimaatpanel IPCC over de gevolgen als we niets doen. Tijdens de mislukte onderhandelingen op de klimaattop van Kopenhagen in 2009 werd pijnlijk duidelijk dat voor de onderhandelaars het belang van iedereen ondergeschikt is aan dat van specifieke lobbygroepen. De onderhandelingen brachten niet het gehoopte resultaat, ondanks een grote mobilisatie van burgers over de hele wereld. Dit kwam door de druk van grote economische spelers uit de sector van fossiele brandstoffen, maar ook omdat de onderhandelaars zich vastklampen aan een traditioneel model van economische groei, dat geen antwoord biedt op de klimaatcrisis. We krijgen zichtbaar een gevaarlijke driehoek van factoren die actie belemmeren of uitstellen: politici zonder langetermijnvisie, financiële spelers die vooral winst op korte termijn willen en de producenten en gebruikers van fossiele brandstoffen De gebuisde streber Een gevaarlijke driehoek van factoren die actie belemmeren of uitstellen tekent zich af: politici zonder langetermijnvisie, financiële spelers die vooral winst op korte termijn nastreven willen en de tegenwerking van producenten en gebruikers van fossiele brandstoffen. De volgende bijeenkomst van de onderhandelaars in het UNFCCC-proces loopt van 30 november tot 11 december 2015 in Parijs. Dat wordt intussen al 5

6 de 21 e COP. In aanloop naar die onderhandelingen, waar hopelijk een internationaal klimaatakkoord uitkomt, moet elk land een voorstel doen voor zijn eigen inspanningen om de uitstoot te beperken tussen 2020 en De Europese Unie (EU) onderhandelt daarbij voor de 28 lidstaten. Met een beloofde uitstootreductie van 40% tussen nu en 2030 wil de EU zich profileren als de beste leerling van de klas van geïndustrialiseerde landen. Toch doet ook de EU daarmee te weinig om de wereldwijde temperatuurstijging te beperken tot 2 C. Daarom vraagt Oxfam de EU om nog verder te gaan in haar nationale reductiedoelstellingen: - een beperking van de uitstoot met 55% tegen een omschakeling naar 45% hernieuwbare en duurzame energie - 40% energiebesparingen. De EU houdt momenteel ook te veel achterpoortjes open bij de berekening van haar uitstoot. De EU toont te weinig ambitie en vertraagt zo de overgang naar een duurzame maatschappij en de ontwikkeling van een energiemodel dat gebaseerd is op hernieuwbare energie. Het wordt steeds duidelijker dat het noodzakelijk is om het ontginnen van fossiele brandstoffen te verbieden of tijdelijk op te schorten. Alleen zo kunnen we evolueren naar een maatschappij die bestand is tegen de klimaatopwarming België zit erbij en kijkt ernaar Wat op EU-niveau afgesproken werd moet door elk van de lidstaten omgezet worden in nationale doelstellingen. België heeft zich geëngageerd om haar uitstoot met 15% te beperken tegen 2020 met een uitzondering voor de industrie. Maar wanneer het aankomt op de verdeling van de inspanningen tussen de regio s en de federale overheid, loopt het mis. In de Nationale Klimaatcommissie worden de onderhandelingen gevoerd over de verdeling voor de periode , maar door politieke blokkages werkt deze commissie niet zoals het moet. En zolang we het binnen België niet eens raken over hoe we de EU-doelstellingen gaan halen (op het vlak van uitstootbeperking, hernieuwbare energie en klimaatfinanciering), kunnen we geen gericht en efficiënt Belgisch Klimaatplan bereiken. Een incoherente situatie die ingaat tegen onze internationale beloftes om klimaatverandering aan te pakken en tegen de publieke opinie, die positief staat tegenover een overgang naar hernieuwbare energie. Dit passieve beleid zorgt er ook voor dat in België, ondanks niet minder dan vier klimaatministers, nog steeds heel wat maatregelen van kracht zijn die de strijd tegen de klimaatverandering moeilijker maken. De federale overheid heeft de fiscale voordelen voor energiebesparingen in 2011 afgeschaft, maar houdt wel een belastingkorting voor bedrijfswagens in stand. Tegen adviezen van de Hoge Raad van Financiën (2009) en de Europese Commissie (2013 en 2014) in, trouwens. Zowel de Vlaamse als de Waalse gewestregeringen hebben recent de renovatiepremies teruggeschroefd en hun steun aan het openbaar vervoer verminderd, net als hun doelstellingen voor hernieuwbare energie. Tegelijkertijd stelt de Waalse minister die bevoegd is voor de 6

7 luchthavens voor om 15 tot 20 miljoen euro te investeren in een uitbreiding van de luchthaven van Charleroi, en in Vlaanderen blijft het dossier van de Antwerpse Ring aanslepen. Uit een studie van WWF en energieleverancier Eneco in april 2014 blijkt ook dat in 2010 de overheidssteun voor fossiele brandstoffen voor transport en huiselijk gebruik goed was voor 48% van de totale energiesubsidies in België. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de wetgeving over tabaksreclame bestaat er in België geen enkele regelgeving over reclame voor fossiele brandstoffen of voor de meest vervuilende auto s. Een incoherente situatie, die ingaat tegen onze internationale beloftes om de klimaatverandering aan te pakken en tegen de publieke opinie, die positief staat tegenover een overgang naar hernieuwbare energie. 7

8 2. WELKE OPLOSSINGEN? WAT KUNNEN WE DOEN? 2.1. Een vooruitstrevend klimaatbeleid eisen In België De strijd tegen de klimaatverandering moet zich dringend in concrete maatregelen gaan vertalen. De eerste stap daarbij is een akkoord tussen de vier Belgische klimaatministers om de afgesproken EU-doelstellingen te verdelen onder de regio s. Daarna moet de strijd tegen de klimaatverandering een cruciaal thema worden waarmee politici in alle beleidsdomeinen rekening houden. Er bestaan politieke oplossingen met een langetermijnvisie, er is allen geen politieke wil om ze toe te passen. Allerlei problemen en beleidsdomeinen vragen maatregelen om de uitdaging van de klimaatverandering aan te pakken: energie, transport, voedselproductie, agrobrandstoffen, ontwikkelingssamenwerking Die maatregelen moeten samen zorgen voor een maatschappelijk systeem dat minder schadelijk is voor milieu en maatschappij. Een concreet voorbeeld: we zouden kunnen beslissen om vanaf vandaag geen overheidsgeld meer te besteden aan subsidies voor fossiele brandstoffen. Dat geld kan dan gaan naar investeringen in hernieuwbare en duurzame energiebronnen. Volgens het Platform Klimaatrechtvaardigheid kan een ambitieus akkoord over de verdeling van de inspanningen tussen de verschillende Belgische overheden zorgen voor: - een samenhangend beleid om onze uitstoot van broeikasgassen te beperken, in lijn met internationale afspraken. Zonder actie gaat België de doelstellingen voor 2020 niet halen, noch die voor de broodnodige investeringen in cruciale sectoren zoals energie-efficiëntie, de productie van hernieuwbare energie en in alle sectoren die groene jobs creëren. De strijd tegen klimaatverandering moet zich dringend in concrete maatregelen gaan vertalen. De eerste stap daarbij is een akkoord tussen de vier Belgische klimaatministers om de inspanningen die op EU-niveau zijn vastgelegd te verdelen onder de regio s. - voordelen voor de werkgelegenheid en de volksgezondheid. Een rapport uit 2015 van het New Climate Institute berekende dat de EU, door over te stappen naar 100% hernieuwbare energie tegen 2050, jobs kan creëren. Ook zouden sterfgevallen per jaar (door luchtvervuiling) vermeden kunnen worden en kan de Europese Unie 156 miljard euro besparen die nu naar de invoer van fossiele brandstoffen gaat. - vrijgemaakte fondsen om de Belgische bevolking en ontwikkelingslanden te helpen om zich te wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Sinds 2013 moeten grote Europese bedrijven betalen voor hun uitstoot. Die belasting heeft al meer dan 200 miljoen euro opgebracht voor België, maar die staan momenteel geblokkeerd op een rekening. Waarom? Er ontbreekt een akkoord tussen de verschillende Belgische politieke instellingen om een gemeenschappelijk klimaatplan op te zetten. 8

9 We kunnen onze klimaatministers herinneren aan hun verantwoordelijkheid en aan de noodzaak om op Belgisch niveau in gang te schieten voor het klimaat. Op oxfamsol.be/mailjeminister kan je hen rechtstreeks aanspreken Op internationaal niveau In de internationale klimaatonderhandelingen is het voor de onderhandelaars blijkbaar moeilijk om het algemeen belang te laten primeren op dat van bepaalde economische belangengroepen. Maar toch blijven die onderhandelingen een belangrijk niveau voor politieke actie. Zonder een wereldwijd akkoord dat staten aanzet om de temperatuurstijging tot 2 C te beperken, wordt de noodzakelijke overgang naar een duurzame en rechtvaardige maatschappij altijd maar uitgesteld. Wereldwijd komen er almaar meer burgerinitiatieven op gang om deze overgang of transitie te realiseren. De politiek moet deze initiatieven dringend ondersteunen en versterken. De onderhandelaars van de geïndustrialiseerde- en groeilanden moeten hun verantwoordelijkheid opnemen en een diepgaande verandering verdedigen op de klimaatconferentie in Parijs in december We hebben een ambitieus internationaal klimaatakkoord nodig, dat de transitie van energie en economie versterkt. Een akkoord dat fossiele brandstoffen links laat liggen en vol overtuiging voor hernieuwbare energie kiest. Het akkoord in Parijs moet een ontwikkelingsmodel vooropstellen dat voor duurzame productie en consumptie kiest, op een manier die rechtvaardig is voor alle inwoners van onze planeet. Aan het einde van de Klimaattop in Lima in 2013 zijn alle blikken op Parijs gericht. Gaan wereldleiders daar eindelijk de nodige stappen zetten om tot een wereldwijd bindend en ambitieus klimaatakkoord te komen? Percy Ramirez/Oxfam Dit klimaatakkoord moet een ontwikkelingsmodel vooropstellen voor duurzame productie en consumptie, op een manier die rechtvaardig is voor alle inwoners van onze planeet. Er moeten bindende doelstellingen komen om de uitstoot van broeikasgassen te beperken en bindende financieringsmaatregelen die de geïndustrialiseerde landen dwingen tot steun aan ontwikkelingslanden. Die steun moet de aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering financieren én zorgen voor een duurzame ontwikkeling van die landen. Burgers en organisaties uit het middenveld oefenen wereldwijd druk uit op de onderhandelaars, vooral door lobbywerk tijdens de voorbereidende vergaderingen voor de top in Parijs. De organisaties uit het middenveld hebben recht van spreken, want ze doen zelf sterke inspanningen om de uitstoot van broeikasgassen te beperken en organiseren over heel de wereld betogingen en andere initiatieven voor het klimaat. Wij kunnen in België druk uitoefenen op onze vertegenwoordigers op de klimaattop in Parijs, zodat ze pleiten voor een bindend en ambitieus akkoord. Doe mee op 9

10 2.2. Burgers nemen initiatief en komen massaal samen Wereldwijd ondernemen nu al miljoenen mensen actie tegen de klimaatverandering en zijn ze bezig om zich aan te passen aan de ergste gevolgen ervan. Miljoenen mensen doen mee aan initiatieven om hun familie en de planeet te beschermen. Elke dag bewijzen deze burgers dat goed samenleven en je impact op de klimaatopwarming beperken perfect kunnen samengaan In België Ook in ons kleine landje beweegt er iets. Er bestaan heel wat positieve, concrete en collectieve initiatieven: autodelen, coöperatieven voor duurzame energie, boeren die pleiten voor een duurzaam productiemodel, freecycling, duurzame wijken... Het is gemakkelijk om jezelf in één van die vele burgerinitiatieven te gooien, of er zelf een uit te vinden. Een goed startpunt is Alternatiba, een dorp dat concrete alternatieven samenbrengt om de klimaatverandering aan te pakken. In aanloop naar de conferentie in Parijs in december 2015 worden in meer dan zestig Europese steden Alternatiba-evenementen gehouden. Tijdens een Critical Mass komen elke maand honderden fietsers samen in Gent om te tonen dat ze politieke actie willen op de klimaatconferentie in Parijs. Tineke Dhaese/Oxfam Ook in België organiseren burgers en organisaties een Alternatiba in Brussel reist. Je kan er kennis maken met initiatieven voor landbouw, onderwijs, recyclage en mobiliteit, in een feestelijke sfeer, met spelen, muziek en theater en in Mali Ver van ons bed, in de armste landen, zijn het vaak vrouwen die het meest doen in de strijd tegen de klimaatverandering. Vrouwen staan op de eerste rij om zorg te dragen voor hun familie en gemeenschap. 10

11 «We hebben nieuwe landbouwtechnieken geleerd. Vooral onze nieuwe zaadsoorten groeien zo goed omdat ze beter bestand zijn tegen de droogte» Vrouwen die lid zijn van de organisatie Kankélé enkele weken voor de oogst van sorghum. Tineke Dhaese/Oxfam Tegelijk worden zij het hardst getroffen door de klimaatverandering. Door de de rol die ze in de maatschappij hebben, door de vele vormen van discriminatie en omdat vrouwen wereldwijd 70% van de mensen in armoede vertegenwoordigen. In het merendeel van de ontwikkelingslanden produceren vrouwen tot 80% van al het voedsel en zijn zij het die de grond bewerken. Vandaag al worden ze geconfronteerd met steeds moeilijkere weersomstandigheden, met onvoorspelbare seizoenen en water en grondstoffen die steeds zeldzamer worden. Toch krijgen vrouwen weinig ruimte om zich uit te spreken over de klimaatopwarming, zowel op het niveau van de armste landen als bij internationale onderhandelingen. Nochtans hebben ze een grote kennis over de klimaatveranderingen, en nieuwe oplossingen voor het probleem. In de buitenwijken van Kayes bijvoorbeeld, in het oosten van Mali, waar herhaaldelijke droogtes voor slechte oogsten zorgden. Geleidelijk aan gaven de boeren de landbouw op, terwijl sommige zich aan de veeteelt vastklampten. De gemeenschap heeft honger geleden. Janaba Keita vertelt over de maatregelen die de vrouwen in haar gemeenschap hebben genomen in deze situatie: We hebben ons verenigd in een vrouwenorganisatie: Kankélé oftewel één stem. Elke zondag hebben de vrouwen 100 CFA ( 0,15) gestort in een gemeenschappelijke kas. Met die kas zijn we beschermd tegen bepaalde kosten, zoals voor gezondheidszorg. De gemeenschap van Janaba heeft ook steun gekregen van een programma om de lokale landbouw nieuw leven in te blazen: ze werden bevoorraad met traditioneel zaaigoed, dat beter tegen de klimaatverandering bestand is. We kregen nieuwe landbouwtechnieken aangeleerd, maar vooral de nieuwe zaadsoorten goed aangepast. Ze groeien bijzonder goed! Wat ook veranderd is, is dat er meer samenwerking is met de mannen. Zij hebben hun velden en wij de onze, maar zodra een van beide groepen klaar is met werken, komt hij de andere helpen. Het programma is een groot succes omdat we nu voldoende zaaigoed hebben, zoveel dat we het met andere dorpen in de regio kunnen delen. We zijn nog steeds bang dat het te weinig gaat regenen, maar de nieuwe zaden geven ons vertrouwen in de toekomst. 11

12 Op weg naar Parijs We moeten de stem van iedereen die strijdt tegen de klimaatverandering blijven versterken. De stemmen van zij die, vaak uit het zicht, elke dag werken aan de noodzakelijke transitie naar een duurzame samenleving. Zij die vandaag al de gevolgen van klimaatverandering moeten trotseren, zonder daarbij het hoofd te laten hangen. Deze stemmen waren in september 2014 goed te horen, toen over de hele wereld meer dan mensen in 161 landen op straat kwamen om overheden en bedrijven onder druk te zetten: die moeten meer ambitie tonen in de strijd tegen de klimaatverandering. Overal ter wereld vragen burgers om maatregelen tegen de klimaatverandering. We kunnen net als Janaba, de vrouwen van Kankélé en honderdduizenden mensen wereldwijd druk blijven uitoefenen op politici en bedrijven om actie te ondernemen. Wat er ook uit de onderhandelingen in Parijs komt: het blijft cruciaal om acties en initiatieven te ondersteunen en onze stem te laten horen In België bereikt de klimaatmobilisatie haar hoogtepunt met de Climate Express eind Een organisatie die, met de steun van de Belgische Klimaatcoalitie, meer dan Belgen naar Parijs wil brengen om hun stem te laten horen tijdens de klimaatonderhandelingen. Op 29 november is er een betoging in Parijs en andere hoofdsteden over heel de wereld. De Climate Express brengt ons met de fiets, de trein of de bus naar de straten van Parijs om aan te sluiten bij die betoging. Het is de gelegenheid om overheden en bedrijven duidelijk te maken dat honderdduizenden burgers voor een duurzame transitie zijn, en dat zij ook die richting moeten inslaan. Jongeren van Oxfam-in-Actie laten hun stem horen voor het klimaat en boeren in het Zuiden op een klimaatmanifestatie in Brussel op 28 november Tineke Dhaese/Oxfam In Parijs hebben we beslissingen nodig. Beslissingen die een duidelijk signaal geven dat het tijdperk van de fossiele brandstoffen voorbij is, en dat er rekening wordt gehouden met de bewoners van deze planeet, mensen wiens middelen om te overleven in gevaar zijn. We gaan waarschijnlijk dit jaar de oorlog tegen de klimaatopwarming niet winnen. Maar samen kunnen we belangrijke veldslagen voeren. Wat er ook uit de onderhandelingen in Parijs komt: het blijft cruciaal om acties en initiatieven te ondersteunen en onze stem te laten horen. We moeten het beste van onszelf geven en de druk op de ketel houden, ook na Parijs. Zo kunnen we samen de uitdaging van de klimaatverandering aangaan. Ga je mee naar Parijs, en hoe? Sluit je aan op climate-express.be 12

13 WIE MEER WIL WETEN: Over de klimaatverandering en wat er op het spel staat: Oxfam-rapporten over het klimaat : > Publicaties > Dossiers VN - klimaatverandering : Het IPCC : De Belgische federale site over klimaatverandering : Over Belgische burgerinitiatieven en acties: Climate Express: Alternatiba: De Belgische Klimaatcoalitie: 13

14 Oxfam-Solidariteit, juni 2015 Dit document is opgesteld door Coralie Vos. Vertaling door Aaron Hamerlynck. Oxfam bedankt Brigitte Gloire, Esther Favre-Félix en Lieve Van den Bulck voor hun hulp bij de productie van dit document. Dit document maakt deel uit van een reeks teksten die een bijdrage en informatie willen leveren aan het publieke debat over problemen die te maken hebben met ontwikkeling en humanitair beleid. Voor alle bijkomende informatie gelieve contact op te nemen met Dit document is auteursrechtelijk beschermd, maar kan vrij gebruikt worden voor campagne-, onderwijs- en onderzoeksdoelen, mits volledige bronvermelding. Voor elk ander gebruik, hergebruik in andere publicaties, vertaling of aanpassing moet toestemming worden verleend en kan een vergoeding worden gevraagd. De informatie in dit document was correct op het moment van druk. Verantwoordelijke uitgever: Oxfam Solidariteit, Vier-Windenstraat 60, 1080 Brussel, België. OXFAM Oxfam werkt wereldwijd in meer dan 90 landen, samen met partner-organisaties. We helpen rechtstreeks meer dan 20 miljoen vrouwen, mannen en kinderen om uit de armoede te klimmen, met ontwikkelingsprojecten, noodhulp en sensibilisering. Oxfam Amerika ( Oxfam Australië ( Oxfam-in-België ( Oxfam Canada ( Oxfam Frankrjik ( Oxfam Duitsland ( Oxfam Groot-Brittannië ( Oxfam Hong Kong ( Oxfam India ( Oxfam Intermón, Spanje ( Oxfam Ierland ( Oxfam Italië ( Oxfam Japan ( Oxfam Mexico ( Oxfam Nieuw-Zeeland ( Oxfam Novib, Nederland ( Oxfam Québec ( 14