Verklarende fiche voor het duurzaam aankopen van. schrijfmateriaal

Transcriptie

1 Verklarende fiche voor het duurzaam aankopen van schrijfmateriaal Datum: december 2010 Gereviseerd in juni 2016

2 inhoud A Inleiding tot de gids 3 1 Over deze productfiche 4 2 Voor wie is deze fiche? 5 3 Waarom duurzaam aankopen? 6 4 Stap voor stap 7 B Duurzaamheidscontext 8 1 Scope Schrijfmateriaal 9 2 Duurzaamheidstoets 10 C Criteriadocument 11 1 Nieuw in de wetgeving! 12 2 Voorwerp van de opdracht 14 3 Selectie- & Uitsluitingscriteria 15 4 Gunningscriteria 16 5 Technische specificaties 18 6 Bijzondere uitvoeringsvoorwaarden 19 7 Sociale aspecten in overheidsopdrachten 20 Bijlage 1: Criteria 21 Bijlage 2: Gevarensymbolen 23 Bijlage 3: Gevarenaanduidingen (H-zinnen): 24 Bijlage 4: Translation between classification in accordance with Directive 67/548/EEC and Directive 1272/2008/EEC 28

3 deel A A Inleiding tot de gids A Inleiding tot de gids 3 1 Over deze productfiche 4 2 Voor wie is deze fiche? 5 3 Waarom duurzaam aankopen? 6 4 Stap voor stap 7

4 OVER DEZE PRODUCTFICHE 1 OVER DEZE PRODUCTFICHE De Federale overheid wil haar consumptie meer innovatief, sociaal, ethisch en ecologisch verantwoord maken via haar koopkracht. Op die manier wil zij bepaalde beleidsdoelstellingen realiseren en het goede voorbeeld geven. Deze fiches zijn gericht op het inspireren en informeren van publieke aankopers bij het professioneel verduurzamen van overheidsopdrachten De productfiches vormen een instrument van het federale beleid voor duurzaam aankopen zoals uitgebreid werd beschreven in de omzendbrief van 16 mei 2014 of de meest recente regelgeving. De federale aanbestedende instanties dienen bij het lanceren van een overheidsopdracht rekening te houden met de impact op milieu-, sociale en economische aspecten. Die beoordeling moet ambitieus maar realistisch zijn en zoeken naar een evenwicht tussen de drie pijlers van duurzame ontwikkeling. Elke productgroep heeft andere impacten en risico s op vlak van duurzaamheid. Deze productfiche legt het accent op de belangrijkste impact die u als aankoper kan realiseren binnen de specfieke productgroep en bieden u achtergrond over de criteria die impact kunnen creëren Verder vinden aankopers in deze fiche alle relevante informatie met oog op het verduurzamen van hun bestek: nieuwe trends op de markt, praktische instrumenten en tools, objectieve criteria voor het integreren van duurzaamheid in bestekken en indicaties over mogelijke bewijsvoering door de leveranciers. Tot slot wil de federale overheid een krachtige inspiratiebron aanbieden aan alle overheden die duurzaamheid willen integreren in hun aankoopprojecten maar onvoldoende tijd en middelen hebben om dit onderzoek en analysewerk binnen hun eigen diensten te verrichten. Inleiding tot de gids 4

5 VOOR WIE IS DEZE FICHE? 2 VOOR WIE IS DEZE FICHE? Deze informatie is waardevol voor elke overheidsorganisatie die duurzaamheid stap voor stap wil integreren in haar diverse overheidsopdrachten en aankoopprocessen. De informatie in de fiche is dan ook toegankelijk voor alle professionals actief op vlak van duurzaam aankopen, ongeacht de maturiteit van de organisatie en de rol in het aankoopproces Deze fiche is in eerste instantie gericht aan alle aankopers binnen de federale overheid, maar biedt tegelijk waarde aan elke institutionele aankoper onderhevig aan de Belgische wetgeving overheidsopdrachten. De doelgroep is ruim en gaat van regionale, provinciale, lokale overheden tot universiteiten, ziekenhuizen, scholengroepen en culturele- of andere gesubsidieerde organisaties. Meer specifiek is deze fiche toegankelijk voor alle betrokken actoren bij het aankoopproces: beleidsmedewerkers, aankopers, duurzaamheidsexperten, milieuambtenaren, sociale regisseurs, juristen, etc. Ook meer en meer commerciële aankopers hebben interesse in duurzaam aankopen. Via deze productfiches kunnen potentiële leveranciers inzichten verwerven in hoe de overheid binnen haar aankoopbeleid inzet op duurzaamheid. Het kan hen uiteraard ook inspireren voor het verduurzamen van hun eigen aankoopbeleid Inleiding tot de gids 5

6 WAAROM DUURZAAM AANKOPEN? 3 WAAROM DUURZAAM AANKOPEN? Overheidsaankopen zijn goed voor 14% van het Bruto Nationaal Product in Europa 1. Met deze gigantische koopkracht dus om duurzame producten, diensten en gebouwen aan te kopen kan de markt doen verschuiven in de richting van innovatie en maatschappelijk verantwoorde productie en consumptie. Wist u dat uw aankoopdossier een hefboom is voor een duurzame transitie van de economie? Overheden hebben een belangrijke voorbeeldfunctie en zijn vaak de eerste grote aankopers van duurzame producten, diensten en gebouwen. Op die manier steunen zij de verdere ontwikkeling van deze markten. Duurzaam aankopen helpt overheden ook bij het realiseren van hun strategische doelstellingen. Zo kunnen zij via aankoop bijdragen tot het reduceren van broeikasgassen en negatieve milieuimpacten, kansen bieden aan mensen die het moeilijk hebben op de arbeidsmarkt of samenwerking mogelijk maken met bedrijven die personen met beperkingen tewerkstellen. Tenslotte kunnen zij extra zuurstof geven aan kleine- en middelgrote bedrijven, of innovatieve producten en nieuwe (duurzame) business modellen stimuleren als eerste grote klant. De perceptie dat duurzaam aankopen duurder is vaak niet terecht. Duurzaam aankopen is anders gaan denken over aankoopbehoeften en dit kan leiden tot minder aankopen of anders aankopen, vaak met positieve impact op de totale kost van het aankoopproject Vanuit al deze invalshoeken (milieu, economie, sociaal en ethisch) wordt duurzaam aankopen ook wel maatschappelijk verantwoord of strategisch aankopen genoemd Laagste totale kost of prijs? De kost van de gewenste goederen, diensten en werken reikt meestal verder dan enkel de aankoopprijs. In de nieuwe wet van 17 juni 2016 wordt het ook mogelijk om levenscycluskosten mee te nemen in een procedure. Dit zijn de kosten gedurende de levenscyclus van een product, dienst of werk, zoals de aanschafprijs, de gebruikskosten en de kosten volgend uit het einde van de levenscyclus, zoals inzamelings- en recyclingkosten. Het wordt zelfs mogelijk om nog verder te gaan en de kosten die te wijten zijn aan externe milieueffecten mee te nemen. Dit kan indien ze gelinkt zijn aan het voorwerp van de opdracht én objectief meetbaar zijn. 1 Inleiding tot de gids 6

7 STAP VOOR STAP 4 STAP VOOR STAP Als aankoper staat u voor de grote uitdaging om duurzaamheid mee te nemen in alle stappen van het aankoopproces. Het is een misvatting dat duurzaam aankopen begint en eindigt met het integreren van duurzaamheidscriteria in een bestek. Duurzaam aankopen is eigenlijk een proces en een andere manier van denken over aankopen. Alles begint met een goede voorbereiding! In het schema vindt u de 3 grote stappen voor u begint met specifiëren! Duurzaam aankopen doe je niet alleen Verschillende aankoopdiensten organiseren het aankoopproces op een verschillende wijze. De term aankoper is een overkoepelende term die in de praktijk een samenwerking tussen juridische experten overheidsopdrachten, interne klanten, milieu en sociale experten enz. Aan het begin van het aankoopproces is het van belang de juiste competenties te verzamelen om samen na te denken over volgende vragen: Wie zijn de klanten van deze opdracht en wat is hun behoefte? Vanuit welk strategisch kader vertrekken we? Welke interne stakeholders beschikken over de juiste expertise op vlak van duurzaamheid en duurzaam aankopen en hoe creëer je intern draagvlak om hen te betrekken? Heb je externe expertise nodig om de juiste keuzes te maken en de impact van je aankoop in kaart te brengen? Wat is de aankoopbehoefte nu écht? Het is vaak taboe maar duurzaam aankopen start met de vraag: Wat hebben we nu echt nodig? Nodig je (interne) klanten uit en denk samen met hen na. Staan ze open om de Specifiëren van oplossingen Aankopers hechten traditioneel veel belang aan technische specificaties. Deze bieden voor de organisatie de zekerheid dat het geleverde product voldoet aan gedetailleerde eisen. Om meer innovatieve en passende oplossingen aan te kopen is het aangewezen meer te denken in functie van een oplossing voor de functionele behoeftes. Een voorbeeld van functioneel specifiëren is het aankopen van licht in plaats van verlichtingsinstallaties. aankoopbehoefte eens out-of-the-box te bekijken en misschien te herdefiniëren zodat het makkelijker wordt om duurzaam aan te kopen? Hebben we dit wel nodig? Of kunnen we misschien een alternatief product voorstellen dat én inovatiever én duurzamer is? Wie weet kunnen we het product wel huren inclusief een all-in-one dienstverlening? Hoe veilig in gesprek gaan met een leverancier? Het wordt jammer genoeg te weinig gedaan maar u kan mag in dialoog gaan met de markt tijdens de voorbereidingen van een aankoopdossier. Dit kan met individuele aanbieders of via een collectieve marktbevraging. Het is een goede praktijk om zoveel mogelijk marktspelers op de hoogte te brengen van uw intentie om de markt te bevragen, zodat zijn kunnen deelnemen indien zij dat wensen. Een absolute must is het publiek toegankelijk maken van het resultaat van het marktonderzoek: zorg dat iedereen gelijke toegang heeft tot de informatie die u heeft verkregen tijdens de marktdialoog. Dit kan door bijv. het publiceren van een verslag dat publiek toegankelijk is, of dat bij het bestek wordt toegevoegd Ken uw markt Een duurzaam product specifiëren zonder marktverkenning is niet zonder risico s. Het is belangrijk om de ontwikkelingen op de markt te kennen en zicht te krijgen op de oplossingen die reeds beschikbaar zijn bij meerdere leveranciers. Uw potentiële aanbieders kennen de duurzame innovaties in hun eigen sector. Benut deze expertise volop en ga met hen in gesprek. Nu kan u starten met de opmaak van uw bestek! Inleiding tot de gids 7

8 deel B B Duurzaamheidscontext B Duurzaamheidscontext 8 1 Scope Schrijfmateriaal 9 2 Duurzaamheidstoets 10

9 SCOPE SCHRIJFMATERIAAL 1 SCOPE SCHRIJFMATERIAAL Met milieuvriendelijke materialen en processen geproduceerd schrijfmaterieel. Duurzaamheidscontext 9

10 DUURZAAMHEIDSTOETS 2 DUURZAAMHEIDSTOETS Wat zijn de belangrijkste duurzaamheidsimpacten binnen de productgroep van schrijfmateriaal? Een duurzame overheidsopdracht houdt rekening met verschillende beleidsdoelstellingen. Voor de federale overheid worden ze opgesomd in de omzendbrief van 16 mei 2014 of in de meest recente regelgeving. Deze beleidsdoelstellingen zijn heel ruim en kunnen u als aankoper inspireren bij het zoeken naar de specifieke doelstellingen die u wenst te bereiken met uw aankoopdossier. Elk product, dienst of werk heeft eigen duurzaamheidsaspecten, dit zijn die aspecten waar je écht impact kan realiseren. Bijv. het is logisch dat u bij de aankoop van koffie impact hebt op eerlijke handel en biologische landbouw, maar geen impact hebt op vlak van sociale economie en kansengroepen. Om heel goed te kiezen uit alle mogelijke duurzaamheidscriteria is het als aankoper belangrijk te weten welke hefbomen tot duurzaamheid je kan activeren door je aankoop. Dit geeft focus en zorgt ervoor dat u niet afgeleid wordt om minder relevante duurzaamheidsaspecten te integreren in een bestek. Naast relevante duurzaamheidsaspecten die gelinkt zijn aan een product, dienst of werk kan het ook zijn dat de aankoopdienst vanuit haar organisatie eigen accenten legt en die meeneemt in het aankoopproces. Bijv. als kostreductie een belangrijke doelstelling is van de aankoopdienst kan het zijn dat dit primeert doorheen het volledige aankoopproces. Duurzaam aankopen is net het evenwicht zoeken tussen het realiseren van de duurzame beleidsdoelstellingen en de prioriteiten en ambities binnen de aankoopdienst. U vindt alle informatie over deze duurzaamheidstoets in het aankoopproces op Duurzaamheidscontext 10

11 deel C C Criteriadocument C Criteriadocument 11 1 Nieuw in de wetgeving! 12 2 Voorwerp van de opdracht 14 3 Selectie- & Uitsluitingscriteria 15 4 Gunningscriteria 16 5 Technische specificaties 18 6 Bijzondere uitvoeringsvoorwaarden 19 7 Sociale aspecten in overheidsopdrachten 20 Bijlage 1: Criteria 21 Bijlage 2: Gevarensymbolen 23 Bijlage 3: Gevarenaanduidingen (H-zinnen): 24 Bijlage 4: Translation between classification in accordance with Directive 67/548/EEC and Directive 1272/2008/EEC 28

12 NIEUW IN DE WETGEVING! 1 NIEUW IN DE WETGEVING! De Belgische regelgeving overheidsopdrachten is van toepassing op alle overheden in België en gebaseerd op Europese regelgeving. Op 17 juni 2016 werd een nieuwe wet inzake overheidsopdrachten (Wet OO 2016) goedgekeurd. Deze wetgeving zal de wet OO 2006 vervangen van zodra de uitvoeringsbesluiten voorhanden zijn. Dit wordt verwacht in de loop van Momenteel (november 2016) is de overheidsopdrachtenwet 2006 nog van toepassing! Hieronder krijgt u een overzicht van de meest relevante wijzigingen met oog op het duurzaam aankopen van goederen, diensten en werken. Voor nieuws inzake de uitvoeringsbesluiten en de details in de wet verwijzen wij naar Het naleven van milieu-, sociaal en arbeidsrecht (art. 7 Wet OO 2016) Ondernemers moeten het milieu-, sociaal en arbeidsrecht naleven volgens het Europees Unierecht, nationale recht of collectieve arbeidsovereenkomsten. Nu wordt ook heel expliciet gemaakt dat zij deze wetgeving ook moeten doen naleven door elke persoon die handelt als onderaannemer in welke fase ook, en door elke persoon die personeel tewerkstelt voor de uitvoering van de opdracht. Hierbij wordt rechtstreeks verwezen naar internationale conventies zoals de ILO-conventie. Indien de aanbestedende overheid inbreuken vaststelt kan zij desgevallend maatregelen treffen of een inschrijver uitsluiten. Zie ook verplichte en facultatieve uitsluitingsgronden in de nieuwe wet OO Het voorbehouden van opdrachten (art.15 Wet OO 2016) De nieuwe wet stelt dat de toegang tot de opdracht voorbehouden kan worden aan sociale werkplaatsen en aan ondernemers die de maatschappelijke en professionele integratie van gehandicapten of kansarmen tot doel hebben, of dat de uitvoering van opdrachten voorbehouden kan worden in het kader van programma s voor beschermde arbeid, mits ten minste dertig procent van de werknemers van deze werkplaatsen, ondernemingen of programma s gehandicapte of kansarme werknemers zijn. Het grote verschil t.a.v. de vorige wetgeving is dat de verschillende vormen van sociale economie niet langer gedefinieerd zijn maar dat er hoofdzakelijk met het 30%-criterium wordt gewerkt. Het gebruik van keurmerken en labels (art. 54 Wet OO 2016) Labels en keurmerken kunnen een efficiënt instrument zijn om overheidsopdrachten te verduurzamen. Het gebruik van labels zal zich in de toekomst niet langer beperken tot de bewijsfase want de nieuwe wet bepaalt dat overheden keurmerken kunnen voorschrijven om bestekeisen te definiëren. Dit betekent concreet dat de aanbestedende overheid een specifiek label of keurmerk voorschrijft ter definitie van de eisen, op voorwaarde dat andere gelijkwaardige keurmerken en andere geschikte bewijsmiddelen ook worden aanvaard. Belangrijk is dat dit zowel toegelaten is in de technische specificaties als in de gunningscriteria en de uitvoeringsvoorwaarden en dat er hiermee nu ook ingezet zal kunnen worden op sociale of andere kenmerken (momenteel ligt de focus vooral op milieukenmerken). Belangrijke randvoorwaarde is dat het moet gaan om betrouwbare labels en dat de onderliggende keurmerkeisen van het opgelegde keurmerk alleen betrekking moeten hebben op criteria die verband houden met het voorwerp van de opdracht. Sociale en ecologische gunningscriteria (art. 81 Wet OO 2016) Ook in de nieuwe wet overheidsopdrachten kunnen sociale aspecten en milieuaspecten via gunningscriteria beoordeeld worden. Daarnaast kan de aanbestedende overheid in de gunningscriteria ook inzetten op een methodologie m.b.t. de bepaling van de Criteriadocument 12

13 NIEUW IN DE WETGEVING! levenscycluskosten. Bijzonder belangrijk m.b.t. sociale overwegingen bij overheidsopdrachten is art. 81, 3 die stelt dat het specifieke productieproces en het specifiek proces voor een andere fase van de levenscyclus kunnen beoordeeld worden op basis van een gunningscriterium. Dit biedt veel kansen met oog op het streven naar eerlijke en duurzame handel en het respect van de arbeidsvoorwaarden en mensenrechten in de keten. Methodologie voor levenscycluskosten (art. 82 Wet OO 2016) De nieuwe wet stimuleert het gebruik van een methodologie voor het berekenen van de levenscycluskosten. Het basisuitgangspunt is dat het criterium prijs niet enkel verband houdt met de kost van de verwerving, maar met alle kosten die gepaard gaan met het gebruik van het verworven werk/product/dienst, zowel de verwervingskosten als de gebruikskosten, zoals kosten voor verbruik van energie, kosten voor onderhoud en kosten verbonden aan het einde van de levenscyclus, zoals kosten voor ophaling, ontmanteling of recyclage. De wet laat mogelijks ook toe om externaliteiten mee te nemen in de opdracht (CO2-uitstoot, watervervuilingskosten) voor zoverre deze objectief meetbaar en te monetariseren zijn. De nieuwe wetgeving stuurt aan op de ontwikkeling van gemeenschappelijke berekeningsmethoden voor levenscycluskosten, bijvoorbeeld op Europees, nationaal of regionaal niveau. Innovatie en Innovatiepartnerschap (art. 40 Wet OO 2016) In enkele gevallen wenst de overheid specifieke innovatieve oplossingen die nog niet op de markt beschikbaar zijn. In de nieuwe wet is een mogelijkheid opgenomen van innovatiepartnerschap waarbij de aanbestedende overheid aangeeft in de opdrachtdocumenten dat er behoefte is aan innovatieve producten, diensten of werken, en dat met de aanschaf van reeds op de markt beschikbare producten, diensten of werken niet in die behoefte kan worden voorzien. Een innovatiepartnerschap dient te zijn gericht op de ontwikkeling van innovatieve producten, diensten of werken en dient gevolgd te worden door de aankoop van de daaruit resulterende innovaties, mits deze voldoen aan de prestatieniveaus die tussen de aanbestedende overheid en de deelnemers zijn afgesproken. Let op: het is geen evidentie om prestatieniveau s en maximum prijzen te bepalen voor oplossingen die nog niet bestaan! Losstaand van het innovatiepartnerschap is het mogelijk om innovatie reeds met meer courante methoden in overweging te nemen. Het marktverkennend onderzoek is wel het meest voor de hand liggend, maar ook onderhandelingsprocedures of het werken met varianten bieden mogelijkheden om innovatie te stimuleren. Energie-efficiëntieprestaties (art Wet OO 2016) Via de nieuwe wetgeving overheidsopdrachten wordt het verwerven van producten, diensten en gebouwen met hoge energie-efficiëntieprestaties aangemoedigd en in sommige gevallen verplicht. Belangrijke randvoorwaarde is dat de hoge eisen op vlak van energie-efficiëntie in overeenstemming moeten zijn met de principes van voldoende concurrentie, kosteneffectiviteit, de economische haalbaarheid, de duurzaamheid en de technische geschiktheid. Ook worden aanbestedende overheden gestuurd naar het overwegen van energieprestatiecontracten bij het plaatsen van opdrachten voor diensten met oog op het realiseren van energiebesparingen op de lange termijn. Het KB van 13 juli 2014 breidt de energieefficiëntie verplichtingen bij overheidsopdrachten van gebouwen uit naar een hele lijst van bijkomende producten en diensten. Voor meer informatieve over de huidige en nieuwe wet overheidsopdrachten ga naar /juridische-achtergrond Criteriadocument 13

14 VOORWERP VAN DE OPDRACHT 2 VOORWERP VAN DE OPDRACHT Het voorwerp van de opdracht is de titel of het onderwerp van de opdracht. Dit moet potentiële inschrijvers overtuigen om de aankondigingsdocumenten en/of het bestek te openen. Reeds hier moet duidelijk gemaakt worden dat het om een duurzame opdracht gaat gezien alle andere bepalingen in het bestek steeds verwijzen naar de omschrijving van het voorwerp van de opdracht De omschrijving van het voorwerp bij een duurzame opdracht is best zo transparant mogelijk over het duurzame karakter van de opdracht. Zo zijn de potentiële inschrijvers meteen op de hoogte van de doelstellingen van de aanbestedende overheid. Met milieuvriendelijke materialen en processen geproduceerd schrijfmaterieel. Voorwerp van opdracht in de context van het beleid van de organisatie. <..> (naam van de openbare overheid) hecht belang aan de milieuzorg en de sociale aspecten. Dit wordt verklaard in haar <strategisch beleid>, <missie>, <aankoopbeleid>, Het werkt sterk sensibiliserend. Door het voorwerp van de opdracht duurzaam te maken nemen overheidsaankopers het voortouw. De markt merkt deze toename in duurzame opdrachten op. Dit signaal kan ervoor zorgen dat de markt meer en meer gaat investeren in duurzame producten en bedrijfsprocessen om zo een goede kans te maken op het binnenhalen van overheidsopdrachten. Hoe meer bedrijven inzetten op duurzaamheid, hoe groter het aantal inschrijvers wordt en hoe competitiever de markt. Dit heeft dan weer een positief effect op de prijs voor duurzame producten en diensten. Het is stimulerend voor pioniers. Het integreren van duurzaamheid in het voorwerp van de opdracht is ook een beloning voor deze bedrijven die een pioniersrol opnemen en echte voortrekkers zijn op vlak van duurzaamheid. De kans dat zij de opdracht binnenhalen is namelijk veel groter dan voor bedrijven die zich nog moeten omschakelen naar meer duurzame productiemethodes of die nog aan het begin staan van een integratie van duurzame producten in hun catalogus. Het is noodzakelijk voor de opmaak van het duurzame bestek. Alle eisen die verder opgenomen worden in het bestek worden gelinkt met het voorwerp van de opdracht. De wetgeving is hier heel duidelijk over: de criteria opgenomen in het bestek dienen verband te houden met het voorwerp van de opdracht. Criteriadocument 14

15 SELECTIE- & UITSLUITINGSCRITERIA 3 SELECTIE- & UITSLUITINGSCRITERIA De selectiecriteria hebben uitsluitend betrekking op de leverancier en staan dus los van de eigenschappen van de producten, diensten of werken die worden aangekocht, de wijze van gunning van de opdracht, de uitvoering van de opdracht enz. De grote vraag is hier: welke potentiële leveranciers krijgen toegang tot de opdracht? Welke selectiecriteria zijn relevant? Selectiecriteria worden gebruikt om niet geschikte potentiële opdrachtnemers uit te sluiten of om geschikte opdrachtnemers te selecteren die toegang krijgen tot de opdracht. Selectiecriteria zijn echter sterk gereglementeerd door de wetgeving overheidsopdrachten, de keuze is dus gelimiteerd. Hieronder volgen enkele opties om duurzaamheid te laten doorwegen bij het selecteren van geschikte leveranciers: Een overheid kan potentiële opdrachtnemers uitsluiten indien sprake is van ernstige overtreding op vlak van sociale en/of milieuwetgeving. Verder kunnen eisen opgelegd worden die de geschiktheid van een potentiële opdrachtnemers beoordelen en bepalen of die in staat is de duurzame opdracht uit te voeren. Heeft de potentiële opdrachtnemer al ervaring met duurzame opdrachten? Welke maatregelen neemt de hij op vlak van milieubeheer? Hoe worden de sociale risico s beheerd doorheen de keten? Voor het bepalen van de geschiktheid van de leverancier kan gevraagd worden naar referenties waarbij duidelijk wordt gepeild naar de duurzaamheidsaspecten van de referentieopdrachten. Zo kan u partijen uitsluiten die nog geen enkele ervaring hebben met duurzaamheid. proportionaliteit in functie van de grootte en de duurtijd van de opdracht. Zo heeft het geen zin om bewijs te vragen van een milieubeheersysteem in een kleine opdracht, daar de inspanning om het certificaat voor het milieubeheersysteem te verkrijgen disproportioneel zwaar is in vergelijking met de grootte van de opdracht. Voor gedetailleerde informatie over milieubeheerssystemen, zie milieubeheer Voor gedetailleerde informatie over de juridische achtergrond van het integreren van selectiecriteria bij overheidsopdrachten, zie Uitsluitingscriteria De niet-naleving van de milieu- en sociale wetgeving, die het voorwerp is geweest van een definitief vonnis of een beslissing met een gelijkwaardig effect, kan beschouwd worden als een overtreding met betrekking tot het professionele gedrag van de betrokken economische operator, of een ernstig vergrijp dat het mogelijk maakt de betrokken partij uit te sluiten van de mededinging voor het contract. Ref.: Art. 56 en 57 van Richtlijn 2014/24/EU en Art. 80 van Richtlijn 2014/25/EU Er moet echter telkens nagedacht worden over de relevantie van de selectiecriteria en de Criteriadocument 15

16 GUNNINGSCRITERIA 4 GUNNINGSCRITERIA Gunningscriteria zijn criteria die het mogelijk maken om offertes objectief te vergelijken op basis van bijv. prijs, kwaliteit, esthetiek maar ook op vlak van sociale en ecologische duurzaamheid en innovatie. Gunningscriteria worden beoordeeld via een score of een gewicht en op die manier wordt een objectieve vergelijking gemaakt tussen de aanbieders. Eén belangrijke voorwaarde: gunningscriteria moeten gelinkt zijn met het voorwerp van de opdracht en moeten objectief meetbaar zijn! Het opnemen van duurzaamheid als gunningscriterium is dus niet concreet genoeg én niet objectief meetbaar Gunningscriteria toegepast in de praktijk Gunningscriteria voorbeeld 1. Prijs Berekening (bijv.): Laagst opgegeven prijs/ opgegeven prijs x 0,60 2. Milieucriteria (De aanbestedende overheid verduidelijkt verder de gewichten die gegeven zullen worden aan de onder deze tabel vermelde criteria) Gewicht 60% 35% Berekening (bijv.): Totaal gescoorde punten / maximum aantal te scoren punten x 0, % In de hierboven vermelde tabel zal het gewicht dat aan de milieucriteria wordt toegekend vastgesteld worden door de inkoper naar gelang de specifieke aanbesteding. Vertegenwoordigers van diverse sectorfederaties herinneren er vaak aan om dit gewicht niet te onderschatten, om duurzaamheid in de toekenningsfase sowieso een kans te geven. Gebruik van labels en aanverwante criteria: Criteria opgenomen in dit document en in een label zijn steeds een momentopname. Deze worden continu gereviseerd om de meest recente marktevoluties te volgen en het wordt bijgevolg aanbevolen om de laatste stand van zaken op vlak van lastenboek te consulteren op de website van het label zelf. Een keurmerk kan zowel gebruikt worden als (bewijsvoering) voor technische criteria als voor gunningscriteria. In het eerste geval geldt dit als minimale eis, in het tweede geval kunnen extra punten verdiend worden bij het voldoen aan de uitgeschreven onderliggende criteria van het keurmerk. Artikel 54 van de wet overheidsopdrachten van 17 juni 2016 geeft een uitgebreid overzicht van de wijze waarop u naar keurmerken kunt verwijzen in een bestek. De meest algemene en juridisch correcte manier bestaat er in de technische eisen die u wenst te benadrukken (en die verband houden met het voorwerp van opdracht) op te nemen in (een bijlage) aan het bestek. Vervolgens vermeldt u dat een bepaald keurmerk of een set van keurmerken (of gelijkwaardig) als mogelijk bewijs op de naleving van de technische eis(en) voldoet. Neem gelijkwaardig bewijsmateriaal mee in overweging. Criteriadocument 16

17 GUNNINGSCRITERIA Het is ook mogelijk om een kruisverwijzing tussen technische specificaties en gunningscriteria te maken: Bijvoorbeeld: Technische eis: Eventuele papieren handleidingen bij het product zijn gedrukt op papier met minstens 70% gerecycleerde vezels of vezels uit duurzaam beheerde bossen (op basis van aanwijzingen op het FSC of PEFC label of gelijkwaardige labels) Gunningscriterium: Indien meer dan 70% van de vezels van de eventuele papieren handleidingen van gerecycleerd oorsprong of uit duurzaam beheerde bossen is (zie technische eis) dan kunt u extra punten krijgen (op basis van aanwijzingen op het FSC of PEFC label of gelijkwaardige labels). Milieu- en andere criteria en labels die u kunt gebruiken voor deze productgroep kunt u terugvinden onder bijlage 1 van deze fiche. U kunt ze gebruiken in het kader van de gunningscriteria die u vermeldt in uw bestek Criteriadocument 17

18 TECHNISCHE SPECIFICATIES 5 TECHNISCHE SPECIFICATIES Onder de technische specificaties worden de kenmerken of eigenschappen beschreven waaraan het product of de dienst minimaal dient te voldoen.. Dit vormt een grote opportuniteit voor duurzaamheid want hier stellen we de duurzame eisen of technische eisen op van het product, dienst of werk. Keurmerken en certifcaten zijn een eenvoudige en veelgebruikte methode om aan te tonen dat aan de technische specificaties is voldaan. Ze kunnen ook gebruikt worden als bron voor het zoeken naar technische kenmerken die opgenomen kunnen worden in het bestek. Wat is een betrouwbaar label? Keurmerken zijn voor aanbestedende diensten een handig instrument om op een snelle manier te oordelen of een product voldoet aan een aantal milieu- of sociale eisen. Nochtans bestaat er een wildgroei aan keurmerken en is het niet toegelaten om zomaar elk keurmerk in te zetten in het kader van overheidsopdrachten. De wetgeving overheidsopdrachten omschrijft daarom de voorwaarden waaraan een keurmerk moet voldoen. Alle in de gids vermelde keurmerken voldoen aan de eisen van de wetgeving. Voor meer informatie over keurmerken, zie Milieu- en andere criteria en labels die u kunt gebruiken voor deze productgroep kunt u terugvinden onder bijlage 1 van deze fiche. U kunt ze gebruiken in het kader van de technische specificaties die u vermeldt in uw bestek LET OP Zijn uw verplichte criteria marktconform? Criteriadocument 18

19 BIJZONDERE UITVOERINGSVOORWAARDEN 6 BIJZONDERE UITVOERINGSVOORWAARDEN Uitvoeringsvoorwaarden dienen door de opdrachtnemer gerespecteerd te worden tijdens de uitvoering van de opdracht. Uitvoeringsvoorwaarden zijn een ideaal instrument om opdrachtnemers aan te zetten om te investeren in duurzaamheid tijdens de volledige duur van de opdracht. Er moet een link zijn met het voorwerp van de opdracht, maar uitvoeringsvoorwaarden kunnen betrekking hebben op de leveringsvoorwaarden, de (sociaal of ecologisch verantwoorde) productiewijze, duurzaam HR-beleid, etc. U, als aankoper, heeft een belangrijke hefboom voor duurzaamheid in handen: koopkracht. Jo Versteven, expert duurzame overheidsopdrachten, Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling Milieu- en andere criteria en labels die u kunt gebruiken voor deze productgroep kunt u terugvinden onder bijlage 1 van deze fiche. U kunt ze in sommige gevallen gebruiken in het kader van de bijzondere uitvoeringsvoorwaarden die u vermeldt in uw bestek Criteriadocument 19

20 SOCIALE ASPECTEN IN OVERHEIDSOPDRACHTEN 7 SOCIALE ASPECTEN IN OVERHEIDSOPDRACHTEN Sociale en ethische aspecten Aanbestedende diensten kunnen op verschillende manieren rekening houden met sociale en ethische overwegingen in overheidsopdrachten. Het betreft het respecteren van de nationale, Europese en internationale sociale wetgeving, het bevorderen van gelijke kansen voor mannen en vrouwen en culturele diversiteit, het bepalen van technische eisen die een (betere) toegankelijkheid voor mensen met een handicap toelaten, het inschakelen van minder gekwalificeerde doelgroepen en werklozen (kansengroepen), het respecteren van de conventies van de Internationale Arbeidsorganisatie en van de mensenrechten (fatsoenlijke arbeidsomstandigheden, het rekening houden met aanvaardbare lonen (IAO-conventie nr. 94) bij de gunning van de opdracht, het rekening houden met duurzame handelspraktijken, het rekening houden met de sociale gevolgen van productieprocessen in de hele levenscyclus van een product of een dienst, het treffen van de nodige maatregelen om de deelname van beschutte werkplaatsen (maatwerkbedrijven) en sociale inschakelingsondernemingen aan te moedigen, het zorgen voor voldoende opleiding, veiligheidsinstructies,... voor het personeel. Voor aankopers is het echter wel belangrijk om hiermee op een gepaste manier rekening te houden. De overwegingen kunnen namelijk, afhankelijk van hun aard, pas tijdens bepaalde fases van de aanbestedingsprocedure worden meegewogen. Voor gedetailleerde informatie over deze sociale en ethische aspecten en hun toepassing in overheidsopdrachten, gelieve de website te raadplegen op: Criteriadocument 20

21 BIJLAGE 1: CRITERIA BIJLAGE 1: CRITERIA Criteria opgenomen in dit document en in een label zijn steeds een momentopname. Deze worden continu gereviseerd om de meest recente marktevoluties te volgen en het wordt bijgevolg aanbevolen om de laatste stand van zaken op vlak van lastenboek te consulteren op de website van het label zelf. a) Alle schrijfinstrumenten behalve houten potloden - De houder en de dop van alle schrijfinstrumenten behalve houten potloden moeten gemaakt zijn van materialen die tijdens de recyclageproces gemakkelijk gescheiden kunnen worden. - De houder en de dop van alle schrijfinstrumenten behalve houten potloden mogen geen chloorhoudende kunststoffen bevatten. b) Alle schrijfinstrumenten behalve potloden, kleurpotloden, vulpotloden - De inkt is niet geclassificeerd volgens de geharmoniseerde regelgeving van de EU met betrekking tot milieugevaren als irriterend, allergeen, oxiderend en licht ontvlambaar of ontvlambaar Zijn vrijgesteld van de classificatievereisten: 1. Inkt die geclassificeerd is als irriterend, met risicozinnen H319, H335, H315, of combinaties daarvan. (zie bijlage) 2. Inkt van stiften voor transparanten, stiften voor whiteboards en tekstmarkeerstiften (permanente viltstiften) mogen geclassificeerd zijn als ontvlambaar (H224, H225, H226) of licht ontvlambaar (H224, H225). - De ingrediënten van de inkt zijn niet geclassificeerd als carcinogeen, mutageen of giftig voor de voortplanting (met betrekking tot CMR1 & 2). - De inkt is niet geclassificeerd volgens de geharmoniseerde regelgeving van de EU als zeer giftig, giftig, schadelijk voor de gezondheid, bijtend, kankerverwekkend, schadelijk voor de voortplanting of genetisch schadelijk, explosief, zeer licht ontvlambaar (zie bijlage). Inkten met een lange bewaarduur en die geclassificeerd kunnen worden als schadelijk voor de gezondheid bij opname door de mond (H302) zijn vrijgesteld van de classificatievereisten. c) Potloden - Grafiet is niet geclassificeerd volgens de geharmoniseerde regelgeving van de EU als milieugevaarlijk, zeer giftig, giftig, schadelijk voor de gezondheid, bijtend, irriterend, allergeen, carcinogeen, mutageen, schadelijk voor de voortplanting, explosief, oxyderend, zeer licht ontvlambaar, licht ontvlambaar of ontvlambaar. Grafiet dat geclassificeerd is als irriterend, met risicozinnen H319, H335, H315, of combinaties daarvan, is vrijgesteld van de classificatievereisten. (zie bijlage) - Indien het lichaam van de pen uit andere materialen dan hout bestaat (niet voor vulpotloden), moeten zij 100% hernieuwbaar (1) zijn of minimaal tot 60% gerecycleerd. (1) Hernieuwbaar van dierlijke of vegetale oorsprong d) Houten potloden - De grondstoffen van houten potloden komen voor meer dan 50% uit duurzaam beheerde bossen. - De grondstoffen van houten producten komen voor minstens 50% uit duurzaam beheerde bossen - Er wordt geen oppervlaktebehandeling of film toegepast behalve voor de tekst/het logo [bewijs Nordic Swan], of - als het potlood gecoat is (verf of vernis) gebruikt men producten op waterbasis [bewijs: NF Environnement]. Criteriadocument 21

22 BIJLAGE 1: CRITERIA e) Markeerstiften, highlightstiften, vulpennen en vulpotloden - Voor markeerstiften, highlightstiften, vulpennen en vulpotloden moet minstens 35% van het gewicht uit hernieuwbare (1) materialen of kringloopmaterialen bestaan (1) Hernieuwbaar van dierlijke of vegetale oorsprong g) Vulpennen, ballpoints en vulpotloden - Voor vulpennen, ballpoints en vulpotloden moeten de houder en de dop het gebruik van een vulling mogelijk maken en mag voor het aanbrengen van een vulling geen speciaal gereedschap nodig zijn h) Verpakking voor alle schrijfinstrumenten - De oververpakkingen en transportverpakkingen bestaan uit homogene en gemakkelijk scheidbare materialen [Bewijs: Nordic Swan, NF Environnement, staal,,of gelijkwaardig ] - Leveringen kunnen gebeuren in verpakkingen uit gerecycleerd materiaal ofwel uit composteerbare verpakkingen: 2 1. Voor levering in verpakkingen uit gerecycleerd materiaal: a. De verpakking van het geleverde papier bestaat voor 80% uit gerecycleerd materiaal b. Indien de verpakking gebaseerd is op papier, dan moet de pulp in elk geval ECF (Elementary Chlorine Free) zijn, dat wil zeggen gebleekt zonder chloorgas. TCFpapier (TCF: Totally Chlorine Free volledig chloorvrij gebleekt) wordt ook aanvaard. c. Indien de verpakking gebaseerd is op folie dan bevat deze geen PVC of PVDC 2. Voor levering in composteerbare verpakkingen: De folie dient composteerbaar te zijn volgens de voorschriften van de Europese norm voor biodegradibiliteit EN i) Vulling - De inschrijver die hervulbare schrijfinstrumenten levert, levert ook de vullingen voor deze instrumenten. - De inktinhoud van de inktpot/vulcontainers mag niet kleiner zijn dan de oorspronkelijke inhoud. In 2016 worden verschillende studies opgestart met oog op het in kaart brengen van certificaten voor gerecycleerde inhoud bij kunststoffen. Deze certificaten zullen binnenkort beschikbaar zijn. Bewijs : Dat aan alle voornoemde criteria wordt voldaan kan worden bewezen met de labels vermeld op de productpagina op Wanneer de inschrijver dit label kan voorleggen, is verder bewijs niet nodig. Elk geschikt bewijs dat afkomstig is van een erkend organisme kan eveneens worden gebruikt 2 Verpakking: Onder verpakking wordt zowel primaire, secundaire als tertiaire verpakking verstaan. Volgens artikel 3 van Richtlijn 94/62/EG van 20 december 1994 betreffende verpakking en verpakkingsafval, omvat verpakking uitsluitend: (a) verkoop- of primaire verpakking, dat wil zeggen verpakking die zo is ontworpen dat zij voor de eindgebruiker of consument op het verkooppunt een verkoopeenheid vormt; (b) verzamel- of secundaire verpakking, dat wil zeggen verpakking die zo is ontworpen dat zij op het verkooppunt een verzameling van een aantal verkoopeenheden vormt, ongeacht of deze als dusdanig aan de eindgebruiker of consument wordt verkocht, dan wel alleen dient om de rekken op het verkooppunt bij te vullen; deze verpakking kan van het product worden verwijderd zonder dat dit de kenmerken ervan beïnvloedt; (c) verzend- of tertiaire verpakking, dat wil zeggen verpakking die zo is ontworpen dat het verladen en het vervoer van een aantal verkoopeenheden of verzamelverpakkingen wordt vergemakkelijkt om fysieke schade door verlading of transport te voorkomen. Weg-, spoor-, scheeps- of vliegtuigcontainers worden niet als verzendverpakking beschouwd. Criteriadocument 22

23 BIJLAGE 2: GEVARENSYMBOLEN BIJLAGE 2: GEVARENSYMBOLEN * Consulteer voor de laatste stand van zaken Giftig Corrosief Ontvlambaar Oxiderend Giftige producten kunnen gevaarlijk voor de gezondheid of zelfs dodelijk zijn als je ze inademt, inslikt of via de huid opneemt. Voorbeelden: winterproducten met methanol zoals bepaalde antivries- en ontdooiingsmiddelen Corrosieve of bijtende producten vernietigen de huid en slijmvliezen bij contact en kunnen zeer zware (brand)wonden veroorzaken. Voorbeelden: gootsteenontstopper en sterke ontkalkingmiddelen Ontvlambare producten ontbranden gemakkelijk als er een vlam, warmtebron of vonk in de buurt is. Voorbeelden: spiritus, aceton, smeerolie en spuitbussen met verf (met brandbare oplosmiddelen). Oxiderende producten bevatten veel zuurstof en bevorderen zo sterk de verbranding van ontvlambare of brandbare stoffen. Voorbeelden: Dit zijn producten voor de professionele markt, die je in de supermarkt niet zal tegenkomen. Ontplofbaar Ontplofbare producten kunnen door een vlam, warmte, een schok of wrijving ontploffen. Voorbeelden: vuurwerk Milieugevaarlijk Irriterend / Schadelijk Lange Termijn gezondheidsgevaarlijk Producten die als ze in het milieu terecht komen, schadelijk zijn voor de organismen. Ze kunnen bijvoorbeeld vissen- of bijensterfte veroorzaken. Voorbeelden: bepaalde gewasbeschermingsmiddelen Irriterende producten veroorzaken bij direct, langdurig of herhaald contact jeuk, roodheid van de huid of ontstekingen. Voorbeelden: handafwasmiddel, vaatwasmachinetabletten Deze producten zijn mogelijk kankerverwekkend, kunnen organen beschadigen en schadelijk zijn voor de voortplanting en het embryo. Voorbeelden: thinner (verfverdunner). Houder onder druk Deze producten, zoals bijvoorbeeld flessen met zuurstof, worden onder druk opgeslagen Criteriadocument 23

24 BIJLAGE 3: GEVARENAANDUIDINGEN (H-ZINNEN): BIJLAGE 3: GEVARENAANDUIDINGEN (H- ZINNEN): (Gevarenaanduidingen worden vermeld op de etiketten van de producten en in de veiligheidsbladen van de producten. Het zijn nuttige verificatie-instrumenten.) De H- en P-zinnen vervangen de vroegere Europese R- en S-zinnen en zijn verplicht op de etikettering vanaf 1 december 2010 voor zuivere stoffen en 1 juni 2015 voor mengsels Opmerking: Het coderingssysteem is nog niet definitief vastgesteld Gevarenaanduidingen voor materiële gevaren 200 Instabiele ontplofbare stof. 201 Ontplofbare stof; gevaar voor massa-explosie. 202 Ontplofbare stof; ernstig gevaar voor scherfwerking. 203 Ontplofbare stof; gevaar voor brand, luchtdrukwerking of scherfwerking. 204 Gevaar voor brand of scherfwerking. 205 Gevaar voor massa-explosie bij brand. 220 Zeer licht ontvlambaar gas. 221 Ontvlambaar gas. 222 Zeer licht ontvlambare aerosol. 223 Ontvlambare aerosol. 224 Zeer licht ontvlambare vloeistof en damp. 225 Licht ontvlambare vloeistof en damp. 226 Ontvlambare vloeistof en damp. 228 Ontvlambare vaste stof. 240 Ontploffingsgevaar bij verwarming. 241 Brand- of ontploffingsgevaar bij verwarming. 242 Brandgevaar bij verwarming. 250 Vat spontaan vlam bij blootstelling aan lucht. 251 Vatbaar voor zelfverhitting: kan vlam vatten. 252 In grote hoeveelheden vatbaar voor zelfverhitting; kan vlam vatten. 260 In contact met water komen ontvlambare gassen vrij die spontaan kunnen ontbranden. 261 In contact met water komen ontvlambare gassen vrij. 270 Kan brand veroorzaken of bevorderen; oxiderend. 271 Kan brand of ontploffingen veroorzaken; sterk oxiderend. 272 Kan brand bevorderen; oxiderend. 280 Bevat gas onder druk; kan ontploffen bij verwarming. 281 Bevat sterk gekoeld gas; kan cryogene brandwonden of letsel veroorzaken. 290 Kan bijtend zijn voor metalen. Criteriadocument 24

25 BIJLAGE 3: GEVARENAANDUIDINGEN (H-ZINNEN): Gevarenaanduidingen voor gezondheidsgevaren 300 Dodelijk bij inslikken. 300+b310 Dodelijk bij inslikken en bij contact met de huid Dodelijk bij inslikken, bij contact met de huid en bij inademing Dodelijk bij inslikken en bij inademing. 301 Giftig bij inslikken Giftig bij inslikken en bij contact met de huid Giftig bij inslikken, bij contact met de huid en bij inademing Giftig bij inslikken en bij inademing. 302 Schadelijk bij inslikken Schadelijk bij inslikken en bij contact met de huid Schadelijk bij inslikken, bij contact met de huid en bij inademing Schadelijk bij inslikken en bij inademing. 304 Kan dodelijk zijn als de stof bij inslikken in de luchtwegen terechtkomt. 310 Dodelijk bij contact met de huid Dodelijk bij contact met de huid en bij inademing. 311 Giftig bij contact met de huid Giftig bij contact met de huid en bij inademing. 312 Schadelijk bij contact met de huid Schadelijk bij contact met de huid en bij inademing. 314 Veroorzaakt ernstige brandwonden. 315 Veroorzaakt huidirritatie. 317 Kan een allergische huidreactie veroorzaken. 318 Veroorzaakt ernstig oogletsel. 319 Veroorzaakt ernstige oogirritatie. 330 Dodelijk bij inademing. 331 Giftig bij inademing. 332 Schadelijk bij inademing. 334 Kan bij inademing allergie- of astmasymptomen of ademhalingsmoeilijkheden veroorzaken. 335 Kan irritatie van de luchtwegen veroorzaken. 336 Kan slaperigheid of duizeligheid veroorzaken i D 360Df 360F 360Fd 360FD Kan genetische schade veroorzaken <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Verdacht van het veroorzaken van genetische schade <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan kanker veroorzaken <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan kanker veroorzaken bij inademing. Verdacht van het veroorzaken van kanker <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan de vruchtbaarheid of het ongeboren kind schaden <specifiek effect vermelden indien bekend> <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan het ongeboren kind schaden. Kan het ongeboren kind schaden. Kan mogelijks de vruchtbaarheid te schaden. Kan de vruchtbaarheid schaden. Kan de vruchtbaarheid schaden. Kan mogelijks het ongeboren kind te schaden. Kan de vruchtbaarheid schaden. Kan het ongeboren kind schaden. Criteriadocument 25

26 BIJLAGE 3: GEVARENAANDUIDINGEN (H-ZINNEN): d 361f 361fd Kan mogelijks de vruchtbaarheid of het ongeboren kind schaden <specifiek effect vermelden indien bekend> <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan mogelijks het ongeboren kind te schaden. Kan mogelijks de vruchtbaarheid te schaden. Kan mogelijks de vruchtbaarheid te schaden. Kan mogelijks het ongeboren kind te schaden. 362 Kan schadelijk zijn via de borstvoeding Veroorzaakt schade aan organen <of alle betrokken organen vermelden indien bekend> <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan schade aan organen <of alle betrokken organen vermelden indien bekend> veroorzaken <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Veroorzaakt schade aan organen <of alle betrokken organen vermelden indien bekend> bij langdurige of herhaalde blootstelling <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Kan schade aan organen <of alle betrokken organen vermelden indien bekend> veroorzaken bij langdurige of herhaalde blootstelling <blootstellingsroute vermelden indien afdoende bewezen is dat het gevaar bij andere blootstellingsroutes niet aanwezig is>. Gevarenaanduidingen voor milieugevaren 400 Zeer giftig voor in het water levende organismen. 410 Zeer giftig voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen. 411 Giftig voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen. 412 Schadelijk voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen. 413 Kan langdurige schadelijke gevolgen voor in het water levende organismen hebben. 420 Schadelijk voor de volksgezondheid en het milieu door afbraak van ozon in de bovenste lagen van de atmosfeer. Aanvullende gevareninformatie (EUH-zinnen) EUH001 EUH006 EUH014 EUH018 EUH019 EUH029 EUH031 EUH032 EUH044 EUH066 EUH070 EUH071 EUH201 EUH201A EUH202 EUH203 EUH204 In droge toestand ontplofbaar. Ontplofbaar met en zonder lucht. Reageert heftig met water. Kan bij gebruik een ontvlambaar/ontplofbaar damp-luchtmengsel vormen. Kan ontplofbare peroxiden vormen. Vormt giftig gas in contact met water. Vormt giftig gas in contact met zuren. Vormt zeer giftig gas in contact met zuren. Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand. Herhaalde blootstelling kan een droge of een gebarsten huid veroorzaken. Giftig bij oogcontact. Bijtend voor de luchtwegen. Bevat lood. Mag niet worden gebruikt voor voorwerpen waarin kinderen kunnen bijten of waaraan kinderen kunnen zuigen. Let op! Bevat lood. Cyanoacrylaat. Gevaarlijk. Kleeft binnen enkele seconden aan huid en oogleden. Buiten het bereik van kinderen houden. Bevat zeswaardig chroom. Kan een allergische reactie veroorzaken. Bevat isocyanaten. Kan een allergische reactie veroorzaken. Criteriadocument 26

27 BIJLAGE 3: GEVARENAANDUIDINGEN (H-ZINNEN): EUH205 EUH206 EUH207 EUH208 EUH209 EUH209A EUH210 EUH401 Bevat epoxyverbindingen. Kan een allergische reactie veroorzaken. Let op! Niet in combinatie met andere producten gebruiken. Er kunnen gevaarlijke gassen (chloor) vrijkomen. Let op! Bevat cadmium. Bij het gebruik ontwikkelen zich gevaarlijke dampen. Zie de aanwijzingen van de fabrikant. Neem de veiligheidsvoorschriften in acht. Bevat <naam van de sensibiliserende stof>. Kan een allergische reactie veroorzaken. Kan bij gebruik licht ontvlambaar worden. Kan bij gebruik ontvlambaar worden. Veiligheidsinformatieblad op verzoek verkrijgbaar. Volg de gebruiksaanwijzing om gevaar voor de menselijke gezondheid en het milieu te voorkomen. Criteriadocument 27

28 BIJLAGE 4: TRANSLATION BETWEEN CLASSIFICATION IN ACCORDANCE WITH DIRECTIVE 67/548/EEC AND DIRECTIVE 1272/2008/EEC BIJLAGE 4: TRANSLATION BETWEEN CLASSIFICATION IN ACCORDANCE WITH DIRECTIVE 67/548/EEC AND DIRECTIVE 1272/2008/EEC Classification under Directive 67/ 548/EEC Physical state of the substance when rele-vant Classification under 1272/2008/EEC Hazard Class-and- Category E; R2 No direct translation possible. E; R3 No direct translation possible. Hazard statement O; R7 Org. Perox. CD H242 Note Org. Perox. EF H242 O; R8 gas Ox. Gas 1 H270 O; R8 liquid, solid No direct translation possible. O; R9 liquid Ox. Liq. 1 H271 O; R9 solid Ox. Sol. 1 H271 R10 liquid No direct translation possible. Correct translation of R10, liquid is: Flam. Liq. 1, H224 if flashpoint < 23 C and initial boiling point 35 C Flam. Liq. 2, H225 if flashpoint < 23 C and initial boiling point > 35 C Flam. Liq. 3, H226 if flashpoint 23 C F; R11 liquid No direct translation possible. Correct translation of F; R11, liquid is: Flam. Liq. 1, H224 if initial boiling point 35 C Flam. Liq. 2, H225 if initial boiling point > 35 C F; R11 solid No direct translation possible. F+; R12 gas No direct translation possible. Correct translation of F+; R12, gaseous results either in Flam. Gas 1, H220 or Flam. Gas 2, H221. F+; R12 liquid Flam. Liq. 1 H224 F+; R12 liquid Self-react. CD H242 Self-react. EF Self-react. G F; R15 No translation possible. H242 none F; R17 liquid Pyr. Liq. 1 H250 F; R17 solid Pyr. Sol. 1 H250 Criteriadocument 28