DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE ZUTPHEN IN 2012

Transcriptie

1 DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE ZUTPHEN IN 2012 Utrecht, december 2012 HB

2 Pagina 2 van 28

3 INHOUD Voorwoord 5 1 VVE in de gemeente Zutphen Overzicht van de voor en de vroegscholen in Zutphen Lijst met de VVE documenten die de gemeente heeft aangeleverd Het gemeentelijke VVE beleid 10 2 De oordelen over de voor en de vroegscholen Het bereik Oordelen op de indicatoren van voor en vroegscholen 13 3 Conclusies 19 Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente 21 Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor en de vroegscholen 27 Pagina 3 van 28

4 Pagina 4 van 28

5 Voorwoord In de Memorie van Toelichting bij de OKE-wet wordt een zgn. VVE-bestandsopname aangekondigd. In 2007 (en 2008 en 2009) heeft de onderwijsinspectie die al uitgevoerd in de vier grote steden en in in de middelgrote steden. Nu is doorgestart met de overige gemeenten die onderwijsachterstandsmiddelen krijgen van het Rijk. Na de bestandsopname wordt het inspectietoezicht op de kwaliteit van VVE signaalgestuurd vorm gegeven. Dat houdt in dat periodiek afspraken met de gemeente gemaakt worden over de onderwerpen en de locaties waarop VVEtoezicht zal worden gehouden. De bevindingen uit dit rapport over de bestandsopname VVE kunnen daarvoor als uitgangspunt worden genomen. De Hoofdinspecteur Primair onderwijs, Dr. A. Jonk Pagina 5 van 28

6 Pagina 6 van 28

7 Inleiding Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de gemeente Zutphen. VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In het rapport wordt allereerst de kwaliteit van het VVE-beleid op gemeentelijk niveau gewaardeerd. Dat is gebeurd in de vorm van een zelfrapportage (in lijn met artikel 12 van de WOT) van de gemeente over haar VVE-beleid: zie hoofdstuk 1 en bijlage 1. De inspectie heeft deze zelfevaluatie geverifieerd. Vervolgens worden in hoofdstuk 2 de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties gepresenteerd. Dat gebeurt in de vorm van overzichtstabellen met daarin: de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties; of de zelfbeoordelingen afwijken van de inspectieoordelen. Na iedere overzichtstabel wordt een toelichting gegeven door de inspectie. In bijlage 2 staat een overzicht van de antwoorden van de zelfevaluaties van de locaties weergegeven. Iedere bezochte locatie heeft een inspectierapport met de bevindingen ontvangen. Hoofdstuk 3, tenslotte, bevat de conclusies over kwaliteit van VVE in deze gemeente. Dit rapport gaat dus over de volgende onderwerpen: 1. De zelfrapportage van de gemeente over haar VVE-beleid en de verificatie daarvan door de inspectie. 2. De oordelen van de onderwijsinspectie over de voor- en de vroegscholen en de mate van overeenkomst met de oordelen uit de zelfevaluaties. 3. De conclusies van de onderwijsinspectie. Bij de beoordeling wordt gewerkt met een vierpuntsschaal: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig. Deze kwalificatie geeft aan dat echt iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn nodig Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen. Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat anderen hiervan kunnen leren. Pagina 7 van 28

8 Pagina 8 van 28

9 1 VVE in de gemeente Zutphen De gemeente Zutphen heeft aan de hand van een digitale vragenlijst haar eigen VVE-beleid beoordeeld tegen de OKE-wet en het VVE-toezichtkader van de onderwijsinspectie, dat in de Staatscourant is gepubliceerd. De digitale vragenlijst levert de volgende informatie: Het overzicht met de voor- en de vroegscholen: zie paragraaf 1.1 De lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd: zie paragraaf 1.2 De zelfbeoordeling van VVE-context en condities: zie paragraaf Overzicht van de voor- en de vroegscholen in Zutphen In de gemeentelijke digitale vragenlijst is gevraagd naar een overzicht met de VVEpeuterspeelzalen en kinderdagverblijven (dus: de voorscholen) en de bijbehorende vroegscholen (de VVE-basisscholen). Gemeenten bekostigen sinds 2006 niet langer de vroegscholen, waardoor ze nu vaak geen betrouwbaar beeld meer hebben van welke vroegscholen er zijn. Daarom heeft de onderwijsinspectie, in samenspraak met de gemeente en de schoolbesturen (en met gebruikmaking van de DUO-telgegevens per 1 oktober 2011 met het percentage gewichtenkinderen van 4 en 5 jaar), dat overzicht nader ingevuld: zie tabel 1.1. Tabel 1.1: Overzicht van de voor- en vroegscholen in de gemeente Zutphen. (Voor)scholen met een * hebben een digitale vragenlijst gekregen en (voor)scholen met ** zijn (ook) bezocht. Voorschool: peuterspeelzaal Voorschool: kinderdagverblijf Vroegschool: Basisschool Duimelot** geen De Wegwijzer** De Vlinderboom** De Waaier** Humpie Dumpie* De Parel* Uitwijk* (Theo Thijssen*) Tovertuin* (Lea Dasbergschool*) Roze Toren* Jan Ligthart* Het Forum* (Walter Gillijns*) De Achtsprong* De Plotter* Toelichting: - In totaal hebben in de gemeente Zutphen zes peuterspeelzalen en tien basisscholen een digitale vragenlijst ontvangen. - Basisschool Walter Gillijns heeft de vragenlijst niet ingevuld en staat daarom in bovenstaande lijst tussen haakjes. Deze school had slechts 4% gewichtenleerlingen in de groepen 1 en 2 op teldatum 1 oktober Ook basisschool Theo Thijssen met 18% gewichtenleerlingen in de groepen 1 en 2 en de Lea Dasbergschool met 20% gewichtenleerlingen in de groepen 1 en 2 hebben de vragenlijst niet ingevuld. Zij herkennen zichzelf niet als school met doelgroepkinderen. 1.2 Lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd - Voor- en Vroegschoolse Educatie in Zutphen, Beleidskader , januari Uitgangspunten en procedureafspraken rondom de toeleiding van VVE doelgroepkinderen naar de peuterspeelzaal of kinderdagverblijf juni Voor- en vroegschoolse educatie in Zutphen, Uitvoeringskader 2012, januari Samenwerkingsovereenkomst voor het Centrum voor Jeugd en Gezin Zutphen, Algemene subsidieverordening 2007, gemeente Zutphen - Subsidie Perspectief, juni (Concept) Notitie Voor- en vroegschoolse educatie in Zutphen 2012/2013, november 2012 Pagina 9 van 28

10 1.3 Het gemeentelijke VVE-beleid In deze paragraaf worden de bevindingen van de inspectie over het gemeentelijk VVE-beleid weergegeven. Bijlage I bij dit rapport bevat de zelfevaluatie van de gemeente: vragen, antwoorden en beoordelingen van het gemeentelijke beleid, op de twee domeinen VVEbeleidscontext en de VVE-condities. Per domein wordt weergegeven op welke punten de gemeente haar eigen beleid en uitvoering als voldoende ( 3 ) beoordeelt, waar nog verbeterpunten worden gezien, zowel zonder ( 2 ) als met ( 1 ) afspraken en op welke punten de gemeente als een voorbeeld voor anderen gezien wordt ( 4 ). De inspectie baseert haar bevindingen op de uitkomsten van de zelfevaluatie en haar eigen verificatie door middel van documentenanalyse, gesprekken met betrokkenen en informatie uit locatiebezoeken. Waar de bevindingen van de inspectie afwijken van de oordelen van de gemeente wordt dit vermeld en onderbouwd. HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Oordeel 1a1 Definitie doelgroepkind 3 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) 2* 1a3 Toeleiding 2 1a4 Ouders 2* 1a5 Integraal VVE-programma 2* 1a6 Externe zorg 3 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen 2 1a8 Doorgaande lijn 2 1a9 Resultaten 1 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau 3 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau 2* DE VVE-CONDITIES Oordeel 2a GGD-rapport 1* 2b Gemeentelijk subsidiekader 3 * De inspectie heeft deze oordelen naar boven of beneden bijgesteld. Verificatie: Aan de hand van de ingestuurde documenten, en in voorkomende gevallen ook in gesprekken met de betrokkenen in de gemeente, heeft de inspectie bovenstaande oordelen geverifieerd (zie ook bijlage 1). Dit levert het volgende beeld op: 1. Verbeterpunten met een afspraak - Resultaten (1a9) Er zijn op gemeentelijk niveau geen afspraken met de schoolbesturen en houders van kinderopvang en peuterspeelzalen over de te behalen resultaten met VVE. Sinds 1 januari 2012 verwacht de inspectie dat op gemeentelijk niveau is bepaald wat de resultaten van VVE moeten zijn en hoe deze gemeten worden. De inspectie en de gemeente Zutphen spreken af dat bovengenoemde resultaatafspraken uiterlijk 1 augustus 2013 zijn gemaakt en zijn vastgelegd. - GGD-rapport (2a) De gemeente Zutphen is ervoor verantwoordelijk dat de GGD de basiskwaliteit van de voorscholen beoordeelt en dat er recente GGD-rapporten zijn. Dit betreft de basiskwaliteitseisen uit de Wet Kinderopvang en kwaliteit peuterspeelzalen en de eisen aan de voorschoolse educatie. Deze eisen zijn uitgewerkt in het model GGD-toetsingskader. Tijdens de bezoeken aan enkele voorscholen is gebleken dat er geen recente GGD-rapporten zijn. Pagina 10 van 28

11 De gemeente Zutphen zorgt ervoor dat alle voorscholen vóór 1 januari 2013 over een GGDrapport (over 2012 of 2011) beschikken, waarin het 8 e domein (VVE) is beoordeeld. 2. Verbeterpunten - Bereik (1a2) Onder bereik wordt verstaan het aantal kindplaatsen dat beschikbaar moet zijn voor doelgroepkinderen. Dit wordt (jaarlijks) vastgesteld op basis van 75% van het aantal gewichtenleerlingen in de gemeente in de leeftijd van 4 en 5 jaar. In de gemeente Zutphen gaat het op 1 oktober 2011 om 123 gewichtenleerlingen van 4 en 5 jaar. Dit betekent dat voor driekwart daarvan, dat is 92 kinderen, een VVE-kindplaats moet worden gerealiseerd. De gemeente geeft in de vragenlijst aan dat op 1 augustus 2011 in totaal voor 62 peuters een VVE-aanbod gecreëerd moet zijn en dat er voor 63 doelgroeppeuters daadwerkelijk een aanbod is. Op grond van deze aantallen concludeert de inspectie dat de gemeente niet in beeld heeft voor hoeveel kindplaatsen er VVE moet zijn en tevens dat er te weinig doelgroepkinderen op een VVE-plaats zitten. Bovendien hanteert de gemeente Zutphen een bredere doelgroepdefinitie, waardoor er meer dan 92 doelgroepkinderen zijn. Het bereik is daarom aangemerkt als verbeterpunt. - Toeleiding (1a3) Op gemeentelijk niveau is vastgesteld wat de rol is van de jeugdgezondheidszorg, de voorschoolse voorzieningen en het basisonderwijs bij de toeleiding naar voor- en vroegschoolse educatie. Er zijn afspraken over wie er verantwoordelijk is en de uitvoering van de toeleidingsactiviteiten is duidelijk. De gemeente heeft echter geen zicht op het non-bereik van doelgroeppeuters. Er is niet in beeld welke ouders hun kind niet naar VVE laten gaan, terwijl het wel doelgroeppeuters zijn. Dit is een verbeterpunt. - Ouders (1a4) De inspectie verwacht dat er op gemeentelijk niveau ouderbeleid is ontwikkeld waarbij wordt ingegaan op: o de ouderpopulatie; o het informeren van ouders; o de intakeprocedure; o ontwikkelingsgerichte activiteiten in de gemeenten o participatie van de ouders; o informeren over de ontwikkeling van kinderen; o rekening houden met de thuistaal. Op enkele van bovenstaande punten is er in de gemeente Zutphen beleid ontwikkeld. In de beleidsstukken wordt het belang van de betrokkenheid van ouders bij VVE onderkend. Er is afgesproken dat alleen VVE-programma s worden gebruikt met een oudercomponent en met materiaal dat thuis gebruikt kan worden. Daarnaast wordt ook ingezet op gezinsgerichte programma s (Opstapje en Opstap) inclusief huisbezoeken en op leesbevorderingsprogramma s via de bibliotheek. Echter, het ontbreekt op gemeentelijk niveau aan een beschrijving van de ouderpopulatie, waarvan een analyse is gemaakt, de intake, het informeren van de ouders over de ontwikkeling van hun kind en de thuistaal. Daarom stelt de inspectie het oordeel uit de zelfevaluatie naar beneden bij (oordeel 2 ). - Integraal VVE-programma (1a5) In de gemeente Zutphen wordt ingezet op een van de VVE-programma s Startblokken, Piramide en Kaleidoscoop. Vanaf 2012 kijkt de inspectie ook of er gemeentelijk beleid is over het te hanteren kind- en leerlingvolgsysteem. Aangezien dit niet het geval is, beoordeelt de inspectie deze indicator als ontwikkelpunt. - Interne kwaliteitszorg van de voor- en vroegscholen (1a7) Pagina 11 van 28

12 Er is geen gemeentelijk beleid over de invulling van de kwaliteitszorg op de voor- en vroegscholen. Het ontbreekt daarnaast aan afspraken met de schoolbesturen en houders van peuterspeelzalen over het realiseren en borgen van de kwaliteit van de aangeboden voor- en vroegschoolse educatie (een intern systeem voor kwaliteitszorg). Dit is een verbeterpunt. - Doorgaande lijn (1a8) Er zijn op gemeentelijk niveau afspraken vastgelegd over een warme overdracht van de voornaar de vroegscholen. Daarnaast staat in de gemeentelijke documenten beschreven dat op wijkniveau een gestructureerde vorm van overleg over de doorgaande lijn ontwikkeld en gefaciliteerd moet worden (wijknetwerken). Op andere punten ontbreekt gemeentelijk beleid gericht op een doorgaande lijn tussen de voor- en de vroegscholen. Er zijn geen afspraken vastgelegd over een inhoudelijke afstemming van het aanbod, het pedagogisch klimaat en educatief handelen, het ouderbeleid en de zorg en begeleiding. Dit is een verbeterpunt. - Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau (1c) In het uitvoeringskader 2012 is opgenomen dat jaarlijks een evaluatie plaatsvindt van alle VVEactiviteiten. Tot op heden heeft echter geen systematische evaluatie van VVE plaatsgevonden, waarbij in ieder geval aan bod komt: o De doelgroepbepaling o Bereik en toeleiding o Doorgaande lijn o Warme overdracht o Opbrengsten Aangezien uit de beleidsdocumenten van de gemeente Zutphen niet is op te maken dat deze afspraken jaarlijks geëvalueerd worden, stelt de inspectie de beoordeling van indicator 1c naar beneden bij (oordeel 2 ). 3. Voldoende oordelen - Definitie doelgroepkind (1a1) De gemeente heeft zowel voor doelgroeppeuters als voor doelgroepkleuters een definitie vastgesteld. - Externe zorg (1a6) De afspraken die op gemeentelijk niveau zijn gemaakt over de zorgstructuren zijn vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst met het centrum voor jeugd en gezin. Het is duidelijk wie wanneer verantwoordelijk is voor een kind. - VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau (1b) In Zutphen is een stuurgroep jeugd en onderwijs waarin ook VVE aan de orde komt. Er zijn op gemeentelijk niveau drie netwerken: - het VVE-netwerk directeuren van basisscholen en leidinggevenden peuterspeelzalen - het VVE-netwerk praktijkbegeleiders en IB ers - het VVE-netwerk gecertificeerde professionals Daarnaast vindt op wijkniveau incidenteel en op eigen initiatief overleg plaats tussen leidsters en leerkrachten onderbouw over de doorgaande lijn. Tevens is er twee keer per jaar overleg tussen de jeugdgezondheidszorg en de voorschoolse voorzieningen. - Gemeentelijk subsidiekader (2b) Er is een gemeentelijk subsidiekader waarin als voorwaarde wordt gesteld dat moet worden voldaan aan alle wettelijke kwaliteitseisen. 4. Voorbeelden voor anderen Op gemeentelijk niveau zijn geen voorbeelden voor anderen vastgesteld. Pagina 12 van 28

13 2 De oordelen over de voor- en de vroegscholen De voor- en vroegscholen uit het overzicht in paragraaf 1.1 hebben een digitale vragenlijst gekregen om zelf te rapporteren over de kwaliteit van VVE. De vragen zijn rechtstreeks afkomstig uit het VVE-waarderingskader, met dien verstande dat sociaal-wenselijke antwoorden vermeden zijn door ófwel de formulering van de vragen, ófwel bepaalde indicatoren (zoals de beoordeling van het pedagogisch klimaat en het educatief handelen) niet op te nemen in de vragenlijst. Elke voor- en vroegschool heeft de eigen zelfrapportage teruggekregen, inclusief de bijbehorende oordelen. Paragraaf 2.1 bevat informatie over het gerealiseerde bereik. In paragraaf 2.2 staan de inspectieoordelen op de aspecten condities, ouders, proceskwaliteit, ontwikkeling, begeleiding en zorg, kwaliteitszorg, doorgaande lijn, en resultaten. 2.1 Het bereik In tabel 2.1 staat het aantal peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Tabel 2.1 Het aantal (doelgroep)peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. VVE Peuterspeelzaal aantal peuters Humpie Dumpie Uitwijk Vlinderboom Tovertuin Roze Toren Duimelot waarvan doelgroep Volgens opgave van de VVE-locaties zitten er 130 doelgroeppeuters op de voorscholen. 2.2 Oordelen op de indicatoren van voor- en vroegscholen Alle peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen met doelgroepkinderen in de gemeente Zutphen hebben een digitale vragenlijst ontvangen. Deze is ingevuld en geretourneerd door de meeste locaties. In de vragenlijst heeft iedere locatie aangegeven hoe ze zichzelf beoordeelt op het gebied van VVE. De inspectie heeft ter verificatie van de zelfevaluaties een aantal locaties met doelgroepkinderen bezocht. Twee peuterspeelzalen (Vlinderboom en Duimelot) Twee vroegscholen (groep 1 en 2 van basisscholen De Wegwijzer en De Waaier) Het onderzoek bestond uit (les)observaties, gesprekken en documentenanalyse. In onderstaande tabellen staan de oordelen van de inspectie op de locaties die bezocht zijn. In de laatste kolom wordt aangegeven of de inspectieoordelen overeenkomen (=), positiever zijn (+) of negatiever zijn ( - ) dan de antwoorden op de vragenlijst die aan alle voor- en vroegscholen gestuurd zijn. Er wordt een + of een - gegeven als het gemiddelde oordeel 0,1 hoger of lager is, dus als het verschil in totaal meer dan 0,2 is. In bijlage 2 staan de digitale zelfbeoordelingen op de vragenlijsten. Het aantal oordelen per indicator kan verschillen, omdat op sommige locaties geen oordeel is gegeven. Onder iedere tabel wordt een toelichting gegeven. Pagina 13 van 28

14 Tabel 2.2 De frequentie van oordelen van de door de inspectie bezochte voorscholen. (In de rechterkolom staat of het inspectieoordeel positiever (+), gelijk (=) of negatiever (-) is dan het gemiddelde oordeel op de digitale vragenlijsten, voor zover de indicatoren in de digitale vragenlijst zijn meegenomen.) CONDITIES Verschil bezoek - vragenlijst A0.1 Recent en compleet GGD-rapport* 2 = A0.2 Voorschoolse educatie 2 + basisvoorwaarden* A2 Groepsgrootte* 2 = A3 "Dubbele bezetting" 4 + A4.1 Voldoende VVE-tijd per week* 2 = A5.2 Opgeleide leidsters* 2 = A5.3 Nederlands spreken* 2 = A5.4 VVE-geschoolde leidsters en = leerkrachten A5.5 Jaarlijks opleidingsplan* 2 - Toelichting: - De meeste indicatoren zijn alleen van toepassing op de voorscholen. Die zijn met een * gemarkeerd. - De condities waaronder VVE wordt uitgevoerd zijn grotendeels op orde. - Dit betekent dat de groepsgrootte, de dubbele bezetting, de VVE-tijd per week, het opleidingsniveau en het taalniveau van de leidsters van voldoende niveau zijn. - Het ontbreekt op de bezochte voorscholen aan een recent en compleet GGD-rapport (A0.1 en A0.2). Daarom heeft de inspectie op de locaties de voorwaarden voorschoolse educatie onderzocht. - Op één van de bezochte vroegscholen waren de leerkrachten niet geschoold in het werken met een integraal VVE-programma. Tegelijkertijd is de certificering van de leidsters voor het VVE-programma op een van de bezochte voorscholen als voorbeeld voor anderen gewaardeerd (A5.4). - Het opstellen van een opleidingsplan voor de leidsters is een verbeterpunt (A5.5). - De oordelen van de inspectie op de bezochte locaties komen grotendeels overeen met de oordelen uit de zelfbeoordelingen in de vragenlijsten (=). - Op twee indicatoren is de inspectie positiever dan alle locaties zelf in de vragenlijsten (+) en ten aanzien van het jaarlijks opleidingsplan is de inspectie negatiever (-). OUDERS Verschil bezoek - vragenlijst B1 Gericht ouderbeleid 4 = B2 Vooraf info aan ouders B3 Intake 4 = B4 Thuis VVE-activiteiten B5 VVE-participatie van ouders op school B6 Info ouders over ontwikkeling kind 4 - B7 Thuistaal 4 Toelichting: - Het ouderbeleid is op enkele onderdelen voor zowel de voor- als de vroegscholen een verbeterpunt. - Op alle locaties ontbreekt een gericht ouderbeleid. Er is geen analyse van de kenmerken van de ouderpopulatie. - De intake, het informeren van ouders over de ontwikkeling van hun kind en de mate waarin de VVE-locaties rekening houden met de taal die thuis gesproken wordt, zijn op alle locaties van voldoende niveau. - Twee van de bezochte locaties organiseren in onvoldoende mate relevante ouderactiviteiten gericht op VVE, zoals informatieavonden, meekijkochtenden, een vaste inloop en themavonden (B5). Pagina 14 van 28

15 - De oordelen van de inspectie komen op twee indicatoren overeen met de zelfbeoordelingen van alle locaties (=). Op drie punten is de inspectie positiever dan de locaties zelf (=) en op een punt negatiever (-). KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE Verschil bezoek - vragenlijst C1.1 Integraal programma 4 = C1.2 Doelgerichte planning C1.3 Aanbod taal 1 3 C1.4 Voldoende differentiatie 3 1 C2.1 Pedagogisch handelen 4 C2.2 Gedragsgrenzen stellen 4 C2.3 Sociale/persoonlijke vaardigheden 4 C2.4 Bevorderen autonomie kind 4 C2.5 Inrichting van de ruimte C3.1 Afstemming leidsters/leerkrachten 4 C3.2 Activiteiten taalontwikkeling 1 3 C3.3 Interactie bevorderen 2 2 C3.4 Betrokkenheid kinderen 4 C3.5 Aanpakgedrag 4 C3.6 Responsiviteit 4 C3.7 Afstemmen op ontwikkeling kind 4 Toelichting: - Aangezien de meeste indicatoren over de uitvoering van VVE niet in de vragenlijst staan, bevat deze tabel vooral de oordelen van de inspectie. - Op alle bezochte locaties wordt gewerkt met een integraal VVE-programma en in de meeste gevallen is het taalaanbod van voldoende niveau. - Het ontbreekt echter aan een doelgerichte planning. Er wordt vooral activiteitgericht gewerkt (C1.2). Ook wordt in de planning niet of nauwelijks gedifferentieerd naar ontwikkelingsniveau en leeftijd van de peuters en de kleuters (C1.4). - Het pedagogisch klimaat op de bezochte locaties is respectvol, positief en stimulerend. Ook is er voldoende ruimte voor het bevorderen van de zelfstandigheid van de kinderen. - Een verbeterpunt op drie van de vier locaties is de inrichting van de ruimte. Er zijn weinig verschillende hoeken en in de hoeken ontbreken veelal taaluitlokkende spelmaterialen waardoor peuters en kleuters hun spelervaringen kunnen verbreden en verdiepen. - Het educatief handelen van de leidsters en leerkrachten is grotendeels op orde. Het educatief handelen wordt ondermeer gekenmerkt door het stimuleren van de betrokkenheid van kinderen en de ontwikkeling van aanpakgedrag. - Het educatief handelen vraagt versterking waar het de interactie en de differentiatie betreft. o Op twee van de vier bezochte locaties is het stellen van open vragen om kinderen aan het woord te laten en hen te stimuleren gesprekjes met elkaar te voeren een ontwikkelpunt (C3.3). o Op alle locaties worden de activiteiten te weinig afgestemd op verschillen in ontwikkeling tussen kinderen (C3.7). Hier ligt een relatie met indicator C1.4. ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG Verschil bezoek - vragenlijst D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen D1.2 Planmatige begeleiding 3 1 D1.3 Evaluatie begeleiding D1.4 Begeleiding taalontwikkeling 2 2 D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? 4 = D2.2a Aanmelden voor externe zorg D2.2b Overleg ouders over externe zorg = D2.3 Volgen van de externe zorg 4 = Toelichting: - De ontwikkeling, zorg en begeleiding is grotendeels een verbeterpunt. - Op de vroegscholen wordt de ontwikkeling van de kleuters gevolgd met observaties en genormeerde toetsen. In de bezochte voorscholen ontbreekt een adequaat observatie- Pagina 15 van 28

16 instrument om de ontwikkeling van de peuters te volgen op de ontwikkelingsgebieden taal, rekenen, motoriek en sociaal-emotioneel (D1.1). - Voor de meeste locaties is de planmatigheid van het handelen in de zorg in de groep een verbeterpunt (D1.2). Er is niet op individueel niveau uitgewerkt welke begeleiding de kinderen nodig hebben. Bovendien is onvoldoende of geen zicht op de te bereiken doelen voor deze kinderen, de activiteiten die op basis daarvan aangeboden moeten worden en de wijze waar op de effecten gemeten worden. Hierdoor kan ook niet geëvalueerd worden of de zorg effect heeft gehad (D1.3). - Indien nodig worden kinderen die extra zorg nodig hebben, doorverwezen of aangemeld bij externe zorginstanties, zoals de logopedie, het zorgteam op wijkniveau en het Centrum voor Jeugd en Gezin. - De oordelen van de inspectie zijn negatiever waar het de interne zorg betreft (-). Ten aanzien van de externe zorg komen de oordelen van de inspecteurs en de zelfbeoordelingen van alle locaties overeen (=). KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL Verschil bezoek - vragenlijst E1 VVE-coördinatie binnen school E2 VVE evalueren 4 - E3 Opbrengsten evalueren 2 2 = E4 Verbetermaatregelen E5 VVE borgen 4 = E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school Toelichting: - De kwaliteitszorg vraagt grotendeels verbetering. - Alleen de VVE-coördinatie is op meer dan de helft van de bezochte locaties op orde. - Het ontbreekt veelal aan een cyclisch systeem van kwaliteitszorg. Van het structureel en systematisch evalueren van de kwaliteit en opbrengsten van VVE, het formuleren van en werken aan verbetermaatregelen VVE en het borgen van gemaakte afspraken is nauwelijks sprake. Dit zijn verbeterpunten (E2, E4 en E5). - De oordelen van de inspectie op de bezochte locaties en de beoordelingen in de zelfevaluaties komen op twee indicatoren overeen (=) en verschillen op vier punten. DOORGAANDE LIJN Verschil bezoek - vragenlijst F1 VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegscholen F2 Doorstroom naar vroegschool 2 + F3 Warme overdracht 4 + F4 Afstemming aanbod 4 = F5 Afstemming pedagogisch klimaat en 4 = educatief handelen F6 Afstemming over ouders 4 = F7 Afstemming begeleiding/zorg 4 = Toelichting: - De doorgaande lijn is op orde waar het de doorstroom van de voor- naar de vroegscholen en de warme overdracht betreft. Er wordt gebruik gemaakt van het overdrachtsformulier. De oordelen van de inspectie en de locaties komen op deze indicatoren overeen (=). - Er is op twee van de vier bezochte locaties sprake van VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool (F1). - Een inhoudelijke doorgaande lijn op het gebied van het VVE-aanbod, het pedagogisch klimaat en educatief handelen, het ouderbeleid en de zorgactiviteiten, vraagt versterking (F4 t/m F7). - Dat er weinig sprake is van afstemming blijkt ook uit de oordelen van alle locaties in de zelfbeoordelingen (=). Pagina 16 van 28

17 OPBRENGSTEN VAN VVE Verschil bezoek - vragenlijst G1 VVE-resultaten meten G2 Niveau VVE-resultaten G3 Verlengde kleuterperiode 2 + Toelichting: - Aangezien er in Zutphen op gemeentelijk niveau geen VVE-resultaatafspraken zijn gemaakt, kunnen indicator G1 en G2 niet beoordeeld worden op de locaties. - Voldoende kinderen stromen op de vroegschool door van groep 2 naar groep 3. Er zijn weinig kinderen met een verlengde kleuterperiode (G3). Pagina 17 van 28

18 Pagina 18 van 28

19 3 Conclusies De inspectie heeft zowel op het niveau van de gemeente, als op het niveau van de afzonderlijke locaties, gekeken naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie in deze gemeente. Gemeentelijk VVE-beleid Bij het oordeel over de kwaliteit van het gemeentelijk beleid heeft de inspectie in eerste instantie gebruik gemaakt van de zelfevaluatie van de gemeente. Door middel van documentenanalyse, gesprekken en locatiebezoeken heeft de inspectie de oordelen van de gemeente geverifieerd. De inspectie heeft vijf oordelen uit de zelfevaluatie na verificatie bijgesteld. Het gemeentelijk VVE-beleid is op orde op onderstaande indicatoren: - Definitie doelgroepkind (1a1) - Externe zorg (1a6) - VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau (1b) - Gemeentelijk subsidiekader (2b). Een aantal VVE-indicatoren op gemeentelijk niveau vraagt geheel of gedeeltelijk verbetering. Dit betreft: - Bereik (1a2). De gemeente heeft niet in beeld hoeveel kindplaatsen VVE er moeten zijn en bereikt te weinig doelgroeppeuters in de gemeente met VVE. - Toeleiding (1a3). De gemeente heeft nog geen zicht op het non-bereik van de doelgroeppeuters. - Ouders (1a4). Het ontbreekt op gemeentelijk niveau aan een analyse van de ouderpopulatie, de intake, het informeren van de ouders over de ontwikkeling van hun kind en de thuistaal. - Integraal VVE-programma (1a5). Er is geen beleid over het te hanteren kind- en leerlingvolgsysteem. - Interne kwaliteitszorg van de voor- en vroegscholen (1a7). Er zijn geen afspraken met de schoolbesturen en houders van peuterspeelzalen over een intern systeem voor kwaliteitszorg. - Doorgaande lijn (1a8). Er is geen gemeentelijk beleid gericht op een doorgaande lijn tussen de voor- en vroegscholen wat betreft een inhoudelijke afstemming van het aanbod, het pedagogisch klimaat en educatief handelen, het ouderbeleid en de zorg en begeleiding. - Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau (1c). Er vindt geen jaarlijkse evaluatie van VVE plaats. Er zijn twee verbeterpunten met een afspraak: - De resultaatafspraken VVE (1a9). De inspectie en de gemeente Zutphen spreken af dat er uiterlijk 1 augustus 2013 resultaatafspraken zijn gemaakt met de schoolbesturen en houders van kinderopvang en peuterspeelzalen over de te behalen resultaten met VVE. - GGD-rapport (2a). De gemeente Zutphen zorgt ervoor dat alle voorscholen vóór 1 januari 2013 over een GGD-rapport (over 2011 of 2012) beschikken, waarin het 8 e domein (VVE) is beoordeeld. Kwaliteit van de uitvoering op de VVE-locaties In de gemeente Zutphen hebben zes peuterspeelzalen en tien basisscholen een digitale vragenlijst ontvangen. Drie basisscholen hebben de vragenlijst niet ingevuld. De inspectie heeft vervolgens twee peuterspeelzalen en twee basisscholen met veel doelgroepkinderen bezocht. Per indicator is in dit rapport aangegeven of het oordeel van de inspectie overeenkomt met alle zelfbeoordelingen van alle locaties die een vragenlijst hebben ingevuld. Bij achttien indicatoren is dit het geval, bij tien indicatoren is de inspectie positiever en bij negen indicatoren is de inspectie negatiever dan alle locaties in hun zelfbeoordelingen. Pagina 19 van 28

20 De kwaliteit van de uitvoering van de voor- en vroegschoolse educatie op de bezochte VVElocaties is in voldoende mate aangetroffen in de condities, het pedagogisch klimaat, het educatief handelen, de externe zorg en de warme overdracht. De certificering van de leidsters op voor het VVE-programma is als voorbeeld voor anderen gewaardeerd. Naast deze positief beoordeelde aspecten zijn er op de bezochte VVE-locaties ook verbeterpunten vastgesteld. Onderdelen van het ouderbeleid, de kwaliteitszorg, de zorg en begeleiding en de afstemming in de doorgaande lijn vragen versterking. Het ontbreekt met name aan differentiatie in het aanbod, de activiteiten en de zorg en aan planmatigheid. Tot slot In het basisonderwijs wordt steeds meer opbrengstgericht gewerkt. Ook bij VVE is dat mogelijk en wenselijk. Door de ontwikkeling en de resultaten van de kinderen als uitgangspunt te nemen en daar voortdurend op aan te sluiten, is de kans groter dat kinderen profijt hebben van VVE. Dat is de reden waarom de inspectie benadrukt dat er op gemeentelijk niveau afspraken worden gemaakt over de VVE-resultaten en dat gestimuleerd wordt dat er met een kindvolgsysteem gewerkt wordt. Bij deze afspraak zullen alle partijen moeten zijn betrokken: zowel de gemeente zelf als de besturen en directies van de voor- en vroegscholen. Pagina 20 van 28

21 Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Ant- Oordeel woord 1a1 Definitie doelgroepkind Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroeppeuter is? - Of de peuter (later) een zgn. leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft - Of de peuter een taal- en/of een ontwikkelingsachterstand heeft Ja (bijvoorbeeld volgens het consultatiebureau) - Of de peuter is ingeschreven op een voorschool (een peuterspeelzaal of een kinderdagverblijf dat VVE-geld krijgt van de gemeente) - Of tijdens de wenperiode op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf Ja blijkt dat kind een taal- en/of ontwikkelingsachterstand heeft. Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroepkleuter is? - Of de kleuter een leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft Ja - Of de kleuter een taal- of ontwikkelingsachterstand heeft (bijvoorbeeld volgens het consultatiebureau) - Of tijdens de wenperiode in groep 1 blijkt dat kind een taal- en/of Ja ontwikkelingsachterstand heeft. Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroeppeuters is beschreven? Ja Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroepkleuters is beschreven? Ja 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) Weet u voor hoeveel peuters u VVE-plaatsen dient te creëren uit de Ja onderwijsachterstandsgelden van het rijk? Voor hoeveel peuters diende u VVE-plaatsen te creëren per 1 augustus ? Voor hoeveel peuters heeft u VVE-plaatsen gecreëerd per 1 augustus ? Weet u hoeveel doelgroeppeuters er in uw gemeente zijn per 1 augustus Ja 2011, uitgaande van uw eigen doelgroepdefinitie (als u die heeft)? Hoeveel doelgroeppeuters zijn er in uw gemeente per 1 augustus 2011? 62 Hoeveel van deze doelgroeppeuters hebben VVE gehad? 62 Heeft u een document waarin het bereik van de doelgroepkleuters is beschreven? 1a3 Toeleiding Heeft u een document waarin is beschreven hoe het toeleidingstraject van de doelgroeppeuters naar de voorschool eruit ziet? - toeleiding VVE 2009.pdf Kunt u hieronder kort beschrijven uit welke stappen dat traject bestaat? Is er een dekkend bestand van waaruit de doelgroeppeuters kunnen worden geïdentificeerd? (zoals het Integraal Dossier JGZ [ID-JGZ]) Heeft uw gemeente zicht op de aard en de omvang van het non-bereik, 2 d.w.z. welke ouders hun kinderen niet naar VVE laten gaan terwijl het wel doelgroeppeuters zijn? Oordeel toeleiding. Ja 1a4 Ouders Gericht ouderbeleid: Is er sprake van een analyse van de ouderpopulatie, waardoor duidelijk wordt waar het VVE-ouderbeleid zich op moet richten? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die analyse inhoudt? vanuit meerdere onderzoeken op het terrein van welzijn/onderwijs/zorg is bekend in welke wijken en buurten de onderwijs achterstanden zich Pagina 21 van 28

22 concentreren. Wordt in het ouderbeleid expliciet uitgewerkt dat zoveel mogelijk ouders worden bereikt? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om zoveel mogelijk ouders te bereiken inhoudt? Worden de ouders vóórdat hun doelgroepkind naar de voorschool gaat adequaat geïnformeerd over het doel en de werkwijze van VVE en de voorschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om de ouders te informeren inhoudt? Is er sprake van een vastgestelde intakeprocedure van de doelgroepkinderen? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die intake inhoudt? Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren thuis VVE-activiteiten met hun kind te doen? Dit maakt onderdeel uit van de gebruikte VVE-programma's Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren op de voor(- en vroeg)school VVE-activiteiten met hun kind te doen? Dit maakt onderdeel uit van de gebruikte VVE-programma's. Is er gemeentelijk beleid om ouders te informeren over de ontwikkeling van het kind? Dit maakt onderdeel uit van de gebruikte VVE-programma's. Is er gemeentelijk beleid om rekening te houden met de thuistaal van de doelgroepkinderen? Dit maakt onderdeel uit van de gebruikte VVE-programma's. 1a5 Integraal VVE-programma Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren VVE-programma in de voorschool? Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren kind- of leerlingvolgsysteem in de voor- en/of vroegschool? Dit maakt onderdeel uit van het VVE-programma en wordt vastgelegd in het overdrachtsformulier. 1a6 Externe zorg Is er gemeentelijk beleid over de (externe) zorg voor peuters die meer nodig hebben dan VVE? - Samenwerkingsovereenkomst CJG ~15 def.pdf 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen Zijn er gemeentelijke afspraken over de manier waarop de voor- en vroegscholen hun interne kwaliteitszorg uitvoeren? Ja Ja 2 Pagina 22 van 28

23 1a8 Doorgaande lijn Is er gemeentelijk beleid over de VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool? Is er gemeentelijk beleid om zoveel mogelijk kinderen door te laten stromen van de voorschool naar een vroegschool? Is er gemeentelijk beleid over de zgn. warme overdracht van de voorschool naar de vroegschool? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het aanbod van de vooren de vroegschool op elkaar? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van pedagogisch-educatief handelen van de voor- en de vroegschool op elkaar? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het ouderbeleid van de voor- en de vroegschool op elkaar? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van interne begeleiding en de zorg van de voor- en de vroegschool op elkaar? 1a9 Resultaten Zijn er gemeentelijke afspraken met de schoolbesturen over de te bereiken resultaten met VVE? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die resultaatafspraken zijn? (Een voorbeeld: Minder dan 25% van de doelgroepkinderen scoort op D- of E- niveau bij de Cito-toetsen Taal voor kleuters en Ordenen) 1a10 Nadere VVE-afspraken op gemeentelijk niveau Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de voorscholen? Dus bovenop de wettelijke eisen. Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de voorscholen zijn? Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de vroegscholen? Bijvoorbeeld in LEA-verband. Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de vroegscholen zijn? 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de aansturing van VVE? (Stuurgroep, LEA, e.d.) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die VVE-aansturing op gemeentelijk niveau er uit ziet? Er is een stuurgroep jeugd en onderwijs, waar ook VVE-beleid aan de orde komt. Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de uitvoering van VVE? (bijv. in de werkgroep VVE, of zoiets) Ja 2 Ja Ja Ja 2 Ja 1 Pagina 23 van 28

24 Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die coördinatie van de VVEuitvoering er uit ziet? Er was een VVE-werkgroep onder voorzitterschap van de gemeente Zutphen. Die is gestopt. Er wordt nu gezocht naar een nieuwe invulling voor een overlegplatform met alle direct bij VVE betrokkken partijen. 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau Wordt VVE op gemeentelijk niveau systematisch geëvalueerd en verbeterd? (via een (VVE)monitor, gemeentelijk VVE-evaluaties, VVEbeleidsplannen, en dergelijke?) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die systematisch evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau er uit ziet? Evaluatie was in het verleden niet systematisch, maar werd impliciet wel gedaan, bijv. in de VVE-werkgroep. In de nieuwe concept beleidsnota VVE 2012 is opgenomen dat er jaarlijks een evaluatie plaatsvindt van de VVEactiviteiten. DE VVE-CONDITIES Ant- Oordeel woord 2a GGD-rapport Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de Ja kinderdagverblijven óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen? Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in haar beoordeling van de kinderdagverblijven? Wat is die datum? Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de peuterspeelzalen óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen? Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in 2 haar beoordeling van de peuterspeelzalen? Wat is die datum 2b Gemeentelijk subsidiekader Is er een gemeentelijk VVE-subsidiekader voor de voorscholen (of een verordening, een beschikking, e.d.) - Algemene Subsidieverordening 2~en.txt.doc - subsidie Perspectief 2011.pdf Staat daarin dat de maximale groepsgrootte 16 peuters per groep is? Wat is dan de maximale groepsgrootte? Staat daarin dat er voor elke groep sprake moet zijn van een dubbele bezetting? Wat is dat criterium? Staat daarin dat er voor elke groep minimaal 10 uur VVE gegeven wordt? Wat is dat criterium? Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten gekwalificeerd moeten zijn, d.w.z. dat ze minimaal MBO-3 niveau zijn? Wat is dat criterium? Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten voldoende geschoold moeten zijn voor VVE? Wat zijn de scholingseisen in uw gemeente? De gemeentelijke subsidiebeschikking stelt als voorwaarde voor de gemeentelijke subsidie dat voldaan moet worden aan de kwaliteitseisen die het rijk stelt.dit geldt ook voor de scholingseisen. Pagina 24 van 28

25 Staat daarin dat er voor elke leidster/beroepskracht een opleidingsplan moet zijn? (N.B. Het mag ook één plan zijn waarin per leidster het opleidingsplan staat.) Wilt u een voorbeeld van zo n plan mailen naar de onderwijsinspectie? Pagina 25 van 28

26 Pagina 26 van 28

27 Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor- en de vroegscholen CONDITIES A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 6 A0.2 VE-basisvoorwaarden A2 Groepsgrootte 6 A3 "Dubbele bezetting" 6 7 A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 6 A5.2 Opgeleide leidsters 6 A5.3 Nederlands spreken 6 A5.4 VVE-geschoolde leidsters en leerkrachten A5.5 Jaarlijks opleidingsplan 1 5 OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 13 B2 Vooraf info aan ouders 6 7 B3 Intake 1 12 B4 Thuis VVE-activiteiten 7 6 B5 VVE-participatie van ouders op school 13 B6 Info ouders over ontwikkeling kind KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1.1 Integraal programma 1 12 C1.2 Doelgerichte planning 7 6 C1.4a Opklimmende moeilijkheidsgraad 2 4 C1.4b Brede ontwikkeling 3 6 C1.4c Leeftijddifferentiatie 6 3 C1.4d Differentiatie ontwikkelingsniveau 4 4 C2.5 Inrichting van de ruimte 3 10 ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 13 D1.2a Planning hele groep 9 4 D1.2b Planning kleine groep D1.2c Planning (zorg)leerlingen 9 4 D1.3 Evaluatie begeleiding 4 9 D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? 1 12 D2.2b Overleg ouders over externe zorg D2.3 Volgen van de externe zorg 1 12 KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 VVE-coördinatie binnen school 7 6 E2 VVE evalueren 2 10 Pagina 27 van 28

28 E3 Opbrengsten evalueren 5 8 E4 Verbetermaatregelen 6 7 E5 VVE borgen 11 2 E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school 2 5 DOORGAANDE LIJN F1 VVE-coördinatie tussen voor-vroeg 13 F2 Doorstroom naar vroegschool 5 F3 Warme overdracht 3 4 F4 Afstemming aanbod 13 F5 Afstemming ped/educ handelen 13 F6 Afstemming over ouders 13 F7 Afstemming begeleiding/zorg 13 OPBRENGSTEN VAN VVE G1 VVE-resultaten meten 3 3 G2 Niveau VVE-resultaten 1 G3 Verlengde kleuterperiode 2 5 Pagina 28 van 28