LEIDRAAD VOOR HET OPSTELLEN VAN EEN VEILIGHEIDSRAPPORT

Transcriptie

1 ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// LEIDRAAD VOOR HET OPSTELLEN VAN EEN VEILIGHEIDSRAPPORT SAMENWERKINGSAKKOORD- VEILIGHEIDSRAPPORT Versie /02/2017 //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

2 INHOUD Inhoud i Module 1. Algemene inlichtingen Administratieve gegevens Opmaak van het veiligheidsrapport Korte beschrijving van de activiteiten (en het project) Seveso-statusbepaling Alternatieven 1-3 Module 2. Beschrijving van het veiligheidsbeheersysteem De beleidsverklaring Beschrijving van het veiligheidsbeheersysteem Concordantietabel 2-3 Module 3. Presentatie van de omgeving Algemene situering en geografische ligging van de inrichting op plan Gedetailleerde beschrijving van de omgeving van de inrichting Populatiematrix Beschrijving van de meteo 3-7 Module 4. Beschrijving van de inrichting Beschrijving van activiteiten en installaties Beschrijving van de gevaarlijke stoffen Ongevalscasuïstiek 4-4 Module 5. Risicoanalyse Analyse interne veiligheid Analyse externe veiligheid Milieurisicoanalyse Zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning 5-11 Module 6. Beschrijving van het intern noodplan Beschrijving van interne noodplan, inclusief alarmering en interventie Beschrijving van de inzetbare interne of externe middelen 6-2 /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina i

3 MODULE 1. ALGEMENE INLICHTINGEN Zowel het omgevingsveiligheidsrapport als het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport dient deze module te bevatten. 1.1 ADMINISTRATIEVE GEGEVENS Minstens volgende gegevens worden opgenomen: 1. Naam van de exploitant (zijnde iedere natuurlijke of rechtspersoon die de inrichting exploiteert); 2. Adres van de exploitant (maatschappelijke zetel, exploitatieadres en correspondentieadres); 3. Naam van de rechtspersoon die vergunninghouder is; 4. Naam en de functie van de persoon die met de leiding van de inrichting belast is; 5. Naam en functienaam van de contactpersoon, adres en telefoonnummer; 6. Aantal werknemers tewerkgesteld op het exploitatie-adres; 7. Ondernemingsnummer (KBO-nummer); 8. Nummer vestigingseenheid; 9. NACE(BEL) code. 1.2 OPMAAK VAN HET VEILIGHEIDSRAPPORT Reden van indienen van het veiligheidsrapport Er zijn verschillende redenen waarom een exploitant van een Seveso-inrichting een (geactualiseerd) veiligheidsrapport indient bij de dienst Veiligheidsrapportering. De reden waarom het voorliggende rapport wordt ingediend wordt in deze paragraaf vermeld Opstellers van het veiligheidsrapport In deze paragraaf worden de relevante interne en externe medewerkers en organisaties die betrokken werden bij de opmaak van het rapport opgesomd, met vermelding van hun specifieke taak en inbreng in het kader van de opmaak van het rapport. 1.3 KORTE BESCHRIJVING VAN DE ACTIVITEITEN (EN HET PROJECT) Dit onderdeel omvat een korte beschrijving van de voornaamste huidig in exploitatie zijnde activiteiten van de inrichting. Ingeval de exploitant een (geactualiseerd) rapport indient ten gevolge van een wijziging in de inrichting (het project) zal de beschrijving van de huidig in exploitatie zijnde toestand aangevuld worden met de geplande uitbreidingen of wijzigingen. OPMERKING: Het is niet de bedoeling om hier de activiteiten al gedetailleerd toe te lichten. Dit gebeurt immers verder in het rapport (zie Module 4: Beschrijving van de inrichting). /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 1-1

4 Ook wordt een korte historiek van de inrichting (oprichting, belangrijkste wijzigingen, naamsveranderingen, plaats binnen de organisatie waarvan de inrichting deel uitmaakt, ) gegeven. Ook groeperingen waartoe de inrichting behoort en die van betekenis kunnen zijn in het milieu- en veiligheidsgebeuren worden genoemd. Hier kunnen ook eventuele samenwerkingsverbanden met andere (Seveso-) inrichtingen gemeld worden. Daarnaast wordt ook een overzicht gegeven van de actieve vergunningen en een historiek van ingediende veiligheidsrapportages (kennisgeving, omgevingsveiligheidsrapporten, veiligheidsnota s en Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapporten). Deze beschrijving wordt aangevuld met informatie betreffende de personen die op de site aanwezig zijn: gemiddeld aantal werknemers, de permanentie, ploegensysteem en de bezetting per ploeg, aanwezigheid van derden (contractanten en bezoekers) en hoe dit geregistreerd wordt. 1.4 SEVESO-STATUSBEPALING De reden voor de veiligheidsrapportageplicht, oftewel de statusbepaling, wordt in een overzichtelijke tabel opgenomen in het rapport. Voor meer toelichting over de statusbepaling wordt verwezen naar de webstek van de dienst Veiligheidsrapportering 1. Om de Seveso-status te bepalen heeft de dienst Veiligheidsrapportering een internettoepassing ontwikkeld. Deze internettoepassing is terug te vinden op de webstek van de dienst Veiligheidsrapportering. De statusbepaling kan afzonderlijk (online, vanuit de toepassing) worden ingediend. Bij het indienen van de statusbepaling via de internettoepassing ontvangt de exploitant een uniek nummer GS-nr 2. Dit nummer wordt samen met een afdruk van de resultaten aan het veiligheidsrapport toegevoegd. Ingeval de exploitant geen gebruik maakt van deze internettoepassing wordt in het rapport een tabel toegevoegd die de toetsing aan de drempelwaarden weergeeft. Ingeval de inrichting een hogedrempelinrichting is omwille van de sommatieregel wordt dit duidelijk aangegeven in het rapport. Ingeval het veiligheidsrapport wordt opgemaakt in het kader van een vergunningsaanvraag (OVR) wordt in de toetsingstabel een onderscheid gemaakt tussen de huidig vergunde toestand en de geplande toestand 3. In deze module wordt enkel het samenvattende overzicht (volgens bijlage 1 van [SWA3]) gegeven. Meer gedetailleerde informatie aangaande de hoeveelheid en de aard van de maximaal mogelijks aanwezige (gevaarlijke) stoffen in de inrichting wordt weergegeven in Module 4 van het rapport. 1 Zie 2 In voorkomend geval kan hier ook verwezen worden naar het uniek nummer van de statusbepaling dat werd verkregen bij het indienen van een eerdere veiligheidsrapportage (indien nog voldoende actueel). 3 Ingeval voor het uitvoeren van de toetsing gebruik wordt gemaakt van de internettoepassing, wordt deze tweemaal doorlopen; éénmaal voor de huidige situatie en eenmaal voor de toekomstige situatie. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 1-2

5 1.5 ALTERNATIEVEN Ingeval het rapport een veiligheidsrapport betreft dat wordt ingediend in het kader van een vergunningsaanvraag (OVR), wordt in deze paragraaf aangegeven welke alternatieven werden in overweging genomen tijdens de ontwikkeling van het project (nulalternatief, locatie-alternatieven, uitvoeringsalternatieven). /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 1-3

6 MODULE 2. BESCHRIJVING VAN HET VEILIGHEIDSBEHEERSYSTEEM Zowel het omgevingsveiligheidsrapport als het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport dient deze module te bevatten. Elke hogedrempelinrichting moet een preventiebeleid voor zware ongevallen vaststellen en documenteren. De exploitant van de inrichting voert dit beleid uit met passende middelen, structuren en een veiligheidsbeheersysteem. Dit veiligheidsbeheersysteem is gebaseerd op de evaluatie van de risico s en is evenredig met de gevaren van zware ongevallen, activiteiten en de complexiteit van de inrichting. Concreet moet in het veiligheidsrapport een korte beschrijving worden gegeven van de manier waarop het preventiebeleid verwerkt is in de organisatie, met een verwijzing naar de concrete uitwerking in handboeken, procedures en instructies. 2.1 DE BELEIDSVERKLARING In het rapport wordt een van datum voorziene en ondertekende beleidsverklaring toegevoegd. 2.2 BESCHRIJVING VAN HET VEILIGHEIDSBEHEERSYSTEEM Bij de beschrijving van het geïmplementeerde veiligheidsbeheersysteem worden (minstens) volgende elementen besproken: 1. De organisatie en het personeel a. De taken en verantwoordelijkheden van het personeel dat betrokken is bij het beheersen van de gevaren van zware ongevallen op alle niveaus van de organisatie; b. De maatregelen die worden genomen om het bewustzijn dat voortdurende verbetering nodig is te doen toenemen; c. De identificatie van de opleidingsbehoeften van het personeel en de organisatie van die opleiding; d. Het werken met derden voor werkzaamheden die vanuit veiligheidsopzicht belangrijk zijn; e. De betrokkenheid van het eigen personeel en dat van deze derden; 2. De identificatie en evaluatie van de gevaren van zware ongevallen a. De systematische identificatie van de gevaren van zware ongevallen die zich kunnen voordoen bij normale of abnormale werking, en in voorkomend geval bij activiteiten die door derden worden verricht; b. De evaluatie van de daaraan verbonden risico s; c. Het vastleggen en implementeren van de maatregelen om deze risico s te beheersen; 3. De ontwerpbeheersing a. Het ontwerpen van installaties en processen; 4. Het plannen en uitvoeren van wijzigingen van bestaande installaties en processen; /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 2-1

7 5. De operationele controle a. De veilige exploitatie van de installaties en dit in alle omstandigheden zoals bij normale werking, bij opstart, bij tijdelijke stilstand en bij onderhoud; b. Het alarmbeheer; c. Het verzekeren van de goede staat en werking van de maatregelen die werden geïmplementeerd om de risico s van zware ongevallen te beheersen, omvattende i. De bepaling en uitvoering van de strategie en methodologie voor de monitoring en de controle van de goede staat en werking van deze maatregelen; ii. De bepaling en uitvoering van de nodige tegenmaatregelen bij niet-conformiteiten; d. De beheersing van de risico s van zware ongevallen als gevolg van degradatie van de installatieonderdelen, zoals veroudering en corrosie, omvattende i. De inventarisatie van de betrokken installatieonderdelen; ii. De inventarisatie van de mogelijke degradatiefenomenen; iii. Bepaling en uitvoering van de strategie en methodologie voor de monitoring en de controle van de staat van de installatieonderdelen; iv. De bepaling en uitvoering van de acties op basis van deze monitoring en controle om de goede staat van het installatieonderdeel te verzekeren, zoals herstelling of vervanging van het installatieonderdeel of het aanpassen van de werkingscondities; 6. De noodplanning a. De systematische identificatie van voorzienbare noodsituaties; b. Het opstellen, testen, herzien en bijwerken van een intern noodplan voor deze noodsituaties; c. Het verzorgen van specifieke opleiding voor alle betrokken personeel dat in de inrichting werkt, inclusief derden; 7. Het onderzoek van ongevallen en incidenten a. De melding en registratie van zware ongevallen en van incidenten, in het bijzonder incidenten waarbij de aanwezige maatregelen hebben gefaald; b. De analyse van deze ongevallen en incidenten; c. Het vastleggen en implementeren van corrigerende maatregelen om herhaling te vermijden; 8. De audit en herziening a. De permanente beoordeling van de inachtneming van de doelstellingen van het preventiebeleid voor zware ongevallen en van het veiligheidsbeheersysteem, en invoering van regelingen voor onderzoek en correctie bij niet-inachtneming waartoe ook prestatieindicatoren kunnen behoren zoals veiligheidsprestatie-indicatoren of andere relevante indicatoren; b. De systematische en periodieke beoordeling van de geschiktheid en doeltreffendheid van het preventiebeleid voor zware ongevallen en het veiligheidsbeheersysteem, omvattende een gedocumenteerde directiebeoordeling van de resultaten van het gevoerde beleid en het veiligheidsbeheersysteem en van de bijsturing daarvan, inclusief de overweging en integratie van de noodzakelijke wijzigingen die volgen uit de audit en herziening. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 2-2

8 2.3 CONCORDANTIETABEL Bovenstaande beschrijving wordt bij voorkeur aangevuld met een concordantietabel waarin voor elk van de hierboven aangehaalde aandachtspunten wordt toegelicht hoe en waar binnen de organisatie (vb. handboeken, procedures, instructies) de nodige informatie terug te vinden is. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 2-3

9 MODULE 3. PRESENTATIE VAN DE OMGEVING Zowel het omgevingsveiligheidsrapport als het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport dient deze module te bevatten. De te beschrijven zone wordt bepaald door de berekende relevante effectafstand. Ingeval van een omgevingsveiligheidsrapport betekent dit dat de omgeving dient beschreven te worden in de zone bepaald door de berekende maximale 1%-letaliteitsafstand 1 (zie Module 5.2.) en eveneens rekening houdend met de invloedssfeer van eventuele externe gevarenbronnen. Ingeval van een Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport betekent dit dat de omgeving in elk geval dient beschreven te worden in de zone bepaald door de berekende maximale 1%- letaliteitsafstand 1 (zie Module 5.2.), en eventueel dient uitgebreid te worden tot de risicozones 2 (met een maximum van 2 km 3 - zie Module 5.4. voor meer informatie), en eveneens rekening houdend met de invloedssfeer van eventuele externe gevarenbronnen. 3.1 ALGEMENE SITUERING EN GEOGRAFISCHE LIGGING VAN DE INRICHTING OP PLAN Vooraleer over te gaan tot een gedetailleerde beschrijving van de relevante omgeving van de inrichting wordt de ligging van de inrichting beknopt beschreven en weergegeven op het bestemmingsplan (gewestplan). Zo wordt ook de bestemming van de onmiddellijke omgeving duidelijk. In de volgende paragrafen zal deze omgeving dan verder in detail beschreven en weergegeven worden. Bij de beschrijving van de omgeving wordt in principe steeds uitgegaan van de huidige toestand of bestemming. Ingeval men echter weet heeft van mogelijke ontwikkelingen in de toekomst (vb. een ontwerp van RUP) is het aan te raden om deze toekomstige ontwikkelingen eveneens op te nemen. Ingeval de inrichting zich aan de gewest- of landsgrens bevindt, dient (voor zover de effecten zich ook daar kunnen manifesteren) ook over deze grenzen gekeken te worden. Om later een inschatting te kunnen maken van de mogelijkheid tot het genereren van grensoverschrijdende effecten wordt in het rapport in elk geval aangegeven op welke afstand de inrichting zich bevindt van de dichtstbijzijnde gewest- en/of landsgrens. 1 1%-letaliteitsafstand: afstand waarop het effect van een zwaar ongeval nog 1% van de aan dit effect blootgestelde personen doodt. 2 Risicozone zoals gedefinieerd in het Ministerieel besluit van 20 juni 2008 tot vaststelling van criteria waarmee door de exploitant rekening moet gehouden worden bij het afbakenen van het gebied dat door een zwaar ongeval zou kunnen worden getroffen. De risicozone is de zone waar effecten van het ongeval ernstige directe of indirecte, onmiddellijke of later optredende gevolgen kunnen hebben. 3 Ingeval de 1%-letaliteitsafstand meer dan 2 km bedraagt, geldt deze beperking niet. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-1

10 Minimaal toe te voegen plannen: o Meest recente bestemmingsplan (gewestplan, APA, BPA, RUP 1 ) van de inrichting en zijn nabije omgeving (richtwaarde: perimeter van 2 km rond de inrichting, of de maximale 1%- letaliteitsafstand, indien deze groter is); o Luchtfoto (vb. via Google Earth); Met aanduiding van: o Terreingrens van de inrichting; o Perimeter rond de terreingrens van minimaal 2 km. Ingeval uit de berekeningen blijkt dat de maximale 1%-letaliteitsafstand meer dan 2 km bedraagt, wordt een grotere zone aangeduid (overeenkomend met deze maximale 1%-letaliteitsafstand); o Relevante aandachtsgebieden 2 (zie 3.2. voor meer detail); o Toegangswegen (weg, spoor, water) naar de inrichting; o Nabijgelegen oppervlaktewateren. Alle plannen zijn voorzien van schaal, noordpijl en legende, waarbij de grootte en de schaal afhankelijk zijn van de berekende maximale effectafstanden. 3.2 GEDETAILLEERDE BESCHRIJVING VAN DE OMGEVING VAN DE INRICHTING In de beschrijving van de omgeving gaat bijzondere aandacht uit naar de zogenaamde aandachtsgebieden. Dit zijn enerzijds gebieden of elementen in de omgeving van de Seveso-inrichting die de gevolgen van een zwaar ongeval kunnen verhogen doordat daar veel personen of extra kwetsbare personen aanwezig zijn 3, en anderzijds gebieden of elementen in de omgeving van de Seveso-inrichting die de oorzaak kunnen zijn van het ontstaan van een zwaar ongeval op de inrichting (de zogenoemde externe gevarenbronnen). In het rapport worden voor de volledigheid alle types aandachtsgebieden besproken. Wanneer bepaalde aandachtsgebieden niet voorkomen binnen een relevante afstand in de omgeving van de inrichting, dient dit ook zo vermeld te worden in het rapport, zodat aangetoond wordt dat dit is onderzocht. Voor een verduidelijking van deze aandachtsgebieden, zoals gedefinieerd in het Besluit RVR 4, wordt verwezen naar de Leidraad aandachtsgebieden van de dienst Veiligheidsrapportering. In de volgende paragrafen wordt uitgelegd binnen welke perimeter, op welke manier en tot welk detail de omgeving dient te worden beschreven. 1 Strikt genomen dienen enkel de al vastgestelde ruimtelijke uitvoeringsplannen opgenomen te worden. Het is echter raadzaam om ook de eventuele voorziene ruimtelijke ontwikkelingen te vermelden. 2 Aandachtsgebieden zoals gedefinieerd in Besluit van de Vlaamse Regering van 26/01/2007 houdende nadere regels inzake ruimtelijke veiligheidsrapportage. 3 Met het oog op de milieurisicoanalyse dienen ook de waardevolle natuurgebieden en de oppervlaktewateren in de omgeving van de inrichting beschreven te worden. 4 Besluit van de Vlaamse Regering van 26/01/2007 houdende nadere regels inzake ruimtelijke veiligheidsrapportage. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-2

11 3.2.1 Gebieden met woonfunctie Binnen de relevante effectafstand worden de volgens het gewestplan, APA, BPA of RUP vastgestelde woongebieden aangeduid op kaart en benoemd De groepen zonevreemde woningen die zich binnen de 1%letaliteitsafstand bevinden worden eveneens aangeduid op kaart. Eventueel aanwezige individuele (zonevreemde) woningen die zich binnen de IRC van 10-6 /jaar bevinden, worden eveneens aangeduid op plan, ook als deze niet voldoen aan de definitie uit het [Besluit RVR]. De gebieden met woonfunctie worden bij voorkeur opgelijst in een tabel (cfr. Tabel 3-1). Tabel 3-1: Gebieden met woonfunctie Nr. op kaart Naam Aard Ligging Afstand 1 1. Veërdegem 2. Gehucht Veër Woongebied met landelijk karakter Groep van 7 zonevreemde woningen Ten ZW Ten NO 250 m 120 m (afstand tot perceelgrens van dichtstbijzijnde woning) Indien zich binnen de relevante effectafstand geen gebieden met woonfunctie bevinden, kan het toch nuttig zijn om het dichtstbijzijnde gebied te vermelden en aan te duiden op kaart Gebieden met kwetsbare locatie De gebieden met kwetsbare locatie die zich binnen de relevante effectafstand bevinden worden in het rapport benoemd en op kaart weergegeven. De gebieden met kwetsbare locatie worden bij voorkeur opgelijst in een tabel (cfr. Tabel 3-2). Tabel 3-2: Gebieden met kwetsbare locatie Nr. op kaart Naam Aard Ligging Afstand 1. College VR Middelbare school Ten ZW 300 m 2. RVT VR Bejaardentehuis Ten ZW 400 m Indien zich binnen de relevante effectafstand geen gebieden met kwetsbare locaties bevinden, kan het toch nuttig zijn om de dichtstbijzijnde kwetsbare locatie te vermelden en aan te duiden op kaart Waardevolle of bijzonder kwetsbare natuurgebieden Voor de waardevolle of bijzonder kwetsbare natuurgebieden dient (binnen een perimeter van ongeveer 2 km) een opsomming en aanduiding op kaart te gebeuren van de volgende gebieden: Habitatrichtlijngebieden; Vogelrichtlijngebieden; RAMSAR gebieden; 1 Minimale afstand tussen de grens van het gebied en de grens van de inrichting. Eveneens geldig voor de volgende tabellen. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-3

12 Natuurgebieden met wetenschappelijke waarde (vb. met aanduiding R op gewestplan) Door publiek bezochte gebouwen en gebieden, inclusief recreatiegebieden De door publiek bezochte gebouwen en gebieden, incl. recreatiegebieden die gelegen zijn binnen de relevante effectafstand worden weergegeven en benoemd op kaart. De door publiek bezochte gebouwen en gebieden (incl. recreatiegebieden) worden bij voorkeur opgelijst in een tabel (cfr. Tabel 3-3). Tabel 3-3: Door publiek bezochte gebouwen en gebieden, inclusief recreatiegebieden Nr. op kaart Naam Aard Ligging Afstand 1. Sporthal VR Sportcomplex Ten ZW 320 m 2. Camping VR Gebied voor verblijfsrecreatie Ten ZZW 400 m Hoofdtransportwegen voor personenvervoer Binnen de perimeter bepaald door de relevante effectafstand worden de hoofdtransportwegen voor personenvervoer (weg, spoor, lucht) weergegeven en benoemd op kaart en voorgesteld in tabelvorm (cfr. Tabel 3-4). Tabel 3-4: Hoofdtransportwegen voor personenvervoer Naam Aard Ligging Afstand Expresweg Knokke Antwerpen A11 / N49 Hoofdweg Ten Z 30 m Naburige bedrijven Met het oog op het invullen van de populatiematrix wordt de aanwezige populatie bij de naburige inrichtingen (al dan niet Seveso-inrichtingen) binnen de 1% letaliteitsafstand geïnventariseerd: Voor bedrijven binnen de IRC van 10-8/jaar wordt bij voorkeur gewerkt met de realistische gegevens Voor bedrijven buiten deze contour kan men zich voor het invullen van de populatiematrix beroepen op meer generieke waarden. In voorkomend geval kan een onderscheid gemaakt worden tussen dag/nacht, week/weekend, zie [Handboek Risicoberekeningen] voor meer detail. Deze bedrijven worden aangeduid op kaart (bij voorkeur luchtfoto met weergave van de ligging van de naburige bedrijven en hun terreingrenzen). De naam, activiteit en ligging ten opzichte van de beschouwde inrichting wordt in het rapport weergegeven (cfr. Tabel 3-5). Tabel 3-5: Naburige bedrijven Nr. op kaart Naam Aard activiteit Seveso-inrichting Werknemers (dag/nacht Ligging Afstand 1 1. Bedrijf X tankpark Ja, hoge drempel 25-3 Ten ZW aangrenzend 2. Bedrijf Y textielbedrijf neen 7-0 Ten N 50 m /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-4

13 3.2.7 Externe gevarenbronnen in de omgeving Het betreft hier gevarenbronnen die gelegen zijn buiten de beschouwde Seveso-inrichting, maar die door hun aanwezigheid een zwaar ongeval op de inrichting kunnen initiëren. In het rapport worden deze externe gevarenbronnen in eerste instantie binnen een algemene perimeter (zie verder) geïnventariseerd en op kaart aangeduid. Om te analyseren of de externe gevarenbronnen die gelegen zijn binnen deze algemene perimeter een relevante invloed kunnen hebben op de risico s van de beschouwde Seveso-inrichting wordt afhankelijk van de betrokken gevarenbron de perimeter verfijnd Seveso- en niet-seveso-inrichtingen in de omgeving In eerste instantie worden alle Seveso-inrichtingen binnen de 850m van de beschouwde inrichting geïnventariseerd. Naburige niet Seveso-inrichtingen die toch een relevante hoeveelheid gevaarlijke producten bezitten kunnen eveneens optreden als externe gevarenbron, daartoe worden de naburige, omliggende bedrijven geïdentificeerd. Om na te gaan of er vanuit deze inrichtingen effectief een invloed op de eigen inrichting mogelijk is dient bekeken te worden of er zich installaties van de eigen inrichting bevinden binnen de domino-effect- cirkels 1 van deze naburige inrichting. Hiervoor dient men de veiligheidsrapporten/veiligheidsstudies van deze naburige inrichtingen te raadplegen. Indien deze domino-effect-cirkels niet beschikbaar zijn kan men zich baseren op gegevens uit de literatuur of eigen berekeningen van de domino-effect-cirkels van het naburige bedrijf Transportwegen (weg/spoor/schip) met gevaarlijke producten in de omgeving In eerste instantie dienen de transportwegen geïnventariseerd te worden binnen de 300 m van de terreingrens van de inrichting. Hieronder vallen ook de parkings voor tankwagens, rangeerstations van spoorwagens of de aanmeerplaatsen van schepen die gelegen zijn buiten de terreingrens van de inrichting. Afhankelijk van de aard van het transport, de aard van de getransporteerde goederen en de afstand tot de meest nabije installatie met gevaarlijke stoffen van de eigen inrichting kan men deze afstanden verder verfijnen Pijpleidingen met gevaarlijke producten in de omgeving Het falen van pijpleidingen met gevaarlijke producten, gelegen in de nabijheid van de Seveso-inrichting 2, kan de oorzaak zijn van een zwaar ongeval op de eigen inrichting. Daartoe worden de nabijgelegen pijpleidingen geïnventariseerd. De afstand waarbinnen dit dient te gebeuren is afhankelijk van de aard van de leiding, en de aard van de getransporteerde stof. 1 Voor het bepalen van de domino-effect-cirkels wordt verwezen naar het [Handboek Risicoberekeningen] 2 Ook de leidingen die op de inrichting gelegen zijn, maar niet onder het beheer van de inrichting vallen worden hier vermeld, omdat die deel uitmaken van de domino-effectanalyse. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-5

14 Windturbines Het falen van een windturbine in de omgeving van of op het eigen terrein van de Seveso-inrichting kan aanleiding geven tot het falen van een installatie-onderdeel op deze inrichting. De perimeter waarbinnen de aanwezigheid van windturbines moet geïnventariseerd worden, is afhankelijk van het type windturbine. In eerste instantie worden alle windturbines binnen een afstand van 500m rond de inrichting geïnventariseerd. In voorkomend geval worden hier ook de windturbines vermeld die op eigen terrein aanwezig zijn. Afhankelijk van het type windturbine kan die afstand dan verfijnd worden. Immers, de maximale afstand waarbinnen de windturbine relevant kan zijn als externe gevarenbron voor de Seveso-inrichting is de werpafstand bij overtoeren 1. Deze is afhankelijk van de masthoogte, de rotordiameter en het aantal omwentelingen per uur, en kan bepaald worden met de webapplicatie voor windturbines (SGS, versie 3.0, via Hoogspanningsleidingen Hoogspanningsleidingen op of in de nabijheid van de inrichting (perimeter 250m) kunnen aanleiding geven tot een ongeval op de inrichting en worden desgevallend hier opgelijst. Ingeval er zich installaties met gevaarlijke stoffen binnen een perimeter rond de mast (perimeter = masthoogte) of de geleiders (perimeter = strookbreedte aan weerszijde van de lijn met een breedte van de hoogte van de mast + lengte van de mastarm waaraan de aardkabel is bevestigd) van deze hoogspanningsleidingen bevinden dienen deze voor verder onderzoek worden weerhouden Overige Ingeval er zich nog andere externe elementen bevinden in de nabijheid van de Seveso-inrichting die aanleiding kunnen geven tot een zwaar ongeval op de inrichting worden deze hier opgelijst. Het kan bijvoorbeeld gaan over nabije start-of landingsbanen voor vliegtuigen, nabije hoge constructies, 1 Het betreft de werpafstand van een windturbineblad bij overtoeren (2 x nominaal toerental van de windturbine) /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-6

15 3.2.8 Oppervlaktewateren, grondwater, bodem, geologische en hydrografische kenmerken In het rapport dient de ligging op kaart te worden gegeven van omliggende oppervlaktewateren. Tevens wordt aangegeven of het stromend (incl. stroomrichting, stroomsnelheid e.d.) of stilstaand water betreft en wordt de link met de inrichting meegegeven (vb. afvalwaterlozing). In de beschrijving dient de nadruk te liggen op het feit of er vanuit de inrichting een verspreidingsroute is voor de vrijgekomen gevaarlijke stoffen naar het oppervlaktewater, grondwater en bodem. Ook kan hier al een deel van de informatie die nodig is voor de latere inschatting van mogelijke grensoverschrijdende gevolgen voor het milieu worden meegegegeven (vb. ligging langs een grensoverschrijdende rivier of kanaal). Wat het grondwater en de bodem betreffen, dient aan de hand van kwetsbaarheidskaarten voor bodem en grondwater aangegeven te worden in hoeverre de inrichting zich bevindt in waterwingebieden of beschermingszones. Er dient eveneens te worden nagegegaan of de inrichting zich bevindt in overstromingsgebied. En, ingeval specifieke geologische, seismologische en hydrografische gegevens relevant zijn, dienen deze hier ook vermeld te worden. 3.3 POPULATIEMATRIX Om het groepsrisico van de Seveso-inrichting te kunnen bepalen moet de populatie binnen de maximale 1%-letaliteitsafstand geïnventariseerd worden. Het kan bijvoorbeeld gaan om personen in omliggende bedrijven, kantoorgebouwen, gebieden met woonfunctie, kwetsbare locaties, door publiek bezochte gebouwen, recreatiegebieden, transportwegen. Dit gebeurt door de opmaak van een populatiematrix, en als volgt: Binnen de berekende isorisicocontour van 10-8 /jaar wordt de invulling gedaan op basis van actuele, realistische gegevens; Voor het gebied tussen isorisicocontour van 10-8 /jaar en de maximale 1%-letaliteitsafstand kan gebruik gemaakt worden van meer generieke gegevens. Voor meer informatie over de weergave en de invulling van de populatiegegevens wordt verwezen naar het [Handboek Risicoberekeningen]. 3.4 BESCHRIJVING VAN DE METEO In de risicoberekeningen wordt gebruik gemaakt van een aantal meteorologische parameters die afhankelijk zijn van de plaats waar de inrichting is gevestigd. Een aantal van deze parameters zijn algemeen. Een aantal andere (frequentieverdeling van weerklassen en ruwheidslengte) dienen heel specifiek bepaald te worden, afhankelijk van de locatie van de inrichting. Voor meer informatie wordt verwezen naar [Handboek Risicoberekeningen]. In het veiligheidsrapport worden naast de algemene ook de gebruikte specifieke parameters opgelijst /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 3-7

16 MODULE 4. BESCHRIJVING VAN DE INRICHTING Zowel het omgevingsveiligheidsrapport als het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport dient deze module te bevatten. Het detail waarmee de beschrijving gebeurt, hangt af van de resultaten van de risicoanalyse en kan in een Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport anders zijn dan in het omgevingsveiligheidsrapport (omdat in het omgevingsveiligheidsrapport enkel rekening wordt gehouden met de externe mens- en milieuveiligheid, en in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport ook de interne risicoanalyse moet gedocumenteerd worden). 4.1 BESCHRIJVING VAN ACTIVITEITEN EN INSTALLATIES Algemeen overzicht van de inrichting Op een algemeen grondplan (dit kunnen uiteraard ook meerdere plannen zijn afhankelijk van de grootte en de complexiteit van de inrichting) worden voor de gehele inrichting weergegeven en benoemd: Bedrijfsterreingrens; Alle installaties (inclusief opslagplaatsen, verlaadplaatsen, etc.) aanwezig op de inrichting, inclusief gebouwen en kantoorgebouwen, met aanduiding van de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen; Transportleidingen; Toegangsweg(en); Interne (spoor)wegen met rijrichting en toegangen (inclusief wachtplaatsen); Nutsvoorzieningen. Deze plannen zijn voorzien van schaal, noordpijl en legende. Het aantal plannen, de grootte en de schaal zijn afhankelijk van het aantal installaties dat moet worden aangeduid. De aanduiding van de verschillende installaties gebeurt met behulp van een duidelijke nummering. In dit onderdeel wordt ook (indien relevant) een algemeen stroomschema toegevoegd. Alle belangrijke (proces)stromen op het terrein worden hierop aangeduid. In het algemeen overzicht wordt enkel een globaal schema verwacht, zodat de onderlinge samenhang tussen de verschillende installaties duidelijk is. Indien nodig kan per installatie een gedetailleerder stroomschema worden opgenomen bij de beschrijving van de installatie. Plannen en stroomschema dienen vergezeld te zijn van een korte begeleidende tekst Beschrijving van de installaties en procedés In dit deel worden de verschillende installaties aanwezig op het terrein beschreven. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de installaties met en de installaties zonder (Seveso) gevaarlijke stoffen. De installaties die geen gevaarlijke stoffen kunnen bevatten worden heel beknopt beschreven. De installaties met gevaarlijke stoffen worden in het rapport in detail (zie verder) beschreven. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 4-1

17 Hieronder wordt bij wijze van voorbeeld voor de verschillende types van installaties een niet-limitatief overzicht gegeven van de aspecten 1 die in het rapport kunnen worden opgenomen. Het is aan te raden om de karakteristieken in tabelvorm weer te geven in het rapport Procesinstallaties Werking van de installatie binnen het geheel van de inrichting (aanvoerstromen, afvoerstromen, ); Een gedetailleerd processchema of installatiediagram van de installatie met aanduiding van de relevante installatieonderdelen. Daarnaast worden de chemische en fysische reacties (zowel hoofdals nevenreacties, inclusief de ongecontroleerde en ongewenste reacties) die kunnen plaatsvinden in de installatie beschreven. Deze beschrijving gebeurt gestructureerd, en wordt ondersteund door een begeleidende tekst; Grenzen waarbuiten verhoogd gevaar heerst, mogelijkheid van wegloopreacties en specifieke gevaren van de installatie; Werkingsparameters van de installatie zoals temperatuur, druk, inhoud, debiet, productiecapaciteit, aard en hoeveelheid van aanwezige stoffen, ; Veiligheidsmaatregelen, zoals meetapparatuur, kleppen, inbloksystemen Opslagtanks en tankparken Karakteristieken van de opslagtank (constructie van de tank, aard product, opslagcondities, inhoud en vullingsgraad, afmetingen, maximale aansluitdiameter, ); Karakteristieken van het tankpark (aantal tanks, grootte en constructie van inkuiping, aanwezige leidingen en pompen, ); Veiligheidsmaatregelen, zoals afvoer van vloeistoffen in de inkuiping, koeling van de tanks, overvulbeveiliging, niveaumeting, drukmeting, temperatuurmeting, drukventielen, isolatie, stikstofdeken; Acceptatieprocedure (indien van toepassing) Magazijnen Karakteristieken van het magazijn (afmetingen, compartimentering, openingen, opslagcapaciteit, materiaal muren en poorten, dakconstructie, ); Karakteristieken van de opslag (aard producten, type verpakkingen, stapelhoogte, ); Acceptatieprocedure (hoe wordt beslist waar welke producten worden opgeslagen?, hoe wordt register van aanwezige producten bijgewerkt?, ); Veiligheidsmaatregelen, zoals informatie over het brandbestrijdingssysteem, poorten, rookluiken, inkuiping, ); Informatie over de laad- en losplaatsen en laad-en losoperaties. 1 In het rapport worden die aspecten opgenomen die relevant zijn voor de (interne en externe) mens- en milieurisicoanalyse in Module 5. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 4-2

18 Open opslagplaatsen Karakteristieken van de opslag (oppervlakte, type ondergrond, overdekking, compartimentering, ); Aard van de opgeslagen producten en verpakking; Veiligheidsmaatregelen, zoals opvang van lekken, brandbeveiliging en -beveiliging; Informatie over de laad- en losplaatsen en laad-en losoperaties Verlaadplaatsen (incl. wachtplaatsen) Karakteristieken van de wachtplaatsen, verlaadplaatsen en verladingen (aard van producten, uitvoering van de wacht- en/of verlaadplaats, wachttijden, frequentie van verlading, duur van verlading, ); Beschrijving van o.a. losflexibels, losarmen en pompen (type pomp, pompdebiet, pompdruk); Veiligheidsmaatregelen, zoals toezicht, noodstopsystemen, debietinstellingen, opvang van lekken, controle van juiste overslag Leidingen Karakteristieken (ligging boven- of ondergronds, aard producten, debieten, diameter en lengte leiding, ); Veiligheidsmaatregelen, zoals inbloksystemen, gasdetectie, opvangvoorzieningen; Gegevens van compressoren en pompen (type compressor, type pomp, pompdebiet, pompdruk) Inkuipingen Ingeval in de risicoanalyse gebruik wordt gemaakt van specifieke gegevens van de inkuiping (bv. ingeval van een hellende inkuiping, ondergrondse opvangputten, aanwezige opvanggoten, ), dient hierover in het rapport de nodige informatie voorzien te worden (bv. aard ondergrond, afmetingen, opvanginhoud, ) Ondersteunende activiteiten en nutsvoorzieningen In dit deel worden de verschillende ondersteunende activiteiten beschreven. Bijzondere aandacht gaat naar de nutsvoorzieningen die gevaarlijke stoffen bevatten. Dit gaat onder meer over aardgasleidingen (incl. ontspanstations), gas-, olie- of stookolietanks (incl. verladingen), labo, onderhoudsactiviteiten, ). Voor elk van deze onderdelen worden ook de genomen veiligheidsmaatregelen weergegeven. Voor de beschrijving van de karakteristieken van de installaties (zoals tanks en leidingen met gevaarlijke producten) wordt verwezen naar de beschrijving in de eerdere paragrafen van dit hoofdstuk. In voorkomend geval kunnen hier ook specifieke gevarenbronnen (vb. windturbines, leidingen niet in eigen beheer, ) die zich op het eigen terrein bevinden, besproken worden. Verder wordt ook toelichting gegeven over de afwatering van de site en wordt het rioleringsplan toegelicht. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 4-3

19 4.2 BESCHRIJVING VAN DE GEVAARLIJKE STOFFEN In dit deel worden de gevaarlijke stoffen (stoffen die vallen onder het toepassingsgebied van de Sevesorichtlijn) beschreven die aanwezig zijn of kunnen zijn in de inrichting. De belangrijkste eigenschappen worden bij voorkeur weergegeven in tabelvorm. Het betreft onder meer de Chemische naam van de stof CAS nummer GHS-gevarenaanduiding (H-zinnen en H-klasse cfr. de geharmoniseerde indeling (CLP-verordening), of indien afwijkend de SDS-fiche van de stof) Seveso-categorie Voor de stofeigenschappen worden normaliter de eigenschappen van de DIPPR databank gebruikt. Indien de stof niet voorkomt in deze databank, of er om een andere reden een andere waarde wordt gebruikt, worden de referentie en de belangrijkste/afwijkende gegevens opgenomen in het rapport. Ingeval in de risicoanalyse (Module 5.2, 5.3 en 5.4) gewerkt wordt met representatieve stoffen, dient de keuze ervan in het veiligheidsrapport gemotiveerd te worden en worden de eigenschappen van de representatieve stoffen hier weergegeven. Voor meer toelichting over het gebruik van representatieve stoffen wordt verwezen naar het [Handboek Risicoberekeningen] ONGEVALSCASUÏSTIEK In dit deel wordt een selectie van relevante (schier)ongevallen (intern of extern aan de inrichting) beschreven. De bedoeling is dat men aan de hand van deze relevante ongevallen of schierongevallen conclusies trekt en veiligheidsmaatregelen treft op basis van deze ervaringsgegevens. Het is niet enkel de bedoeling om ongevallen uit het verleden te beschrijven, maar ook wat men uit deze ongevallen heeft geleerd en hoe de inrichting deze ongevallen probeert te vermijden Interne casuïstiek In dit deel worden zowel (zware) ongevallen als schierongevallen beschreven die intern (binnen de eigen groep) zijn voorgevallen. Naast de beschrijving van de omstandigheden, oorzaken en gevolgen van deze incidenten, dient men aan te geven welke voorzorgsmaatregelen zijn getroffen om soortgelijke incidenten in de toekomst te vermijden Externe casuïstiek Naast de interne casuïstiek worden eveneens de zware ongevallen in soortgelijke inrichtingen die relevant kunnen zijn voor de inrichting beschreven. Deze inrichtingen kunnen dezelfde installaties of dezelfde gevaarlijke stoffen in gelijkaardige omstandigheden gebruiken. Met behulp van databanken of uit de literatuur worden gegevens verzameld over deze ongevallen en worden de omstandigheden en de 1 Richtlijnen met betrekking tot het gebruik van representatieve stoffen zijn nog in opmaak. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 4-4

20 gevolgen van het ongeval besproken. Bovendien worden de oorzaken van dit ongeval weergegeven. Op basis van deze gegevens wordt aangegeven hoe intern met deze gevaren wordt omgegaan. Er wordt met andere woorden aangegeven welke maatregelen getroffen zijn om soortgelijke ongevallen te voorkomen. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 4-5

21 MODULE 5. RISICOANALYSE In de leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport wordt Module 5 opgesplitst in 4 submodules. Module 5.1 behandelt de interne veiligheid en dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.2. (analyse externe mensveiligheid) en Module 5.3. (milieurisicoanalyse) dienen zowel in het omgevingsveiligheidsrapport als in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.4. (zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning) dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. 5.1 ANALYSE INTERNE VEILIGHEID Voor de invulling van deze module wordt verwezen naar de Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport, een publicatie van de afdeling van het toezicht op de chemische risico s. Deze is hierna toegevoegd. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-1

22 Leidraad voor het beschrijven van de internee veiligheid in het veiligheidsrapport Afdeling van het toezicht op dee chemische risico s

23 Deze brochure is gratis te verkrijgen bij: Afdeling van het toezicht op de chemische risico s Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Ernest Blerotstraat Brussel Tel: 02/ Fax: 02/ CRC@werk.belgie.be De brochure kan ook gedownload worden van de volgende website: Cette brochure est aussi disponible en français. De redactie van deze brochure werd afgesloten op 27/02/2015. Verantwoordelijke uitgever: FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg Werkgroep: Isabelle Borgonjon, Michiel Goethals, Isabelle Rase, Peter Vansina Kenmerk: CRC/IN/020-N Versie: 1 Wettelijk depot: D/2015/1205/5 Omslag: Sylvie Peeters

24 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Inleiding Krachtens artikel 12 van het Samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat, het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken 1, moet de exploitant van een hogedrempelbedrijf 2 een veiligheidsrapport indienen. In het samenwerkingsakkoord worden verschillende beoordelingsdiensten aangeduid die de veiligheidsrapporten moeten beoordelen. Elk van deze beoordelingsdiensten beoordelen de veiligheidsrapporten voor wat hun bevoegdheden betreft. De Afdeling van het toezicht op de chemische risico s (ACR) is bevoegd voor de veiligheid van de werknemers in de Sevesobedrijven, verder kortweg de interne veiligheid genoemd. De ACR is zowel een beoordelingsdienst als een inspectiedienst. Deze leidraad beschrijft de verwachtingen van de ACR ten aanzien van de informatie over de interne veiligheid in het veiligheidsrapport en wil een praktische werkwijze aanreiken om deze informatie te beschrijven. Deze nota gaat uit van de veronderstelling dat de interne veiligheid en de externe veiligheid in aparte onderdelen van het veiligheidsrapport worden beschreven. Dit is geen formele verplichting, maar het is wel een voor de hand liggende aanpak, aangezien het om complementaire problematieken gaat met eigen analysemethoden en beoordelingscriteria. Bovendien worden de interne en externe veiligheid door verschillende diensten beoordeeld, waardoor een modulaire aanpak zowel voordelen heeft voor de opstellers als voor de beoordelaars van het rapport. Deze nota vervangt de publicatie CRC/IN/008 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport uit Die publicatie bevatte ook reeds een sectie interne veiligheid. De huidige nota is dus een actualisatie van de richtlijnen uit 2001 voor het beschrijven van de interne veiligheid. Voor de overige delen van het veiligheidsrapport, die hier dus niet aan bod komen, verwijzen we naar de minimale inhoud die vastgelegd 1 verder in deze publicatie samenwerkingsakkoord genoemd 2 Een hogedrempelbedrijf is een inrichting waar gevaarlijke stoffen aanwezig zijn in hoeveelheden die gelijk zijn aan of groter zijn dan de in bijlage I van het samenwerkingsakkoord, delen 1 en 2, kolom 3, vermelde hoeveelheden. Inleiding 3

25 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport wordt in het samenwerkingsakkoord en naar de richtlijnen die andere beoordelingsdiensten hebben opgesteld. De werkwijze om risico s en maatregelen te beschrijven die in deze nota wordt voorgesteld, verschilt grondig van de aanpak van de leidraad uit In de nota van 2001 was het basismodel de vlinderdas, in deze publicatie wordt het model van opeenvolgende, complementaire beschermlagen gevolgd. Om verwarring met gangbare definities van beschermlagen te vermijden, spreken we in deze publicatie van acht veiligheidsfuncties. Elke veiligheidsfunctie komt overeen met een bepaalde strategie om ongewenste vrijzettingen te voorkomen of de gevolgen ervan te beperken. Deze veiligheidsfuncties werden geïntroduceerd in de informatienota CRC/IN/002 Procesveiligheidsstudie. De toelichting bij de veiligheidsfuncties in deze publicatie is daar dan ook grotendeels uit overgenomen. De ACR is van mening dat een werkwijze op basis van de veiligheidsfuncties voor de bedrijven gemakkelijker is om te hanteren, omdat het toelaat de informatie modulair te presenteren, met name per veiligheidsfunctie. Bovendien blijkt dat in de praktijk deze veiligheidsfuncties het voorwerp uitmaken van aparte studies en dus min of meer onafhankelijk van elkaar worden gespecificeerd. De informatie over deze veiligheidsfuncties is met andere woorden ook reeds in modulaire vorm aanwezig in vele bedrijven. De structuur en de werkwijze die in deze nota worden voorgesteld, zijn niet verplicht. De veiligheidsrapporten zullen beoordeeld worden op hun inhoud eerder dan op hun vorm. Bedrijven kunnen de informatie die in deze leidraad gevraagd wordt, op een andere manier in het veiligheidsrapport beschrijven dan op de wijze die hier wordt voorgesteld. Heel wat bedrijven beschikken op het ogenblik van de publicatie van deze nota reeds over een veiligheidsrapport. De publicatie van deze leidraad betekent niet dat de beschrijving van de interne risico s in die rapporten moet omgevormd worden naar een structuur op basis van de 8 veiligheidsfuncties. Het is wel aangewezen dat bedrijven in het kader van de periodieke herziening van hun veiligheidsrapport nagaan of de informatie die in deze nota gevraagd wordt, aanwezig is in het rapport. De huidige nota is immers specifieker en gedetailleerder dan de vorige leidraad. De ACR verwacht dat rapporten bij een herziening worden aangevuld met de ontbrekende informatie. Meestal zal die extra informatie kunnen toegevoegd worden als op zichzelf staande secties in het rapport. Het formuleren van meer gedetailleerde criteria omtrent de inhoud van het rapport heeft als onvermijdelijk effect dat sommige rapporten, die beantwoordden aan de vroegere, vagere criteria, nu bepaalde tekorten zullen vertonen ten aanzien van de nieuwe criteria. De ACR is er echter van overtuigd dat het uitwerken van meer gedetailleerde criteria de opstellers van een rapport meer ondersteuning zal geven en daardoor ook meer vertrouwen omtrent de conformiteit van het rapport. Meer gedetailleerde criteria bakenen immers niet alleen beter de minimale hoeveelheid informatie af die verwacht wordt in een rapport, maar geven ook duidelijker de bovengrens van die informatie aan. In het volgende hoofdstuk geven we een aantal algemene beschouwingen en richtlijnen bij het opstellen van het deel interne veiligheid. In de daaropvolgende hoofdstukken behandelen we telkens een veiligheidsfunctie en geven we concrete richtlijnen hoe die veiligheidsfunctie in het rapport kan behandeld worden. 4 Inleiding

26 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Inhoudsopgave 1 Algemene beschouwingen en richtlijnen Beheersen van processtoringen Beheersen van de degradatie van omhullingen Beperken van accidentele vrijzettingen Beheersen van de verspreiding van vrijgezette stoffen en energie Vermijden van ontstekingsbronnen Bescherming tegen brand Bescherming tegen explosies Bescherming tegen contact met vrijgezette stoffen Inhoud 5

27

28 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 1 Algemene beschouwingen en richtlijnen 1.1 De doelstellingen van het veiligheidsrapport Het samenwerkingsakkoord somt de doelstellingenn op die een exploitant moet bereiken met het veiligheidsrapport: 1. aantonen dat er een preventiebe eleid voor zware ongevallen en een veiligheidsbeheerssysteem voor het uitvoeren daarvan zijn ingevoerd 2. aantonen dat de gevaren van zware ongevallen geïdentificeerd zijn en dat de nodige maatregelen zijn getroffen om dergelijke ongevallen te voorkomen en de gevolgen ervan voor de menselijke gezondheid en het milieu te beperken 3. aantonen dat het ontwerp, de constructie, de exploitatie en het onderhoud van alle met de werking van de inrichting samenhangendee installaties, opslagplaatsen, apparatuurr en infrastructuur die verband houden mett de gevaren van een zwaar ongeval binnen de inrichting, voldoende veilig en betrouwbaar zijn 4. aantonen dat er een intern noodplan werd opgesteld en e het verstrekken van de nodige gegevens voorr de opstelling van het extern noodplan 5. waarborgen dat voldoende gegevens aan de coördinerende dienst worden verschaft, zodat hij adviezen kann geven over de vestiging van nieuwe activiteiten of over nieuwe ontwikkelingen rond inrichtingen. De informatie in het veiligheidsrapport waar het in deze leidraad over gaat, heeft vooral betrekking op de tweede en derde doelstellingen. Deze doelstellingen houden een aantoonplicht in. Het bedrijf moet voldoende bewijsmateriaal leveren datt effectief de nodige maatregelen n werden genomen. Aantonen dat de nodige maatregelen werden genomen, houdt op zijn minst in: dat deze maatregelen concreet worden benoemd en beschreven b in het rapport dat deze maatregelen gekoppeldd worden aan de risico s van zware ongevallen die ze beheersen (de gevaren en scenario s van zware ongevallen) o ) dat het veiligheidsrapport argumenteert waarom de exploitant e van oordeel is dat de maatregelen voldoende zijn om de risico s van zware ongevallen te beheersen. Algemene beschouwingen en richtlijnenn 7

29 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport De exploitant moet bij het opsommen en beschrijven van de maatregelen streven naar volledigheid en duidelijkheid. Volledigheid betekent dat men zich niet kan beperken tot enkele voorbeelden (voorbeelden van installatie-onderdelen, scenario s, risico s, maatregelen, ). De informatie moet voldoende duidelijk zijn zodat ze begrijpelijk is voor de beoordelaars van het rapport. De ACR is niet alleen een beoordelingsdienst maar ook een inspectiedienst. Het is in dit verband interessant om de doelstellingen die het samenwerkingsakkoord oplegt aan deze inspecties te vermelden: onderzoeken of de exploitant in staat is aan te tonen dat hij, gelet op de activiteiten van de inrichting, passende maatregelen heeft getroffen om zware ongevallen te voorkomen onderzoeken of de exploitant in staat is aan te tonen dat hij passende maatregelen heeft getroffen om de gevolgen van zware ongevallen op en buiten de inrichting te beperken onderzoeken of de gegevens en informatie vervat in het veiligheidsrapport of in een ander ingediend rapport, de situatie in de inrichting getrouw weergeven. De eerste twee doelstellingen van de inspecties komen overeen met de eerste vier doelstellingen van het veiligheidsrapport. De informatie die de ACR als beoordelingsdienst in het veiligheidsrapport verwacht (en die in deze leidraad beschreven wordt), is ook informatie die de ACR als inspectiedienst relevant acht om haar door het samenwerkingsakkoord opgelegde inspectietaak uit te voeren. Door te streven naar een hoge kwaliteit van het rapport zal de exploitant een constructieve bijdrage leveren aan het systeem van Seveso-inspecties, dat een cruciaal element vormt in het regulerend optreden van de overheid ten aanzien van de beheersing van zware ongevallen. Een slecht veiligheidsrapport zal bij de inspectiediensten de vraag doen rijzen of dit een louter administratief gebrek is, dan wel een indicatie van meer fundamentele problemen zoals: de afwezigheid van veiligheidsstudies, de slechte kwaliteit van de procesveiligheidsdocumentatie en het ontbreken van de nodige maatregelen om risico s van zware ongevallen te beheersen. In dat verband is het belangrijk om er op te wijzen dat de ACR aanvaardt en zelfs aanmoedigt dat bij het opstellen van het veiligheidsrapport zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de informatie die het bedrijf intern ter beschikking heeft. Dit bespaart de bedrijven niet alleen werk, maar laat ook toe om aan te tonen hoe de interne informatie over risico s en maatregelen wordt beheerd. 1.2 Een structuur op basis van complementaire veiligheidsfuncties Het model van de veiligheidsfuncties wordt beschreven in de informatienota CRC/IN/002 Procesveiligheidsstudie. Het uitgangspunt van dit model is de vaststelling dat de oorzaken en de gevolgen van ongewenste vrijzettingen uit procesinstallaties zeer divers kunnen zijn. Die diversiteit weerspiegelt zich in de maatregelen die men kan nemen om vrijzettingen te voorkomen en om de gevolgen ervan te beperken. In het algemeen vervullen de maatregelen die men kan voorzien bij het ontwerp van procesinstallaties en van de omkaderende infrastructuur één (of meerdere) van de volgende functies: 1. beheersing van processtoringen 2. beheersing van de degradatie van de omhullingen 3. beperking van accidentele vrijzettingen 4. beheersing van de verspreiding van stoffen en/of energie 5. vermijden van ontstekingsbronnen 8 Algemene beschouwingen en richtlijnen

30 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport 6. bescherming tegen brand 7. bescherming tegen explosies 8. bescherming tegen blootstelling aan vrijgezette stoffen. Deze functies komen overeen met de verschillende manieren waarop kan ingegrepen worden in de opeenvolging van gebeurtenissen in een vrijzettingsscenario. Deze acht, algemeen geformuleerde, functies noemen we de veiligheidsfuncties van een procesinstallatie. Een andere observatie uit de praktijk is dat elk van deze veiligheidsfuncties kan beschouwd worden als een specialisatie op zich, met eigen literatuur en eigen methodieken. Het onderzoek naar deze veiligheidsfuncties wordt dan ook meestal uitgevoerd in aparte, min of meer onafhankelijke studies. Het model van de veiligheidsfuncties biedt dus een kader om de globale veiligheidsstudie van een procesinstallatie op te delen in verschillende complementaire deelstudies. Het ligt dan ook voor de hand om deze structuur voor procesveiligheidsstudies ook te gebruiken voor de beschrijving van de interne risico s van zware ongevallen in het veiligheidsrapport. Binnen het deel interne veiligheid bekomt men dan 8 secties, telkens gewijd aan één van de veiligheidsfuncties. Het is mogelijk dat sommige veiligheidsfuncties niet relevant zijn voor een bepaalde installatie of zelfs voor het volledige bedrijf. In dat geval wordt verwacht dat in het veiligheidsrapport wordt toegelicht waarom de betrokken veiligheidsfunctie niet relevant is. 1.3 Scenario s van zware ongevallen Bijlage II van het samenwerkingsakkoord specificeert de gegevens en minimuminlichtingen die in het artikel 12 bedoelde veiligheidsrapport aan de orde moeten komen. In de rubriek IV van deze bijlage identificatie en analyse van de ongevallenrisico's en preventiemiddelen is sprake van een gedetailleerde beschrijving van de scenario's voor mogelijke zware ongevallen. In de volgende hoofdstukken geven we richtlijnen over de inhoud van de scenario s. Die inhoud is specifiek voor elke veiligheidsfunctie. Of een scenario, dat zich kan voordoen in het bedrijf, ook weerhouden moet worden als een scenario van een mogelijk zwaar ongeval en dus beschreven moet worden in het veiligheidsrapport, is een evaluatie die elk bedrijf zelf moet uitvoeren. De definitie van een zwaar ongeval is: een gebeurtenis, zoals een zware emissie, brand of explosie die het gevolg is van ongecontroleerde ontwikkelingen tijdens de exploitatie van de inrichting, die als ze zich voordoet, hetzij onmiddellijk, hetzij na verloop van tijd een ernstig gevaar kan opleveren voor de gezondheid van de mens binnen of buiten de inrichting of voor het milieu en waarbij één of meer gevaarlijke stoffen betrokken zijn. De begrippen zware emissie en ernstig gevaar zijn vatbaar voor interpretatie. Bovendien zijn scenario s mogelijke gebeurtenissen waarvan de gevolgen in mindere of meerdere mate onzeker zijn. Het is daarom belangrijk dat het bedrijf duidelijk vermeldt in het rapport welke criteria werden gehanteerd om te bepalen welke mogelijke ongevallen scenario s van zware ongevallen zijn. Algemene beschouwingen en richtlijnen 9

31 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport 1.4 Het gebruik van beschikbare documentatie De inspectiediensten hechten veel belang aan een goede interne documentatie van risico s en maatregelen (de zogenaamde procesveiligheidsdocumentatie ). De procesveiligheidsdocumentatie is het geheel van actuele en gecontroleerde documenten waarin alle (deel)risico s van ongewenste vrijzettingen in een bepaalde vestiging van een onderneming geïdentificeerd werden en waarin de maatregelen zijn beschreven die effectief geïmplementeerd zijn (of zullen worden). De procesveiligheidsdocumentatie is dus niet de verzameling van studies die uitgevoerd zijn in het kader van de projecten of van het onderzoek van ongevallen. Dergelijke studies hebben immers meestal maar een beperkte scope (ze beperken zich tot het gewijzigde deel van de installatie, en binnen het gewijzigde deel vaak enkel tot de wijzigingen). Om te komen tot een procesveiligheidsdocumentatie is een bijkomende inspanning vereist om de projectgebonden informatie te integreren in een actueel installatiegebonden informatiepakket. De bijkomende inspanning om een procesveiligheidsdocumentatie op te stellen en actueel te houden, is niet alleen nodig in het kader van de aantoonplicht. De procesveiligheidsdocumentatie is een onontbeerlijk instrument voor het bedrijf om de procesrisico s te beheren. Via de procesveiligheidsdocumentatie kan de kennis over de risico s bewaard blijven binnen de onderneming en doorgegeven worden aan nieuwe medewerkers. De procesveiligheidsdocumentatie is de ideale vertrekbasis voor de uitvoering van verdere veiligheidsstudies in het kader van wijzigingen en bij de periodieke herziening van de veiligheidsstudies. De documentatie levert een overzicht van alle maatregelen en kan gebruikt worden om de volledigheid van de inspectieprogramma s na te gaan. Uit een goede procesveiligheidsdocumentatie zou ook moeten blijken voor welke situaties men rekent op de interne interventieploeg. Deze informatie is cruciale input voor de noodplanning. Voor de hogedrempelbedrijven ligt het voor de hand dat de interne procesveiligheidsdocumentatie ook gebruikt kan worden voor het opstellen van het veiligheidsrapport. Hierdoor kan men de redactionele inspanningen voor het deel interne veiligheid in belangrijke mate beperken. Het vertalen van bestaande informatie naar een specifieke opmaak, enkel en alleen ten behoeve van het veiligheidsrapport, kan vermeden worden door gebruik te maken van beschikbare documenten die kunnen toegevoegd worden of waaruit bepaalde delen gekopieerd worden. Het gebruik van interne documentatie voor het veiligheidsrapport is dus zeker aan te bevelen, zolang dit een beschrijving oplevert die: begrijpelijk is voor een buitenstaander (met een technische achtergrond en kennis van procesveiligheid, maar niet noodzakelijk betrokken bij het ontwerp of de veiligheidsstudies uitgevoerd op de installatie) voldoende informatie bevat (zoals vermeld in de volgende hoofdstukken). De ACR heeft een software-ondersteunde methode ontwikkeld om veiligheidsstudies uit te voeren en te documenteren. Deze methode, PLANOP, is eveneens gebaseerd op de 8 complementaire veiligheidsfuncties die ook in deze nota beschreven worden. Meer informatie over PLANOP vindt men in de gelijknamige publicatie met referentie CRC/IN/012-N. Bedrijven die deze methode gebruiken, kunnen uiteraard ook delen van hun PLANOP-studie toevoegen aan het rapport. 10 Algemene beschouwingen en richtlijnen

32 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport 1.5 Geplande maatregelen en studies Het veiligheidsrapport is een formele verklaring van de indiener dat de maatregelen die erin opgesomd zijn, volgens hem of haar voldoende zijn om de risico s van zware ongevallen te beheersen. Indien de exploitant echter oordeelt dat dit niet het geval is, is het belangrijk om dat ook expliciet te vermelden in het rapport. Zo kan het zijn dat de exploitant op het ogenblik van het indienen van het rapport van mening is dat bepaalde studies nog uitgevoerd moeten worden (teneinde bepaalde noodzakelijke maatregelen te kunnen specificeren). De scope en de planning van deze studies worden dan vermeld in het rapport. Ook wanneer bepaalde maatregelen gepland maar nog niet uitgevoerd zijn, wordt de planning voor het implementeren van deze maatregelen opgegeven. 1.6 De beoordeling van het veiligheidsrapport door de ACR Het samenwerkingsakkoord vraagt dat de beoordelingsdiensten, ieder wat hun eigen bevoegdheden betreft, binnen een bepaalde termijn de veiligheidsrapporten beoordelen. De conclusies van die beoordeling worden aan de exploitant bezorgd door de coördinerende dienst. In voorkomend geval geeft de coördinerende dienst aan welke wijzigingen of aanvullingen moeten worden aangebracht en binnen welke termijn dit moet gebeuren. De ACR richt zich bij de beoordeling van het veiligheidsrapport op de volledigheid en de kwaliteit (duidelijkheid, relevantie) van de informatie. Wat betreft de conclusie van de beoordeling door de ACR, zijn er twee mogelijkheden: de vaststelling dat er geen wijzigingen of aanvullingen moeten worden aangebracht een omschrijving van de aan te brengen wijzigingen en aanvullingen en een termijn waarbinnen dit gerealiseerd moet worden. Deze conclusies houden dus geen oordeel in over de mate waarin de risico s van zware ongevallen worden beheerst. De conclusie dat er al dan niet bijkomende informatie aan het dossier moet toegevoegd worden, zegt in principe niets over het veiligheidsniveau in de onderneming. Het rapport zal uiteraard wel gebruikt worden door de ACR om na te gaan of er tekortkomingen zijn met betrekking tot de beheersing van de risico s van zware ongevallen. Mogelijke tekortkomingen op het vlak van technische en organisatorische maatregelen die tijdens de lezing van het rapport naar boven komen, zullen het voorwerp uitmaken van inspecties. Als de aanwezigheid van deze tekortkomingen bevestigd wordt tijdens de inspecties, zal de ACR als inspectiedienst optreden teneinde de onderneming deze tekortkomingen te laten corrigeren. Het spreekt voor zich dat de uitgevoerde correcties worden beschreven in de volgende versie van het veiligheidsrapport. Dat enkel voor het deel interne veiligheid nadere richtlijnen zijn opgesteld, wil niet zeggen dat de ACR de andere elementen van het veiligheidsrapport niet belangrijk acht of niet zal beoordelen. Voor deze andere elementen, zoals het veiligheidsbeheersysteem, de installatiebeschrijving en het intern noodplan, wordt verwacht dat de exploitant zich baseert op de bepalingen van het samenwerkingsakkoord en op de eventuele richtlijnen van andere beoordelingsdiensten. Algemene beschouwingen en richtlijnen 11

33 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport 1.7 De vijfjaarlijkse herziening van het veiligheidsrapport Het samenwerkingsakkoord vraagt dat het veiligheidsrapport ten minste om de vijf jaar wordt herzien. De ACR verwacht dat de vijfjaarlijkse herziening van het veiligheidsrapport een actualisatie inhoudt van de informatie in functie van de toestand in het bedrijf op het ogenblik van de herziening. In de loop van de tijd vinden er in de bedrijven allerlei wijzigingen plaats, op technisch en op organisatorisch vlak. Bij de periodieke herziening wordt het veiligheidsrapport geactualiseerd in functie van deze wijzigingen. Voor wat de technische wijzigingen betreft, geldt dit enkel wanneer de impact op de risico s van zware ongevallen beperkt is. Wijzigingen van de installaties, van de processen of van de aard, de fysische vorm of de hoeveelheid gevaarlijke stoffen, die voor de gevaren van zware ongevallen belangrijke gevolgen kunnen hebben, mogen slechts doorgevoerd worden nadat het veiligheidsrapport werd herzien en indien nodig aangepast. De periodieke herziening van het veiligheidsrapport impliceert ook de periodieke herziening van de veiligheidsstudies waarop het rapport gebaseerd is. Aangezien de periodiciteit voor de herziening van het veiligheidsrapport vijf jaar is, is dit ook de maximale periodiciteit voor de herziening van procesveiligheidsstudies. De periodieke herziening van de veiligheidsstudies is een praktijk die ook in de literatuur inzake procesveiligheid sterk wordt aanbevolen 3. In de Verenigde Staten van Amerika hanteert OSHA 4 de zogenaamde Process Safety Management (PSM) Standard. Deze standaard is van toepassing op chemische processen die meer dan een welbepaalde hoeveelheid van een gevaarlijke stof bevatten. In de standaard wordt gevraagd dat de procesrisicoanalyses (zgn. PHA of process hazard analysis ) geherevalueerd worden binnen een tijdsinterval van maximaal vijf jaar. Om de inspanning van de herziening van de veiligheidsstudies te spreiden, stellen bepaalde bedrijven een programma op dat loopt over meerdere jaren, waarbij elk jaar de veiligheidsstudies voor een deel van de installaties worden herzien. De cyclus voor het herzien van de veiligheidsstudies en de cyclus voor het herzien van het veiligheidsrapport hoeven niet noodzakelijk synchroon te lopen. Een bedrijf dat minstens om de vijf jaar zijn veiligheidsstudies herziet, zal zich bij de herziening van het veiligheidsrapport steeds kunnen baseren op studies die minder dan vijf jaar geleden herzien werden. Een specifiek geval is de eerste periodieke herziening van een bestaand veiligheidsrapport na de publicatie van deze leidraad. Zoals ook in de inleiding vermeld, verwacht de ACR dat de inhoud van het bestaande rapport wordt getoetst aan de inhoud die beschreven wordt in deze leidraad. Indien nodig wordt de ontbrekende informatie toegevoegd. 3 bijvoorbeeld in de publicatie Revalidating Process Hazard Analyses, een uitgave van het CCPS (Center for Chemical Process Safety) van het AIChE (American Institute of Chemical Engineers) 4 Occupational Safety & Health Administration van het United States Department of Labor 12 Algemene beschouwingen en richtlijnen

34 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port Beheersen 2 van proces sstoringen 2.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie Processtoringen zijn afwijkingen van dee normale procesvoeri ng. Ze kunnen het resultaat zijn van defecte of slecht werkende apparatuur (bv. regelsystemen) of van menselijke fouten. Tijdens de normale procesvoering blijven de procesparameters, zoals onder meer druk, temperatuur, debieten en concentraties, binnen bepaalde minimale en maximale waarden. Deze waarden bepalen het zogenaamde operationeel venster. Naast deze parameters wordt de normale procesvoering ook gekenmerk t door een aantal discrete gegevens, zoals de volgorde waarin bepaalde operaties gebeuren, het maken van de juiste aansluiting bij het laden en lossen, de correcte positie van kleppen, enz. Het ingesloten houden van de stoffen en de energie tijdens de d normale bedrijfsvoering is de taak van de omhulling. De omhullingg moet ontworpen en onderhouden worden om weerstand te bieden aan alle invloeden die bij normale werking op haarr worden uitgeoefend (zoals de minimale en maximale operationele drukken en temperaturen, het gewicht van de normaal aanwezige stoffen, de hydrodynamische krachten, thermische spanningen, wind- en ijsbelastingen). Als gevolg van een processtoring kan de belasting op de onderdelen groter worden dan het maximum bij normale werking. In tegenstelling tot de normale werking, is hett niet vanzelfsprekend dat de installatieonderdelen bestand zijn tegen de belasting bij abnormale werking. Processtoringen kunnen dus leiden tot schade aan de installatieonderdelen en tot ongewenste e vrijzettingen. Processtoringen kunnen ook leiden tot een vrijzetting via openingen naar de omgeving. Voorbeelden hiervan zijn de uitstromingg van vloeistof langs de d ademventielen bij het overvullen van een atmosferische opslagtank en een uitbraakk van gevaarlijke gassen via de uitlaat van een slecht werkende scrubber. Tenslotte kan een vrijzetting ook plaatsvinden bij het openenn van een installatie, zoals bij het afkoppelen van flexibels na een verlading of bij het openen van eenn deksel om Beheersen van processtoringen 13

35 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport manueel producten toe te voegen aan een reactor. Tijdens normale bedrijfsvoering mogen bij dergelijke handelingen uiteraard geen gevaarlijke vrijzettingen gebeuren. Het openen van een installatie die niet voldoende drukloos en/of productvrij is, beschouwen we ook als een processtoring. Processtoringen worden typisch beheerst door maatregelen zoals: de ontwerpspecificaties van de omhullingen controlemaatregelen (automatische regelkringen / handelingen van operatoren) alarmen en interventies door het operationeel personeel instrumentele beveiligingen mechanische overdrukbeveiligingen. Om een beschadiging van een omhulling als gevolg van een bepaalde afwijking in de procesvoering te vermijden, kan men ervoor kiezen de omhulling bestand te maken tegen de schadelijke invloeden die de afwijking met zich meebrengt. Indien de omhulling niet bestand is, zal men maatregelen moeten nemen om te voorkomen dat de ontwerpcondities overschreden worden. Dit zijn in de eerste plaats controlemaatregelen die het proces binnen de grenzen van de normale procesvoering sturen. Indien de controlemaatregelen falen, dan worden de beveiligingsmaatregelen aangesproken. Afwijkende condities kunnen worden gedetecteerd en gealarmeerd aan het operationeel personeel dat dan een corrigerende actie kan nemen. Als men de corrigerende actie automatisch laat uitvoeren, dan spreekt men van instrumentele beveiligingen. In bepaalde gevallen kan een controle door een operator, voorafgaand uitgevoerd aan een bepaalde activiteit of processtap, ook de functie van een beveiliging vervullen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de controle van de correcte positie van kleppen alvorens gestart wordt met de verlading van een vrachtwagen naar een opslagtank, of het controleren van bepaalde parameters voor het starten van een batchreactie (hoeveelheden, druk, temperatuur, ). Om als een beveiliging beschouwd te kunnen worden, moeten deze controles onafhankelijk zijn van de normale controlemaatregelen en hier ook een aanvulling op zijn. Mechanische overdrukbeveiligingen, zoals veiligheidskleppen, breekplaten en explosieluiken, ontlasten de overdruk naar een gesloten systeem of naar de omgeving. In dat laatste geval wordt een vrijzetting in feite niet vermeden, maar zorgt men voor een gecontroleerde vrijzetting. De risico s van deze vrijzettingen moeten uiteraard ook geëvalueerd worden. 2.2 Beschrijving van de gevolgde werkwijze De exploitant beschrijft in het veiligheidsrapport de werkwijze die gevolgd werd om de processtoringen te identificeren en te evalueren. De identificatie gebeurt typisch in een storingsanalyse (zoals HAZOP, What-If, checklists, PLANOP (in versie 3: de module gewijd aan het beheersen van processtoringen)). Het is gebruikelijk om aparte storingsanalyses uit te voeren voor bepaalde delen van de installatie. Het veiligheidsrapport vermeldt voor elk deel van de installatie de gebruikte techniek en de datum van de (meest recente) studie. Als het bedrijf een formele evaluatiemethode gebruikt (zoals LOPA of een risicomatrix), dan wordt deze methode vermeld en worden de beslissingscriteria beschreven in het rapport. 14 Beheersen van processtoringen

36 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport De evaluatie kan ook gebaseerd zijn op een overeenstemming met bepaalde codes, richtlijnen, standaarden (bijvoorbeeld voor type-installaties). In die gevallen worden deze referenties vermeld. 2.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen De scenario s De processtoringen en de maatregelen om ze te beheersen worden beschreven in de vorm van scenario s die de volgende informatie bevatten: het onderdeel waaruit een accidentele vrijzetting van stoffen of energie kan optreden als gevolg van de processtoring de processtoring (de afwijking van de normale procesvoering) en de mogelijke oorzaken van deze storing de wijze waarop de processtoring kan leiden tot een ongewenste vrijzetting (bv. overdruk, overvulling, doorbraak uit een uitgaande stroom, ) de aard en de hoeveelheden van stoffen die kunnen vrijgezet worden de maatregelen die moeten vermijden dat de processtoring optreedt en dat die zal leiden tot een vrijzetting van stoffen of energie de resultaten van de evaluatie van de risico s. Informatie over de maatregelen Voor bepaalde types van maatregelen wordt bijkomende informatie verwacht over de concrete uitvoering ervan. In de onderstaande tabel wordt per type van maatregel weergegeven welke informatie gevraagd wordt. Deze informatie hoeft niet noodzakelijk geïntegreerd te worden in de scenario s, maar mag apart gegeven worden. Er moet dan wel een duidelijke link zijn tussen de maatregel vermeld in het scenario en de meer gedetailleerde beschrijving van de maatregel. Dit kan gerealiseerd worden door de maatregelen een eenduidige naam te geven. Type van maatregel Informatie over de uitvoering instrumentele beveiligingen de metingen de eindelementen de schakellogica in geval van meerdere metingen of eindelementen het schakelpunt (de waarde waarbij de beveiliging geactiveerd wordt) mechanische overdrukbeveiligingen de componenten (bijvoorbeeld een veiligheidsklep, een breekplaat, een breekplaat en veiligheidsklep in serie, een parallelschakeling van meerdere veiligheidskleppen) de insteldruk van de veiligheidsklep(pen) de barstdruk van de breekplaat (of breekplaten) correctieve menselijke acties de metingen gebruikt voor de alarmen de alarmwaarde waarbij de actie moet uitgevoerd worden de actie(s) die moet(en) uitgevoerd worden door de operator de naam van de instructie waarin de handelingen beschreven staan onafhankelijke menselijke controles de inhoud van de controles de naam van de instructie(s) waarin de controles worden opgelegd en waarin de inhoud van de controles wordt beschreven Beheersen van processtoringen 15

37

38 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 3 Beheer rsen van de degradatie van omhullingen 3.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie In het vorige hoofdstuk werd toegelichtt dat de omhulling weerstand moet bieden tegen de invloeden die op haar inwerken tijdens de normale werking van de installatie. Bovendien kan er voor gekozen wordenn om de omhulling in bepaalde b gevallen ook bestand te maken tegen invloeden (zoals druk en temperatuur) die optreden bij processtoringen. De sterkte en weerstand van de omhulling worden in de eerste plaats verzekerd door een vakkundig ontwerp en een constructie volgens de regels van de kunst. De initiële weerstand van de omhulling kan echterr achteruit gaan in de loop van de tijd onder invloed van allerlei degraderende fenomenen. Hierdoor kan er e toch eenn vrijzetting optreden, ook al bevindt het proces zichh binnen zijn normaal operationeel venster. In vele gevallen is het niet mogelijk om de omhulling een perfecte weerstand te geven tegen alle degraderende fenomenen waaraan de omhulling wordt w blootgesteld en moet de aantasting van de omhulling als een normaal, te verwachten fenomeen beschouwd worden. Dit is natuurlijk enkel aanvaardbaar indien de aantasting vann de omhulling voldoende traag verloopt, zodat de aantasting kann opgevolgd worden en de omhulling tijdig vervangen of hersteld kan worden voordat de aantasting leidt tot een vrijzetting. De identificatie van de risico s van degradatie is een proces dat d moet uitgevoerd worden gedurende de volledige levensloop van een onderdeel: vanaff het ontwerp tot op het ogenblik dat het betrokken onderdeel definitief uit dienst wordt genomen. De identificatie van de risico s van degradatie voor een bepaald onderdeel start met het in kaart brengen van de degraderende condities waaraan hett onderdeel is blootgesteld. Op basis van dezee informatie kan een keuze gemaakt worden van de constructiematerialen met het oog op het vermijden of beperken van degradatie. Beheersen van de degradatie van omhullingen 17

39 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Uitgaande van de kennis van de degraderende condities en van de constructiedetails van het onderdeel kan een voorspelling gemaakt worden van de te verwachten degraderende fenomenen en de aard van de aantasting. Inspectietechnieken moeten zodanig gekozen worden dat de verwachte vormen van aantasting kunnen gedetecteerd worden. Vervolgens moet de analyse van de degraderende fenomenen worden getoetst aan de observaties gemaakt tijdens de inspecties en zo nodig worden aangepast. Het uitvoeren van inspecties maakt dus integraal deel uit van de identificatie van de risico s van degradatie. Risico s van degradatie zijn geen statische risico s die op een bepaald ogenblik vastgesteld kunnen worden en onveranderd blijven voor de rest van de levensduur van de installatie. De aantasting van de omhullingen en de bijhorende risico s nemen geleidelijk aan toe tijdens de levensduur van de installatie. Na elke inspectie moet er geëvalueerd worden of het onderdeel al dan niet geschikt is om in dienst te blijven tot de volgende inspectie. Eventueel moeten daartoe bepaalde acties ondernomen worden, zoals het uitvoeren van herstellingen of het aanpassen van de werkingscondities. De keuze van het inspectie-interval, de inspectiemethodes en de te inspecteren zones van de omhulling moeten na elke inspectie opnieuw geëvalueerd worden en desgevallend aangepast worden in functie van de inspectieresultaten. 3.2 Beschrijving van de gevolgde werkwijze Het veiligheidsrapport beschrijft de werkwijze die gevolgd werd om de inspectieprogramma s voor omhullingen op te stellen. Er wordt met andere woorden uitgelegd hoe men te werk gaat om de aard en de frequentie van de inspecties van omhullingen te bepalen. Typische elementen van deze werkwijze zijn: het gebruik van interne of externe standaarden voor de inspectie van leidingen, drukvaten, atmosferische opslagtanks specifieke informatie uit databanken over het corrosief gedrag van de aanwezige stoffen in contact met de gekozen constructiematerialen informatie ingewonnen bij leveranciers van stoffen of materialen het advies van bepaalde specialisten (intern of extern aan de onderneming) op vlak van materialen en corrosiefenomenen eigen ervaringen met het gedrag van constructiematerialen bij bepaalde procescondities. Indien de onderneming gebruik maakt van RBI ( Risk Based Inspection ) om de inspectieintervallen te bepalen, dan wordt de gevolgde methode bondig uiteengezet. Eventuele evaluatiecriteria om de risico s in te schatten, worden beschreven. 3.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen Scenario s De risico s van degradatie en de maatregelen om deze te beheersen worden beschreven in de vorm van scenario s die de volgende informatie bevatten: het degradatiefenomeen (bijvoorbeeld corrosie onder isolatie, stress corrosion cracking, corrosie-erosie, enz.) de condities (intern in het onderdeel of extern) die aanleiding geven tot bepaalde vormen van degradatie 18 Beheersen van de degradatie van omhullingen

40 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport de aard van de schade (bijvoorbeeld algemene wanddikte-afname, pitting, scheurvorming, verbrossing, blaarvorming, enz.) de inspecties die worden uitgevoerd om de schade op te sporen en op te meten het onderdeel (of de onderdelen) van de installatie waar het degradatiescenario zich voordoet. Het is mogelijk dat meerdere degradatiefenomenen gemeenschappelijk zijn voor verschillende omhullingen die aan dezelfde condities blootgesteld zijn. De verschillende degradatiefenomenen mogen dan samen genomen worden in één scenario dat van betrekking heeft op meerdere onderdelen. Deze aanpak sluit aan bij wat in sommige bedrijven een corrosion loop wordt genoemd. Degradatiefenomenen kunnen ook gemeenschappelijk zijn voor onderdelen van hetzelfde type (atmosferische opslagtanks, leidingen, warmtewisselaars, ). Ook hier kan men het degradatiefenomeen beschrijven in één scenario dat van toepassing is op al deze onderdelen. Informatie over de maatregelen Voor de inspecties die worden uitgevoerd vermeldt het veiligheidsrapport: de gebruikte techniek (visueel, diktemeting, zettingsmeting, radiografie, ) of het om een interne of externe inspectie gaat (voor zover dit niet duidelijk is uit het scenario of de gebruikte techniek) de periodiciteit waarmee de inspectie wordt uitgevoerd. Beheersen van de degradatie van omhullingen 19

41

42 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 4 Beperken van accidentele vrijzettingen 4.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie Het beperken van de vrijgezette hoeveelheden is een veiligheidsfunctie die zich aandient nadat een continu lek is opgetreden. Deze veiligheidsfunctie is dus specifiek gericht op continue lekken die voldoende lang blijven duren om te kunnen ingrijpen. Wanneer de inhoud van een installatieonderdeel plots of op zeer korte tijdd vrijkomt, heeft men immers de tijd niet en vaak de mogelijkheid niet om in te grijpen. De risico s van accidentele vrijzettingenn nemen toe met de hoeveelheden gevaarlijke stoffen die kunnenn vrijgezet worden. Dee mogelijkee schade die kan aangericht worden neemt toe in functie van de vrijgezette hoeveelheden. Ook de kans dat er schade optreedt, wordt groter bij grotere hoeveelheden. Zo zullen grotere explosieve wolken gemakkelijker een ontstekingsbron vinden. Grotere toxische wolken hebben meer kans om iemand te treffen dan kleinere wolken. De mogelijkheid op grote vrijzettingen doet zich voor in onderdelen die grote hoeveelheden stoffen bevatten. Hoe groter de inhoud van een onderdeel, hoe zinvoller het is om maatregelen te nemen om te vermijden dat de volledige inhoud zou vrijkomen door een lek in het onderdeel of in één van de aangesloten leidingen. Het is mogelijk om al bij het ontwerp van de procesapparaten en het leidingwerk aandacht te hebben voor hett beperken van de vrijgezette hoeveelhedenn in geval van lekken. Voorbeelden zijn: het vermijden van aansluitingen in de vloeistofzone het gebruik van dippijpen met hevelbrekers. Dergelijke ontwerpkeuzes kunnen we beschouwen als passieve lekbeperkende maatregelen. Ze zijn passief omdat ze niet geactiveerd moeten worden, maar in tegendeel hun functie steedss vervullen. Actieve lekbeperkende maatregelen omvatten de volgende deelfuncties: de detectie van de vrijzetting (of de dreiging van eenn vrijzetting) de beslissing om een actie te ondernemenn Beperken van accidentele vrijzettingen 21

43 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport de uitvoering van de actie die de vrijzetting beperkt. Als men actief wil ingrijpen nadat een lek is opgetreden, is het belangrijk dat het lek zo snel mogelijk gedetecteerd wordt en dat de actie om het lek te beperken relatief snel wordt genomen. Hoe sneller men tussenkomt, hoe groter de beperking van de vrijgezette hoeveelheden zal zijn. De plaats en de grootte van het lek zijn in dit verband relevante parameters. Zeer grote lekken waarbij de aanwezige hoeveelheden gevaarlijke stoffen in een mum van tijd naar buiten treden, laten geen actieve tussenkomst toe. Meestal worden actieve lekbeperkende maatregelen pas geactiveerd nadat een lek is vastgesteld. Een uitzondering hierop is bijvoorbeeld een detectie die het afdrijven van een schip detecteert en een noodafsluiter sluit op het schip en in de installatie aan de landzijde, nog voordat de losverbinding effectief breekt. Mogelijke acties om een vrijzetting te beperken, zijn: het afsluiten van installatieonderdelen met gevaarlijke stoffen van de plaats waar de vrijzetting gebeurt het overpompen van de inhoud van installatieonderdelen van waaruit een vrijzetting plaatsvindt, naar andere onderdelen het verminderen van de druk, waardoor het lekdebiet afneemt het verdringen van de gevaarlijke stoffen met een ongevaarlijke stof (meestal water). Voor het afsluiten van onderdelen van de plaats waar de vrijzetting optreedt, worden verschillende types van afsluiters gebruikt, zoals terugslagkleppen, debietbegrenzers en noodafsluiters. Om de vrijzetting te beperken bij het afbreken van een tijdelijke verbinding voor het laden of lossen van vrachtwagens, treinwagons of schepen, kunnen breakaway-koppelingen geplaatst worden. 4.2 Beschrijving van de gevolgde aanpak Het rapport beschrijft op welke wijze het bedrijf de noodzaak heeft onderzocht om maatregelen te treffen om accidentele vrijzettingen te beperken. Elementen van deze werkwijze kunnen zijn: interne bedrijfsrichtlijnen voor het plaatsen van noodafsluiters de standaarden en codes van goede praktijk die gevolgd werden (hetzij algemene standaarden hetzij specifieke standaarden voor de opslag van de bepaalde stoffen) uitgevoerde veiligheidsstudies waarin het stoppen of beperken van lekken expliciet aan bod is gekomen. 4.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen Scenario s De risico s van accidentele vrijzettingen en de maatregelen om deze te beperken, worden beschreven in de vorm van scenario s die de volgende informatie bevatten: het onderdeel waarop het scenario van toepassing is (waaruit de stoffen worden vrijgezet) de aard en de hoeveelheid van de stoffen die kunnen vrijkomen maatregelen die genomen werden om een lek in het onderdeel of de onderdelen te beperken. Zoals hierboven beschreven, kunnen voor een bepaald onderdeel verschillende maatregelen voorzien zijn, bijvoorbeeld noodafsluiters in bepaalde ingaande en 22 Beperken van accidentele vrijzettingen

44 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport uitgaande leidingen en een noodtransfer van de inhoud. De verschillende maatregelen mogen in één scenario beschreven worden dat gekoppeld wordt aan het betrokken onderdeel. Informatie over de maatregelen Voor bepaalde types van maatregelen wordt bijkomende informatie verwacht over de concrete uitvoering ervan. In de onderstaande tabel wordt per type van maatregel weergegeven welke informatie gevraagd wordt. Type van maatregel Informatie over de uitvoering Detectiesysteem (voor gassen of vloeistoffen) het gas dat of de vloeistof die wordt gedetecteerd het aantal en de locatie van de detectiekoppen de instelwaarde voor alarm of actie de verwachte actie van (een) operator(en) in geval van alarm de eventuele automatische acties gekoppeld aan detectie Noodafsluiters de locatie van de afsluiters (in welke leiding, verbonden met welk vat) de wijze van bediening (bijvoorbeeld: automatisch op basis van detectie, op afstand door operatoren na detectie van een lek, manueel ter plaatse na detectie van een lek) de faalpositie (open, gesloten, laatste positie) de brandbestendigheid Noodtransfer het onderdeel waarnaar de inhoud wordt getransfereerd de regelingen die getroffen zijn om de beschikbaarheid van de opvangcapaciteit te verzekeren Beperken van accidentele vrijzettingen 23

45

46 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 5 Beheersen van de verspreiding van vrijgezette stoffen en energie 5.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie Verspreiding van stoffen Typische maatregelen om de verspreiding van accidenteel vrijgezette stoffen te beheersen, zijn: secundaire omhullingenn (dubbelwandige houders en leidingen) inkuipingen opvang- en afvoersystemen geforceerde ventilatie gesloten gebouwen schuimlagen boven een vloeistofplas watergordijnen. Een secundaire omhulling is een tweedee omhulling die aangebracht wordt rond de omhulling waarin de gevaarlijke stoffenn zich bevinden. Inkuipingen en opvang- en afvoersyste men hebben een tegengestelde doelstelling. De bedoeling van een inkuiping is om de vrijgezette vloeistof en eventueel bluswater plaatselijk op te vangen en de verspreiding te beperken tot de d onmiddellijke omgeving van het beschermde installatieonderdeel in afwachting van verwijderingv g. De functie van een opvang- en afvoersysteem is het opvangen van lekvloeistof en het onmiddellijk afvoeren naar een opvang-- kunnen bepaalde voorziening en aangebracht zijn om doorslag van gevaarlijke stoffen naar dee publieke riolering tee voorkomen, zoals of verwerkingssysteem. In opvang- en afvoersystemen watersloten, koolwaterstofdetectoren, afsluiters, opblaasbare e balgen, enz. Beheersen van v de verspreiding van vrijgezette stoffen en energie 25

47 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Een gebouw kan de verspreiding van vloeistoffen of gassen en dampen naar de omgeving tegenhouden of vertragen. Om deze veiligheidsfunctie te vervullen, moet het gebouw daar wel speciaal voor uitgevoerd worden. Het afdekken van een vloeistofplas stopt of vermindert de verdamping ervan. In de praktijk gebruikt men hiervoor meestal schuim of water. Watergordijnen kunnen de volgende effecten hebben op gas- en dampwolken: verdunning van de wolk als gevolg van de grote hoeveelheden lucht die worden meegesleurd door de druppels absorptie van de gassen of dampen door het water (alleen in het geval het om wateroplosbare gassen of dampen gaat) toevoeging van warmte in een koude wolk waardoor de neerwaartse dispersie van de wolk kan worden verminderd de vorming van een fysische barrière die de verplaatsing van de gaswolk tegenhoudt. Kunstmatige ventilatie maakt gebruik van mechanische hulpmiddelen om een luchtstroming te realiseren en wordt meestal toegepast binnenin een afgesloten ruimte. Men kan verder nog een onderscheid maken tussen algemene ventilatie en lokale ventilatie (afzuiging). Verspreiding van energie Accidenteel vrijgezette energie neemt de vorm aan van drukgolven en projectielen die worden vrijgezet en verspreid bij een explosie. In deze veiligheidsfunctie beschouwen we maatregelen die inwerken op de bron (dit is de plaats waar de explosie ontstaat). Het beschermen van gebouwen tegen externe explosies komt aan bod in een aparte veiligheidsfunctie. We kunnen een onderscheid maken tussen 2 praktijksituaties: de ontsteking van een explosieve atmosfeer in een lokaal of gebouw het explosief falen van installatie-onderdelen, bijvoorbeeld houders op zeer hoge druk, reactoren met een groot risico op runawayreacties of de thermische ontbinding van bepaalde stoffen, eenheidsverpakkingen van ontplofbare stoffen. In lokalen of gebouwen waarin installatie-onderdelen staan opgesteld waaruit ontvlambare stoffen kunnen worden vrijgezet, is het een gangbare praktijk om explosieluiken of zwakke wanden te voorzien, die in geval van een explosie de drukgolf afvoeren naar (een veilige zone in) de omgeving. Daardoor kan de overdruk beperkt worden en kan voorkomen worden dat andere delen van het gebouw beschadigd worden. Een gelijkaardige strategie wordt toegepast voor onderdelen die explosief kunnen falen: ze worden afgeschermd van de omgeving (of van andere delen van een gebouw) door muren (die de nodige weerstand kunnen bieden tegen de te verwachten drukgolven en projectielen). Ook hier wordt via openingen of zwakke wanden de drukgolf afgeleid naar een veilige zone. 5.2 Beschrijving van de gevolgde werkwijze Het rapport beschrijft op welke wijze het bedrijf de noodzaak heeft onderzocht om maatregelen te treffen om de verspreiding van accidenteel vrijgezette stoffen of energie te beperken. Elementen van deze werkwijze kunnen zijn: de toepassing van regionale en federale reglementering de standaarden of codes van goede praktijk die gevolgd werden 26 Beheersen van de verspreiding van vrijgezette stoffen en energie

48 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport uitgevoerde veiligheidsstudies waarin de verspreiding van accidentele vrijgezette stoffen of energie expliciet aan bod is gekomen. 5.3 Beschrijving van de risico s en maatregelen Scenario s De risico s van accidentele vrijzettingen en de maatregelen om deze risico s te beperken worden beschreven in de vorm van scenario s. Scenario s over de verspreiding van vloeistoffen en gassen vermelden de volgende informatie: het onderdeel of de installatie waaruit de accidentele vrijzetting gebeurt, vanwaar de verspreiding dus zal starten de mogelijke gevolgen die verbonden zijn aan de verspreiding (bv. bodem-of waterverontreiniging, verspreiding van brandgevaar, verdamping en vorming van explosieve of toxische wolken, ) de maatregelen om de verspreiding van accidenteel vrijgezette stoffen te beperken. De risico s van verspreiding kunnen gelijkaardig zijn voor een groep van onderdelen die in een bepaalde zone zijn opgesteld, en de maatregelen die getroffen werden, kunnen als gemeenschappelijk beschouwd worden voor de onderdelen in deze zone. In dergelijke gevallen kan men een scenario opstellen voor de hele zone. Scenario s die betrekking hebben op de verspreiding van energie vermelden de volgende informatie: het lokaal of het gebouw dat ontworpen is om drukgolven (en desgevallend ook projectielen) in een veilige richting te laten ontsnappen (en in de andere richtingen tegenhouden) de mogelijke oorzaken van een explosie (bijvoorbeeld ontsteking van een explosieve atmosfeer in de ruimte, het explosief falen van een onderdeel op hoge druk, het explosief falen van een reactor, ) de lay-out van het lokaal of gebouw (bv. via een tekening): waar situeren zich de explosiebestendige muren en waar bevindt zich de zwakke wand langs waar de drukgolf kan ontsnappen de maatregelen die getroffen werden om de schade in de zone waarnaar de drukgolf ontsnapt, te beperken. Informatie over de maatregelen Voor bepaalde types van maatregelen wordt bijkomende informatie verwacht over de concrete uitvoering ervan. In de onderstaande tabel wordt per type van maatregel weergegeven welke informatie gevraagd wordt. Type van maatregel Informatie over de uitvoering Lokalen of gebouwen (om verspreiding van stoffen naar de omgeving tegen te gaan) de voorzieningen die werden getroffen om de verspreiding van vloeistoffen en dampen naar buiten tegen te gaan (bijvoorbeeld een permanente afzuiging via een scrubber) de maatregelen die werden genomen om de aanwezigheid en de toegang tot deze lokalen te beperken Beheersen van de verspreiding van vrijgezette stoffen en energie 27

49 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Type van maatregel Informatie over de uitvoering Geforceerde ventilatie het aantal verversingen van de atmosfeer per tijdseenheid de wijze waarop de goede werking van de ventilatie bewaakt wordt Watergordijnen en schuimsystemen de middelen om het watergordijn aan te brengen de dimensies en de locatie van het watergordijn maatregelen om het water (indien verontreinigd) op te vangen en af te voeren 28 Beheersen van de verspreiding van vrijgezette stoffen en energie

50 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 6 Vermijden van ontstekingsbronnen 6.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie Ontstekingsbronnen kunnen erg divers van aard zijn: vonkenn in elektrische apparatuur, elektrostatische ontladingen,, hete oppervlakken, open vlammen, enz. Ontstekingsbronnen kunnen hun oorsprong niet alleen vinden in de apparaten van de installatie zelf, maar kunnen ook geïntroduceerd worden bij de d uitvoering van werken, door voertuigen of tijdelijke uitrusting of door mensen (bijvoorbeeld viaa elektrostatische ontladingen van kledij). De meeste maatregelen die men in het ontwerp van een installatie voorziet om ontstekingsbronnen te vermijden, worden genomen in functie van de ndeling in zones. Een zone bakent een gebied af in de ruimte waarin een explosieve atmosfeer zich kan voordoen tijdens het normaal bedrijf van de installatie. Er worden w verschillende zones onderscheiden in functie van de waarschijnlijkheid waarmee de explosieve atmosfeer kan optreden. Apparaten die opgesteld staan binnen deze zones moeten aan bepaaldee voorwaarden voldoen teneinde het optreden van ontstekings sbronnen tee voorkomen. Tijdens het normaal bedrijf wordt de installatie gebruikt binnen de operationele grenzen waarvoor ze ontworpen werd. De vrijzettingen waarmee menn rekening houdt, zijn eerder beperkte vrijzettingen, voornamelijk alss gevolg van de normale, te verwachten slijtage of als gevolg van emissies eigen aan de normale werking van de installatie. De ongewenste vrijzettingen die we in het kader van deze publicatie bespreken, vindenn doorgaans niet plaats tijdens normaal bedrijf. Ze zijn tee wijten aan oorzakenn zoals het feit dat de ontwerpparameters worden overschred en, of aan het feit datt de installatie, als gevolg van degradatie, niet langer voldoet aann de vooropgestelde ontwerpcriteria, of als gevolg van een externe impact. Dit soort vrijzettingen, waar meestal relatief grote hoeveelheden product mee gemoeid zijn, wordt niet beschouwd bij de indeling in zones. Logischerwijze mag men dan ook niet rekenen op de maatregelen binnen deze zones om een ontsteking bij grote vrijzettingen te voorkomen. De indeling in zones en de maatregelen n om ontstekingsbronnen binnen deze zones te vermijden, is desalniettemin een belangrijke praktijk binnen de procesveiligheid. Vermijden van ontstekingsbronnen 29

51 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Hierdoor wordt de kans op het optreden van kleine explosies en branden teruggedrongen en daarmee eveneens de mogelijkheid dat ze escaleren tot een grotere calamiteit. Voorbeelden van maatregelen die genomen worden om de ontsteking van grotere wolken (vrijgezet bij abnormale werking van de installatie) te vermijden, zijn: veiligheidsafstanden t.o.v. onderdelen met permanente ontstekingsbronnen (ovens, fakkels, ) het gebruik van Ex-materiaal in een gebied dat ruimer is dan de ingedeelde zones maatregelen om zwerfstromen te vermijden, die bij het onderbreken van een losverbinding tussen schip en wal kunnen zorgen voor een vonk op hetzelfde ogenblik wanneer er ontvlambare stoffen worden vrijgezet detectie van een explosieve wolk en maatregelen om ontstekingsbronnen te beperken (bv. het stoppen van verkeer en van de uitvoering van gevaarlijk werk, het spanningsloos zetten van bepaalde apparaten) speciaal uitgevoerde thermische isolatie (bedoeld om ontsteking door contact met hete oppervlakken te vermijden). We zullen in de scenario s ook interne ontstekingsbronnen beschouwen. Men kan deze problematiek desgewenst ook behandelen bij de veiligheidsfunctie beheersen van processtoringen in scenario s van interne explosie. 6.2 Beschrijving van de gevolgde werkwijze Het rapport beschrijft op welke wijze het bedrijf de noodzaak heeft onderzocht om maatregelen te treffen om de ontsteking van explosieve atmosferen te voorkomen. Elementen van deze werkwijze zijn bijvoorbeeld: de indeling in zones (conform het KB sociale ATEX ) de toepassing van veiligheidsafstanden (ten opzichte van frequente of permanente ontstekingsbronnen zoals intern verkeer, fornuizen, fakkels, ) uitgevoerde studies naar het optreden van elektrostatische ontladingen. 6.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen Bij de beschrijving van de risico s van ontsteking beperkt het veiligheidsrapport zich tot de volgende situaties: de ontsteking van interne explosieve atmosferen (indien deze problematiek reeds beschreven is in de rubriek beheersen van processtoringen, hoeft men dit bij deze veiligheidsfunctie uiteraard niet te herhalen) de ontsteking van externe explosieve atmosferen die het gevolg zijn van accidentele vrijzettingen, dus vrijzettingen die gebeuren onder abnormale omstandigheden. Externe explosieve atmosferen die optreden bij de normale werking van de installatie maken het voorwerp uit van de indeling in zones, die weergegeven worden op zoneringsplannen, die deel zouden moeten uitmaken van het explosieveiligheidsdocument. Deze plannen moeten niet aan het veiligheidsrapport worden toegevoegd. Het volstaat om het bestaan van deze plannen te vermelden in het kader van de beschrijving van de aanpak van deze veiligheidsfunctie. Scenario s die betrekking hebben op de ontsteking van de interne explosieve atmosferen bevatten de volgende informatie: het onderdeel waarin het scenario kan optreden de aard van de zone in het onderdeel (zone 0, 1 of 2) 30 Vermijden van ontstekingsbronnen

52 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport de oorzaken van het optreden van een interne explosieve atmosfeer de maatregelen om een ontsteking van de explosieve atmosfeer te voorkomen. De scenario s over de ontsteking van externe explosieve atmosferen (die ontstaan zijn als gevolg van abnormale omstandigheden) bevatten de volgende informatie: het onderdeel of de onderdelen waaruit de ontvlambare stoffen (die de explosieve wolk vormen) kunnen vrijgezet worden het gebied waarin deze wolk zich kan uitstrekken (en dus in principe ook het gebied waarin de maatregelen om ontstekingen te vermijden, genomen worden) de maatregelen die getroffen werden in het betrokken gebied om ontstekingen te vermijden. Het onderzoek naar mogelijke ontstekingsbronnen en de maatregelen om ontsteking te vermijden zouden ook in het explosieveiligheidsdocument beschreven moeten zijn. Als een bedrijf beschikt over een goed uitgewerkt explosieveiligheidsdocument, zou de invulling van deze veiligheidsfunctie in het veiligheidsrapport zo goed als volledig kunnen gebeuren door het kopiëren van de relevante delen uit het explosieveiligheidsdocument. Vermijden van ontstekingsbronnen 31

53

54 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 7 Bescherming tegen brand 7.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie Verschillende types van branden kunnen zich voordoen in procesinstallaties: plasbranden fakkelbranden (steekvlammen of jet fires ) wolkbranden ( flash fires ) vuurballen branden van vaste stoffen ( solidd fires ). Een brand kan op verschillende wijzen een risico van een zwaar ongeval vormen: door schade aan mensen door schade aan de installatie enn de infrastructuur op het bedrijf, waardoorr de brand verergert of interne domino-effectenn optreden. Het is daarom belangrijk om niet alleenn maatregelen te nemen voor de bescherming van mensen, maar ook de bescherming te overwegen van installatie-onderdelen, draagstructuren, gebouwen, bekabelingg (voor energievoorziening, controle en beveiliging) en nutsvoorzieningen. Typische maatregelen om de schade door brand te beperken, zijn: veiligheidsafstanden tussen t een schadedrager en een mogelijke vuurhaard brandmuren om gebouwen te compartimenteren of brandschermen om een schadedrager te beschermen tegen een mogelijke vuurhaard brandwerende beschermlagen ( fireproofing ) waterkoeling brandbestendige pakkingen en kleppen brandbestrijding. Een brandwerendee beschermlaag is eenn vorm van passieve bescherminb ng die wordt aangebracht op of rond een oppervlak met de bedoeling om de warmteoverdrachtt naar dat oppervlak te beperken en zo de opwarming ervan te vertragen. Bescherming tegen brand 33

55 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Een brandwerende beschermlaag kan in verschillende soorten materiaal uitgevoerd worden: beton sublimerende coatings die warmte opnemen bij de overgang naar de gasfase coatings die onder invloed van hitte opzwellen en op die manier een warmteisolerende laag realiseren thermische isolatiematerialen, bestand tegen hoge temperaturen en vastgemaakt op een brandbestendige manier wikkels van warmte-absorberende materialen (bijvoorbeeld door de vrijzetting en verdamping van water). Een brandwerende beschermlaag kan worden aangebracht op metalen (doorgaans stalen) installatieonderdelen en op draagstructuren om ze langer hun integriteit te laten behouden in geval van blootstelling aan de hitte van een brand. Bij hogere temperaturen verliest staal immers zijn sterkte. Toepassing van een brandwerende beschermlaag geeft dus extra tijd om de brand te bestrijden en te doven, voordat het onderdeel of de draagstructuur het begeeft. Een brandwerende beschermlaag kan ook worden gebruikt in combinatie met koeling met water. Een brandwerende beschermlaag wordt ook gebruikt voor de bescherming van elektrische kabels en bedrading. Ook hier kan de beschermlaag verschillende vormen aannemen: brandbestendig kabelisolatiemateriaal brandbestendige beschermlagen die op de kabels worden gespoten brandwerende folies die rond de kabels worden gewikkeld. Waterkoeling kan gerealiseerd worden door vast opgestelde sproeisystemen, vast opgestelde waterkanonnen of met mobiele blusmiddelen. Vast opgestelde sproeisystemen hebben het voordeel dat ze veel sneller kunnen ingezet worden en dat ze niet vereisen dat mensen zich in de buurt van de brand begeven. Waterkoeling is een actieve maatregel waarvan de drie componenten zijn: detectie van de brand of van een ontvlambare atmosfeer beslissing om de waterkoeling in te zetten de werking van het watersproeisysteem. Brandbestrijding kan enkel als een beschermende maatregel beschouwd worden, indien de brandbestrijding in staat is het vuur te doven alvorens de schadedrager het begeeft. Bij een schadedrager die beschermd is door een brandwerende beschermlaag heeft men in principe meer tijd om te blussen dan bij een onbeschermde schadedrager. Brandwerende lagen bieden echter niet gedurende onbeperkte tijd bescherming en zij kunnen slechts als effectief beschouwd worden indien men erin slaagt de brand te doven binnen de tijd dat ze bescherming bieden. 7.2 Beschrijving van de aanpak Het rapport beschrijft op welke wijze het bedrijf de noodzaak aan maatregelen ter bescherming tegen brand heeft onderzocht. Elementen van deze werkwijze kunnen bijvoorbeeld zijn: de standaarden of codes van goede praktijk die gevolgd werden veiligheidsstudies waarin de risico s van brand expliciet aan bod zijn gekomen adviezen van externe experten of van de verzekeringsmaatschappij. 34 Bescherming tegen brand

56 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport 7.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen Scenario s De risico s van schade door brand en de maatregelen om deze schade te beperken worden beschreven aan de hand van scenario s die de volgende informatie bevatten: de zone die kan blootgesteld worden aan een brand (en de bijhorende hittestraling) de schadedragers die aanwezig zijn in de zone die bij falen of beschadiging (direct of indirect) aanleiding kunnen geven tot een zwaar ongeval een beschrijving van de maatregelen die getroffen werden om de verschillende schadedragers in die zone te beschermen. Een zone kan zich beperken tot de omgeving rond een specifiek onderdeel of kan zich uitstrekken tot een bepaald deel van de installatie waarin verschillende onderdelen staan opgesteld. Te beschouwen schadedragers zijn: draagstructuren, installatie-onderdelen, delen van een gebouw, bekabeling, mensen. Informatie over de maatregelen Voor bepaalde types van maatregelen wordt bijkomende informatie verwacht over de concrete uitvoering ervan. In de onderstaande tabel wordt per type van maatregel weergegeven welke informatie gevraagd wordt. Type van maatregel Informatie over de uitvoering Passieve brandbescherming de gebruikte materialen de duur van de brandweerstand Waterkoeling het type van sproeisysteem (deluge, monitoren, ) het debiet per beschermd oppervlak de duur dat de koeling kan aangehouden worden (in functie van de watervoorraad) Brandbestendige pakkingen het gebruikte materiaal de duur van de brandweerstand Brandwerende muren en deuren (in gebouwen) de duur van de brandweerstand Branddetectie het gebruikte detectieprincipe het aantal en de locatie van de detectiepunten, of in geval van zonebewaking, de bewaakte zone de plaats waar het alarm gegeven wordt en de personen die daarop moeten reageren Bescherming tegen brand 35

57

58 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port Bescherming tegen t 8 explosies 8.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie Schade door rechtstreekse blootstellingg van mensen aan explosies kan vermeden worden door het preventief beperken van de aanwezigheid van mensen in zones met een hoog explosiegevaar of door het tijdig detecteren van een explosieve atmosfeer en het evacueren van mensen uit de bedreigdee zone voordat een explosie optreedt. Het is verder een gangbare praktijk om gebouwen te beschermen tegenn de impact van explosies. Schade aan gebouwen kan aanleiding geven tot slachtoffers onder de aanwezigen of tot schade aan de apparatuur die er in is opgesteld. Bij nieuwe gebouwen kan de weerstandd tegen explosies geïntegreerd worden in het ontwerp. Hieronder worden enkele mogelijke aanpassingen aan a een bestaand gebouw opgesomd die de weerstand tegen explosies verhogen: het vensterglas bedekken met een veiligheidsfilm (waardoor het niet meer fragmenteert) het vervangen van vensterglas door veiligheidsglas (polycarbonaat of gelamineerd glas) het raamwerk verstevigen om tee vermijden dat de glasplaat naar binnen wordt geblazen maatregelen nemen om te vermijden dat vensterglas bedekt met een veiligheidsfilm of het veiligheidsglas als geheel in het h gebouww wordt geblazen, bijvoorbeeld door het plaatsen van staven achter het raam of het verstevigen van het raamwerk het beperken van het aantal ramen door bestaande vensteropeningen op te t vullen met een meer explosiebestendig materiaal het verstevigen van muren, daken en andere structurele elementen, het toevoegen van dragende balken off muren het vervangen van deuren en deuromlijstingen door explosiebestendige types het vastzetten van de binneninrich hting (lampen, TV-schermen, )) en meubels de plaatsing van een muur om een gebouw te beschermen tegen een invallende drukgolf; dergelijke muren moeten voldoende dicht tegen het gebouw staan Bescherming tegen explosies 37

59 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport het inkapselen van een bestaand gebouw in een explosiebestendige buitenstructuur. 8.2 Beschrijving van de aanpak in het veiligheidsrapport Het rapport beschrijft op welke wijze het bedrijf de noodzaak aan maatregelen ter bescherming tegen explosies heeft onderzocht. Elementen van deze werkwijze kunnen bijvoorbeeld zijn: afstandsregels die werden gevolgd (met het oog op de bescherming tegen explosies) de codes van goede praktijk of standaarden die gevolgd werden voor het beschermen van gebouwen tegen explosies de studies die zijn uitgevoerd naar de effecten van explosies op gebouwen. 8.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen Het rapport vermeldt de scenario s die men heeft weerhouden bij de evaluatie van de effecten van drukgolven op gebouwen. Ze bevatten de volgende informatie: de identificatie van het betrokken gebouw (naam, functie, normale bezettingsgraad, ) de oorsprong van de explosie (bijvoorbeeld de ontsteking van een explosieve wolk van een bepaalde omvang in een bepaalde zone van het bedrijf, het explosief falen van een bepaald onderdeel) de overdrukken die deze explosie genereert ter hoogte van het bedreigde gebouw (of de bedreigde gebouwen) de maatregelen die getroffen zijn om schade aan het gebouw te beperken de evaluatie van het risico (de argumentatie voor het aanvaarden van de schade). 38 Bescherming tegen explosies

60 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrap port 9 Bescherming tegen contactt met vrijgezette stoffen 9.1 Toelichting bij de veiligheids sfunctie We kunnen een onderscheid maken tussen verschillende schadedragers: werknemers (eigen personeel of derden) die een activiteit verrichten gevaarlijke stoffen kunnen vrijgezet worden mensen aanwezig in open lucht mensen aanwezig in gebouwen. waarbij Voorbeelden van activiteiten waarbij dee uitvoerderr in contactt kan komen met accidenteel vrijgezette stoffen, zijn: het loskoppelen van flexibele verbindingen het nemen van stalen het aflaten van een bepaalde fractie ( drainen ) het manueel toevoegen van stoffen aan een reactor of mengkuip. Het gaat hier typisch om activiteiten waarbij installatie-onderdelen geopend worden. Bij de mensen aanwezig in open lucht zou men nog een onderscheid kunnen maken tussen mensen in zones waar een verhoogde kans op blootstelling is door de aanwezigheid van installatie-onderdelenn worden door een grote schadelijke wolk w die zichh naar dezee zone met gevaarlijke stoffen en mensen in zones die enkel getroffen kunnen verplaatst. Wat betreft gebouwen kunnen we een onderscheidd maken tussen gebouwen waarin gevaarlijke stoffen aanwezig zijn (procesgebouwen, opslagmagazijnen voor gevaarlijke stoffen) en gebouwen die enkel door een externe schadelijkee wolk bedreigd kunnen worden. Bij gebouwen waarin een intern lek voor een gevaarlijke atmosfeer kan zorgen, zal men moeten nadenken over maatregelen als detectie en alarmering, beperking van de aanwezigheid van mensen, tijdige enn veilige evacuatie. Bij gebouwen die door een externee wolk bedreigd kunnen worden zijn maatregelen aan de orde omm te verhinderen dat de wolk het gebouw binnendringt. Bescherming tegenn contact met vrijgezette stoffen 39

61 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport Typische maatregelen om mensen te beschermen tegen blootstelling aan accidenteel vrijgezette stoffen, zijn: persoonlijke beschermingsmiddelen detectie, alarmering en hieraan gekoppeld een tijdige ontruiming (naar een veilige zone, eventueel een schuilplaats) detectie en hieraan gekoppeld de waarschuwing om een bepaalde zone niet te betreden beperking van de aanwezigheid van personen in bepaalde zones met een verhoogd risico op blootstelling het luchtdicht maken van gebouwen het bewaken van de luchtkwaliteit in ventilatiesystemen. PBM zullen voornamelijk preventief gebruikt worden bij het uitvoeren van operationele handelingen waarbij gevaarlijke stoffen kunnen vrijkomen. Met behulp van PBM kan men zich zowel beschermen tegen gassen en dampen als tegen vloeistoffen. Bij de keuze van ademhalingsbescherming moet men er rekening mee houden dat een werknemer die zich dicht bij de lekbron bevindt, kan blootgesteld worden aan hoge concentraties. PBM die na de vrijzetting gebruikt worden, moeten toelaten om veilig te evacueren uit de gevarenzone. De aanwezigheid van personeel in zones waar een verhoogd risico bestaat van een accidentele blootstelling aan gevaarlijke stoffen, kan aan de hand van interne procedures, werkorganisatie en signalisatie preventief beperkt worden. Dit geldt in het bijzonder voor lokalen en gebouwen waar schadelijke wolken kunnen gevormd worden. Voor dergelijke lokalen is het overigens een algemeen geldende goede praktijk, en in bepaalde gevallen een wettelijke verplichting, om continu de atmosfeer te bewaken en bij gevaarlijke concentraties een alarm te geven aan de toegangen tot het lokaal. Op die manier kan men vermijden dat iemand zich in een gevaarlijke atmosfeer begeeft. Tijdige evacuatie is een maatregel die kan genomen worden om blootstelling aan een schadelijke wolk te voorkomen of te beperken. Een tijdige evacuatie veronderstelt in de eerste plaats een tijdige detectie van de vorming van een schadelijke wolk. De acties die het personeel moet ondernemen, moeten duidelijk bepaald zijn. Schuilen in een gebouw dat voldoende is afgeschermd van de buitenlucht is in het geval van een schadelijke wolk in principe beter dan een evacuatie naar een verzamelplaats in open lucht. Schadelijke wolken kunnen een gebouw binnendringen via het luchtverversingssysteem en zo de aanwezigen blootstellen. Detectiesystemen kunnen geplaatst worden in de aanzuigleiding en kunnen gekoppeld worden aan een alarm en eventueel aan de automatische stopzetting van de luchtverversing. 9.2 Beschrijving van de aanpak Het rapport beschrijft op welke wijze het bedrijf de noodzaak aan maatregelen ter bescherming tegen blootstelling aan accidenteel vrijgezette stoffen heeft onderzocht. Elementen van deze werkwijze kunnen bijvoorbeeld zijn: taakanalyses aanbevelingen waarop men zich gebaseerd heeft voor het specificeren van PBM (bijvoorbeeld aanbevelingen voor het veilig omgaan met bepaalde stoffen) studies naar het optreden van een toxische atmosfeer in een bepaalde zone of een bepaald lokaal. 40 Bescherming tegen contact met vrijgezette stoffen

62 Leidraad voor het beschrijven van de interne veiligheid in het veiligheidsrapport 9.3 Beschrijving van de risico s en de maatregelen Scenario s Het veiligheidsrapport beschrijft de scenario s waarbij gevaarlijke stoffen kunnen vrijkomen als gevolg van (fouten bij) de uitvoering van operationele handelingen. Deze scenario s bevatten ten minste de volgende informatie: de taak waarbij het scenario kan optreden de mogelijke oorzaken van een vrijzetting tijdens de uitvoering van de taak de aard van de vrijzetting: de stof, de fase, de hoeveelheden de mogelijke gevolgen van blootstelling aan de vrijgezette stoffen de maatregelen om de uitvoerder(s) van de taak te beschermen. Daarnaast worden in het veiligheidsrapport ook de scenario s opgenomen waarbij personen zouden kunnen blootgesteld worden aan een toxische wolk (die het gevolg is van een uitbraak in het bedrijf of die zijn oorsprong vindt buiten het bedrijf). Blootstellingsscenario s voor personen in lokalen of zones waarin toxische stoffen aanwezig zijn, bevatten de volgende informatie: het lokaal of de zone waar een toxische atmosfeer kan ontstaan als gevolg van een lek uit de aanwezige installatie-onderdelen de betrokken toxische stoffen de maatregelen om de aanwezigen te beschermen in geval van een toxische atmosfeer de maatregelen om het betreden van de zone of het lokaal te verhinderen in geval van een toxische atmosfeer. Scenario s voor gebouwen die kunnen bedreigd worden door het binnendringen van externe wolken bevatten de volgende informatie: de naam en functie van het gebouw de betrokken toxische stof(fen) de maatregelen om het binnendringen van toxische stoffen in het gebouw te voorkomen. Bescherming tegen contact met vrijgezette stoffen 41

63 MODULE 5. RISICOANALYSE In de leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport wordt Module 5 opgesplitst in 4 submodules. Module 5.1 behandelt de interne veiligheid en dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.2. (analyse externe veiligheid) en Module 5.3. (milieurisicoanalyse) dienen zowel in het omgevingsveiligheidsrapport als in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.4. (zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning) dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. 5.2 ANALYSE EXTERNE VEILIGHEID Opbouw van de kwantitatieve mensrisicoanalyse De identificatie en analyse van de risico s voor de mens in de omgeving van de inrichting (externe mensrisico s) vereist in Vlaanderen een kwantitatieve risicoanalyse die leidt tot de bepaling van het plaatsgebonden risico en het groepsrisico. De berekening van het plaatsgebonden risico en het groepsrisico vereist meerdere opeenvolgende stappen en aannames. Deze worden in dit deel van het rapport beschreven en uitgevoerd. Typisch dienen volgende stappen aan bod te komen: Selecteren van relevante installaties; Ontwikkelen van de scenario s; Berekenen van de effectafstanden; Berekenen van de scenariofrequenties; Berekenen van plaatsgebonden risico en groepsrisico; Evalueren van plaatsgebonden risico en groepsrisico. Bemerking vooraf: deze module dient samen gelezen te worden met het [Handboek Risicoberekeningen], waarin de meer technische aspecten van elk onderdeel van de kwantitatieve risicoanalyse worden toegelicht. Ingeval bij de risicoberekening wordt afgeweken van de richtlijnen zoals weergegeven in het [Handboek Risicoberekeningen] (dit kan in specifieke gevallen, en enkel na akkoord van de dienst Veiligheidsrapportering 1 ) dient dit in het veiligheidsrapport te worden vermeld en dient de reden van afwijking in het rapport te worden gemotiveerd Selectie van relevante installaties Elke kwantitatieve risicoanalyse vangt aan met het identificeren van die installaties die gevaarlijke stoffen bevatten die bij calamiteiten ongewenst kunnen vrijkomen. Vertrekpunt hiervoor zijn ALLE installaties met 1 Het verkrijgen van een afwijking is specifiek dossier- én procedure gebonden en dus slechts beperkt geldig. Ingeval men eenzelfde afwijking later opnieuw wil toepassen zal een nieuwe aanvraag moeten worden ingediend. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-2

64 gevaarlijke stoffen (deze werden geïdentificeerd in Module 4 van het veiligheidsrapport). In de eerste stap van de QRA dienen de relevante installaties geselecteerd te worden. Voor een eerste selectie dient nagegaan te worden in hoeverre de aanwezige gevaarlijke stoffen de oorzaak kunnen zijn van een zwaar ongeval waarbij de mens buiten de inrichting (dodelijk) kan worden getroffen. Een aantal stoffen kan immers omwille van hun inherente eigenschappen, omwille van de aard van voorkomen of omwille van een aantal andere randvoorwaarden (vb. slechts beperkte hoeveelheid, specifieke opslagmethode, locatie) zonder meer geen aanleiding geven tot effecten buiten de inrichting en dienen dan ook niet in de verdere analyse betrokken te worden. Voor de (overblijvende) installaties met gevaarlijke stoffen waar niet zonder meer kan gesteld worden dat ze geen (dodelijke) effecten kunnen genereren buiten de terreingrens, kan vervolgens beroep gedaan worden op een selectiemethodiek (zie [Handboek Risicoberekeningen]) 1 om een onderscheid te maken tussen installaties waarvan verwacht wordt dat ze significant zullen bijdragen aan het extern mensrisico van de inrichting en installaties waarvan de bijdrage aan het extern mensrisico verwaarloosbaar geacht wordt. Op het einde van dit onderdeel wordt een overzicht gegeven van alle geselecteerde installaties. Dit zijn de onderdelen waarvan verwacht wordt dat ze significant zullen bijdragen tot het extern mensrisico Ontwikkelen van de scenario s van zware ongevallen Voor alle (geselecteerde) installaties worden vervolgens alle mogelijke scenario s (bij accidentele vrijzetting van een gevaarlijke stof uit de installatie) van zware ongevallen bepaald. Dergelijke scenario s worden vastgelegd door 1. De faalwijze van de installatie; 2. De gevaarseigenschappen van de stof; 3. De toestand van de stof vlak voor de vrijzetting; 4. De vervolggebeurtenissen die kunnen optreden na vrijzetting. Elk scenario resulteert in (één van) volgende effecten: een toxische belasting, een warmtestraling, een overdrukbelasting en/of een verbranding. Bij de ontwikkeling van de scenario s wordt rekening gehouden met de richtlijnen van de dienst VR dienaangaande (zie [Handboek Risicoberekeningen]) Berekenen van de effectafstanden Voor elk scenario wordt vervolgens de effectafstand berekend. De relevantie voor verdere studie van een scenario wordt bepaald op basis van de 1% letaliteit: een scenario is relevant voor het externe mensrisico wanneer het scenario buiten het terrein van de inrichting nog effecten teweegbrengt die voor 1% of meer van de eraan blootgestelde bevolking dodelijk zijn. Voor de berekening van de effecten wordt gebruikt gemaakt van een rekenprogramma. De bepaling van de 1%-letaliteitsafstand gebeurt met behulp van de schademodellen voor letaliteit zoals voorgeschreven door de dienst VR (zie [Handboek Risicoberekeningen]). 1 Richtlijnen met betrekking tot de selectiemethodiek zijn nog in opmaak. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-3

65 Alle scenario s worden met hun bijhorende maximale 1%-letaliteitsafstand (incl. aangrijpingspunt en bijbehorend weertype) en minimale afstanden tot de terreingrens weergegeven in het rapport, bij voorkeur samengebracht in een overzichtelijke tabel. In deze tabel wordt het volledige scenario beschreven. Dit houdt in dat zowel de faalwijze van de installatie als de vervolggebeurtenissen expliciet worden vermeld. Specifiek gebruikte aannames en gegevens, representatieve stoffen, gebruikte modellen en software De gebruikte aannames en gegevens, representatieve stoffen, modellen en software worden expliciet in het rapport vermeld, beschreven en gemotiveerd. Voor een aantal gegeven, modellen, aannames worden door de standaardwaarden voorgesteld (zie [Handboek Risicoberekeningen]). Ingeval van deze standaard wordt afgeweken, dient dit te gebeuren in overleg met de dienst VR en in het rapport te worden geargumenteerd. Bij het vastleggen van de aannames dient ervan uitgegaan te worden dat de resultaten van de effect-en risicoberekeningen realistisch-conservatief zijn. Gevolgbeperkende maatregelen Indien van toepassing kunnen ook gevolgbeperkende maatregelen in rekening gebracht worden. Hierbij dienen steeds twee scenario s beschouwd te worden, met name het scenario waarbij de gevolgbeperkende maatregel werkt en het scenario waarbij deze maatregel faalt. De argumentering waarom een gevolgbeperkende maatregel in rekening mag gebracht worden, wordt weergegeven in de tekst. Zie ook [Handboek Risicoberekeningen] Berekenen van de scenariofrequenties Bij elk scenario van zwaar ongeval hoort een frequentie van optreden, dit is de kans per jaar dat een scenario zich kan voordoen. Om deze scenariofrequentie te bekomen wordt vertrokken van het betreffende installatieonderdeel, waarvoor de generieke faalfrequenties per faalwijze in het [Handboek Risicoberekeningen] vermeld zijn. Vervolgens worden kansen van de vervolggebeurtenissen en andere kansen of correctiefactoren (gebruiksfracties, aanwezigheidsfracties, faalkansen van veiligheidsmaatregelen, ) in rekening gebracht. Sommige zijn standaard vastgelegd [Handboek Risicoberekeningen], anderen zijn bedrijfsspecifiek en worden in het rapport beschreven en geargumenteerd. Ingeval van de standaard opgelegde faalfrequenties wordt afgeweken, dient dit te gebeuren in overleg met de dienst VR en in het rapport te worden geargumenteerd. De gehanteerde faalfrequenties worden verzameld in een tabel als bijlage aan het rapport. Hierbij dienen de generieke faalfrequenties, de correctiefactoren en de kansen voor de vervolggebeurtenissen en eventueel genomen veiligheidsmaatregelen afzonderlijk te worden weergegeven. Alle specifieke gegevens om tot de scenariofrequentie te komen (zoals tijdsfractie, L/D-verhouding voor pijpleidingen, afwijkende faalfrequenties), worden tevens in de tabel vermeld Berekening en weergave van het plaatsgebonden risico en groepsrisico Wanneer alle scenario s, effecten en de bijhorende frequenties gekend zijn, kan worden overgegaan tot de berekening van het plaatsgebonden risico en het groepsrisico. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-4

66 Voor het plaatsgebonden risico (PR) worden de isorisicocontouren (IRC) van 10-5 /jaar, 10-6 /jaar, 10-7 /jaar als 10-8 /jaar berekend en samen met de terreingrens weergegeven op het gewestplan en de luchtfoto (op aangepaste schaal). Het groepsrisico (GR) wordt weergegeven op de zogenaamde fn-curve. Indien gevolgbeperkende maatregelen in rekening gebracht werden, wordt in het veiligheidsrapport het risicobeeld weergegeven rekening houdend met deze maatregelen. Indien afwijkende faalfrequenties werden gebruikt, wordt hier het beeld met deze afwijkende faalfrequenties weergegeven. In een aantal gevallen kan het ook interessant zijn om het beeld te kennen zonder rekening te houden met de genomen maatregelen of met de generieke faalfrequenties. Dit beeld wordt dan ook (al dan niet op expliciete vraag van de dienst VR) in het rapport opgenomen Evaluatie van het plaatsgebonden risico en groepsrisico In dit deel worden het plaatsgebonden risico en het groepsrisico getoetst aan de betreffende criteria, zoals beschreven in [Code Risicocriteria]. Voor elk criterium afzonderlijk wordt expliciet aangegeven of er al dan niet een overschrijding is. OPMERKING: Ingeval er sprake is van een huidige en een toekomstige situatie (vb. een OVR in het kader van vergunningsaanvraag voor een gewijzigde exploitatie van een inrichting) wordt het risico weergegeven, zowel voor de huidige situatie als voor de geplande situatie. In een aantal gevallen kan het ook nuttig zijn om het berekende risicobeeld te vergelijken met eerdere berekeningen in andere rapportages en aan te duiden wat de oorzaak is van de verschillen. Dit is geval-pergeval te overwegen. Er dient dan ook een duidelijke referentie opgenomen te worden naar de eerdere berekeningen (vb. via goedkeuringsnummer van betreffende OVR, nummer en versie van SWA-VR, ). Indien er sprake is van een overschrijding van het criterium voor het PR, moeten volgende gegevens opgenomen worden in het rapport (indien van toepassing): Grootte van de overschrijding van de IRC (richting en afstand tot de grens van de inrichting); Aard van het gebied waarover de overschrijding plaatsvindt; Aantal personen dat zich binnen de overschrijding kan bevinden; Oorzaak van de overschrijding (installatie en scenario); Specifieke maatregelen genomen om het risico te beperken. Eén van de mogelijke maatregelen is het veiligheidsinformatieplan (VIP) 1 zie ook [Code Risicocriteria]. Indien er sprake is van een overschrijding voor het GR, moeten volgende gegevens opgenomen worden in het rapport (indien van toepassing): Duiding van de groep personen betrokken bij de overschrijding; Oorzaak van de overschrijding (installatie en scenario); 1 Dit VIP dient niet opgenomen te worden in het veiligheidsrapport, maar wordt (ingeval van een omgevingsveiligheidsrapport) bijgevoegd bij de vergunningsaanvraag, in het kader van een Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport wordt het (bestaande) VIP geëvalueerd. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-5

67 Specifieke maatregelen genomen om het risico te beperken. Eén van de mogelijke maatregelen is het veiligheidsinformatieplan (VIP) 1 zie ook [Code Risicocriteria]. Ingeval bij de evaluatie van het risico beroep gedaan wordt op een VIP, wordt de GRcurve worden getoond, zowel voor de situatie met als de situatie zonder VIP. In voorkomend geval worden, indien er nog onvoldoende maatregelen genomen zijn om het risico te beperken, de maatregelen voorgesteld om de knelpunten weg te werken. Ook de termijn van realisatie wordt vermeld Risicorangschikking In dit deel wordt een risicorangschikking gemaakt voor zowel het PR als het GR en dit, in voorkomend geval, zowel voor de huidige als de geplande situatie. Indien gebruik gemaakt werd van gevolgbeperkende maatregelen of afwijkende faalfrequenties wordt in dit hoofdstuk de risicorangschikking gegeven voor het beeld met deze maatregelen of afwijkende faalfrequenties. Voor het PR worden voldoende weloverwogen punten op de terreingrens en in de omgeving gekozen. Voor elk van deze punten wordt nagegaan welke scenario s bijdragen tot het risico in dat punt. Ook voor het GR wordt nagegaan welke scenario s bijdragen tot het risico Domino-effecten en externe gevarenbronnen De identificatie van domino-effecten in het veiligheidsrapport gebeurt semi-kwantitatief. identificatie van de domino-effecten komen twee aspecten aan bod: Bij de Enerzijds kan de te bestuderen inrichting zelf optreden als externe gevarenbron en mogelijks domino-effecten genereren buiten zijn grenzen. Hoe deze analyse dient te gebeuren wordt beschreven in Anderzijds kan een element in de omgeving van de Seveso-inrichting door zijn aanwezigheid een zwaar ongeval initiëren op de inrichting. Hoe deze analyse dient te gebeuren wordt beschreven in /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-6

68 Domino-effecten vanuit de eigen inrichting Voor de in de QRA betrokken installatie-onderdelen wordt nagegaan welke effecten 1 deze kunnen generen in het kader van de analyse van domino-effecten en worden de effectafstanden berekend. Deze effectafstanden worden berekend op basis van dezelfde aannames, programma s en modellen zoals toegapst in de QRA, maar met andere faalcriteria (zie ook [Handboek Risicoberekeningen]): Indien de installatie warmtestraling kan genereren, worden de effectsafstanden horende bij 9,8 en 32 kw/m² bepaald Indien de installatie overdruk kan generen worden de effectstanden horende bij 100, 160 en 450mbar bepaald Indien voor eenzelfde relevante installatie verschillende effecten mogelijk zijn, dienen deze apart beschouwd te worden. Deze effectafstanden worden weergegeven als effectcirkels 2 op een orthofoto, en vervolgens wordt nagegaan of er installaties (met gevaarlijke stoffen) binnen de effectcirkels bevinden. Indien dit het geval is wordt duidelijk aangegeven welke maatregelen voorzien zijn of voorzien worden om mogelijke dominoeffecten vanuit de eigen inrichting op een naburige inrichting uit te sluiten of te beperken Effecten van externe gevarenbronnen op de inrichting Voor het overzicht van mogelijks relevante externe gevarenbronnen 3 wordt verwezen naar Module 3 van het veiligheidsrapport. Indien er zich installaties met gevaarlijke stoffen van de eigen inrichting binnen de invloedssfeer van de externe gevarenbron bevinden, wordt de externe gevarenbron relevant geacht. Voor deze installaties wordt in deze module van het rapport een verdere kwalitatieve analyse gedaan van de invloed en relevantie van de aanwezigheid van deze externe gevarenbron, onder meer door aan te geven in hoeverre het installatieonderdeel dat zich binnen de invloedssfeer bevindt mee bijdraagt tot het externe mensrisico van de eigen inrichting door na te gaan welke maatregelen er binnen de inrichting zijn genomen of zullen genomen worden om mogelijke impact/mogelijke effecten te beperken door aan te geven welke maatregelen op het niveau van de externe gevarenbron genomen zijn of zullen worden genomen om de invloed te beperken Eventueel dient deze kwalitatieve analyse aangevuld te worden met een meer kwantitatieve analyse, om na te gaan hoe significant de invloed van de externe gevarenbron is op de QRA van de inrichting. Ingeval uit deze analyse blijkt dat het effect wel degelijk significant kan zijn, zal hiermee rekening dienen gehouden 1 In het kader van de analyse van domino-effecten worden toxische effecten buiten beschouwing gelaten 2 Ingeval het aantal effectcirkels onoverzichtelijk groot is, kan het aantal cirkels beperkt worden door één of meerdere omhullende contouren. 3 In voorkomend geval kan de gevarenbron zich op de site bevinden (vb. windturbine op het terrein van de Seveso-inrichting, een hoogspanningsleiding over het terrein, een leiding met gevaarlijke stoffen (niet onder eigen beheer), ) /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-7

69 worden in de QRA, door het doorrekenen van één of meerdere extra scenario s of door het toepassen van een faalkansverhoging op bepaalde ongevalscenario s. Voor meer details over deze kwantitatieve inschatting wordt verwezen naar de richtlijnen in het [Handboek Risicoberekeningen] Grensoverschrijdende effecten (mensrisicoanalyse) Om een inschatting te kunnen maken met betrekking tot de mogelijkheid tot het genereren van grensoverschrijdende (letale) effecten voor de mens, wordt in het veiligheidsrapport de vergelijking gemaakt tussen de maximaal berekende effectafstand en de afstand tussen de grens van de inrichting en de naburige gewest- of landsgrens. Ingeval de maximale effectafstand de afstand tot het dichtstbijzijnde gewest of buurland overschrijdt, wordt in het rapport een verdere analyse gedaan van het effect, het risico, de grootte van de overschrijding, de grootte van het invloedsgebied en een toelichting over de bepalende scenario s (met inbegrip van de genomen maatregelen, gemaakte afspraken, etc.) Kwalitatieve risicoanalyse Voor de scenario s die het meest bijdragen aan het extern mensrisicobeeld dient een oorzakengevolgenanalyse uitgevoerd te worden. Hierbij worden de mogelijke oorzaken van zware ongevallen en de omstandigheden waarin zo n ongeval zich kan voordoen beschreven. Dit wordt vergezeld van een beschrijving van de genomen preventieve en schadebeperkende maatregelen. Indien van toepassing kan hier ook verwezen worden naar de beschrijving uit Module 5.1 (voor die scenario s die zowel voor de interne als de externe veiligheid worden geselecteerd als relevant). /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-8

70 MODULE 5. RISICOANALYSE In de leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport wordt Module 5 opgesplitst in 4 submodules. Module 5.1 behandelt de interne veiligheid en dient enkel in het Samenwerkingsakkoordveiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.2. (analyse externe mensveiligheid) en Module 5.3. (milieurisicoanalyse) dienen zowel in het omgevingsveiligheidsrapport als in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.4. (zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning) dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. 5.3 MILIEURISICOANALYSE De milieurisicoanalyse dient een kwalitatieve risicoanalyse te zijn van mogelijke vrijzettingen van gevaarlijke stoffen bij zware ongevallen die schade aan het milieu teweegbrengen. Hierbij dienen de mogelijke verspreidingswegen van gevaarlijke stoffen, namelijk via water, lucht of bodem, behandeld te worden. Voor elke relevante installatie wordt zowel een oorzaken- als een gevolgenanalyse uitgevoerd. Hierbij wordt ook beschreven welke fauna en flora potentieel wordt getroffen (deel van de effectenanalyse) Selectie van relevante installaties De installaties die Seveso-gevaarlijke stoffen bevatten die één of meerdere van de volgende gevaarseigenschappen hebben, dienen in de milieurisicoanalyse minstens te worden onderzocht: Acuut giftige stoffen (Seveso-categorieën H1en H2); Milieugevaarlijke producten (Seveso-categorieën E1 en E2); Corrosieve stoffen; Stoffen met significant biologisch zuurstofverbruik; Stoffen die een drijflaag kunnen vormen. Om de aldus geïdentificeerde installaties te kunnen beperken, kan gebruik gemaakt worden van het ecoselectiegetal. Voor meer details wordt verwezen naar het [Handboek Risicoberekeningen]. De benodigde gegevens voor de correcte toepassing van deze richtlijn (vb. voor bepalen van de grenswaarde) worden in het rapport genoteerd Kwalitatieve milieurisicoanalyse Voor de geselecteerde installaties, desgevallend aangevuld met andere installaties die de deskundige op basis van ervaring, casuïstiek, tekortkomingen in de methodiek of op vraag van de dienst Veiligheidsrapportering selecteert, wordt dan een kwalitatieve (milieurisico)analyse uitgewerkt. Deze analyse kan in de rapportage gecombineerd worden met de kwalitatieve analyse zoals weergegeven in module 5.1 of 5.2. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-9

71 5.3.3 Grensoverschrijdende effecten (milieurisicoanalyse) Op basis van de in dit hoofdstuk gemaakte milieurisicoanalyse wordt een inschatting gemaakt over de mogelijkheid van het genereren van grensoverschrijdende milieueffecten (via de lucht of het water). Als vuistregel kan hier gesteld worden dat men zich voor het inschatten van de effecten via de lucht kan baseren op de resultaten van de kwantitatieve mensrisicoanalyse. Of er al dan niet grensoverschrijdende effecten via het water veroorzaakt kunnen worden, wordt mede bepaald door het criterium waarbij een afstand wordt aanbevolen die overeenkomt met een stroming van 2 dagen aan een gemiddelde stromingssnelheid. Ingeval de waterverontreiniging binnen de 2 dagen het buurland of gewest kan bereiken dient hier een verdere analyse te gebeuren. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-10

72 MODULE 5. RISICOANALYSE In de leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport wordt Module 5 opgesplitst in 4 submodules. Module 5.1 behandelt de interne veiligheid en dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.2. (analyse externe mensveiligheid) en Module 5.3. (milieurisicoanalyse) dienen zowel in het omgevingsveiligheidsrapport als in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. Module 5.4. (zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning) dient enkel in het Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport opgenomen te worden. 5.4 ZONEAFBAKENING IN HET KADER VAN DE EXTERNE NOODPLANNING Berekening van de zones Voor de invulling van deze module wordt verwezen naar de Gids voor de opstelling van een Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport van een Seveso-hogedrempelinrichting, een publicatie van de Algemene directie Crisiscentrum, FOD Binnenlandse Zaken. Deze is hierna toegevoegd Beschrijving van de zones De beschrijving van de omgeving in het kader van de externe noodplanning dient te gebeuren binnen de risicozone 1, met een maximum van 2 km. Deze beschrijving wordt opgenomen in Module 3 van het SWAveiligheidsrapport Grensoverschrijdende effecten Op basis van de in deze submodule berekende effectafstanden in het kader van de externe noodplanning wordt nagegaan of deze zones de dichtstbijzijnde gewest- of landsgrens overschrijden. In deze paragraaf wordt een verdere analyse gedaan van het effect, het risico, de grootte van de overschrijding, de grootte van het invloedsgebied en wordt een toelichting gegeven over de bepalende scenario s. 1 Risicozone zoals gedefinieerd in het Ministerieel besluit van 20 juni 2008 tot vaststelling van criteria waarmee door de exploitant rekening moet gehouden worden bij het afbakenen van het gebied dat door een zwaar ongeval zou kunnen worden getroffen. De risicozone is de zone waar effecten van het ongeval ernstige directe of indirecte, onmiddellijke of later optredende gevolgen kunnen hebben. /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// 1/02/2017 Leidraad voor het opstellen van een veiligheidsrapport pagina 5-11

73 Gids voor de opstelling van een samenwerkingsakkoordveiligheidsrapport van een Seveso-hogedrempelinrichting

74 Instructies betreffende de externe noodplanning September 2016 FOD Binnenlandse Zaken Crisiscentrum

75 Inhoudsopgave Inleiding Specificaties inzake de vereiste informatie voor de voorbereiding van de externe noodplannen 1. Identificatie en analyse van de ongevallenrisico s 1.1 Selectie van de scenario s van zware ongevallen Wetgeving Uitvoering 1.2 Berekening van de effectafstanden voor elk van de weerhouden scenario s van een zwaar ongeval Wetgeving en algemeen Types effectzones in het kader van de externe noodplanning Zoneafbakening in het kader van de noodplanning Zoneafbakening op basis van simulatie Zoneafbakening op basis van conventioneel bepaalde afstanden Geen zoneafbakening Samenvattende tabel: zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning De weersomstandigheden Cartografie Grensoverschrijdende effecten 2. Beschrijving van de zones die getroffen kunnen worden door een zwaar ongeval 3. Alarmering en interventie 3.1 Algemeen 3.2 Notificatie van een ongeval 3.3 Alarmeringsketen 3.4 Coördinatie in geval van een noodsituatie 3.5 Terminologie

76 Inleiding Overeenkomstig het samenwerkingsakkoord dat afgesloten is door de Federale Staat, het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels-Hoofdstedelijk Gewest betreffende de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken (hierna Seveso-samenwerkingsakkoord genoemd), moeten de exploitanten van een Seveso-hogedrempelinrichting een samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport indienen bij de gewestelijke coördinatiedienst. De geldende wetgeving legt de minimale inhoud van het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport vast, die geëvalueerd zal worden door verschillende diensten op federaal en gewestelijk niveau. De FOD Binnenlandse Zaken, aangeduid als «beoordelingsdienst» door het Seveso-samenwerkingsakkoord, heeft de Algemene Directie Crisiscentrum (ADCC) belast met de evaluatie van de samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapporten. Het doel van deze gids is om de exploitanten de specifieke vereisten van de ADCC voor te stellen op het vlak van de inhoud van de samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapporten 1. Deze gids vervoegt en vervolledigt de instructies inzake de opstelling van het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport die geleverd worden door de andere beoordelingsdiensten die aangeduid zijn door het SEVESO-samenwerkingsakkoord (gewestelijke diensten, FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie, hulpverleningszones of bevoegde brandweerdiensten). Voor de ADCC en de federale diensten van de provinciegouverneurs die belast zijn met de voorbereiding van de bijzondere nood- en interventieplannen 2 (BNIP) Seveso, is het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport in de eerste plaats een waardevol instrument dat als dusdanig geëvalueerd wordt. De duidelijkheid, de volledigheid en de coherentie ervan zijn essentieel voor de efficiëntie van de noodplanningswerkzaamheden. De ADCC is, via haar permanentiedienst (Coördinatie- en Crisiscentrum van de Regering CGCCR), bovendien een geprivilegieerde gesprekspartner van de exploitanten van de als hogedrempel geklasseerde inrichtingen bij elk zwaar ongeval waar ze mee geconfronteerd zouden worden. 4 1 Wat de operationele aspecten betreft, werden ook de hulpverleningszones of bevoegde brandweerdiensten aangeduid als «beoordelingsdiensten» door het Seveso-samenwerkingsakkoord. De verwachtingen en de evaluatiecriteria van deze diensten worden niet door deze gids behandeld. 2 bijzondere nood- en interventieplannen (BNIP) Seveso

77 Specificaties inzake de vereiste informatie voor de voorbereiding van de externe noodplannen Opdat de overheden hun extern noodplan zouden kunnen opstellen, dienen in het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport de nodige gegevens opgenomen te worden. Het belangrijkste aspect daarin betreft het afbakenen van de zones die door een zwaar ongeval zouden kunnen getroffen worden (de effectafstanden in het kader van de noodplanning). 1. Identificatie en analyse van de ongevallenrisico s 1.1 Selectie van de scenario s van zware ongevallen Wetgeving Bijlage 1 van het ministerieel besluit van 20 juni 2008 tot vaststelling van de criteria waarmee door de exploitant rekening moet gehouden worden bij het afbakenen van het gebied dat door een zwaar ongeval zou kunnen worden getroffen, verduidelijkt in een eerste punt de selectie van de scenario s: Het is noodzakelijk scenario s met verschillende ernstgraad te beschouwen. Hierdoor kunnen de noodplanningszones aangepast worden in functie van de ernst van elk incident. Om het aantal noodplanningszones echter niet onnodig groot te maken, moet enkel een onderscheid gemaakt worden tussen verschillende nuttige zones indien men bij een ongeval ook op het terrein een onderscheid tussen de verschillende gevallen kan aanhouden én indien de omvang van de zones aanzienlijk beperkt kan worden. Om een onderscheid te kunnen maken, moet uitgegaan worden van evidente karakteristieken zoals de locatie in de inrichting, de karakteristieken van het lek, de aanwezigheid van een plas of een nevel, het geluid van een gasuitstroom, enz. Als er meerdere gevaarlijke stoffen kunnen vrijkomen, moet op zijn minst voor elk van deze stoffen uitgegaan worden van de ergste emissie. 5

78 Daar men in bijlage 1 eerder algemeen van aard is over de te selecteren installatieonderdelen (vaste installaties, ketelwagens, tankwagens, scheepsverlading en explosieve stoffen), wordt in de ministeriële omzendbrief van 22 juni 2009 verduidelijkt dat: De exploitant de mogelijkheid geboden wordt om zich hiervoor te baseren op het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport, met name op de methodiek van het bevoegde gewest in verband met de selectie van de installatieonderdelen die een relevante bijdrage tot het extern risico leveren. Voor bovengenoemde geselecteerde installatieonderdelen worden vervolgens de scenario s gekozen. Nadien worden voor deze scenario s de gevolgen bepaald, telkenmale op een manier die coherent is met de manier waarop dit in de Samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapporten gebeurt in uitvoering van de methodiek van het bevoegde gewest ten aanzien van de externe risico s van zware ongevallen Uitvoering 6 Naast het wettelijk bepaald methodologisch kader voor de selectie van de relevante scenario s bij de externe noodplanning, moeten de exploitanten toezien op de volgende algemene punten: Selectie van de scenario s en berekening van effectzones: de weerhouden scenario s voor de externe noodplanning zijn de scenario s van ongevallen waarvan de gevolgen verder reiken dan de site van de inrichting. o Dit moet los gezien worden van de waarschijnlijkheid dat een ongeval zich voordoet. o De aan- of afwezigheid van publiek in de zones die getroffen worden door de gevolgen van een scenario, heeft geen invloed op de analyse: als de gevolgen van een scenario verder reiken dan de site van de inrichting, moet dit systematisch vermeld worden in de externe noodplanning. o De effectzones van de scenario s opgenomen in de externe noodplanning moeten het voorwerp uitmaken van specifieke berekeningen, conform de criteria van het ministerieel besluit van 20 juni 2008 en van de ministeriële omzendbrief van 22 juni 2009.

79 o Overeenkomstig het ministerieel besluit van 20 juni 2008 vereisen bepaalde ongevallenscenario s de toepassing van conventionele effectafstanden (plasbrand, enz.). Als deze conventionele afstanden leiden tot gevolgen van een scenario buiten de site van de inrichting, dan moet deze laatste opgenomen worden in de externe noodplanning. Men mag zich dus niet beperken tot de effectafstanden die berekend werden door simulatie voor deze scenario s in het kader van de externe veiligheidsanalyse. o De ecotoxische scenario s moeten geïdentificeerd worden in de externe noodplanning, ook al is het in hun geval niet nodig om de effectzones 3 te berekenen. Terminologie: het is belangrijk dat, in de mate van het mogelijke, eenzelfde terminologie (en eenduidige nummering) gebruikt wordt in zowel de externe veiligheidsanalyse als in de externe noodplanning, in het bijzonder voor de benaming van de ongevallenscenario s. Leesbaarheid: volgens dezelfde logica is het wenselijk dat de exploitant een concordantietabel voorziet die de scenario s van de externe veiligheidsanalyse en de scenario s van de externe noodplanning verenigt. Het kan tevens nuttig zijn er in beide gevallen de gesimuleerde (en/of conventioneel gedefinieerde) effectafstanden aan toe te voegen, om hun directe onderlinge vergelijking mogelijk te maken. 1.2 Berekening van de effectafstanden voor elk van de weerhouden scenario s van een zwaar ongeval Wetgeving en algemeen De ministeriële omzendbrief van 22 juni 2009 verduidelijkt dat: Indien binnen het hogedrempelbedrijf, eenzelfde scenario van toepassing is op meerdere gelijkaardige installaties voor een aanwezige gevaarlijke stof, dient de berekening slechts voor een representatieve installatie gemaakt te worden, indien de karakteristieken ervan effectief gelijkaardig zijn. 3 Wanneer er ecotoxische scenario s geïdentificeerd worden, moet er in het veiligheidsrapport aandacht besteed worden aan de beschrijving van het rioleringsnetwerk alsook aan de preventieve maatregelen en beschikbare bestrijdingsmiddelen (retentiemiddelen, absorberende producten, procedure voor het isoleren van het rioleringsnetwerk, dammen, enz.). 7

80 De exploitant moet in het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport wel melding maken van de aanwezigheid van de overige, gelijkaardige installaties met de betrokken stof. Het ministerieel besluit van 20 juni 2008 bepaalt met welke grenswaarden, ongevallentypes, weersomstandigheden en scenario s de exploitant rekening dient te houden bij het berekenen van de effectafstanden in het kader van de externe noodplanning. De exploitanten moeten bovendien toezien op de volgende algemene punten: Transparantie van de gebruikte parameters: de belangrijkste parameters die effectief gebruikt worden voor de berekening van de effectzones in het kader van de externe noodplanning, moeten expliciet verwijzen naar het ministerieel besluit van 20 juni 2008 en naar de ministeriële omzendbrief van 22 juni Coherentie van de effectzones: de gesimuleerde effectzones in het kader van de externe veiligheidsanalyse en de gesimuleerde effectzones bij de externe noodplanning worden niet berekend volgens dezelfde parameters en kunnen dus verschillen. De exploitant ziet in dit opzicht niettemin toe op de globale coherentie van het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport. Duidelijke verschillen tussen de aan eenzelfde scenario verbonden effectzones moeten uitgelegd worden 4. Coherentie van de updates van het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport: bij een update van het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport moeten de grote wijzigingen van de effectzones (voor gelijkaardige scenario s) uitgelegd worden. 8 4 Wanneer specifieke Seveso-risico s, die wel in de externe veiligheidsanalyse zijn opgenomen, maar niet in aanmerking worden genomen (of ondergewaardeerd worden) door het ministerieel besluit van 20 juni 2008, is het wenselijk dat de exploitant er alsnog rekening mee houdt in het kader van de externe noodplanning. Gezien het specifieke karakter van de methodologie voor explosieven, kunnen de inrichtingen die vaste explosieven produceren en/of opslaan met deze moeilijkheid geconfronteerd worden. In dat geval neemt de exploitant de effectafstanden die bepaald werden in het kader van de externe veiligheidsanalyse.

81 1.2.2 Types effectzones in het kader van de externe noodplanning Er moeten drie types effectzones bepaald worden voor elk scenario 5 : een zone onmiddellijk gevaar (ZOG): de zone waar de effecten van het ongeval onomkeerbare of letale gevolgen kunnen hebben, zelfs bij korte blootstelling; een risicozone (RZ): de zone waar de effecten van het ongeval ernstige, directe of indirecte, onmiddellijke of later optredende gevolgen kunnen hebben; een waakzaamheidszone (WZZ): de zone waar de effecten van het ongeval gevoelige personen kunnen treffen of niet-verwittigde personen kunnen verontrusten Zoneafbakening in het kader van de noodplanning De exploitant bepaalt de effectafstanden in het kader van de noodplanning conform het ministerieel besluit van 20 juni Daarin worden drie mogelijkheden weergegeven naargelang het ongevallentype: 1) Ongevallentypes die een zoneafbakening vereisen op basis van een simulatie; 2) Ongevallentypes die een zoneafbakening vereisen op basis van conventioneel bepaalde afstanden; 3) Ongevallentypes die geen zoneafbakening vereisen Zoneafbakening op basis van simulatie De ongevallentypes die een zoneafbakening vereisen op basis van een simulatie zijn terug te vinden in art. 2 1 van het ministerieel besluit van 20 juni De berekeningswijze van de zones vindt men terug in bijlage 1 van ditzelfde besluit. 5 Uitgezonderd de types scenario s die vastgelegd zijn door het ministerieel besluit van 20 juni 2008 waarvoor de diverse zones niet berekend moeten worden en forfaitaire effectafstanden toegepast moeten worden. 9

82 1) Emissies van gevaarlijke stoffen in de lucht, met uitzondering van rook bij brand (bijlage 4, fiche 1) 2) Ontploffing van een mengsel van lucht en gas of ontvlambare damp (bijlage 4, fiche bis) 3) Ontploffing van explosieve vaste of vloeibare stoffen (bijlage 4, fiche 3) 4) Vuurbol als gevolg van de onmiddellijke verdamping van ontvlambaar gas of ontvlambare vloeistof (bijlage 4, fiche 4) Zoneafbakening op basis van conventioneel bepaalde afstanden De ongevallentypes die een zoneafbakening vereisen op basis van conventioneel bepaalde afstanden zijn terug te vinden in art. 2 2 van het ministerieel besluit van 20 juni De omvang van de zones is dus al bepaald en is terug te vinden in bijlage 2 van hetzelfde MB. 1) Branden door gasuitstotingen of aerosols (bijlage 4, fiche 12) 2) Plasbranden of de tankbranden (bijlage 4, fiche 11) 3) Vuurbollen als gevolg van de eruptie van de inhoud van brandende tanken (bijlage 4, fiche 5) 4) Massale emissies van vloeibare of gasvormige zuurstof (bijlage 4, fiche 9 en 10) 5) Emissies van gevaarlijke stoffen, veroorzaakt door de rook bij brand (geen specifieke fiche) Geen zoneafbakening Onderstaande ongevallentypes vereisen geen zoneafbakening, omdat er geen duidelijke criteria tot berekening van de afstanden beschikbaar zijn. Ze zijn terug te vinden in art. 2 3 van het ministerieel besluit van 20 juni ) Emissies van gevaarlijke stoffen in het water (bijlage 4, fiche 6 en 7) 2) Emissies van gevaarlijke stoffen in de grond (bijlage 4, fiche 8) 10

83 Samenvattende tabel: zoneafbakening in het kader van de externe noodplanning ZONEAFBAKENING Simulatie 1 Emissie gevaarlijke stoffen in de lucht (NIET: rook bij brand) Bijlage 3 of bij ontbrekende waarde voor WZZ: 3 km rond RZ 2 Ontploffing van een brandbare wolk 20, 50 en 100 mbar C = ½ LEL 3 Ontploffing van een explosieve vaste stof of vloeistof 20, 50 en 100 mbar 4 Vuurbal (BLEVE) 2,5 6,4 12,5kW/m2-20 s *** *** = curve van thermische straling berekenen en bijvoegen tot 1kW/m2 Conventionele afstanden 1 Fakkelbranden WZZ = 300 m / RZ = 200 m 2 Plasbranden / tankbranden WZZ = 300 m / RZ = 200 m 3 Boil-over WZZ = 1200 m / RZ = 800 m 4 Massale vrijzetting van zuurstof WZZ = 650 m / RZ = 200 m 5 Rook bij brand WZZ = 3000 m Geen zoneafbakening 1 emissies van gevaarlijke stoffen in water 2 emissies van gevaarlijke stoffen in de grond 11

84 1.2.4 De weersomstandigheden De bepaling van de effectzones via simulatie moet, indien van toepassing, gebeuren in functie van de specifieke weersomstandigheden die opgelegd worden door het ministerieel besluit van 20 juni 2008 (bijlage 1). Behoudens een expliciete rechtvaardiging, moet de exploitant de voor elk weerhouden weertype verkregen afstanden voorstellen. De exploitant mag de cijfermatige analyse dus niet beperken tot het weertype dat de meest uitgestrekte gevolgen heeft Cartografie Van de exploitant wordt verwacht dat deze de effectzones die verbonden zijn aan elk weerhouden scenario in de externe noodplanning op een kaart (met schaal, windroos en legende) weergeeft. De cartografische weergave kan zich beperken tot de meest uitgestrekte effectzones (ZOG, RZ en WZZ) die verbonden zijn aan elk scenario Grensoverschrijdende effecten De exploitant ziet erop toe dat hij de bij de beschrijving van eventuele grensoverschrijdende effecten rekening houdt met de effectafstanden in het kader van de externe noodplanning. 12

85 2. Beschrijving van de zones die getroffen kunnen worden door een zwaar ongeval 6 De ADCC vraagt de exploitanten om de omgeving van de Seveso-hogedrempelinrichtingen te beschrijven door zich te conformeren aan de volgende regel: Van een exploitant van een Seveso-hogedrempelinrichting wordt verwacht dat hij de zones beschrijft die getroffen kunnen worden door een zwaar ongeval. Voor de ADCC stemmen deze zones overeen met de risicozones die vastgelegd zijn in het kader van de externe noodplanning (volgens de criteria van het ministerieel besluit van 20 juni 2008). Geografische dekking van de beschrijving: aan de exploitant wordt een volledige beschrijving gevraagd binnen de risicozone. Voor de ADCC echter mag de beschrijving beperkt worden tot 2 km vanaf de grenzen van de inrichting, tenzij het betrokken gewest een ruimere beschrijving vraagt. Te beschrijven voorwerpen: de exploitant houdt zich aan de gewestelijke voorschriften ter zake. De exploitanten zien bovendien toe op de volgende algemene punten: De beschrijving moet verfijnd worden in functie van de weerhouden types scenario s in het kader van de externe noodplanning. Er is met name bijzondere aandacht vereist voor de objecten van de omgeving die betrokken zijn bij scenario s waarbij emissies van gevaarlijke stoffen in het water of in de grond betrokken zijn. In deze beschrijving moet het station dat de lokale meteorologische gegevens levert, duidelijk geïdentificeerd zijn en moet de relevantie van de keuze ervan zo nodig gerechtvaardigd worden. 6 Zie ook de gewestelijke voorschriften ter zake (module 3). 13

86 3. Alarmering en interventie M.b.t. interne noodplanning schenkt de ADCC specifiek aandacht aan de gegevens aangaande de activering en alarmeringsprocedures van het interne noodplan. Minstens de hier onder vermelde elementen moeten beschreven worden met eventuele verwijzing naar de overeenstemmende procedure die deel uitmaakt van het intern noodplan, dat als bijlage mag worden toegevoegd. Let wel: Een loutere verwijzing naar het intern noodplan volstaat niet. 3.1 Algemeen De ADCC zijn opgenomen: Correcte waakt erover dat onderstaande elementen in het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport en volledige weergave van de contactgegevens (adres, fax, telefoonnr.) Informatie betreffende de personen die op de site aanwezig zijn: o gemiddeld aantal werknemers o wanneer er mensen aanwezig zijn (werknemers, bezoekers, contractanten) en hoe dit geregistreerd wordt o Weergave van het shiftsysteem en de bezetting per shift o Vermelding of er al dan niet permanentie voorzien is Zo ja, het permanentienummer weergeven Zo nee, aangeven hoe de alarmering op gang komt Vestigingseenheidsnummer (Kruispuntbank van Ondernemingen) Lambertcoördinaten van de hoofdingang Duiding van de reden waarom het bedrijf een Seveso-hogedrempelinrichting is Overzicht van de historiek van de onderneming (vergunningsaanvragen, uitbreidingen, activiteitswijzigingen) en updates van het samenwerkingsakkoord-veiligheidsrapport die voortvloeien uit deze gegevens 14 7 Vermeld duidelijk of dit om iemand met een bepaalde functie gaat in het kader van een zwaar ongeval zoals degene die belast is met de permanentie of dat er slechts één specifieke persoon binnen het bedrijf is die deze taak op zich neemt zoals de preventieadviseur. Bespreek in dat geval ook hoe verloven, ziektes, e.a. worden opgevangen.

87 3.2 Notificatie van een ongeval De exploitant bespreekt welke externe actoren verwittigd worden in geval van een zwaar ongeval, nl. HC 100/112, CGCCR en buurbedrijven. Dit omvat minstens de volgende informatie: o Wie (naam of functie) 7 zal verwittigen? o Op welke manier gebeurt de verwittiging? o Het permanentienummer van de ADCC (permanentie CGCCR) moet in het rapport vermeld worden, net als de standaard fax die door de inrichting verstuurd wordt in geval van een ongeval Er wordt tevens aangegeven wie verantwoordelijk is voor de permanentie en hoe deze te bereiken is. Indien er geen permanentie voorzien is binnen het bedrijf, moet duidelijk worden vermeld via welke contactgegevens het bedrijf buiten de normale werkuren kan bereikt worden. 3.3 Alarmeringsketen Zowel de interne als externe alarmeringsschema s worden beschreven. Hieronder vallen ook de contactprocedures met naburige inrichtingen die betrokken zouden kunnen zijn bij een ongeval. 3.4 Coördinatie in geval van een noodsituatie De exploitant geeft aan wie (naam/functie + contactgegevens) de afgevaardigde van het bedrijf zal zijn in geval van een noodsituatie: Als expert in de CoodinatiePost-Operaties (CP-Ops) Als vertegenwoordiger in het gemeentelijk en/of provinciaal coördinatiecomité Als communicatieverantwoordelijke 15

88 3.5 Terminologie Bij de opstelling van zijn intern noodplan zorgt de exploitant ervoor dat hij terminologische verwarring vermijdt tussen de interne crisisbeheersstructuren/ -instrumenten van de inrichting en de externe crisisbeheersstructuren/-instrumenten, zoals ze vermeld worden in volgende tabel: Afkorting Begrip Definitie CC Coördinatiecomité Multidisciplinaire cel, opgericht op vraag van de bevoegde administratieve overheid, om deze overheid bij te staan bij de strategische coördinatie, op gemeentelijk of provinciaal niveau naargelang de afgekondigde fase CC-Prov Coördinatiecomité van de provincie 16 CC-Gem Coördinatiecomité van de gemeente CP-Ops Operationele commandopost Structuur die minstens de directeurs van de disciplines omvat en die belast is met het bijstaan van de directeur van de CP-Ops bij de operationele coördinatie van de acties op het terrein Dir-CP-Ops Directeur van de CP-Ops Persoon die instaat voor de operationele coördinatie op de plaats van de noodsituatie INP Intern Noodplan Document dat opgesteld wordt op het niveau van de inrichting NIP Nood- en Interventieplan Document dat opgesteld wordt door de administratieve overheid, dat de strategische coördinatie organiseert en de grote principes van de multidisciplinaire interventie regelt, en dat het ANIP en de eventuele BNIP s omvat

89 ANIP Algemeen Nood- en Interventieplan Deel van het nood- en interventieplan dat de algemene richtlijnen en de informatie bevat die nodig zijn om het beheer van een groot aantal noodsituaties te verzekeren BNIP Bijzonder Nood- en Interventieplan Deel van het nood- en interventieplan dat het algemeen plan aanvult met specifieke richtlijnen inzake een bijzonder risico Dir-Med Directeur geneeskundige hulp Dir-Log Dir-Info Dir-Pol Dir-Bw Directeur logistieke ondersteuning Directeur informatie Directeur van de politie Directeur brandweer VMP Vooruitgeschoven Medische Post PCC Provinciaal Crisiscentrum Plaats waar men het Provinciaal Coördinatiecomité ontvangt (CC- Prov) GCC Gemeentelijk crisiscentrum Plaats waar men het Gemeentelijk Coördinatiecomité ontvangt (CC- Gem) 17

90 FOD Binnenlandse Zaken Algemene directie Crisiscentrum Scan de code of bezoek de website