Jaarverslag 2014 Maatschappelijke en financiële verslaglegging. Blik. vooruit

Transcriptie

1 N Jaarverslag 2014 Maatschappelijke en financiële verslaglegging Blik vooruit 2014

2 Inhoud Over dit verslag 3 Jaarverslag 2014 Heembouw Holding 4 Klantbeleving 8 Lean Bouwen 10 Bedrijfsruimten: Eén partij verantwoordelijk voor alle bouwaspecten 12 Kengetallen 23 Blik Vooruit Maatschappelijke en financiële verslaglegging 2014 Personalia Bestuur van de Organisatie 24 Personalia Raad van Commissarissen 25 Bericht Raad van Commissarissen 27 Kantoren: Revitaliseren in plaats van extra pand aan leegstand toe te voegen 28 Menselijk kapitaal 36 Opleidingen, HR strategie Het Nieuwe Werken 38 Menselijk kapitaal 40 Personeelsbezetting en verloop, leerlingen en stagiaires Jubilea, pensioen Verzuim en ongevallen Werving & selectie Wonen: De woonconsument bepaalt 44 Duurzaam bouwen en milieu 54 Energiepositieve woningbouw 56 Het thema van dit geïntegreerde financieel en maatschappelijk jaarverslag is Blik Vooruit, want we zijn positief over onze eigen ontwikkeling en de ontwikkeling die de markt doormaakt. We kijken met vertrouwen naar de toekomst en richten de blik vol overtuiging vooruit. In de 75 jaar van het bestaan van Heembouw is het altijd onze drijfveer geweest om onszelf continue te blijven ontwikkelen en verbeteren. Zodat we de wensen van onze klanten optimaal kunnen blijven invullen. Ook in de lastige jaren van de recente crisis is de focus op de klant steeds centraal blijven staan in onze bedrijfsvoering. Hierbij gaat het erom onze klanten meer dan tevreden te stellen en ze te verrassen. Met de NPS (net promoter score) meten we of en in hoeverre we daarin slagen. We zijn trots op onze NPS van +30. De reacties van onze klanten geven ons waardevolle informatie en motiveren ons extra om ons verder te verbeteren. Resultaat van deze klantfocus is een financieel gezonde organisatie, met een sterk klantgericht team, waarin volop wordt gewerkt aan de ontwikkeling van nieuwe tools en mogelijkheden ten behoeve van onze klantgroepen. We zijn een organisatie met een krachtige bedrijfscultuur, waarin we samenwerken aan ons gezamenlijke doel: Het creëren van plekken waar mensen willen zijn. Namens de Holdingdirectie Heembouw, Peter Lammertink Online marketing 58 Maatschappij 60 NPS 62 Verslag Gezamenlijke OndernemingsRaad Jaarrekening Overige gegevens 89 Controleverklaring 91 GRI G3 index toepassingsniveau C 92 3

3 Jaarverslag 2014 Heembouw Holding Blik vooruit, is het motto van dit financieel en maatschappelijk jaarverslag over Vanuit de overtuiging dat stilstand achteruitgang betekent, hebben wij ook in de afgelopen jaren van crisis nadrukkelijk oog gehad voor de ontwikkelingen om ons heen en dit vertaald naar onze toekomstvisie. We zijn verder gegaan met de ontwikkeling van onze organisatie en de verdere vormgeving van onze nieuwe organisatiestructuur. Hoewel het herstel van de markt zeker nog niet booming te noemen is, kunnen wij met overtuiging zeggen, dat we op koers liggen en we verwachten de positieve lijn door te kunnen zetten. We zijn trots dat onze organisatie in 2014 in staat is geweest om, ondanks de moeilijke omstandigheden in de markt, een positief resultaat te behalen. We zijn positief over de ontwikkeling die onze orderportefeuille laat zien. De marges zijn verbeterd en ook de vooruitzichten zijn beter. We richten met vertrouwen de blik vooruit, zoals we dat in ons 75-jarig bestaan altijd hebben gedaan. Heembouw in 2014 Met een lichte stijging in de totale bouwproductie van 1% waren de marktomstandigheden ook afgelopen jaar nog lastig [EIB, januari 2015]. We merken weliswaar dat de markt zich enigszins herstelt, maar de prijzen stonden en staan nog steeds onder druk. Hoewel de economie al geruime tijd in zwaar weer verkeert, zijn wij desondanks in staat geweest ons omzetniveau, ook in een dalende markt, op een onverminderd hoog niveau te houden van 106 miljoen (2013: 107 miljoen). Ons resultaat heeft zich goed hersteld, zij het dat dit met een resultaat nà belasting van 0,4 miljoen nog alleszins bescheiden is. Onze focus op de klant, in combinatie met een commercieel sterk team, stelt ons in staat de klantvraag optimaal in te vullen. De nieuwe organisatiestructuur, die wij vorig jaar hebben geïmplementeerd, waardoor de kennis en expertise van een klantgroep op één plaats geconcentreerd wordt, biedt hiervoor de juiste basis. Onze vermogenspositie blijft solide en vormt een betrouwbare basis voor de samenwerking met onze opdrachtgevers. Onze Dun & Bradstreet rating 1, voor hoogste kredietwaardigheidsklasse en minimaal risico op faillissement, blijft onverminderd van toepassing. De solvabiliteit blijft op een hoog niveau en is toegenomen tot 41,9%, wat in onze markt zeer goed te noemen is. Ook de liquiditeitspositie heeft zich verbeterd en blijft, gezien een verbeterde positieve stand, gehandhaafd op een goed niveau. Klantgroepen Bedrijfsruimten Onze turnkey aanpak heeft binnen de klantgroep bedrijfsruimten haar sporen verdiend. Ruim 80% van de projecten die we in 2014 uitvoerden waren een combinatie van design & build. In deze markt is Heembouw al jaren een belangrijke speler. Met name in de logistiek branche hebben wij een sterke marktpositie. We zijn continu op zoek naar nieuwe mogelijkheden en kansen om onze klanten nog meer toegevoegde waarde te bieden, bijvoorbeeld op het gebied van BREEAM. Binnen de klantgroep bedrijfsruimten zien we de interesse voor internationaal goed verhandelbare panden groeien. Een BREEAM-kwalificatie draagt hieraan bij en met onze eigen BREEAM-experts kunnen wij onze klanten hierin optimaal bedienen. In 2014 kende de DGBC een BREEAM outstanding kwalificatie toe aan het DC dat wij voor opdrachtgever Dok Vast turnkey hebben gerealiseerd. Met een score van 91,22% is dit DC het meest duurzame DC van Nederland. Wij kunnen tevreden zijn over de omzet, die wij jaarlijks in deze markt realiseren. De marges staan evenwel ook hier onder druk. Wij blijven continu bezig met het ontwikkelen van nieuwe tools om nog meer klantwaarde te creëren. Onder andere door het slim combineren en inzetten van allerlei big data, zijn wij in staat klanten sneller te lokaliseren en marktpartijen snel bij elkaar te brengen. Kantoren De kantorenmarkt is al jaren lastig te noemen. Dit gegeven heeft ertoe geleid dat het omzetniveau voor deze klantgroep is achtergebleven. Het overgrote deel van de omzet bestaat uit renovaties, waarvan de gemiddelde projectgrootte beduidend lager is dan die van nieuwbouw. Trefwoorden bij deze renovatieprojecten zijn een snelle start, korte doorlooptijd en een goede samenwerking, stuk voor stuk aspecten waarop wij goed presteren. Inmiddels is ons commerciële team uitgebreid en versterkt en is onze uitgangspositie voor 2015 beduidend beter dan vorig jaar. Met onze tool, gebaseerd op big data, stelt ons in staat eindgebruikers te traceren. Hiermee tonen wij ons een waardevolle partner voor onze opdrachtgevers en bieden wij duidelijk toegevoegde waarde. Hoewel het een moeizame markt blijft, hebben we de afgelopen jaren kunnen bouwen aan een stabiel netwerk van terugkerende en uitermate tevreden klanten, die zorgen voor een regelmatige stroom van projecten. Wonen De woningmarkt vormt een belangrijke markt. Met Heembouw Wonen zijn wij in staat gebleken, binnen relatief korte tijd, een mooie orderportefeuille op te bouwen. Onze integrale benadering, waarbij we onze klanten kunnen helpen met een inventarisatie van de markt en waarbij we door het organiseren van ontwerpsessies met potentiële bewoners snel een goed beeld kunnen geven van de potentie van een project, krijgt veel waardering in deze markt. Deze aanpak past naadloos bij de omslag van product- naar vraaggestuurde projectontwikkeling. Ons project De Oevers, in het centrum van Roelofarendsveen, is hiervan een goed voorbeeld. De woningen die hier door Hoorne Vastgoed en Heembouw worden ontwikkeld, kennen een grote variëteit aan keuzemogelijkheden voor de kopers. Zo ontstaat hier een bijzondere woonwijk, waar elke woning een eigen identiteit heeft. Wij spelen hiermee goed in op ontwikkelingen in de markt, waarmee wij voorzien in de behoefte die er leeft bij potentiële kopers. Het resultaat is dat de 1e fase inmiddels al voor ruim 90% verkocht is. Service en onderhoud Service en onderhoud zijn een belangrijk onderdeel van onze integrale huisvestingsoplossing. Door onze focus op klantgroepen kunnen wij hier een nog betere invulling aan geven. Voor bedrijfsruimten, kantoren en wonen zijn onderhoudspakketten ontwikkeld, die met succes bij onze klanten worden aangeboden. Elke klantgroep heeft een eigen gespecialiseerde service- en onderhoudafdeling, die snel en flexibel inzetbaar zijn. Dit stelt ons in staat om ook de kleinere projecten voor de verschillende klantgroepen goed op te pakken, tegen concurrende prijzen en daarnaast onderhoud uit te voeren aan de diverse gebouwen die door ons zijn gerealiseerd. Financieel beleid Het financieel beleid is erop gericht, met een verantwoord risico, een goed rendement op onze projecten te behalen. Daarnaast blijven we veel aandacht geven aan het goed managen van ons werkkapitaal. Dit werpt zijn vruchten af, getuige het blijvend gezonde niveau van onze liquiditeitspositie. Goed risicobeheer is essentieel om de operationele en financiële doelen te kunnen realiseren. Wij hebben de processen voor wat betreft aanname van werk en de afweging van kansen en bedreigingen nog verder aangescherpt. Zo zijn we nog beter in staat op structurele wijze significante risico s tijdig te signaleren en te volgen en middels een goede dialoog op het juiste moment, met de juiste betrokkenen, in te spelen op de mogelijke kansen die een potentieel project in zich heeft. Heembouw hanteert hierbij een besturingsmodel, waarbij de werkmaatschappijen werken met korte lijnen naar de Holdingdirectie. De interne risicobeheersings- en controlesystemen worden jaarlijks getoetst als onderdeel van bedrijfsbrede projectaudits. De focus ligt op de beheersing van projectrisico s tijdens het gehele proces, van de verwerving- en voorbereidingsfase tot en met de uitvoeringsfase en nazorgfase. Als belangrijkste financiële risico s zien wij markt- en kredietrisico s. We handhaven ons beleid om financiële risico s ten aanzien van rente en debiteuren niet af te dekken met financiële instrumenten. De onderneming beschikt momenteel over voldoende financiële faciliteiten om te voorzien in haar financieringsbehoefte. Ten aanzien van de beheersing van kredietrisico s wordt gebruik gemaakt van erkende instellingen die zich op het leveren van kredietinformatie hebben toegelegd. Voortdurende bewaking van het kredietrisico, vormt onderdeel van het debiteurenbeheer. 4 5

4 Innovatie en kwaliteit Integriteit Structuur Klanttevredenheid en NPS Strategische partnerships Integriteit is een thema, dat om blijvende aandacht vraagt. Begin 2014 is de nieuwe werkmaatschappij Heembouw In 2004 is Heembouw gestart met de introductie van Wij realiseren al onze projecten in nauwe samenwerking met De gedragsnormen die Heembouw hanteert, zijn vastgelegd Wonen BV opgericht. Hier is de kennis en ervaring op het Lean Bouwen volgens Heembouw. Continu werken wij aan onze leveranciers. Samenwerken is dé voorwaarde voor succes. in een bedrijfscode, die is geregistreerd bij de Stichting gebied van nieuwbouw, transformatie en renovatie van woningen, verdere verbetering van onszelf en onze organisatie, waarbij Bij presteren gaat het niet om de prestaties van het individu, Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (nummer ). die eerder op meerdere plekken in onze organisatie aanwezig was, het uiteindelijk gaat om één ding: het creëren van klantwaarde. maar om het vermogen als team en als collectief te presteren. Deze is afgestemd op de gedragscode, zoals ontwikkeld door samengebracht. We zijn tevreden over de resultaten van deze Om te meten of en in welke mate we daarin slagen, Als ketenregisseur is het ons doel kennis te mobiliseren, het Algemeen Verbond Bouwbedrijf (AVBB) en is voor alle samenvoeging. voert Heembouw klantonderzoeken uit. Sinds 2014 werkt de juiste partijen bij elkaar te brengen en tot een geheel te medewerkers leidend. Heembouw hierin samen met tevreden.nl. Dit bureau voor smeden. Dat is niet alleen tijdens de uitvoering op de bouw het De focus op specifieke klantgroepen en de continue ontwikkeling tevredenheidonderzoeken combineert continu onderzoek met geval, maar ook in het voortraject. Met verschillende leveranciers De vertrouwenspersoon maakt jaarlijks een verslag, van onze specialismen, die daaruit voortvloeit, zorgen ervoor dat we een transparante terugkoppeling van de resultaten via digitale vormen wij strategische partnerships, die ook ingezet worden in dat in de Holdingdirectie wordt besproken en geëvalueerd. onze klanten meer en betere toegevoegde waarde kunnen leveren. platforms. Heembouw is in Nederland het eerste bouwbedrijf de gezamenlijke verwerving van nieuwe projecten. De directies van de werkmaatschappijen bieden elk jaar hun Naast deze structuurwijziging, hebben we geïnvesteerd in verdere dat op deze manier de meningen en reviews van haar klanten verantwoordingsbrieven aan, die met de financieel directeur versterking van ons commercieel team van wonen. Dit heeft een op deze open en transparante wijze deelt. Hierbij sturen wij Voor 2015 staat weer een aantal leveranciersdagen gepland. worden besproken. Cultuur is een vast agendapunt in het positieve invloed op de ontwikkeling van onze orderportefeuille. op de netto promoter score (NPS): het getal tussen de -100 en Tijdens deze sessies met vaste leveranciers, waar Heembouw overleg met de Groeps Ondernemingsraad. Wanneer er +100 dat aangeeft in welke mate klanten het bedrijf aan zouden mee samenwerkt, wordt kennis gedeeld en wordt stilgestaan aanleiding voor is, wordt integriteit bij dit agendapunt besproken. Heembouw Ontwikkeling is inmiddels onderdeel van de bevelen aan hun omgeving. Wij zijn trots op een NPS van bij de samenwerking: wat gaat goed en waar zijn verbeteringen klantgroepen structuur. Dit betekent dat de kennis van +30, (gebaseerd op 30 beoordelingen). Ter vergelijking: in de mogelijk? Immers, een goede samenwerking met onze Personeel en organisatie projectontwikkeling integraal onderdeel is van de klantwaarde die geboden wordt. De ontwikkelactiviteiten zullen in 2015 bankensector ligt de gemiddelde NPS op -30, in de retail op +7, bij de zorgverzekeraars op -8 [marketresponse, mei 2014]. leveranciers leidt tot meer efficiëncy, nieuwe ideeën en levert meer waarde voor de klant. Ons personeel is ons belangrijkste kapitaalgoed. Elke drie verder worden vormgegeven op klantgroepniveau. jaar voeren wij een medewerkersonderzoek uit om te meten, hoe onze medewerkers het werken bij en voor Heembouw Binnen ons architectenbureau Habeon Architecten is ook BIM Vooruitzichten 2015 ervaren. In 2014 is dit onderzoek weer uitgevoerd. De hoge de scheiding wonen werken inmiddels doorgevoerd. Sinds 2010 werkt Heembouw met het Bouw Informatie Model Volgens de voorspellingen zal de bouwproductie zich in respons van 92,3% zegt veel over de sterke betrokkenheid Binnen de structuur van ons architectenbureau zullen de (BIM). Inmiddels worden al onze projecten hierin uitgewerkt herstellen. Het EIB verwacht een groei van 4% in van onze medewerkers. Net als in 2010 komt de algemene specialisaties verder ontwikkeld worden. Het 3D-model van een gebouw dat daarmee ontstaat, omvat alle 2015 en 3,5% in Vooral de woningmarkt zal, na jaren tevredenheidscore uit op een mooie 7,7. De hoofdonderwerpen informatie die nodig is om een gebouw te realiseren. Een gebouw van daling van nieuwbouw, in 2015 een forse toename van van het onderzoek zijn verder uitgewerkt en aan de directie wordt op deze manier al helemaal in een virtueel 3D-model de nieuwbouwproductie laten zien. Hoewel de aanwezige binnen elk bedrijfsonderdeel van Heembouw gepresenteerd. gebouwd, voor de uitvoering start. Heembouw en Habeon overcapaciteit in de markt zich nog zeker zal doen gelden, zijn wij Vervolgens is samen vastgesteld wat goed gaat en wat nog Architecten zijn koploper in het (samen)werken met BIM. Om de positief over de toekomst. De kwaliteit van onze orderportefeuile verbeterd kan worden en zijn acties hiervoor afgesproken. vertaalslag van de architect naar de uitvoering te optimaliseren, voor 2015 is van een hoger niveau. Bij een minimaal gelijkblijvend zijn binnen onze organisatie drie zogenaamde BIM engineers actief. omzetniveau, verwachten wij in 2015 een verdere verbetering Ook in 2014 was het ziekteverzuim laag: 3,1%. Het verloop Elke klantgroep heeft een eigen BIM engineer, die zorgt dat er een van ons resultaat. Wij verwachten voor 2016 en de jaren erna dat kwam op 5,6% uit. nog betere afstemming komt tussen ontwerp en uitvoering, in een deze groei doorzet, zowel in omzet als in resultaat. vroegtijdig stadium. De drie BIM engineers zijn afkomstig uit de In november hebben wij met ons voltallige personeel en hun eigen organisatie en zijn, na een aantal oriënterende gesprekken Materiële investeringen worden er voor 2015 niet verwacht. partners ons 75-jarig jubileum gevierd, met een in alle opzichten en een assessment via het Loopbaantraject Bouw, gestart met Op het gebied van liquiditeit zullen we in 2015 onverkort de geslaagd feest. Het thema van de avond: Heembouw s got hun opleiding. Deze wordt door een van onze eigen opgeleide aandacht voor een goed niveau van ons werkkapitaal handhaven. talent werd op een fantastische wijze ingevuld, met een negental BIM specialisten on-the-job gegeven. uiteenlopende acts, die de collega s met en voor elkaar opvoerden. Wij zijn, gezien de lastige marktomstandigheden waarmee we Een mooi hoogtepunt van ons jubileumjaar. Marketing en social media al een tijd te maken hebben, tevreden over onze prestaties van de afgelopen jaren. Wij bedanken alle collega s voor hun niet De manier waarop Heembouw social media inzet in de aflatende inzet voor ons mooie bedrijf en danken onze klanten marketing- en communicatiestrategie, wordt binnen de B2B vaak voor het in ons gestelde vertrouwen. als voorbeeld genoemd. Nadat Heembouw in 2013 de eerste Industrial Social Media Award heeft gewonnen, zijn wij verder Roelofarendsveen, 12 maart 2015 gegaan met het integreren van het gebruik van social media in onze dagelijkse marketingactiviteiten. Daarbij willen wij informatie Holdingdirectie Heembouw: en kennis delen die relevant is, onderscheidend en interessant Peter Lammertink voor onze klanten en die invulling geeft aan onze merkbelofte: Roland van Oostrom Wij creëren plekken waar mensen willen zijn. 6 7

5 Klantbeleving Een goede dienstverlening, Hier top service kan nog met een menselijke een maat uitspraak maakt het verschil Consultant Jean-Pierre Thomassen en client service manager tevreden.nl Diederik Versluis Iedereen heeft invloed op het geluk van zijn klanten In 2004 is Heembouw gestart met de introductie van Lean Bouwen volgens Heembouw, gebaseerd op de lean-filosofie van Toyota. Een aanpak die inmiddels verankerd is onze bedrijfsprocessen. Hierbij draait het uiteindelijk om één ding: het creëren van klantwaarde. Om te meten of en in welke mate we daarin slagen, voert Heembouw klantonderzoeken uit. Sinds 2014 werkt Heembouw hierin samen met tevreden.nl. Dit bureau voor tevredenheidonderzoeken combineert continu onderzoek met transparante terugkoppeling van de resultaten via digitale platforms. Heembouw is in Nederland het eerste bouwbedrijf dat op deze manier de meningen en reviews van haar klanten op deze open en transparante wijze deelt. Een lezing van consultant Jean-Pierre Thomassen over zijn boek De Customer Delight strategie, waarin hij uitlegt dat een tevreden klant niet genoeg is, was hiervoor een belangrijke inspiratiebron. Een klant die je met een 7 of een 7,5 waardeert was 20 jaar geleden prima, maar dat is allang niet meer voldoende. Onderzoek toont aan dat de kans dat een enthousiaste klant bij je blijft 3 tot 5 maal groter is, dan een tevreden klant. Enthousiaste klanten bevelen je aan, tevreden klanten niet. Voor Jean-Pierre Thomassen is beleving het kernwoord. Een goed product is natuurlijk de basis en ook de prijs moet scherp zijn, maar klanttrouw en de band die je voelt met een bedrijf wordt voor het grootste deel bepaald door de beleving die je ervaart. Een goede dienstverlening, top service met een menselijke maat maakt het verschil. Niet vrijblijvend In een wereld die door internet en de social media ingrijpend is veranderd, voldoet een brochure niet meer. We gaan af op de ervaringen van anderen. Willen we uit eten, dan kijken we wat er op Iens over een restaurant geschreven wordt, en voor onze volgende vakantie oriënteren we ons via Zoover. Via het platform heembouw.tevreden.nl wordt onze klanten om feedback gevraagd en worden de resultaten open en toegankelijk gepubliceerd. Die transparantie is vooral belangrijk, zegt Diederik Versluis, client service manager van tevreden.nl. Niet alleen voor klanten, maar ook voor de eigen collega s. Goede resultaten maken enthousiast, mindere zorgen voor verbetering. Deze manier van structureel tevredenheidonderzoek, kan niet anders dan leiden tot betere prestaties. Het is niet vrijblijvend; alleen meten en er vervolgens niets mee doen, dat werkt niet. Het gaat om de actie erna. Na Heembouw is ook Hercuton gestart met het uitvoeren van haar tevredenheidonderzoeken via tevreden.nl met als doel om uiteindelijk te komen tot een brancheplatform waar de resultaten van meerdere bouwbedrijven open en transparant worden gedeeld. Diederik: Daar is nog wel wat missiewerk voor nodig; zo zijn we in gesprek met Bouwend Nederland om te peilen wat het gezamenlijk belang is om zoiets op te zetten. En we nemen de voorbeelden zoals die van Heembouw mee, en nodigen partijen uit om eens met jullie te praten om de ervaringen te horen. We hopen halverwege 2015 de site bouwbedrijven.tevreden.nl te kunnen lanceren. Klantbeleving centraal Jean-Pierre Thomassen: De toekomst zal een duidelijke diversificatie te zien geven: enerzijds bedrijven die puur op prijs focussen en anderzijds organisaties die de beleving van de klant centraal stellen. Als je je uit de grijze massa wil worstelen is dat belangrijk: het neerzetten van een beleving, en dit consistent doen, onder verantwoordelijkheid van een directeur Klantgeluk. Want klantenservice is geen afdeling, maar een mentaliteit. Iedereen in een bedrijf heeft invloed op het geluk van zijn klanten. Jean-Pierre Thomassen (rechts) en Diederik Versluis Klantenservice is geen afdeling, maar een mentaliteit 8 9

6 Lean Bouwen Stefan van der Zwet, directeur realisatie kantoren Durven te leren, evalueren en kritisch zijn op jezelf; dat is de essentie van Lean Heembouw is alweer meer dan 10 jaar geleden gestart met de introductie van de Lean-filosofie. Stefan van der Zwet, directeur realisatie kantoren en tevens verantwoordelijk voor innovaties binnen Heembouw, is vanaf dag één bij Lean bij Heembouw betrokken. We waren op zoek naar een kwaliteitssysteem dat ons verder zou brengen, met ISO 9001 als referentiekader. We hebben ons in verschillende kwaliteitssystemen verdiept, en Lean sprak ons erg aan. Een praktische filosofie, die de mens centraal stelt en waarbij het erom gaat te leren door te doen. Voor Stefan is Toyota hét voorbeeld hoe succesvol deze filosofie kan zijn. Het is heel knap hoe Toyota de top van de auto-industrie is geworden. Japan was na de tweede wereldoorlog failliet, het land beschikt nauwelijks over natuurlijke grondstoffen en toch is Toyota het grootste automobiel bedrijf ter wereld geworden, zowel in kwantiteit als kwaliteit. De keuze voor Lean is voor Heembouw de juiste gebleken. Kwaliteit is leveren wat de klant vraagt. Met Lean zijn we erin geslaagd dit doel meer van ons allemaal te maken. Ons vertrekpunt was ISO, in de ogen van velen een bureaucratisch systeem, dat stoffig is gemaakt door de manier van auditen. Het moet van ISO, was indertijd een gevleugelde kreet bij Heembouw. Dat is niet goed, we moeten het zelf willen. Samen de kwaliteit op een hoger niveau brengen, niet alleen op het gebied van realisatie maar ook het ontwerp: het hele proces. Lean is vooral een kwestie van houding en gedrag Belangrijke voorwaarde voor een succesvolle introductie van de Lean-filosofie is de cultuur. Stefan: De leiding van het bedrijf moet het willen, mensen moeten ervoor open staan, je moet consequent zijn en de juiste cultuur hebben. Lean is 80% houding en gedrag, en 20% techniek en instrumenten. Onze cultuur heeft ervoor gezorgd dat we Lean vrij snel hebben omarmd; wel met wat strubbelingen in het begin, omdat we onszelf teveel onder druk zetten en de focus teveel legden op het verkorten van de doorlooptijd van projecten. Dan moet je kritisch zijn zijn onze processen goed? Het antwoord was toen nee, dus zijn we sindsdien continu bezig onze processen te verbeteren, hebben we 5S geïntroduceerd en de wekelijkse werkbespreking. Daarna is Lean steeds meer onderdeel van onze werkwijze geworden. Dit betekent niet dat er geen uitdagingen meer zijn. Vijf jaar crisis laat ook op dit gebied zijn sporen achter. Onder druk van de markt hebben ook wij soms nog teveel naar de korte termijn gekeken. Werken aangenomen om omzet te vullen, maar die niet bij ons passen. Ook de samenwerking met vaste leveranciers stond af en toe onder druk. Ik ben kritisch en vind dat we meer uit Lean zouden kunnen halen dan we de laatste tijd gedaan hebben. Wat niet weg neemt dat Lean wel echt verankerd is in onze aanpak: we durven te leren en te evalueren, zijn kritisch op onszelf en hebben al veel bereikt. Pull planning bijvoorbeeld en de wekelijkse werkbespreking, maar ook strategie ontplooiing en BIM; die zijn zo n onderdeel van ons DNA, dat projecten gegarandeerd volgens planning verlopen. We organiseren ons werk anders dan 10 jaar geleden voor we met Lean startten. We betrekken onze partners bij het proces en realiseren samen met hen de integrale oplossing voor de klant. Het leren is op een hoger niveau gekomen. Maar het geeft dus ook aan dat het een langdurig proces is om Lean echt in de haarvaten van het bedrijf te krijgen. Bevlogen medewerkers die zich elke dag willen verbeteren Organisaties die werken volgens de Lean-filosofie hebben een stip op de horizon : het ultieme doel waarnaar gestreefd wordt. Voor Stefan is dat een organisatie met medewerkers die bevlogen aan hun doelstellingen werken en zich elke dag willen verbeteren. Met als doel de organisatie goed te laten presteren. Stefan: Dan is het geen probleem om een NPS (net promoter score) van 50 te bereiken en verspillingen te vermijden. We zijn overigens al goed op weg. De NPS maakt de klantbeleving concreet. Uitvoeringsteams zijn actief bezig met de vraag: wat moeten we doen om de klant meer dan tevreden te maken. Dat is waar het om draait

7 Bedrijfsruimten Ton Kok en Henk Hisken, Brocacef Bedrijfsruimten Voor Brocacef stond al vast dat er voor een turnkey bouwtraject zou worden gekozen; 12 13

8 Bedrijfsruimten Nieuwbouw distributiecentrum Rapportcijfer voor Heembouw in klanttevredenheidsonderzoek Integrale aanpak bewijst meerwaarde Sinds de zomer van 2014 is farmaceutisch groothandel Brocacef gehuisvest op bedrijventerrein Park Forum in Eindhoven. In dit project komen de voordelen van de integrale aanpak van Heembouw goed naar voren. De kavel is afkomstig uit de Heembouw gronddatabank. Brocacef wilde hun nieuwe pand huren. Heembouw bracht hiervoor Brocacef in contact met logistiek vastgoedontwikkelaar WDP. WDP heeft dit nieuwe bedrijfspand laten bouwen en sloot hiervoor een meerjarige huurovereenkomst met Brocacef. Habeon Architecten maakte het ontwerp voor het pand; in een later stadium kwam hier ook het interieurontwerp bij. En uiteraard heeft Heembouw het nieuwe bedrijfspand, van in totaal bijna m 2 bvo, ook gerealiseerd. Plaats: Eindhoven Opdrachtgever: WDP Nederland Gebruiker: Brocacef Architect: Habeon Architecten Advies en directievoering: BOAG 14 15

9 Bedrijfsruimten We zijn klaar voor de toekomst Ton Kok, directeur logistiek Directeur logistiek Ton Kok en projectleider bouw Henk Hisken Nieuwe huisvesting voorbereid op verdere groei Brocacef Farmaceutische groothandel Brocacef is een toonaangevende leverancier voor gezondheidszorg in Nederland. Vanuit het door Heembouw gerealiseerde pand in Eindhoven, worden geneesmiddelen en medische producten gedistribueerd. Daarnaast worden er recepten op patiëntniveau gereedgemaakt. Met de recente overname van Mediq apotheken kan Brocacef zich marktleider in Nederland noemen. Directeur logistiek Ton Kok en projectleider Henk Hisken, zijn trots op hun nieuwe pand. Ons oude pand in Eindhoven voldeed niet meer, vertelt Ton Kok over de aanleiding voor de nieuwbouw. Het was verouderd, te klein en voldeed onvoldoende aan de strikte eisen die ons branche heeft op het gebied van GDP: Goede Distributie Praktijken. Dat heeft bijvoorbeeld betrekking op geconditioneerde opslag van geneesmiddelen (de geneesmiddelen mogen in geen geval warmer worden dan 25 C) en strenge eisen ten aanzien van schoonmaak en hygiëne. In ons oude pand was daar lastig aan te voldoen. In maart 2013 is onze zoektocht naar een locatie, een bouwer en een belegger gestart. In de selectieprocedure kregen we een goede indruk van Heembouw, het voorstel was goed en Heembouw bracht WDP als belegger in. Er was direct een klik. Het gehele project was aan een strakke planning gebonden. Ton Kok: We moesten 22 september operationeel zijn. We groeien enorm en onze locatie in Amsterdam kreeg het veel te druk. Er was direct een klik met Heembouw Eén partij verantwoordelijk Voor Brocacef stond al vast dat er voor een turnkey bouwtraject zou worden gekozen: één partij die verantwoordelijk is voor alle bouwaspecten. Henk Hisken: 14 jaar geleden hebben we ons distributiecentrum in Amsterdam op een soortgelijke manier laten realiseren, dat beviel goed. Op die manier konden wij ons concentreren op de keuze en implementatie van de logistieke inrichting. Gezien de ambitieuze planning moest dit deels overlappend met de bouw van het pand gebeuren, waardoor bouwers en inrichters extra afhankelijk waren van elkaars voortgang. Toen op een gegeven moment onze inrichting enige vertraging opliep, heeft Heembouw zijn activiteiten daarop aangepast waardoor de totaalplanning toch gehandhaafd kon blijven. Ton Kok: De nieuwe locatie is voorbereid op verdere groei van Brocacef. Het is 2,5 keer zo groot als ons oude pand in Eindhoven en we hebben rekening gehouden met verdere uitbreiding van de bruikbare m 2 s en de technische installaties. Ook de capaciteit van de logistieke inrichting kan vrij eenvoudig vergroot worden. We doen hier nu orderregels gemiddeld per dag maar we zouden er hier aan kunnen. We zijn klaar voor de toekomst! Ton Kok (links) en Henk Hisken 16 17

10 Bedrijfsruimten Joost Uwents, CEO WDP Groep en Rien van Ast, directeur WDP Nederland Onze positie als marktleider verder uitbouwen, vooral door activiteiten in Nederland Onze groei komt vooral uit de eigen projectonwikkeling en samenwerkingen zoals die met Heembouw Rien van Ast, directeur WDP Nederland WDP (Warehouses De Pauw) Nederland is onderdeel van de WDP Groep en ontwikkelt en verhuurt logistiek en semi-industrieel vastgoed. De WDP groep heeft meer dan 2 miljoen m² panden in portefeuille. Dit internationaal vastgoed is verdeeld over ruim honderd sites op logistieke knooppunten voor opslag en distributie in België, Frankrijk, Nederland en Roemenië. In 2014 is de portefeuille van WDP uitgebreid met m 2, ondermeer door het nieuwe distributiecentrum voor Brocacef. Rien van Ast, directeur WDP Nederland, licht toe: Vanuit mijn vorige werkgever had ik een relatie met Heembouw. Het project voor Brocacef is de eerste samenwerking van WDP met Heembouw. Inmiddels hebben we met de overeenkomst die we onlangs hebben gesloten voor de realisatie van een nieuwe huisvesting voor Hypsos (een internationaal design- en productiebedrijf, gericht op creatieve concepten voor live communicatie) hier een vervolg aan gegeven. Groei-ambities naar boven bijgesteld Welk pand wel en welk niet aan de portefeuille van WDP wordt toegevoegd, hangt van een aantal aspecten af. Voor we besluiten te investeren, maken we een aantal afwegingen. Past het pand in onze portefeuille, wat kunnen we hier later nog mee doen, is het voor een klant waarmee we een langere termijn relatie kunnen opbouwen, is het een aansprekende naam? Onze plannen voor de toekomst zijn ambitieus Verder is de locatie belangrijk. We ontwikkelen alleen panden die aan of nabij de logistieke assen liggen. Ook duurzaamheid is een belangrijk aspect. We gaan standaard voor WKO-installaties (warmte koude opslag) en passen op een aantal van onze panden zonne-energie toe. In principe streven we naar panden met een BREEAM-kwalificatie, maar het is een kostenafweging of we alleen alle BREEAMaspecten in de uitvoering meenemen, zonder officiële certificering dan wel het totale kwalificatietraject doorlopen. WDP is sinds de oprichting in 1971 gegroeid tot marktleider in de verhuur van logistiek vastgoed in de Benelux. En de plannen voor de toekomst zijn ambitieus, vertelt Joost Uwents, CEO WDP Groep. Twee jaar geleden hebben wij ons een groei van 50% voor onze portefeuille in de Benelux ten doel gesteld, van 1.2 miljard naar 1.8 miljard, te bereiken in een periode van vier jaar. Inmiddels hebben wij ons doel naar boven bijgesteld, naar 2 miljard en willen wij onze positie als marktleider in de Benelux verder uitbreiden. Dit gebeurt vooral door activiteiten in Nederland. Joost Uwents: In deze markt zit meer beweging dan in België; Nederland beslaat niet alleen een groter gebied, maar heeft ook een gunstige ligging als toegangspoort tot Europa en een goede infrastructuur. Rien van Ast: We richten ons op alles wat met opslag in de brede zin van het woord te maken heeft. Van food, farma (zoals Brocacef) tot koel- en vrieshuizen. Onze groei zal vooral uit onze eigen projectontwikkeling komen, en uit samenwerkingen met partners als Heembouw. We zien volop kansen. Rien van Ast (links) en Joost Uwents 18 19

11 Bedrijfsruimten Projectleider Ard Planken en architecten Martijn Glas en Mijke Rood Toegevoegde waarde van de combinatie Heembouw en Habeon Architecten komt hier optimaal tot zijn recht Projectleider en architecten nieuwbouw Brocacef Samen slimme dingen bedenken Een van de leukste projecten die ik bij Heembouw heb gedaan. Projectleider Ard Planken is enthousiast zodra het over zijn project Brocacef gaat. Er was een goede klik met de klant, we hebben open samengewerkt en met elkaar een pand gerealiseerd dat helemaal voldoet aan de wensen van de klant, volgens de afgesproken - strakke - planning. Architect Martijn Glas, verantwoordelijk voor het gehele ontwerp van het pand en de logistieke inrichting, onderschrijft dit. Het stedenbouwkundig plan is erg uitgesproken; het gaat uit van een concept van gekleurde containers op een bedrijventerrein. De kleur van je pand moet verplicht 30 graden in het kleurwiel afwijken van het gebouw ernaast en er zijn strenge eisen aan de vorm: alles moet binnen de gebouwmassa passen. Als ontwerper wil je meer vrijheid, maar het bedrijventerrein als geheel is heel netjes geworden. Kennis logistieke processen doorslaggevend Het één richting-verkeer dat op Park Forum plaatsvindt, stelde Martijn voor wat hoofdbrekens in zijn ontwerp. Door de vorm van de kavel en de stedenbouwkundige randvoorwaarden dreigden de vrachtwagens over de verkeerde kant te moeten docken. We hebben daarom bedacht om alle logistiek aan de achterzijde van het gebouw te laten plaatsvinden. Door een schijngevel te plaatsen, onttrekken we rommeltjes aan het zicht en voldoen we aan alle randvoorwaarden. Bovendien verloopt het logistieke proces op deze manier optimaal. Het ontwerp is heel efficiënt en functioneel. Hier komt de toegevoegde waarde van de combinatie Heembouw - Habeon Architecten optimaal tot zijn recht. Onze kennis van de logistieke processen waren hier doorslaggevend. Ontwerp is efficiënt en functioneel Het nieuwe pand van Brocacef is niet alleen functioneel en efficiënt. Er is ook veel aandacht besteed aan het interieur, zij het dat het hele interieurontwerp-traject wat later op gang kwam. Architect Mijke Rood van Habeon Architecten: De bouw was al gestart toen ook het interieurontwerp aan de opdracht werd toegevoegd. Voor mij was het de uitdaging om niet alleen een mooi ontwerp te maken, maar dit ook gelijk af te stemmen op wat er al was ingekocht. Aanvullende wensen moesten snel goedgekeurd worden om nog op tijd verwerkt te kunnen worden op de bouw. Het is mooi om te ervaren hoe flexibel er dan gehandeld wordt. Ard: Terwijl we een hele strakke planning hadden. Dan is het absoluut een voordeel dat je elkaar zo goed kent en erop gericht bent om samen slimme dingen te bedenken. Welzijn medewerkers Het eindresultaat is iets waar Ard, Mijke en Martijn alle drie trots op zijn. Ard: Het is een mooi pand geworden, met een hoogwaardige afwerking; best luxe voor een bedrijfspand. Mijke: Er is echt oog voor het welzijn van de medewerkers. Mijn ontwerp voor de keuken en kantine bijvoorbeeld, betekende een aardige investering. Maar voor Ton Kok van Brocacef was het helder: als je iets moois maakt voor je personeel, dan krijg je dat terug. Het zorgt voor loyaliteit, waardering. Dat vind ik een mooie houding. Martijn: Het is altijd leuk om voor een eindgebruiker te werken, we hebben hier echt iets voor een bedrijf gemaakt. Met een leuk team, en voor een leuke klant. In alle opzichten een geslaagd project. Een van onze leukste projecten Interieur bedrijfspand Brocacef 20 21

12 Kengetallen Omzet (x e 1 miljoen) Som der bedrijfsopbrengsten 105,7 107,2 114,8 110,0 102,9 Resultaat (x e 1000) Resultaat voor belasting (incl. resultaat deelnemingen voor belasting) Resultaat na belasting Resultaat in percentage van de omzet Resultaat voor belasting 0,5 % -1,5 % 0,9 % 1,9 % 1,9 % (incl. resultaat deelnemingen voor belasting) Balansverhoudingen Current ratio 1,6 1,4 1,6 1,6 1,6 Solvabiliteit 41,9 % 38,8 % 40,8 % 41,4 % 40,6 % Rendement eigen vermogen (na belastingen) 2,5 % -8,1 % 4,8 % 10,1 % 10,2 % Personeel Aantal personeelsleden per 31/ Aantal personeelsleden in FTE s per 31/ Ziekteverzuim 3,1 % 3,0 % 3,7 % 3,9 % 4,1 % Personeelsverloop 5,6 % 11,8 % 5,8 % 8,6 % 6,8 % Productiviteit (x e 1000) Omzet per gem. aantal FTE

13 Personalia Bestuur van de organisatie Raad van Commissarissen Ing. P.J. (Peter) Lammertink (1954), voorzitter Directeur Heembouw Holding Nederlandse nationaliteit Benoemd tot lid van de Holdingdirectie in Werkzaam bij Heembouw Groep sinds Heeft het algemeen beleid, marketing, sales, projectmanagement, projectontwikkeling en Habeon Architecten als specifieke aandachtspunten. Belangrijkste nevenfunctie: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro R.P.M. (Roland) van Oostrom RC (1972) Financieel directeur Heembouw Holding Nederlandse nationaliteit Benoemd tot lid van de Holdingdirectie in Werkzaam bij Heembouw Groep sinds Heeft finance & control, personeel & organisatie, legal, Lean en ICT als specifieke aandachtspunten. Belangrijkste nevenfunctie: Bestuurder Stichting Administratiekantoor Mahegro R. (Ruud) van Berkel (1942), voorzitter Nederlandse nationaliteit Benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen van Heembouw Holding in 1998, na beëindiging van zijn loopbaan als directeur Heembouw Holding ( ). Belangrijkste nevenfuncties: Directeur Heembouw Beheer B.V. Directeur Habejo Holding B.V. en dochterondernemingen Directeur Hestaro B.V. Drs. J.G. (Jaap) Blokhuis (1958) Nederlandse nationaliteit CEO/Chairman bij Multi Corporation. Benoemd tot lid van de Raad van Commissarisen van Heembouw Holding in Drs. H.W. (Henk) Breukink (1950) Nederlandse nationaliteit Benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen van Heembouw Holding in Belangrijkste nevenfuncties: Lid Raad van Commissarissen ING Group Voorzitter Raad van Commissarissen Nieuwe Steen Investments Lid Raad van Commissarissen Brink Groep B.V. Voorzitter raad van Toezicht Hogeschool Inholland Executive Coach Staand v.l.n.r.: Gerrit Witzel, Ruud van Berkel, Henk Breukink Zittend: Marlon Huysmans (links) en Jaap Blokhuis Roland van Oostrom (links) en Peter Lammertink Ir. G.A. (Gerrit) Witzel (1951) Nederlandse nationaliteit Benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen van Heembouw Holding in Belangrijkste nevenfuncties: Voorzitter Raad van Toezicht St. Anna Zorggroep Geldrop Voorzitter Raad van Commissarissen G. Wijma & Zn NV Kampen Voormalig voorzitter Raad van Bestuur Heijmans NV Ir. M.A.P. (Marlon) Huysmans (1976) Nederlandse nationaliteit Bestuurder SoBuildings BV, Management Consultant MH Projects. Benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen van Heembouw Holding in Belangrijkste nevenfuncties: Lid Raad van Commissarissen WonenBreburg Lid Raad van Commissarissen Woonwenz Lid Raad van Advies Deerns Nederland 24 25

14 Bericht van de Raad van Commissarissen over 2014 Preadvies aan de Algemene vergadering van Aandeelhouders. (AvA) Hierbij bieden wij u het jaarverslag 2014 van Heembouw Holding B.V. aan. De jaarrekening is opgesteld door de Directie, gecontroleerd door Ernst & Young Accountants LLP en door hen voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring. De Raad van Commissarissen (RvC) adviseert de aandeelhouders de jaarrekening vast te stellen conform de huidige opstelling en adviseert tevens het dividendvoorstel over te nemen. Tot slot adviseren wij de AvA om decharge te verlenen aan de Directie voor het gevoerde beleid en aan de RvC voor het gehouden toezicht gedurende het boekjaar Verslag over 2014 In 2014 is het herstel van de bouw ingezet met een bescheiden productiegroei van 1%. De utiliteitsbouw en gww-sectoren lieten weer groei zien, de nieuwbouwproductie van woningen liet echter ook in 2014 nog een daling zien. We zien dat Heembouw, met haar keuze voor een nieuwe organisatiestructuur, volledig ingericht op de verschillende klantgroepen, de juiste koers heeft gekozen. De organisatie en haar medewerkers zijn volledig gefocust op het volledig en naar tevredenheid invullen van de klantvraag. Dat Heembouw daarbij als eerste in de bouwbranche haar klanttevredenheid en NPS (net promoter score) transparant deelt met de markt, onderstreept deze klantbewuste instelling. We hebben veel waardering voor het feit dat dit jaar met zwarte cijfers is afgerond. De vooruitzichten voor de bouw zijn voor dit en komend jaar wat gunstiger. Heembouw heeft laten zien ook in moeilijke omstandigheden goed te kunnen presteren, continu gericht op het optimaal invullen van de klantwens. Als RvC zien wij de toekomst daarom met vertrouwen tegemoet. Naast de reguliere onderwerpen die op de agenda van een RvC horen te staan, zoals de kwartaalcijfers, financieel jaarverslag, accountantsverslag, management letter en budget, kwamen de volgende specifieke punten op de agenda: Verdere invulling van de nieuwe organisatiestructuur, met focus op klantgroepen en rol van Heembouw Ontwikkeling en Habeon Architecten daarbinnen, de resultaten van het medewerkersonderzoek, de commerciële aanpak van Heembouw, beloningsbeleid, pensioenen en, met enige regelmaat, de grotere projecten zoals bijvoorbeeld De Oevers en Wonen boven de Hoven. De RvC, die geen subcommissies kent, bestond voor het jaar 2014 uit de heren Ruud van Berkel (voorzitter), Henk Breukink, Jaap Blokhuis en Erik-Jan Bulstra (tot 6 februari 2014). De samenstelling van de RvC is daarna op enkele plaatsen gewijzigd. Met ingang van 1 januari 2015 is de RvC uitgebreid met de komst van mevrouw Marlon Huysmans en de heer Gerrit Witzel. De heer Henk Breukink zal met ingang van 18 maart 2015 afscheid nemen als commissaris bij Heembouw. Henk Breukink was 7 jaar actief als commissaris bij Heembouw. De RvC is hem zeer erkentelijk voor zijn inzet en betrokkenheid bij Heembouw. De RvC vergaderde in 2014 in totaal zes keer formeel, waarvan eenmaal in de (gedeeltelijke) aanwezigheid van EY, de externe accountant. Daarnaast was er meerdere keren informeel overleg. De heer Jaap Blokhuis was namens de RvC aanwezig bij de presentatie van de jaarcijfers aan de OR. Op 4 november 2014 heeft de RvC het terugtreden van de heer Erwin van Berkel als directeur van Heembouw Holding bekend gemaakt. Er is steeds meer gebleken dat er een onoverbrugbaar verschil van inzicht was ontstaan. Om deze reden heeft de heer Van Berkel besloten zijn carrière buiten Heembouw voort te zetten. De algemene leiding van Heembouw blijft in handen van de heer Peter Lammertink, die samen met Roland van Oostrom het bestuur van de organisatie vormt. We danken de leiding en de medewerkers voor hun professionaliteit en inzet. Het was geen gemakkelijk jaar, maar de passie voor de klant èn Heembouw hebben tot een positief resultaat geleid. Roelofarendsveen, 12 maart 2015 Ruud van Berkel, voorzitter Jaap Blokhuis Henk Breukink Marlon Huysmans Gerrit Witzel 26 27

15 Kantoren Wytze Boonsma en Theo Dikkes, Dunea Duin & Water Kantoren Goed om anderen te laten zien hoe hier een bestaand pand is gerevitaliseerd, 28 29

16 Kantoren Duurzame renovatie Bestaande bouw optimaal getransformeerd Heembouw heeft het hoofdkantoor van Dunea in Zoetermeer gerenoveerd, een project dat in meerdere opzichten duurzaam is. Niet in de laatste plaats omdat hier van twee verouderde panden een inspirerende nieuwe werkomgeving is gemaakt. Verdere wapenfeiten renovatie Dunea Transformatie van energielabel G naar A 40 à 50% daling van het energieverbruik Door centralisatie en invoering Het Nieuwe Werken reductie van 316 werkplekken en m 2 Flexfactor van 0,75 per 1 FTE 50% minder koffie automaten 50% minder printers 1,2 kilometer kastruimte opgeschoond 3e prijs in de strijd om Award duurzame architectuur 2014 Rapportcijfer voor Heembouw in klanttevredenheidsonderzoek Opdrachtgever: Syntrus Achmea Real Estate & Finance Gebouweigenaar: Pensioenfonds Vervoer Gebruiker en huurder: Dunea Duin & Water Herontwikkelaar: Local Architecten: Nina Graziosi (exterieur) en OIII (interieur) 30 31

17 Kantoren Programmanager huisvesting Wytze Boonsma en manager services Theo Dikkes van Dunea Deze revitalisatie is een voorbeeld voor andere organisaties Wytze Boonsma (links), programmamanager huisvesting en Theo Dikkes, manager services Klimaat en akoestiek, bepalend voor de beleving, zijn hier prima in orde Sinds januari 2014 is Zoetermeer een mooi kantoorpand rijker; het hoofdkantoor van Dunea Duin & Water onderging een ingrijpende verduurzaming en renovatie. Heembouw was verantwoordelijk voor de complexe transformatie van twee bestaande, aan elkaar grenzende kantoorpanden tot één modern, hedendaags en duurzaam pand. Dunea wilde haar medewerkers, die eerder verspreid over drie locaties werkten, samenbrengen en overgaan op Het Nieuwe Werken. Uit de verschillende opties die er waren, kwam het plan om het bestaande kantoor van Dunea samen te voegen met het ernaast gelegen leegstaande pand, als het beste naar voren. Programmamanager huisvesting Wytze Boonsma en afdelingsmanager services Theo Dikkes waren namens Dunea intensief bij dit project betrokken. Theo Dikkes is nu verantwoordelijk voor het beheer van het pand, en was vooral in de voorbereiding tot de renovatie namens Dunea actief. Onze organisatie zat verspreid over drie locaties, huurcontracten liepen af, en we hebben onszelf de vraag gesteld: wat gaan we doen? Dit was een mooie aanleiding om de zaken goed aan te pakken. We hebben een PvE opgesteld en in 2009 zijn we gestart met onze zoektocht naar potentieel geschikte panden in ons verzorgingsgebied. De mogelijkheid om hier ons bestaande kantoor te upgraden en te renoveren sprak ons erg aan. Geen dogma s Wytze Boonsma: In ons visiedocument Koers 2015 hebben we onder andere vastgelegd dat we willen werken aan doelmatigheid en meer samen werken. Een meer efficiënte kantoorhuisvesting is hieruit voortgekomen. Verspreid over drie locaties is natuurlijk niet doelmatig en daarbij hadden we de wens over te gaan op Het Nieuwe Werken. Dat hebben we hier gerealiseerd. Visitekaartje voor Heembouw Tijdens de renovatie moesten de medewerkers die al in een deel van het huidige pand werkten, tijdelijk verhuizen. Theo: Dat was een mooi natuurlijk moment om alvast op te ruimen, spullen te schonen en te wennen aan de nieuwe situatie zoals we die nu hier hebben, zonder vaste werkplek en met een meter kastruimte. Het Nieuwe Werken is zonder problemen geïmplementeerd. Wytze: Het is belangrijk om de medewerkers erbij te betrekken. Ga uit van hoofdlijnen en een aantal spelregels (clean desk, bureau s die langer dan 1,5 uur niet gebruikt worden, leeg achter laten, zoek een andere plek als je met veel collega s in gesprek bent), maar laat het aan de medewerkers zelf over hier structuur aan te geven. Geen dogma s. De tevredenheidsmeting onder de medewerkers geeft vooral positieve reacties. Theo: We zijn uitgegaan van een bezettingsgraad van 75%, dat komt dik uit. Mensen roemen de laagdrempeligheid; werken in een open ruimte maakt het makkelijker elkaar aan te spreken. Het ontmoeten en verbinden gaat als vanzelf. Ook ICT, een belangrijk hulpmiddel bij deze manier van werken, maakt stappen. Daar worden mensen blij van. Positieve reacties medewerkers Een belangrijke eis bij de renovatie was de verduurzaming van het pand. Wytze: Ons pand hier was behoorlijk lek; we zijn van een G naar een A-label gegaan. Dit komt onder andere door een heel goede isolatie; verder hebben we veel LED-verlichting, bewegingssensoren voor het licht, betere armaturen. We hebben veel aandacht besteed aan het klimaat en de akoestiek, twee aspecten die erg bepalend zijn voor de beleving. Dat is prima in orde hier, merken we aan de resultaten van de tevredenheidsmeting. De renovatie heeft uiteindelijk opgeleverd wat Dunea voor ogen had. Wietze: We zijn zo een goede werkgever en een mooi voorbeeld voor andere bedrijven. We krijgen veel collega waterbedrijven op bezoek, de ondernemersvereniging is komen kijken. Het is voor een organisatie als Dunea, waarvoor duurzaamheid erg belangrijk is en die draait op geld van anderen, heel goed om te laten zien hoe we hier een bestaand pand hebben gerevitaliseerd. We hebben geen pand toegevoegd aan de leegstand, maar in plaats daarvan dit hele plein een boost gegeven. Ook voor Heembouw is dit een visitekaartje. Door het casco en de inbouw tegelijkertijd door een partij (Heembouw) uit te laten voeren, is het hier zo goed gegaan. Daar heeft ook de Lean-werkwijze een belangrijke rol in gespeeld. Al na een paar maanden wist Heembouw het weekend van oplevering vast te stellen; die datum (7 maanden later) is nooit gaan schuiven. Zo konden we de verhuizing optimaal plannen en afstemmen met alle andere partijen

18 Kantoren Eric Wezenberg, Zenber interieur architectuur Weten wat er gebeurt in een kantoor, wie er werken en wat de cultuur is Een kantoor moet een plek zijn waar mensen hun werk goed kunnen doen. Het moet een gevoel van thuis geven. Voor Eric Wezenberg, eigenaar van Zenber interieur architectuur, staat de eindgebruiker centraal in zijn interieurontwerpen. Ik ben blij dat het besef dat het om de eindgebruiker gaat nu eindelijk breed gedragen wordt. In de hoogtij-dagen voor de crisis werden kantoren ontwikkeld zonder dat de eindgebruiker bekend was, en dus ook zonder te weten hoe het ging functioneren. Ik ben blij dat dat nu veranderd is. Eric Wezenberg is verantwoordelijk voor het interieurontwerp voor het kantoor van Dunea. Dat was een project met een hele lange aanloopperiode. Eerst was er sprake van nieuwbouw, en werd ik door de aannemer die dat zou gaan uitvoeren gevraagd mijn visie te geven op Het Nieuwe Werken voor Dunea. Toen het bestaande bouw werd, ben ik opnieuw uitgenodigd. Om een goed concept neer te leggen, is het belangrijk in gesprek te gaan met de toekomstige gebruikers. Ik heb veel mensen gesproken binnen Dunea, gevraagd hoe ziet je werkproces eruit, wat is belangrijk, wat wil je ons meegeven, waar maak je je zorgen over?. Dat kost veel tijd maar het zorgt er wel voor dat er een ontwerp is gekomen dat goed aansluit bij de behoeften van de gebruikers. Ik ga tijdens zo n proces ook het liefst een dagje ter plekke werken, tussen de mensen in. Dan krijg je goed mee wat de cultuur is, hoe de bewegingen zijn in een kantoor. Onmisbare input voor het ontwerp. Een kantoor moet een gevoel van thuis geven De ambities van een organisatie komen terug in ontwerp Het hedendaagse kantoor weerspiegelt de identiteit van de organisatie. Eric: Vroeger had je het cellenkantoor, een kamer met een bureau, fotolijstje erop en klaar. Nu gaat het erom een kantoor te creëren dat aansluit op de werkprocessen van nu. Organisaties zijn zich meer bewust hoe belangrijk een prettige werkomgeving is. En wat mij betreft gaat het verder. Ik geloof dat de omgeving sturend kan zijn in het gedrag. Bij Dunea komt het concept van duin en water nadrukkelijk terug. Dat was de kapstok, iedereen herkent dit. Duin staat voor geborgenheid, rust; water voor verbinden, dynamiek, ontmoeten. Dat komt terug in het kleurgebruik, de graphics die gebruikt zijn. Dat bij Dunea Het Nieuwe Werken vertrekpunt was, maakt de aanpak van Eric niet wezenlijk anders. Het gaat erom een ontwerp te maken dat bij de organisatie past. Het is geen kwestie van one size fits all, je moet doorvragen en helder krijgen waar het om gaat. Ik zit graag bij een directie of Raad van Commissarissen aan tafel om te horen wat de ambities zijn voor de organisatie. Het is belangrijk te weten wat er in het interieur gaat gebeuren. Zet een organisatie bijvoorbeeld in op samenwerken of meer efficiency, dan is dat inspiratie voor het ontwerp. Daarnaast moet je ook vakinhoudelijk je vak verstaan; weten wat verlichting doet, hoe de akoestiek het beste ondersteunend kan zijn aan de werkomgeving. Het gaat erom een sterk concept te ontwikkelen dat iedereen in de organisatie begrijpt. Een prettige werkomgeving, die mensen stimuleert en waar het comfortabel is. Om een goed concept neer te leggen, is het belangrijk in gesprek te gaan met de toekomstige gebruikers Eric Wezenberg, Zenber interieur architectuur 34 35

19 Naam werknemer: Our People Menselijk kapitaal Ons menselijk kapitaal is één van onze belangrijkste succesfactoren. Het is belangrijk zorgvuldig met ons menselijk kapitaal om te gaan. Met onze medewerkers behalen we onze resultaten en successen. In 2014 hebben we op verschillende manieren extra tijd en aandacht gegeven aan onze medewerkers, gericht op hun welzijn, ontwikkeling en werkplezier bij onze mooie organisatie. Opleidingsdagen ,1 2,7 2 2,2 2,0 2,1 2,0 2,3 1 1,5 1,3 1,3 1,2 1,5 1,3 1,5 0, Gemiddelde opleidingsdagen per medewerker Heembouw Groep Opleidingskalender Introductie- en Cultuurworkshop Cultuurtraining Heembouw / Lean Game Lean Introductie- Leanworkshop Wekelijkse werkbespreking Inkoop Inkoop en Onderhandelen UAV contracten Juridisch WKA (Wet Keten Aansprakelijkheid) Coaching voor Coaches basis Vaardigheden Time Management IBIS TRAD gevorderen Navision uitvoerders Automatisering Navision projecten gevorderen Navision managers LinkedIn workshop Communicatie Twitter workshop Bouwbesluit basis Fysieke belasting Steigerbouw Veilig werken met de heftruck Bouwgerelateerd Veilig werken met de hoogwerker Veilig werken met de verreiker Voorkomen van bouwfouten / tekening lezen Leermeester BHV EHBO Veiligheid VCA VOL VCA Bouw UTA-U UTA Doelstelling Bouw Doelstelling UTA/UTA-U Opleidingen Ontwikkeling van medewerkers, zowel op het gebied van kennis als van vaardigheden, blijft in alle tijden van belang. Door de economie stond het aantal opleidingen onder druk, maar waar noodzakelijk (zoals BHV en VCA-trainingen) én waar mogelijk organiseerden wij opleidingen. Dit resulteerde in 2014 in een mooie stijging aan opleidingsdagen. Dit is toe te schrijven aan een toename van interne workshops, waaronder Solibri en Social Media, en de introductie van Stofvrij Werken onder het bouwplaats personeel, waarvoor een aantal kennisbijeenkomsten is georganiseerd. Onze medewerkers hebben klant en kwaliteit hoog in het vaandel staan HR strategie Vanaf 1 januari 2014 is de ingezette structuurwijziging een feit en werken we vanuit een klantgroepstructuur waarbij de eindgebruiker leidend is. Deze structuurwijziging leidde voor een aantal medewerkers tot verschuivingen van werklocatie, met als gevolg dat teamsamenstellingen wijzigden en ook relaties leidinggevende-medewerker veranderden. Ons doel was dat medewerkers zo spoedig mogelijk hun plek weer zouden hervinden in de veranderde organisatie. Hiervoor hebben wij een aantal zaken ingezet. Succesvol samenwerken Op basis van de theorie van Fry en Bouwen hebben wij het model succesvol samenwerken geïntroduceerd. Dit model is in klantgroepen, in teams en bij het opstarten van projectteams interactief besproken. Door toepassing van het model werd er door medewerkers gericht aandacht gegeven aan de gezamenlijke doelstelling, rolverdeling en werkafspraken. Dit leidde tot levendige gesprekken, waardoor er ruimte ontstond voor goede onderlinge verhoudingen in de nieuw samengestelde teams. Goede onderlinge relaties Groepslifo s Om elkaar beter te leren kennen en bewust te zijn van Hoe is de synergie? elkaars kwaliteiten en valkuilen zijn per organisatieonderdeel Wanneer 1 tot en met 3 zijn ingevuld, komt 4 vaak vanzelf. groepslifo s gehouden. Lifo is een gedragsstijlenonderzoek en geeft de voorkeur voor gedrag weer in vier gedragsstijlen, verdeeld in gunstige en ongunstige omstandigheden. De groepslifo s waren, door de kwetsbare opstelling van onze medewerkers en het ludieke interactieve gedeelte, waarin het gedrag vaak in de praktijk zichtbaar werd, één voor één mooie en zinvolle bijeenkomsten. Kop koffie gesprekken De jaarlijkse functioneringsronde werd vervangen door de zogenoemde kop koffiegesprekken. Dit omvatte twee tot drie gesprekken in de eerste 9 maanden van het jaar, om met name aandacht te geven aan de medewerker, te weten wat er bij de medewerker leeft en wat de verwachtingen zijn. Deze herhaaldelijke persoonlijke aandacht werd zeer gewaardeerd en heeft voor een groot deel bijgedragen aan het door medewerkers hervinden van hun plek. Medewerkersonderzoek Begin 2014 vond ons medewerkersonderzoek weer plaats. Een goed moment om te toetsen hoe onze medewerkers Heembouw beoordelen. Ondanks de lastige jaren in de bouw behaalden wij een goed cijfer voor de algemene tevredenheid, namelijk een 7,7. Dit leverde ons een mooie 22e plaats op in het overzicht van de Beste Werkgevers Het is mooi om te constateren dat wij zeer betrokken medewerkers hebben, die de klant en kwaliteit hoog in het vaandel hebben staan en die trots zijn op onze organisatie en de samenwerking onderling prettig vinden. Als aandachtspunt voor de organisatie werden werkdruk en ontwikkelingsmogelijkheden genoemd. Elk organisatieonderdeel heeft naar aanleiding van de uitslagen van het onderzoek, groepsbijeenkomsten georganiseerd. Hierin is men de dialoog aangegaan over de resultaten per onderdeel. Ons menselijk kapitaal in de toekomst Om de aanhoudende en bewuste aandacht die wij voor onze medewerkers in 2014 hebben getoond voort te zetten, zijn eind 2014 twaalf HR thema s vastgesteld en is hierin gezamenlijk prioritering aangebracht. Het eerste halfjaar van 2015 zullen wij deze twaalf thema s gezamenlijk uitwerken en uiteindelijk vormgeven in een HR-marsroute, waarin beschreven wordt op welke wijze wij de komende drie jaar volop aandacht gaan besteden aan de verdere ontwikkeling van ons menselijk kapitaal. Daarnaast wordt 2015 een jaar met extra aandacht voor cultuur. Helder doel Bekende rolverdeling Duidelijke werkwijze model: Succesvol samenwerken Wat willen we bereiken? Wie doet wat? Hoe pakken we het aan? 36 37

20 Het Nieuwe Werken Hélène du Croix, Openbaar Ministerie Rotterdam en Gerry Hofkamp, eigenaar Veranderen met Ruimte Een nieuwe, moderne werkomgeving leidt niet vanzelf tot Het Nieuwe Werken! Cultuurverandering Hélene: De verbouwing en nieuwe werkwijze passen in de toekomstvisie van het OM. Dit is een natuurlijke stap op weg naar een cultuurverandering, waarbij nog meer gestuurd wordt op resultaten in plaats van scherp gezegd op aanwezigheid. Gerry: Veranderingen in de werkomgeving maken organisatieveranderingen tastbaar. De veranderingen die het Nieuwe Werken met zich meebrengt, vragen om een ander gedrag. Medewerkers krijgen meer ruimte om hun werk te doen op een wijze die past Dat geldt zowel voor het werk als voor het functioneren van de werkomgeving. Deze gedragsveranderingen gaan meestal niet vanzelf; we zien in de praktijk nog regelmatig dat er oud gewerkt wordt in een nieuwe werkomgeving. Soms kan dat en tijdje goed gaan, maar op lange termijn gaat dat altijd schuren. Meestal uit zich dat in klachten over geluidsoverlast, werkplekken etc. De overgang naar Het Nieuwe Werken is een leerproces en vraagt een actieve betrokkenheid van medewerkers maar als management moet je zo n proces niet teveel willen dicht-timmeren. Dit type veranderingen vergt tijd om het echt eigen te maken. Als professional word je hier blij van Van regels naar afspraken bij hun leven. Maar dat betekent tegelijkertijd en management. Daar zijn wel wat Bij het OM gingen de renovatie en een grotere eigen verantwoordelijkheid. spelregels en ondersteuning bij nodig, implementatie van Het Nieuwe Werken hand in hand. Nu iedereen in de nieuwe Werken waar, wanneer en hoe je dat wilt, dat is in het kort Het Nieuwe Werken (HNW). Het moderne kantoor bestaat niet langer uit vaste standaard, uniforme kamertjes, maar biedt werknemers de mogelijkheid te kiezen uit meerdere soorten werkplekken, afgestemd op de aard van hun werkzaamheden. situatie werkzaam is, houden Hélène en Gerry maatwerksessies per afdeling om te horen hoe dit bevalt en welke aandachtspunten er zijn. Gerry: Deze sessies maken deel uit van het streven Samen met interieurarchitectenbureau We zaten verspreid over drie (huur) om het eigenaarschap te versterken. Concern en het bureau Veranderen met panden, concentratie van de Daarin passen geen regels van buitenaf, Ruimte, heeft Heembouw in 2014 de medewerkers in dit gebouw scheelt in maar afspraken die ervoor zorgen dat herhuisvestingswerkzaamheden voor de kosten. Daarnaast wil het OM een medewerkers met elkaar in gesprek het Openbaar Ministerie (OM) Rotterdam open en transparante organisatie zijn. gaan wanneer er dingen mis gaan. uitgevoerd. Vanwege de vernieuwde We werken voor de maatschappij, er is Samenvattend kan je zeggen dat de indeling van de landelijke gerechtelijke veel samenwerking met ketenpartners kwaliteit en effectiviteit van een organisatie zijn meerdere onderdelen zoals politie, gemeenten, reclassering, werkomgeving niet alleen wordt bepaald samengevoegd in een gebouw raad voor de kinderbescherming. door fysieke aspecten; minstens in Rotterdam. Hier is een nieuwe Daardoor is er veel contact en even belangrijk is de wijze waarop de hedendaagse kantooromgeving gecreëerd. overleg met externe partijen. werkomgeving wordt gebruikt. Gekozen is voor een kantoorconcept met Het Nieuwe Werken faciliteert deze Hélène: De meeste medewerkers zijn een flexfactor van 0,7, wat betekent dat er samenwerking en maakt het mogelijk positief over de nieuwe situatie, maar voor elke 10 medewerkers 7 werkplekken om overal toegang te hebben tot het is nog wel wennen. Er worden naar beschikbaar zijn. Zo worden in alle OM- informatiebronnen en daardoor aanleiding van de maatwerksessies nog vestigingen in het land de principes van plaats- en tijdonafhankelijk te werken. een aantal verbeteringen doorgevoerd, het nieuwe werken gefaseerd in praktijk om de medewerkers zo goed mogelijk te gebracht. Een hele operatie voor het OM, Het bedrijfsproces van het OM faciliteren. In de aanloop naar de volledige waar medewerkers met veel papieren omvat veel papier. Deze papierstroom digitalisering van de werkprocessen wordt dossiers en ordners werken. Beleidsofficier is een belangrijk obstakel, en dus er gewerkt aan aanvullende oplossingen van Justitie Hélène du Croix van het aandachtspunt, in de transitie naar voor het omgaan met en opslaan van arrondissementsparket Rotterdam was als Het Nieuwe Werken. Digitalisering van fysieke dossiers. Als straks de digitalisering implementatiemanager voor Het Nieuwe de fysieke strafdossiers en het gehele van de dossiers afgerond is, breekt er Werken samen met Gerry Hofkamp, adviseur voor Het Nieuwe Werken, zeer actief betrokken bij deze transitie. Nieuwe werkomgeving draagt bij aan organisatieverandering Ons kantoor was hard toe aan werkproces is een tijdrovend proces, dat nog niet is afgerond. Hélène: Rotterdam is een pilot arrondissement voor het digitale dossier. Gezien de aard van het werk van het OM, vereist dit een grote mate van zorgvuldigheid. Met name de grote onderzoekszaken, waar nu Het nieuwe werken is een leerproces weer een nieuwe fase aan. Dit is een doorlopend proces, er is geen eindpunt. Hélène zelf is enthousiast over de veranderingen: Het is leuk naar een andere werkomgeving te gaan. Je komt in contact met andere collega s en de onderlinge vernieuwing, vertelt Hélène du Croix. meters kast voor nodig zijn, zijn nog communicatie versoepelt. Plaats- en Lange gangen, met aan weerszijden niet digitaal. Dit gaat in de toekomst wél tijdonafhankelijk werken geeft je de deuren met kamertjes erachter, de gebeuren, maar vooralsnog werken we verantwoordelijkheid je eigen werk zelf in te werkomgeving leek op een ziekenhuis. in die zaken nog met fysieke dossiers. vullen. Als professional word je daar blij van. Hèlène du Croix (links) en Gerry Hofkamp 38 39