TETRA Vergadering Gebruikersgroep II. Project 80108: Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel
|
|
- Damian Driessen
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 TETRA Vergadering Gebruikersgroep II Project 80108: Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel Project 80166: Bio-ethanol uit lignocellulose grondstoffen beschikbaar in Vlaanderen, 15 u KaHo Sint-Lieven Technologiecampus Gent Gebouw L, lokaal 226
2 Agenda 1 Verwelkoming 2 Voorstelling resultaten 2.1 KaHoSL Optimalisatie van de voorbehandeling : STRO HOOI POPULIER Optimalisatie van de cellulose-afbraak 2.2 Hogeschool Gent Inventarisatie en karakterisatie Samenstelling van de gebruikte commerciële enzymen Optimalisatie van de voorbehandeling : VLAS PAPIER - MISCANTHUS 2.3 De Nayer Isolatiemethodiek thermofielen Methodiek inhibitorscreening 3 Toekomstige werkzaamheden 3.1 De Nayer 3.2 Hogeschool Gent 3.3 KU Leuven 4 Varia 5 Receptie
3 Prof. dr. ir. A. Verplaetse verwelkomt de talrijke leden van de gebruikersgroep en herhaalt kort de opzet en de doelstellingen van beide projecten. Na deze toelichting wordt de agenda van de vergadering overlopen. Vervolgens worden door de verschillende kennisinstellingen de uitgevoerde en toekomstige werkzaamheden voorgesteld. Daarbij komen achtereenvolgens het Laboratorium voor Enzym-, Fermentatie-, en Brouwerijtechnologie (KaHoSL), de onderzoeksgroep Biochemie & Brouwerij van het Departement Toegepaste Ingenieurswetenschappen (Hogeschool Gent) en de Onderzoeksgroep voor Microbiële Procesecologie & -beheersing (De Nayer Instituut) aan het woord. Aangezien de uit te voeren werkzaamheden van het Laboratorium voor Moleculaire Microbiologie en Biotechnologie (K.U. Leuven) slechts in het tweede werkjaar gepland zijn, komen zij momenteel nog niet aan bod. Wat betreft de opvolging van IWT-Tetra worden door KaHoSL de werkpakketten 2 en 3 respectievelijk Optimalisatie van de voorbehandeling van lignocellulosebronnen en Optimalisatie van de cellulose-afbraak uitvoerig besproken. Zie ook bijgevoegd document Tetra KaHoSL.pdf. Inzake werkpakket 2 werd de voorbije periode vooral gewerkt rond de voorbehandeling van de basisgrondstoffen stro, hooi en populier. Hierbij werd getracht te werken bij zo laag mogelijke temperaturen en concentraties om het energieverbruik en de vorming van inhibitoren zoveel mogelijk te beperken. In eerste instantie wordt het ontwikkelde modelsysteem waarmee de verschillende grondstoffen op labo-schaal gescreend zullen worden toegelicht. Na de behandeling van de grondstof met zuur of base bij een bepaalde temperatuur en tijd wordt het geheel gefiltreerd en gewassen. Op het aangelengde filtraat worden steeds het aantal vrijgestelde reducerende suikers, de suikersamenstelling en de mogelijke vorming van inhibitoren bepaald. Voor deze laatste wordt enerzijds via een HPLC-analyse nagegaan hoeveel azijnzuur, HMF en furfural aanwezig is in het filtraat en anderzijds wordt ook aan de hand van een fermentatie de mogelijke ethanolvorming door S. cerevisiae opgevolgd. Na bepaling van de hoeveelheid residu wordt aan de hand van een enzymatische hydrolyse het effect van de voorbehandeling beoordeeld. Na inwerking van een gestandaardiseerde hoeveelheid cellulase en β-glucosidase bij 50 C gedurende 68u wordt het gehee l afgefiltreerd. Op het filtraat na enzymatische hydrolyse wordt de vrijgestelde hoeveelheid reducerende suikers en de suikersamenstelling bepaald. Daarnaast wordt ook de opgeloste hoeveelheid droge stof berekend. Vervolgens worden de voorlopige resultaten van de voorbehandeling van stro en hooi voorgesteld. Zowel stro als hooi werden voorbehandeld met NaOH of H 2 SO 4. Daarbij werd telkens door middel van bovenstaand modelsysteem de invloed nagegaan van de gebruikte temperatuur (25 C, 60 C, 100 C) concentratie (0,1N- 0,4N) en tijd op de hoeveelheid droge stof die in oplossing gaat, het aantal reducerende suikers en de suikersamenstelling en dit zowel na chemische voorbehandeling als na enzymatische hydrolyse. Wat het gebruik van H 2 SO 4 betreft, kan zowel voor stro als hooi gesteld worden dat het verhogen van de temperatuur van 60 tot 100 C een du idelijk positief effect heeft op de hoeveelheid glucose en xylose en de totale hoeveelheid reducerende suikers die in oplossing
4 gaan. Deze stijging in reducerende suikers is vooral waar te nemen na de chemische voorbehandeling. Op de enzymatische hydrolyse blijkt de temperatuursstijging weinig effect te hebben. Duidelijk is dat tijdens de chemische voorbehandeling vooral xylose vrijgesteld wordt, terwijl tijdens de enzymatische hydrolyse vooral glucose in het filtraat aangetroffen wordt. Naarmate de concentratie toeneemt is de hydrolysatiegraad iets groter. Bij gebruik van 0,4N bestaan de reducerende suikers voor 91% uit de monomeren xylose en glucose. Wanneer slechts een concentratie van 0,2N gebruikt wordt ligt het totaal aantal reducerende suikers iets lager en bestaan ze slechts voor 77% uit xylose en glucose. Wat het gebruik van NaOH betreft, kan gesteld worden dat naarmate de temperatuur stijgt het gehalte droge stof dat in oplossing gaat wel toeneemt maar dat het aantal reducerende suikers en de hoeveelheid glucose en xylose dat in oplossing gaat eerder nadelig beïnvloed wordt. Verder is ook op te merken dat de hoeveelheid reducerende suikers die rechtstreeks vrijgesteld wordt tijdens de voorbehandeling met NaOH quasi nihil is. NaOH heeft wel een zeer gunstig effect op de vrijstelling van monomeren tijdens de daaropvolgende enzymatische hydrolyse. De vrijgestelde hoeveelheid glucose is duidelijk hoger dan de vrijgestelde hoeveelheid xylose. Verder wordt er ook geen duidelijke stijging in reducerende suikers waargenomen naarmate de concentratie toeneemt van 0,1 tot 0,4N. Wat de verschillende grondstoffen betreft, kan besloten worden dat de resultaten voor hooi en stro vrij gelijklopend zijn in functie van het gebruikte reagens. Hooi gaat wel iets gemakkelijker in oplossing tijdens de chemische hydrolyse dan stro. Daarnaast wordt ook opgemerkt dat de chromatogrammen van de HPLC-analysen op hooi naast xylose en glucose nog een groot aantal andere, nog te identificeren pieken bevatten. Inzake werkpakket 3 Optimalisatie van de cellulose afbraak werd nagegaan wat de invloed is op de vrijgestelde hoeveelheid glucose indien de toegevoegde hoeveelheid enzym stijgt van 2 tot 16 FPU/g droog stro. Dit moet in een latere fase toelaten het gebruik van cellulase-producerende micro-organismen te evalueren ten opzichte van het gebruik van een commercieel enzym. Wat de overige werkpakketten betreft, wordt meegedeeld dat, in het kader van WP 1, de inventarisatie in uitvoering is. Een volledig overzicht kan in de komende maanden verwacht worden. Ondertussen werd ook de methodiek voor de chemische karakterisatie op punt gesteld. Verder werd ook al ruime aandacht besteed aan werkpakket 4 Optimalisatie en fermentatie van C5 en C6 suikers tot ethanol Hierbij werd een procedure op punt gesteld om de omzetting van xylose tot ethanol door Pichia stipitis op te volgen. Dit systeem zal in een latere fase als referentie dienen om de mogelijke ethanolvorming op de hydrolysaten bekomen na verschillende voorbehandelingswijzen op te volgen en de capaciteit van eigen geselecteerde micro-organismen te beoordelen. Aan de hand van tabel 1 wordt een overzicht gegeven van de reële tijdsbesteding in functie van de voorziene planning. Samengevat kan worden dat de verschillende werkpakketten die gedurende werkjaar 1 behandeld moeten worden reeds allemaal opgestart zijn. Dit moet toelaten om op korte termijn de verschillende processtappen aan elkaar te koppelen zodat steeds duidelijk kan ingeschat worden welk effect een wijziging binnen de ene processtap teweegbrengt op de daaropvolgende stadia.
5 Omschrijving werkpakketten KaHoSL (mm) De Nayer (mm) WP Jaar 1 Jaar 2 Jaar 1 Jaar 2 1 Inventarisatie en karakterisatie lignocellulose bronnen 2 Optimalisatie voorbehandeling van lignocellulose bronnen 1/5 3/5 3 Optimalisatie cellulose afbraak 1/5 1 2/3 3 4 Optimalisatie van fermentatie C5 en C6 suikers tot ethanol 2/3 5 2/3 3 5 Optimalisatie van simultane afbraak en fermentatie Uittesten op pilootschaal (10 l) 3 0,5 7 Economische haalbaarheid van de opgezette processen 2 1,5 8 Verspreiding van resultaten en innovatie aanvraag 1 1 TOTAAL Tabel 1 : Overzicht van de reële tijdsbesteding en de voorziene werkplanning voor Tetra-project De komende maanden zal voornamelijk gewerkt worden aan : - De verdere aanvulling van de inventarisatie - De chemische karakterisatie van stro, hooi, populier en industriële reststromen (groenten en fruit) - De verdere voorbehandeling van de basisgrondstoffen stro, hooi en populier Waarbij het gebruik van xylanasen, Ca(OH) 2, NH 3 bestudeerd en de aangewende temperatuur en concentraties verder geoptimaliseerd zullen worden. - De voorbehandeling van industriële reststromen (groenten en fruit) - Opstart van de cellulose-afbraak met behulp van micro-organismen (Trichoderma) Verder komen vanuit de gebruikersgroep nog een aantal vragen. Daarbij kunnen de volgende opmerkingen als belangrijkste weergegeven worden : - De voorgestelde resultaten zijn slechts voorlopige resultaten die in de toekomst nog verder verwerkt dienen te worden. Na het afronden van de analyses in het kader van de chemische karakterisatie van stro en hooi zullen de vrijgestelde hoeveelheden glucose en xylose uitgedrukt worden als een percentage van de totale hoeveelheid glucanen respectievelijk xylanen in plaats van de totale hoeveelheid stro of hooi. - Verder dient de bepaling van de suikersamenstelling nog verder geoptimaliseerd te worden. Een aantal pieken op de chromatogrammen dienen nog geïdentificeerd te worden, anderen zoals mannose en galactose dienen nog verder gescheiden te worden. Ook de hoeveelheid cellobiose dient in de toekomst zeker gekwantificeerd te worden. - De keuze van de temperatuur/tijdscombinaties 100 C/4u 60 C/4u en 25 C/20u wordt als volgt gemotiveerd : In eerste instantie werd een temperatuur van 100 C voorlopig als de maximale te gebruiken temperatuur beschouwd. Daarbij werd proefondervindelijk bepaald
6 dat het aantal reducerende suikers slechts weinig toeneemt naarmate langer dan 4u verhit wordt. Daarnaast werd nagegaan wat het verschil in opbrengst aan reducerende suikers is indien slechts verhit zou worden bij 60 C, wat een temperatuur is die bij de ontwikkeling van een thermofiel proces ook gedurende het verdere verloop van het productieproces gehandhaafd kan blijven. Het experiment bij 25 C di ent louter om na te gaan wat de opbrengst zou kunnen zijn als niet verhit wordt. Wat betreft de opvolging van IWT-Tetra worden door Hogeschool Gent volgende thema s besproken nl. Samenstelling van de gebruikte commerciële enzymen en Inventarisatie, karakterisatie en optimalisatie van de voorbehandeling voor vlas, papier en Miscanthus. Zie ook bijgevoegd document Tetra HogeschoolGent.pdf. Bij wijze van inleiding worden de verschillende werkpakketten inhoudelijk nog eens kort overlopen. Daarbij wordt vooral de nadruk gelegd op de wijze waarop de resultaten in de toekomst verwerkt en voorgesteld zullen worden. Van elke toegeleverde reststroom wordt specifieke informatie verzameld: o.a. de hoeveelheid beschikbaar materiaal, het huidige afzetkanaal, de samenstelling en de aanwezige contaminaties. Meer specifiek werd een overzicht gegeven van de lignocelluloserijke reststromen uit de vlasvezelteelt en de papierproductie. De precieze samenstelling van de reststromen werd bepaald aan de hand van de Van Soest Acid Detergent Fibre methode. Het percentage cellulose, hemicellulose en lignine in ieder staal is terug te vinden in het document Tetra HogeschoolGent.pdf. Een monosaccharide analyse na totale hydrolyse van de polysacchariden is gepland. Deze samenstelling is belangrijk om de substraatsconcentratie te bepalen en het theoretische % conversie te kunnen berekenen. Van het industrieel enzymmengsel Accellerase 1000 (Genencor) werden enkele activiteiten bepaald. Het toegeleverde staal bevat 36,7 FPU/ml, 1667,5 CMC U/ml, 485 cellobiase eenheden/ml en 532,3 pnp U/ml. Deze activiteiten zullen dienen als referentie wanneer andere enzymmengsels gebruikt worden (commerciële en geïsoleerde enzymen uit project 80166). Gedurende de 4 maand dat het project reeds loopt, werd geen daling in activiteit vastgesteld. De enzymen worden bewaard bij 4 C en d e formulering is stabiel. Om de cellulosefractie maximaal toegankelijk te maken voor enzymatische hydrolyse, zal voor elke biomassa een keuze gemaakt worden uit 4 voorbehandelingen (1) solventextractie (2) verdund zuur (3) alkali en (4) stoomexplosie. De efficiëntie van de voorbehandeling wordt geëvalueerd aan de hand van (a) het % cellulose conversie (% glucose gevormd per g cellulose aanwezig) na enzymatische hydrolyse van het vast residu (b) een massabalans (vast residu en opgelost suiker (vnl. glucose en xylose in oplossing) en (c) een analyse van de samenstelling van het voorbehandelde materiaal. De hoeveelheid glucose die gevormd wordt, wordt relatief uitgedrukt t.o.v de hoeveelheid cellulose aanwezig in het staal en t.o.v. de hoeveelheid cellulase gebruikt. Dit laatste wordt uitgedrukt als filterpapiereenheden (FPU) welke een maat is voor de cellulase activiteit. De relatieve berekening t.o.v. de hoeveelheid cellulase gebruikt is belangrijk daar dit -op de voorbehandeling na- de belangrijkste kost is in het bio-ethanolproductieproces. De hydrolyse experimenten worden voorgesteld aan de hand van progressiecurven en enzymdosage curven. Bij progressiecurven wordt het % cellulose conversie opgevolgd in functie van de tijd bij een welbepaalde enzymconcentratie. Hieruit kunnen drie parameters
7 gehaald worden: namelijk de specifieke conversie (SC), de gemiddelde snelheid (AR) en de initiële snelheid (IR). Deze werkwijze wordt toegelicht aan de hand van de sacharificatie van vlasklodden. Wanneer 72 FPU toegevoegd wordt (ph 5, 50 C) kan 46,1% cellulose in het staal omgezet worden tot glucose, terwijl met 18 FPU slechts 14,6% conversie bekomen wordt. Wanneer de hoeveelheid cellulase in rekening gebracht wordt, leidt dit tot een SC van 0,64 tegen 0,81 wat een meer realistisch beeld geeft aangezien de hoeveelheid glucose gevormd relatief uitgedrukt wordt t.o.v. de kostprijs van het enzym. Bij enzymdosage curven worden alle stalen geïncubeerd met een andere hoeveelheid enzym maar gedurende dezelfde tijd (72u). Deze voorstelling is ideaal om verschillende substraten of voorbehandelingen te vergelijken. Zo kan het modelsubstraat (Whatmann filterpapier) voor ongeveer 90% omgezet worden tot glucose met 70 FU. Met 20 FPU wordt reeds 80% omzetting bekomen. Met deze zelfde hoeveelheden enzym bereikt men slechts 30 resp. 46% omzetting bij niet-voorbehandelde vlasklodden. Een dergelijke voorstelling kan ook als volgt geïnterpreteerd worden: om 50% conversie naar glucose te krijgen moet het modelsubstraat (Whatmann filterpapier) behandeld worden met 5 FPU s waartegen de vlasklodden met 72 FPU s. Hier uit kan men concluderen dat niet voorbehandeld vlas ongeschikt is voor enzymatische sacharificatie. Bij wijze van inleidend experiment werden vlasklodden behandeld met Ca(OH) 2 en verdund zuur. Er werd een enzymdosage experiment uitgevoerd op de voorbehandelde klodden waaruit blijkt dat de voorbehandeling met verdund zuur een kostenbesparing met zich meebrengt van (70 FPU naar 10 FPU om 50% conversie te verkrijgen). Bij heel hoge enzymdosage (70 FPU/g cellulose) kan 70% conversie bekomen worden. Dergelijke type experimenten werden ook reeds uitgevoerd op de reststromen uit de papierverwerkende industrie en de kartonproductie. Bij het papierstof werden problemen vastgesteld die wijzen op een (bacteriële) contaminatie tijdens de sacharificatie en bij papierpulp werd slechts 10% conversie vastgesteld met 18 FPU cellulase. Deze lage conversie kan wijzen op de aanwezigheid van inhibitoren (kunststof). Dit moet verder onderzocht worden. Alle andere reststromen vereisen een voorbehandeling om efficiënt geconverteerd te kunnen worden daar voor alle stalen minder dan 10% conversie werd geconstateerd. Samenvattend kan gesteld worden dat tijdens deze eerste periode de analytische samenstellig werd bepaald van de aangeleverde reststromen. De activiteit van het industrieel enzymmengsel Accellerase 1000 (Genencor int.) werd bepaald en toegepast op de aangeleverde reststromen. Verschillende types voorbehandelingen werden reeds uitgevoerd en geëvalueerd aan de hand van hydrolyse experimenten. Met dit startmateriaal werd aangetoond welke type experimenten en parameters bepaald dienen te worden om de bekomen resultaten correct te kunnen interpreteren. Bovendien werd ook duidelijk dat er bij de verwerking van reststromen die geen voorbehandeling ondergaan ook rekening zal moeten gehouden worden met andere problemen zoals bacteriële contaminaties en/of inhibitie. Aan de hand van tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de reële tijdsbesteding in functie van de voorziene planning.
8 Omschrijving werkpaketten Partner 1 (mm) Partner 2 (mm) WP Jaar 1 Jaar 2 Jaar 1 Jaar 2 1 Inventarisatie en karakterisatie lignocellulose bronnen 2 Optimalisatie voorbehandeling van lignocellulose bronnen 1/1 2/5 3 3 Optimalisatie cellulose afbraak 1/6 3 4 Optimalisatie van fermentatie C5 en C6 suikers tot ethanol Optimalisatie van simultane afbraak en fermentatie 6 Uittesten op pilootschaal (10 l) Economische haalbaarheid van de opgezette processen Verspreiding van resultaten en innovatie aanvraag TOTAAL partner 1: Hogeschool Gent partner 2: KUL Tabel 2 : Overzicht van de reële tijdsbesteding en de voorziene werkplanning voor Tetra-project De komende maanden zal voornamelijk gewerkt worden aan : - De monosaccharide samenstelling voor en na voorbehandeling - Het gebruik van Accellerase 1500 en de accessory enzymen (hemicellulasen, xylanasen, pectinasen, beta-glucosidasen) - De voorbehandeling van de reststromen met meer absolute waarden inzake het rendement aan glucose/cellobiose en xylose. Verder komen vanuit de gebruikersgroep nog een aantal vragen. Daarbij kunnen de volgende opmerkingen als belangrijkste weergegeven worden : - De aandacht wordt gevestigd op het feit dat niet alleen naar cellulose (glucose) mag gekeken worden maar dat de hemicellulose component ook belangrijk is om het economisch plaatje te vervolledigen. - De tonnages van de reststromen uit de papierverwerkende industrie zijn enigszins misleidend voorgesteld daar de 15 ton droog papierstof per jaar slechts betrekking heeft op de vestiging in Oudegem. Dit zal gecorrigeerd worden. - De contaminatie in het papierstof kan te wijten zijn aan de aanwezigheid van slijmvormende bacteriën. - De resultaten met Miscanthus en populier zijn niet relevant voor het onderzoek daar dit geen reststromen betreffen en ook niet aangeleverd worden door de participerende bedrijven. De projectleider gaat akkoord dat deze tot het minimum beperkt moeten worden maar wel noodzakelijk zijn aangezien ze dienen enkel als referentie. Het is belangrijk voor de onderzoekers en de bedrijven uit de bio-ethanolsector dat de bekomen rendementen (suiker en ethanol) van de reststromen vergeleken worden met het rendement van typische energiegewassen. De onderzoekers wensen hierbij te onderstrepen dat de data bekomen met Miscanthus en populier met eigen middelen gefinancierd werden.
9 Het De Nayer Instituut stelt 2 methodieken voor die gebruikt zullen worden tijdens de verdere uitvoering van IWT-Tetra Zie ook bijgevoegd document Tetra De Nayer Instituut.pdf. Enerzijds wordt stilgestaan bij de isolatiemethodiek die gebruikt zal worden bij de screening naar thermofiele cellulaseproducerende of ethanolproducerende micro-organismen. Hierbij wordt een overzicht gegeven van een aantal mogelijke praktische opstellingen die gebruikt kunnen worden voor de isolatie van de thermofiele micro-organismen. Voor- en nadelen van de verschillende systemen worden overlopen. In de toekomst zal gebruik gemaakt worden van flessen geplaatst in een waterbad, eventueel op te stellen in een micro-aërofiele kast. Anderzijds wordt een methodiek voorgesteld waarmee het effect van inhibitoren op de fermenteerbaarheid van de voorbehandelde grondstoffen gescreend kan worden. Deze Rapid Automated Bacterial Impedance Technique volgt de daling van de geleidbaarheid ten gevolge van de CO 2 -productie. Wat de toekomstige werkzaamheden betreft zal men zich volop concentreren op de screening van verschillende stromen zoals compost, papierpulp, bietenpulp, naar de aanwezigheid van thermofiele cellulase- of ethanolvormende micro-organismen. Dit zal zowel gebeuren bij 45 als bij 70 C onder aërobe, micro-aë robe en anaërobe omstandigheden. Daarbij wordt de groei nagegaan op glucose, xylose, cellulose en hydrolysaat. Tenslotte wordt iedereen er nog even aan herinnerd dat de volgende vergadering van de gebruikersgroep doorgaat op 18 september te 15u aan het De Nayer Instituut te Mechelen en wordt iedereen uitgenodigd voor een gezellige babbel bij een natje en een droogje. GC1: 29 januari 2009, HoGent, Campus Schoonmeersen GC2:, KaHo, Campus Rabot GC3: 18 september 2009, De Nayer instituut Mechelen GC4: 29 januari 2010 GC5: 7 mei 2010 GC6: 17 september 2010 GC7: 28 januari 2011
10 Samenstelling van de gebruikersgroep & Aanwezigheidslijst Projectconsortium IWT-Adviseur Hogeschool Gent Katholieke Universiteit Leuven Universiteit Gent Universiteit Gent Ghent Bioenergy Valley Katholiek Hogeschool Sint- Lieven De Nayer Instituut Hogeschool voor W&K Aanwezig M. Callens I. Stals R. Olson D. Depuydt A. Van Landschoot J. Thevelein F. Dumortier N. Callewaert K. Piens W. Soetaert M. Drouillon S. Dobbelaere T. Desmet A. Verplaetse S. Deprez N. D hondt G. Aerts I. Vandevoorde S. Van den Bremt K. Willems S. Crauwels A. Van Assche KUL C. Michiels VIB D. Iserentant FOD economie, KMO, H. Verplaetse Middenstand en Energie Scientiae Terrae B. Lievens Ohio State F. Michel university Gebruikersgroep Papier en pulp Oudegem papier nv A. Deschildere Sappi Lanaken Mill C. Geers Kartonfabriek St. Leonard E. Verdroncken Houtrecyclage en verwerking IWP compagny bvba C. Esquenet Geldof recycling nv P. Geldof Vlas Brille Albert nv M. Oosterlynck Voedingssector en aanverwanten Van de Bilt Quick nv Vegromix nv Frutifresh nv K. Huygh E. van de Bilt P. Synquintijn G. Lemmens
11 Van Remoortel nv K. Wilsens Vegebe N. Cattoor J. Denoulet Agro(verwerkings)-industrie Capax B. Tambuyser Peltracom nv O. Grunert M. Perneel Alcoholproducenten Aveve nv E. Vanderbeke Vanden Avenne Izegem nv X. Van den Avenne Suikerproducenten Südzucker Enzymproducenten Genencor Int. F. Van Londersele A. Van Loo W. Carpentier Groenten-, fruit en tuinbouwbedrijven en aanverwanten Green Partners G. Jennes Mechelse Veilingen L. Peeters Proefstation voor de L. Wittemans groenteteelt Lava cvba M. De Moor BFG vzw S. Leys Den Boschkant bvba L. Verdonck G. Jennes Frani bvba N. de Wachter G. Jennes Naenan A&D nv D. Naenen G. Jennes Biotechnologie en procestechnologie Cropdesign nv M. Louwers EDC Biofortificants H. Clarijs BioLign nv H. Van Mellaert Ingenia consultants R. Verberne Desmet Ballestra D. Baten engineering W. De Greyt Flandersbio vzw W. Dhooge
VaLiCel. Voortgangsvergadering 1 TETRA projecten. 80108 Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel
Voortgangsvergadering 1 TETRA projecten Resultaten: 1 januari 31 april 2009 VaLiCel 80108 Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel 80166 Bio-ethanol uit lignocellulose grondstoffen beschikbaar
Nadere informatieAgenda. 2 de Gen BE. Voortgangsvergadering 3 TETRA projecten. 80108 Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel
Voortgangsvergadering 3 TETRA projecten 80108 Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel 80166 Bio-ethanol uit lignocellulose grondstoffen beschikbaar in Vlaanderen Agenda - Tweede generatie
Nadere informatieVaLiCel (2) VOORBEHANDELING VAN BIOMASSA VOOR ENZYMATISCHE HYDROLYSE TOT VERGISTBARE SUIKERS
Voortgangsvergadering 2 TETRA projecten 80108 Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel 80166 Bio-ethanol uit lignocellulose grondstoffen beschikbaar in Vlaanderen 1 VaLiCel (2) VOORBEHANDELING
Nadere informatieTETRA Vergadering Gebruikersgroep VI. Project 80108: Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel
TETRA Vergadering Gebruikersgroep VI Project 80108: Valorisatie van (ligno-)cellulose reststromen - VaLiCel Project 80166: Bio-ethanol uit lignocellulose grondstoffen beschikbaar in Vlaanderen, 15 u KaHo
Nadere informatieCellulomonas knipt! Aantonen van cellulose afbraak door Cellulomonas sp.
Aantonen van cellulose afbraak door Cellulomonas sp. Inleiding In de hout en papierindustrie ontstaat veel afval in de vorm van cellulose. Als men dit zou kunnen verwerken tot veevoer, wordt waardeloos
Nadere informatieGisten en ethanolproductie met C-6-suikers
Gisten en ethanolproductie met C-6-suikers 2 PB-CB Stephanie Jordaens Sara Van Hoven Sam Van Bouwel Nathalie De Smet Salima El Boujeddaini Doel: bepalen welke oorsprong van gist de verschillende suikers
Nadere informatieToekomstverkenning mogelijkheden recycling reststromen uit voedselverwerkende industrie
Toekomstverkenning mogelijkheden recycling reststromen uit voedselverwerkende industrie donderdag 24 september, 2015 Agrivizier Jan-Henk Welink, ww.duurzaamgrondstoffenbeheer.nl, 015 278 9205, j.h.welink@tudelft.nl
Nadere informatieIs spuiwater een volwaardig alternatief voor minerale meststoffen in de aardappelteelt?
Is spuiwater een volwaardig alternatief voor minerale meststoffen in de aardappelteelt? J. Bonnast (BDB), W. Odeurs (BDB) Samenvatting Het optimaliseren van de teelttechniek is een uitdaging voor iedere
Nadere informatieAfsluitende les. Leerlingenhandleiding. Tandenstokerase - biochemie experiment -
Afsluitende les Leerlingenhandleiding Tandenstokerase - biochemie experiment - Introductie Een enzym is een eiwit dat chemische reacties versnelt of mogelijk maakt. Enzymen zijn onmisbaar voor een goede
Nadere informatieAgri Investment Fund. Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015. Marc Rosiers Nicolas De Lange
Agri Investment Fund Studienamiddag Bio Economie 9 November 2015 Marc Rosiers Nicolas De Lange Inhoudstafel 1. Agri Investment Fund 2. Actiedomeinen FromFarm tofood Smart Farming Sustainable Farming Biobased
Nadere informatieBioraffinagesite Renkum-Wageningen
Bioraffinagesite Renkum-Wageningen Inventarisatie mogelijke keten activiteiten Paulien Harmsen (WUR-FBR) met medewerking van Steef Lips (WUR-FBR), Edwin Bosma(NSP), Erwin Schuitema (NSP) en Joep Koene
Nadere informatieRACEN met... WC-papier
RACEN met... WC-papier 1 Fossiele Brandstoffen Nadelen 1) Voorraden zijn eindig. 2) Afhankelijkheid van oliestaten 3) Bij verbranding komen broeikasgassen vrij: CO2/NOx/CH4 1000 1500 2000 2 Fossiele Brandstoffen
Nadere informatieMigratie vanuit bedrukte verpakkingsmaterialen en stabiliteit van migrerende componenten
Migratie vanuit bedrukte verpakkingsmaterialen en stabiliteit van migrerende componenten Prof. Bruno De Meulenaer Voedselveiligheid en Voedselkwaliteit Food 2Know Universiteit Gent Inleiding twee lopende
Nadere informatieBiobrandstoffenfabriek Hardenberg. Innovatie en duurzaamheid
Biobrandstoffenfabriek Hardenberg Innovatie en duurzaamheid Presentatie voor het Kenniscentrum Papier en Karton Bio Rights B.V. 11 december 2012 1 Inhoud van de presentatie Biobrandstoffenfabriek Hardenberg
Nadere informatieEindexamen vwo scheikunde I
Waterstof uit afvalwater 1 maximumscore 4 C 6 H 1 O 6 + 4 H O 4 H + CH COO + HCO + 4 H + molverhouding CH COO : HCO = 1 : 1 en C balans juist 1 coëfficiënt voor H + gelijk aan de som van de coëfficiënten
Nadere informatieAfsluitende les. leerlingenhandleiding. Tandenstokerase +
Afsluitende les leerlingenhandleiding Tandenstokerase + Leerlingenhandleiding Introductie Enzymen zijn onmisbaar voor een goede werking van het lichaam. Een enzym is een eiwit dat chemische reacties versnelt
Nadere informatieBovendien werkt EM- Silage broei-remmend, hierdoor ligt het rendement veel hoger. Er zijn namelijk veel minder inkuil en uitkuilverliezen.
EM- Silage Doeltreffend inkuilmiddel voor een betaalbare prijs EM- Silage is een inkuilmiddel dat naast melkzuur bacteriën ook gisten bevat, dit in tegenstelling tot vele andere preparaten. Het is een
Nadere informatieInhoud. » Wat is Sunbuilt? » Timing van het project. » Wat wordt geïnvesteerd? » Wat is de meerwaarde voor u?
Inhoud» Wat is Sunbuilt?» Timing van het project» Wat wordt geïnvesteerd?» Wat is de meerwaarde voor u? 2 Wat is SUNBUILT?» EFRO investeringsproject:» Promotor: VITO» Copromotor K.H.Kempen/Thomas More»
Nadere informatieMicroben in voeding, transport en gezondheid
Microben in voeding, transport en gezondheid Van café tot ziekenhuis 24/09/2019 Arne Claes, dr. Liesbeth Demuyser en ir. Pauline Herpels VIB Vlaams Instituut voor Biotechnologie 5 universiteiten 8 onderzoekscentra
Nadere informatieValorisatie van gerecycleerd papier en nevenstromen
Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Academiejaar 2013 2014 Valorisatie van gerecycleerd papier en nevenstromen Ilse Vanhoutte Promotor: Dr. Ingeborg Stals Tutor: Jeroen De Mey Masterproef voorgedragen
Nadere informatieMulti-Omics Analyses of the Molecular Physiology and Biotechnology of Escherichia Coli and Synechocystis sp. PCC6803 O. Borirak
Multi-Omics Analyses of the Molecular Physiology and Biotechnology of Escherichia Coli and Synechocystis sp. PCC6803 O. Borirak Samenvatting O. BORIRAK Het hoofddoel van het onderzoek beschreven in dit
Nadere informatieBio-energie ketens: ethanol
Bio-energie ketens: ethanol Rob Bakker Business Unit Biobased Products Agrotechnology & Food Innovations Wageningen UR robert.bakker@wur.nl Overzicht Wat is ethanol? Eigenschappen Welke ketens? Huidige
Nadere informatieBiobrandstoffen: Hype of duurzame oplossing? Prof. Wim Soetaert
Biobrandstoffen: Hype of duurzame oplossing? Prof. Wim Soetaert 1 Fossiele grondstoffen worden steeds duurder Petroleumprijs in dollar per vat Hernieuwbare grondstoffen: opbrengst per ha stijgt voortdurend
Nadere informatieGRENZELOOS BIOBASED ONDERWIJS
GRENZELS BIBASED NDERWIJS Met onderwijs naar duurzame toekomst Inspiratiedag@HGENT 1 februari 2019 Ruben Guisson ruben.guisson@vito.be Project Manager Team Biobased Economy VIT NV Boeretang 200 2400 Mol
Nadere informatieEindexamen vwo scheikunde pilot II
Bio-ethanol uit stro 20 maximumscore 3 Een juist antwoord kan als volgt zijn weergegeven: twee xylose-eenheden via de juiste OH groepen aan elkaar gekoppeld 1 de uiteinden van het fragment juist weergegeven
Nadere informatieL 291/18 Publicatieblad van de Europese Unie
L 291/18 Publicatieblad van de Europese Unie 5.11.2005 VERORDENING (EG) Nr. 1812/2005 VAN DE COMMISSIE van 4 november 2005 tot wijziging van de Verordeningen (EG) nr. 490/2004, (EG) nr. 1288/2004, (EG)
Nadere informatieDuurzaam van vlasplant naar vlasvezel
Duurzaam van vlasplant naar vlasvezel Ir. Simon Hageman Lectoraat Duurzame Energievoorziening Saxion Hogeschool Enschede Contact: s.p.w.hageman@saxion.nl 1) Een deel van de gebruikte foto s zijn afkomstig
Nadere informatieGewasgezondheid in relatie tot substraatsamenstelling (Input-output Fase IV)
Gewasgezondheid in relatie tot substraatsamenstelling (Input-output Fase IV) Effect twee vulgewichten op opbrengst en kwaliteit Johan Baars, Anton Sonnenberg & Pieter de Visser & Chris Blok Dit project
Nadere informatieInspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek
Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek Biotechniek Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek Life sciences
Nadere informatieVIS traject. Duurzaam lasersnijden bij KMO s dankzij de nieuwe laserbronnen met hoog rendement. Ilse Dobbelaere, CLUSTA Mol, VITO, 2 oktober 2012
VIS traject Duurzaam lasersnijden bij KMO s dankzij de nieuwe laserbronnen met hoog rendement Ilse Dobbelaere, CLUSTA Mol, VITO, 2 oktober 2012 1 VIS traject Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband Een VIS
Nadere informatieVezels als grondstof voor biobased producten. Ir. Maurice Henssen (Bioclear b.v.)
Vezels als grondstof voor biobased producten Ir. Maurice Henssen (Bioclear b.v.) Opdrachtverlening STOWA Grondstoffenfabriek Inhoud presentatie Inventarisatie hoogwaardige afzetmogelijkheden zeefgoed Technische,
Nadere informatieBIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN. Johan van Groenestijn
BIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN Johan van Groenestijn johan.vangroenestijn@tno.nl Biobased Economy In de Biobased Economy wordt biomassa gebruikt voor de productie van energie, transportbrandstoffen,
Nadere informatie(Fermenteren) ECP technologie beschrijving. Proces: Anaerobe (Droge) vergisting
ECP technologie beschrijving Proces: Anaerobe (Droge) vergisting (Fermenteren) Functie : Het produceren van biogas uit GFT (Groente, Fruit & Tuin afval) en anderere relatief drogesubstraten zoals bermaaisel
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting De wereldpopulatie verbruikt steeds meer energie. Momenteel wordt deze energie vooral geleverd door fossiele brandstoffen. Een groot nadeel van fossiele brandstoffen is dat hun aanwezigheid
Nadere informatieMotivatie van het onderzoek
ONTWIKKELING VAN DUURZAME POTGROND OP BASIS VAN GROENCOMPOST EN ANDERE SECUNDAIRE GRONDSTOFFEN Verónica Dias 1, Els Mechant 1, Bart Vandecasteele 2, Barbara Hoekstra 3, Maaike Perneel 4 1 PCS Ornamental
Nadere informatieBiobased producten uit resthout
Biobased producten uit resthout Tijs Lammens, Bio-energiedag Overijssel Your partner in the bioeconomy Inhoud Verschillende perspectieven van hout Over biobased producten: materialen vs. chemicaliën Biomassa
Nadere informatieemissie broeikasgassen
Eco-efficiëntie van de industrie D index (=1) 12 11 1 9 8 7 6 5 21 22 23 24 26 27 26 bruto toegevoegde waarde totaal energiegebruik emissie fijn stof (M 2,5 ) emissie broeikasgassen emissie ozonprecursoren
Nadere informatieVerterende bodembacteriën? Aanwezigheid van amylase producerende bacteriën in de bodem
Inleiding In de bodem leven bacteriën die het enzym amylase produceren. Amylase breekt zetmeelmoleculen (lange ketens van aan elkaar gekoppelde glucosemoleculen) af tot losse glucosemoleculen. In dit experiment
Nadere informatiePublicatieblad van de Europese Unie
L 66/4 NL UITVOERINGSVERORDENING (EU) 2017/429 VAN DE COMMISSIE van 10 maart 2017 tot verlening van een vergunning voor een preparaat van endo-1,3(4)-bèta-glucanase geproduceerd door Aspergillus aculeatinus
Nadere informatieSamenvatting Zure gassen zijn veelvuldig aanwezig in verschillende concentraties in industriële gassen. Deze moeten vaak verwijderd worden vanwege corrosie preventie, operationele, economische en/of milieu
Nadere informatieBiobased Economy. Wageningen UR Food & Biobased Research. Windesheim 3 december, Ben van den Broek
Biobased Economy Wageningen UR Food & Biobased Research Windesheim 3 december, Ben van den Broek Wageningen UR Food & Biobased Research Wageningen UR Universiteit Onderzoeksinstituten Wageningen UR Food
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017
Jan Peter Nap Hanze Research Energy De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Energietransitie 2 Er staat veel op het spel Klimaatverandering - CO 2, opwarming, milieu, afspraken
Nadere informatieGRONDSTOFFEN VAN DE TOEKOMST MICHIEL ADRIAANSE
GRONDSTOFFEN VAN DE TOEKOMST MICHIEL ADRIAANSE KCPK DOORWERTH 1 FEBRUARI 2017 SIA 2020: VISIE PAPIER- EN KARTONINDUSTRIE "Papiersector is aanjager van een biomassa gebaseerde circulaire economie. We halen
Nadere informatieinbreng en heeft als gevolg minder scaling (kalkafzetting in de vorm van calciumcarbonaat).
Mest verwerken Dierlijke mest is vaak vloeibaar en bevat onder andere ammoniak en ammoniumzouten. Men kan uit deze drijfmest ammoniumsulfaat maken dat als meststof kan dienen. Omdat de prijs van kunstmest
Nadere informatieVoorbeeldverslag Enzymatisch gekatalyseerde ontbinding gevolgd door het kwantitatief meten van gasvolumes
Practicum Grondslagen van de Chemie Naam: Richting: 1 e ba (Samengewerkt met: ) Datum:. Voorbeeldverslag Enzymatisch gekatalyseerde ontbinding gevolgd door het kwantitatief meten van gasvolumes Doelstellingen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Archaea en hyperthermofielen De levende organismen op onze aarde kunnen verdeeld worden in twee groepen, de prokaryoten en de eukaryoten. Eukaryote cellen hebben een celkern, een
Nadere informatieBUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding
BUFFEROPLOSSINGEN Inleiding Zowel in de analytische chemie als in de biochemie is het van belang de ph van een oplossing te regelen. Denk bijvoorbeeld aan een complexometrische titratie met behulp van
Nadere informatieIdentificatie en karakterisatie van MIC
Identificatie en karakterisatie van MIC Harmien Verstraete Vanda Branco AVECOM NV - Bioproducts & Apps 3/11/2016 1 AVECOM 1) Onderzoeksprojecten zowel tailor-made onderzoek voor industriële partners als
Nadere informatieTSO. Chemie (istem) Derde graad
TSO Chemie (istem) Derde graad Chemie (istem) LESSENTABEL Vak Type 5e jaar 6e jaar Katholieke godsdienst AV 2 2 Aardrijkskunde AV 1 1 Analytische chemie en labo TV 6 6 Biochemie en labo TV - 2 Chemische
Nadere informatieDit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen
2005R1811 NL 10.11.2014 002.001 1 Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen B VERORDENING (EG) Nr. 1811/2005 VAN DE COMMISSIE
Nadere informatieFossiele brandstof kent problemen
Racen met wc-papier Fossiele brandstof kent problemen Broeikaseffect Global Temperature CO 2 concentration 1000 1500 2000 Year Fossiele brandstof kent problemen Het klimaat verandert De olie raakt op Oorzaak
Nadere informatieKort door de bocht, kunnen we zeggen dat eendenkroos vier dingen nodig heeft om te groeien: dat is water, zonlicht, warmte en nutriënten.
1 2 Kort door de bocht, kunnen we zeggen dat eendenkroos vier dingen nodig heeft om te groeien: dat is water, zonlicht, warmte en nutriënten. Het model, ontwikkeld tijdens mijn bachelor scriptie beschrijft
Nadere informatieCellulose Assisted Dewatering of SLudge:
14 september 2017 1 Cellulose Assisted Dewatering of SLudge: Gericht op ontwatering van slib door hergebruik van cellulosevezel! 4 jarig onderzoeksproject (eind 10 september 2017) Uitgevoerd door 6 partijen
Nadere informatieRapport: Fruitmix (mango/avocado) als voeder voor BSF larven. Thomas Spranghers VIVES
Rapport: Fruitmix (mango/avocado) als voeder voor BSF larven Thomas Spranghers VIVES Op vraag van een afvalverwerkend bedrijf werd een fruitmix onderzocht in het Insectlab. Over de samenstelling van deze
Nadere informatieGEMEENTERAAD. Ontwerpbesluit. Onderwerp: Subsidieovereenkomst in het kader van het EFRO-project IMPACT - Goedkeuring
GEMEENTERAAD Ontwerpbesluit OPSCHRIFT Vergadering van 12 september 2017 Besluit nummer: 2017_GR_00800 Onderwerp: Subsidieovereenkomst in het kader van het EFRO-project IMPACT - Goedkeuring Beknopte samenvatting:
Nadere informatieAntwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling
Antwoorden Biologie Hoofdstuk 1: Stofwisseling Antwoorden door een scholier 1478 woorden 16 februari 2009 5,6 56 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Biologie voor jouw Havo 5 Hoofdstuk
Nadere informatiePesticidenanalyse: methodevertaling van bodem naar appel. Marina Vanhecke Lab 4 U
Pesticidenanalyse: methodevertaling van bodem naar appel Marina Vanhecke Lab 4 U Kerncijfers KHLim 6000 studenten en 700 personeelsleden 4 campussen 6 departementen 30 bacheloropleidingen + 11 masters
Nadere informatieINDUSTRIELE CICHOREI
23/05/2002 COMITE VOOR DE SAMENSTELLING VAN DE NATIONALE RASSENCATALOGUS VOOR LANDBOUWGEWASSEN Criteria voor het onderzoek van rassen met het oog op hun toelating tot de catalogus INDUSTRIELE CICHOREI
Nadere informatieWaterkwaliteit 2: Natuur/chemie
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie
Nadere informatieMASTERPLAN Industriële Biotechnologie voor Vlaanderen: Samenvatting. Philippe Willems, Value for Technology Wesley Carpentier, Universiteit Gent
MASTERPLAN Industriële Biotechnologie voor Vlaanderen: Samenvatting Philippe Willems, Value for Technology Wesley Carpentier, Universiteit Gent December 2007 Samenvatting van de IWT-haalbaarheidsstudie
Nadere informatieMINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN, VOLKSGEZONDHEID EN LEEFMILIEU
MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN, VOLKSGEZONDHEID EN LEEFMILIEU 4 FEBRUARI 2000. - Koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 24 mei 1982 houdende reglementering van het in de handel brengen
Nadere informatieEindexamen vwo scheikunde pilot I
Duurzame productie van waterstof uit afvalwater 1 maximumscore 4 C 6 H 12 O 6 + 4 H 2 O 4 H 2 + 2 CH 3 COO + 2 HCO 3 + 4 H + molverhouding CH 3 COO : HCO 3 = 1 : 1 en C balans juist 1 coëfficiënt voor
Nadere informatiePhytofar standpunt: risico-evaluatie van neonicotinoïden gebruikt in België
Phytofar standpunt: risico-evaluatie van neonicotinoïden gebruikt in België (standpunt gebaseerd op UGent-studie in opdracht van Phytofar) Brussel, 08 mei 2013 In België maakt men gebruik van de PRIBEL-indicator
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/61514 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Silva Lourenço, Késia Title: Linking soil microbial community dynamics to N2O emission
Nadere informatieWERKGEBIED VEZELGRONDSTOFFEN
WERKGEBIED VEZELGRONDSTOFFEN ROADMAP 2017-2020 EN JAARPLAN 2018 MICHIEL ADRIAANSE VISIE EN IMPACT Visie: - Oudpapier blijft voornaamste grondstof voor PKI Nl - Hoeveelheid & samenstelling oudpapier verandert
Nadere informatieUniversity of Groningen. Levulinic acid from lignocellulosic biomass Girisuta, Buana
University of Groningen Levulinic acid from lignocellulosic biomass Girisuta, Buana IMPRTANT NTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieInnovation Concepts B.V. Nieuwsbrief 2012-01 Versie NL
Algemeen Innovation Concepts B.V. is bijna twee jaar geleden opgezet door Pol Knops en Keesjan Rijnsburger. We zijn al ruim twee jaar bezig met het onderzoeken van diverse toepassingen van CO 2 binding
Nadere informatieSPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM
SPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Deze methode beschrijft de spectrofotometrische bepaling van het organisch koolstofgehalte in bodem
Nadere informatieMemo. Datum 21 december 2016 Aantal pagina's 5 Van Bas van der Zaan. Doorkiesnummer +31(0)
Memo Aantal pagina's 5 Van Bas van der Zaan Doorkiesnummer +31(0)88335 7179 E-mail bas.vanderzaan@deltares.nl Onderwerp Samenvatting onderzoek thermische verwarming van de bodem voor stimulatie biologische
Nadere informatieStages in de watersector
Infobrochure Stages in de watersector Overzicht van stagemogelijkheden binnen de opleidingen aangeboden door de buitengewone leden van TNAV: a) HOGENT (professionele bachelor Chemie) b) Karel de Grote
Nadere informatieVIS traject. Duurzaam lasersnijden bij KMO s dankzij de nieuwe laserbronnen met hoog rendement. Ilse Dobbelaere, CLUSTA Mol, VITO, 2 oktober 2012
VIS traject Duurzaam lasersnijden bij KMO s dankzij de nieuwe laserbronnen met hoog rendement Ilse Dobbelaere, CLUSTA Mol, VITO, 2 oktober 2012 1 VIS traject Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband Een VIS
Nadere informatieBIJLAGE 1 LEIDRAAD AANVRAAG EXTRA STEUN VOOR BEDRIJFSPROJECTEN GERICHT OP DTO
VERSIE 3.0 _ APRIL 2009 BIJLAGE 1 LEIDRAAD AANVRAAG EXTRA STEUN VOOR BEDRIJFSPROJECTEN GERICHT OP DTO Bischoffsheimlaan 25 B - 1000 Brussel Tel : +32 02 209 09 00 Fax : +32 02 223 11 81 e-mail : info@iwt.be
Nadere informatieProductie van chemicaliën, biotransportbrandstoffenen materialen uit biomassa
Productie van chemicaliën, biotransportbrandstoffenen materialen uit biomassa B.F. van Egmond Energieonderzoek Centrum Nederland Materials, Testing& Analysis Rotterdam, 1 oktober 2013 Inhoud ECN Materials
Nadere informatieBijproducten: Grondstoffen Van Waarde
Themadag Ketenkennis is Ketenkracht Bijproducten: Grondstoffen Van Waarde TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie ir. P.S.R. Kosters Opbouw presentatie Drie hoofdrichtingen van onderzoek door TNO naar hergebruik
Nadere informatieEindexamen vwo scheikunde pilot II
Selectieve opname koolstofdioxide 1 maximumscore 2 Een juist antwoord kan als volgt zijn weergegeven: rechts van de pijl H + 1 juiste coëfficiënten 1 Indien in een overigens juiste vergelijking H 2 is
Nadere informatieInconsistenties in KPMG onderzoek en rapportage
Inconsistenties in KPMG onderzoek en rapportage KPMG maakt in haar beoordeling van de financiele functie een onderscheid in: 1. Transactieverwerking 2. Rapportage en control 3. Beleidsondersteuning De
Nadere informatieProductie van groene energie uit afval en afvalwater: rentabiliteit door duurzaamheid
Productie van groene energie uit afval en afvalwater: rentabiliteit door duurzaamheid The cycle 2010 29/04/2010 Brouwerij Duvel Breendonk Hans van Soest Zaakvoerder vansoest@enprotech.be Globale aanpak
Nadere informatieOndernemingen. 1 Meer oprichtingen dan stopzettingen. Kempen Provincie Antwerpen Vlaams Gewest. Streekpact Cijferanalyse.
Streekpact 2013-2018 Cijferanalyse Publicatiedatum: 30 september 2013 Contactpersoon: Severine Appelmans Ondernemingen Samenvatting Aantal BTW-plichtige ondernemingen blijft stijgen (periode 2003-2013)
Nadere informatieBiologische afbreekbaarheid: enkele fabels en feiten op een rij
Factsheet nr. 3 Biologische afbreekbaarheid: enkele fabels en feiten op een rij Soms lijkt het wel een trend om biobased en andere materialen biologisch afbreekbaar te noemen. Klinkt toch ook geweldig?
Nadere informatieVermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte
Vermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte Exergie eenvoudig uitgelegd In opdracht van AgentschapNL Divisie NL Energie en Klimaat CCS B.V. Welle 36 7411 CC Deventer The Netherlands
Nadere informatieBorging van voedselveiligheid in de levensmiddelenketen met betrekking tot de gevaren verbonden aan grondstoffen
Contact info@vwa.nl 64 Titel Borging van voedselveiligheid in de levensmiddelenketen met betrekking tot de gevaren verbonden aan grondstoffen Inleiding Volgens Verordening (EG) 852/2004 zijn levensmiddelenbedrijven
Nadere informatieGood Manufacturing Practices Opstellen van procedures voor (GMP) handleiding Duurzame en functionele verpakkingen WP 1.
Good Manufacturing Practices Opstellen van procedures voor (GMP) handleiding Duurzame en functionele verpakkingen WP 1.3 17 april 2012 13.00-13.10 Verwelkoming 13.10-13.30 Het GMP-project binnen het VIS-traject
Nadere informatieVergistingstest BATCHTESTEN. Klant 2401/086/A1. Testsubstraat: Maisrestanten. Mystery Man
Vergistingstest BATCHTESTEN 2401/086/A1 Testsubstraat: Maisrestanten Klant Mystery Man Datum: 05-Juli-2012 1 Voorwoord is een werkmaatschappij welke voornamelijk actief is in de agri-food branche en de
Nadere informatieUPDATE VEZELGRONDSTOFFEN ACTIVITEITEN SPYROS BOUSIOS
UPDATE VEZELGRONDSTOFFEN ACTIVITEITEN SPYROS BOUSIOS VG activiteiten Grondstofvoorziening Maximale verwaarding grondstoffen Efficiënte vezelbehandeling SHEET 2 GRONDSTOFVOORZIENING: HET BIO-FIB PROJECT
Nadere informatieIntroductie Biobased Economy
Introductie Biobased Economy Ontwikkelcentrum, Ede 3 Maart 2014 Ben van den Broek Wageningen UR Food & Biobased Research Wageningen UR Universiteit Onderzoeksinstituten Wageningen UR Food & Biobased Research
Nadere informatiePHA s uit afvalwater en reststromen, een update;
PHA s uit afvalwater en reststromen, een update; Erwin Bluemink (W+B) Hardy Temmink (WUR-ETE) 2 december 2013 1 Inhoud Erwin Bluemink PHA uit slib? Afbakening Resultaten Kansen Hardy Temmink PHA uit reststromen?
Nadere informatieStartvergadering gebruikerscommissie TETRA project 2004 IWT 40191
Intelligent Communicatieplatform voor Multimodaal Transport Startvergadering gebruikerscommissie TETRA project 2004 IWT 40191 Patrick De Causmaecker, Greet Vanden Berghe 15 10 2004 2 Intelligent Communicatieplatform
Nadere informatieMethanobrevibacter Methanospirillum. Methanosarcina Methanocaldococcus. Methanotorris. Methanosaeta. Methanothermus
Methanobrevibacter Methanospirillum Methanosarcina 13. 6 Methanocaldococcus Methanotorris Methanosaeta Methanothermus Grote % GC spreiding, = grote fylogenetische heterogeniteit Andere electronen acceptoren
Nadere informatiePenicilline Delft 70 / 35 jaar. AvA nov 2015
Penicilline Delft 70 / 35 jaar AvA nov 2015 Penicilline Delft 70 / 35 jaar Penicilline Delft 70 / 35 jaar # Inleiding # Penicilline G # De familie # Historie van 6-APA # Expansie wereldwijd # Kostprijzen
Nadere informatieGrondstofscreening. Koppelen van biomassa aan toepassingen en markten. 13 april 2017 Jan Broeze. Wageningen Food & Biobased Research
Grondstofscreening Koppelen van biomassa aan toepassingen en markten 13 april 2017 Jan Broeze Grondstofscreening: doel Doel: In kaart brengen van mogelijkheden voor verwaarding van bijproduct/reststroom
Nadere informatieIWT-Vlaanderen. Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen. Bischoffsheimlaan 25 B-1000 Brussel
IWT-Vlaanderen Instituut voor Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Instituut voor de Aanmoediging van Innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen Bischoffsheimlaan
Nadere informatieInformatieblad 64: Borging van voedselveiligheid in de levensmiddelenketen met betrekking tot de gevaren verbonden aan grondstoffen
Informatieblad 64: Borging van voedselveiligheid in de levensmiddelenketen met betrekking tot de gevaren verbonden aan grondstoffen Datum Inleiding Volgens Verordening (EG) 852/2004 zijn levensmiddelen
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
121 Samenvatting Antioxidanten spelen een belangrijke rol in tal van biochemische processen, variërend van het ontstaan van ziekten tot het verouderen van voedingsmiddelen. Om deze rol accuraat te kunnen
Nadere informatieBiobased Asfalt. Werkconferentie Topsector Energie: sessie Duurzaam dorp. Dr. Richard Gosselink
Biobased Asfalt Werkconferentie Topsector Energie: sessie Duurzaam dorp Dr. Richard Gosselink Wageningen UR: organizational structure Supervisory Board Executive Board Concern staff Facility Services Agrotechnology
Nadere informatieExamenprogramma scheikunde vwo
Examenprogramma scheikunde vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Stoffen,
Nadere informatieDenktank Grondstoffen uit reststromen. Startnotitie 9 december 2016
Denktank Grondstoffen uit reststromen Startnotitie 9 december 2016 1 Inhoudsopgave 1 3 12 19 Denktank recapitulatie startbijeenkomst 8 sept 2016 Inhoud komende sessies Wat is circulair? Bronnen 2 Denktank
Nadere informatie