Roma Steunpunt en Bemiddelaars in Brussel Een voorstelling Dienst Roma en Woonwagenbewoners Foyer Brussel Oktober 2009

Transcriptie

1 FOYER Roma Steunpunt en Bemiddelaars in Brussel Een voorstelling Dienst Roma en Woonwagenbewoners Foyer Brussel Oktober 2009 Inhoud I. Steunpuntfunctie 1.1 Algemeen 1.2 Dienst Roma Foyer Brussel: een steunpunt en referentiepunt omtrent Roma 2. Bemiddelaars 2.1 Algemeen: Bemiddelaars als brugfiguren - Missie bemiddelaars - Focus - Doelstellingen van schoolbemiddelaars - Profiel van een bemiddelaar - Wat levert het op? 2.2 Dienst Roma Foyer Brussel: Roma als schoolbemiddelaars - Roma schoolbemiddelaars - Inzet van personeel - Acties bemiddelaars okt 2008-sept Moeilijkheden - Resultaten bemiddelaars I. Steunpuntfunctie 1.1 Algemeen In steden en gemeenten die met Roma geconfronteerd worden, is er een enorme vraag vanuit diverse maatschappelijke organisaties en instellingen naar specifieke expertise omtrent Roma in het algemeen, maar ook met betrekking tot de Roma-gemeenschap en de families in het bijzonder. Schoolpersoneel, hulpverleners, consulenten en anderen die Roma-families dienen op te volgen, zijn vaak naarstig op zoek naar: - algemene informatie en vorming over Roma (sociale, culturele en historische context, drijfveren, culturele logica, belang van familieverhoudingen enz) - informatie over individuele dossiers (achtergrond, thuissituatie, familiebanden,...) - handvaten hoe men zelf efficiënter kan samenwerken met Roma-families - ondersteuning op vlak van interculturele communicatie (vertaling en bemiddeling) - ondersteuning op vlak van opvolging van dossiers: hoe op een succesvolle manier huisbezoeken doen, hoe families mobiliseren voor afspraken met sociale intervenanten, hoe ervoor zorgen dat families hun beloften nakomen Deze vragen kunnen opgevangen worden door een steunpunt met een specifieke expertise met als functies:

2 - Referentiepunt, informatiepunt en centraal meldpunt voor oproepen van scholen, diensten, instellingen, particulieren enz. (2de lijn)(telefonisch, permanenties) - Referentiepunt, informatiepunt en centraal meldpunt voor oproepen van Roma zelf (1ste lijn) (telefonisch, permanenties) - Geven van vormingen (op maat) aan oude of nieuwe partners - Centralisatie van expertise omtrent Roma in het algemeen, maar ook over individuele Roma-families in het bijzonder - Aangaan van samenwerkingsverbanden met andere diensten die veel met Roma worden geconfronteerd - Onderhoud van externe relaties met diverse maatschappelijke partners (openbare besturen, gerecht, media, enz) Bemiddelaars zijn terreinwerkers die worden aangestuurd vanuit een dergelijk centraal steunpunt. Een professionele aanpak aan de hand van bemiddelaars vergt een professioneel opererend steunpunt. Ten aanzien van de bemiddelaars zorgt het steunpunt voor: - Coördinatie van hele bemiddelaarswerking - Centrale coaching, intervisie en vorming van bemiddelaars - Dispatching en planning van interventies - Oriëntering van inzet van bemiddelaars - Evaluatie en functionering - Kanalisering van individuele bemiddelaars, bewaken van grenzen - Backup geven aan bemiddelaars ten aanzien van andere diensten of instellingen met essentiële vragen over werking - Administratieve omkadering, evaluatie, rapportering, bijhouden v resultaatsgerichte indicatoren, Dienst Roma Foyer Brussel: een steunpunt en referentiepunt omtrent Roma De Dienst Roma & Woonwagenbewoners van de Foyer is in het BHG ingeburgerd als het enige en centrale steunpunt en referentiepunt omtrent deze 2 doelgroepen. Sinds 2003 heeft de dienst omtrent Roma de volgende taken: 1) Naar Brusselse diensten en scholen (2 de lijn): Steunpunt Roma: Onze Dienst is een 2de lijns referentiepunt waartoe diensten, individuen, en organisaties zich kunnen richten voor informatie en ondersteuning ivm Roma- aangelegenheden, met het oog op een toegankelijkere dienstverlening Bemiddeling op vraag van scholen en diensten (sociale, gerechtelijke e.a.) ten aanzien van Roma-cliënten of -families. Hiervoor beschikt de Dienst over een Roemeense intercultureel bemiddelaarster en 2 Roma-bemiddelaars. De belangrijkste doelstelling hierbij is het verhogen van het aantal schoolgaande kinderen van Roma en woonwagenbewoners in Brussel Organisatie van infosessies ivm Roma (cultuur, actuele situatie ) voor het personeel van diensten en scholen Systematische samenwerking met o.a.: diverse Brusselse scholen, CAW Archipel Welkom, Dienst Voogdij, de Sociale Dienst van de Jeugdrechtbank, Jeugdparket, Jeugdbrigades, Observatie- en Oriëntatie-centra voor niet-begeleide minderjarigen 2) Naar beleid (3 de lijn): Netwerking tussen verschillende Brusselse actoren voor een gemeenschappelijke aanpak voornamelijk om het aantal schoolgaande kinderen van Roma en woonwagenbewoners te verhogen Coördinatie van het Regionaal Overleg Roma-Aangelegenheden (RORA), waarin verschillende organisaties die met Roma werken ervaringen uitwisselen en een signaalfunctie bekleden naar het beleid

3 Coördinatie van de Roma-raad, een overleg waarin Roma-sleutelfiguren actuele problemen van de Roma-gemeenschap bespreken en beleidsgerichte acties initiëren 3) Naar Roma (1 ste lijn): Steunpunt Roma: Ombudsfunctie tav doelgroep: doorverwijzing, toeleiding, bemiddeling, voornamelijk in het kader van de scholarisatie van Roma- kinderen Informatie en sensibilisatie van Roma over rechten en plichten, voornamelijk mbt onderwijs en gezondheidszorg 2. Bemiddelaars 2.1 Algemeen: Bemiddelaars als brugfiguren Roma kenden een eeuwenlange geschiedenis van marginalisatie en uitsluiting in Europa, hetgeen een voedingsbodem was voor de ontwikkeling van een culturele identiteit die het onderscheid en de kloof tussen de Roma en de gadjé (niet-roma) benadrukt. Een relatie die gebaseerd is op wederzijds wantrouwen en welke, volgens de Roma, hun voortbestaan als etnische groep heeft mogelijk gemaakt. Om te kunnen werken aan een goede integratie van Roma in de samenleving, zal er dus allereerst moeten gewerkt worden aan het vertrouwen van Roma in die samenleving. Bij het bouwen van bruggen tussen Roma-families en de rest van de samenleving is er nood aan vertrouwenspersonen: brugfiguren of bemiddelaars. Vanuit hun kennis van het reilen en zeilen van de samenleving en tegelijkertijd hun inzicht in Roma-families en cultuur, slaan zij bruggen om beide partijen dichter bij elkaar te brengen. Zo kunnen wederzijdse banden versterkt worden en kan er vertrouwen geschapen worden. De ervaring leert dat indien deze noodzakelijke voorwaarde is voldaan, er samen met Roma-families heel wat stappen kunnen gezet worden naar een betere inclusie. Missie bemiddelaars Brugfiguren zijn bemiddelaars in ruime zin. Allereerst faciliteren zij de communicatie tussen de Roma en de gadjé-diensten of instellingen door vertaling en interculturele bemiddeling. Het garanderen van een goede interculturele communicatie schept vertrouwen en maakt op die manier samenwerking mogelijk, waardoor er een begin kan gemaakt worden aan integratie in de samenleving. Verder zijn de bemiddelaars ook inzetbaar bij de voorbereiding en de opvolging van deze contacten met sociale actoren. Bij de voorbereiding hebben de bemiddelaars reeds een niet te onderschatten invloed op de families. Zij hebben een belangrijke bijdrage bij het motiveren en mobiliseren van families naar hun afspraken (aan de hand van huisbezoeken, telefonische contacten, permanenties,...). Ze informeren de families, maken hen duidelijk wat het belang is van vastgelegde afspraken of convocaties. Ook bij de opvolging van afspraken spelen de bemiddelaars een belangrijke rol. Zij kunnen nogmaals de families verder sensibiliseren en informeren, maar ook omkaderen en begeleiden om de nodige verdere stappen te ondernemen. Roma zelf richten zich met hun dagelijkse vragen en problemen niet spontaan tot diensten, maar voornamelijk tot vertrouwensfiguren. In die zin heeft de bemiddelaar een 1 ste lijnsfunctie. Hij is rechtstreeks aanspreekbaar door Roma-families zelf. Op 2 de lijn handelt hij op vraag van andere sociale actoren, scholen en dergelijke. Bemiddelaars vormen alzo centrale aanspreek- en aanknopingspunten voor zowel Roma als sociale actoren die ondersteuning nodig hebben. Door de informatie die zij aldus vergaren en optekenen, vormen bemiddelaars uiteindelijk centrale informatiepunten met betrekking tot de Roma-families die ze opvolgen. In die zin

4 wordt het versnipperen van informatie tegengegaan in de ruimte. Ook in de tijd wordt informatie bijgehouden en ontstaat er een dossier-gelinkte database over heel wat families. Focus Onderwijs is een hefboom voor een goede integratie in de samenleving. Hierop willen wij de interventies van de bemiddelaars focussen. Dit dient wel in ruime zin te worden geïnterpreteerd. Schoolplichtige minderjarigen zullen bijv. enkel naar school gaan indien bepaalde obstakels worden weggenomen. Het is daarom noodzakelijk dat bemiddelaars ook aandacht hebben voor de ruimere problematiek van de gezinnen (gezondheid, verblijfsstatuut, huisvesting,...) en daar eveneens waar het kan een aanzet tot oplossing te geven (aan de hand van doorverwijzingen, begeleidingen,...). Extra aandacht kan eveneens gaan naar andere hefbomen voor integratie zoals taal, opleiding en tewerkstelling. Toch is het belangrijk dat bemiddelaars grenzen stellen en een duidelijke functieomschrijving krijgen van wat er al dan niet van hen wordt verwacht. Zo zijn bemiddelaars bijv. geen sociaal assistenten die zich bezig houden met een ruime waaier van problemen van o.a. administratieve aard. Doelstellingen van schoolbemiddelaars Schoolbemiddelaars zijn brugfiguren die de band versterken tussen de ouders en de school van hun kinderen, door ouders zoveel mogelijk bij het schoolgebeuren te betrekken, maar ook door zeer kort op de bal te spelen bij spijbelgedrag. Ze hebben een essentiële taak in de opvolging en het hermobiliseren van onregelmatige leerlingen, in het bemiddelen bij conflicten en sensibiliseren en omkaderen van families om hen blijvend te motiveren voor onderwijs. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met de andere relevante actoren. Een schoolbemiddelaar is: een vertrouwensfiguur die de relatie tussen ouders en school versterkt een communicatiekanaal en brugfiguur tussen school en ouders bij het toeleiden, aanhaken, bemiddelen, informeren, sensibiliseren en mobiliseren een luisterend oor dat signalen en vragen van de familie op eerste lijn opvangt en zorgt voor een doorverwijzing naar reguliere diensten een aanspreekpunt voor het netwerk van lokale partners (CLB s, OCMW, jeugdbewegingen, sportclubs, jeugdbrigade, ) een buffer voor het onderwijspersoneel dat nu vaak overbevraagd wordt De doelstellingen van schoolbemiddeling zijn: De regelmaat van de scholarisatie van Roma-kinderen verhogen en spijbelgedrag verminderen Roma-nieuwkomers en niet-schoolgaande Roma toeleiden naar een school De ouders betrekken in het scholarisatieproces van hun kinderen De ouders overhalen om kleuters in te schrijven in een kleuterschool Smeden van vertrouwensrelaties tussen de familie en de school De basisvoorwaarden verbeteren om kinderen naar de school te kunnen sturen De kennis en het inzicht van het pedagogische team verhogen in verband met de situatie en de cultuur van de Roma In netwerk werken met scholen, gemeentelijke diensten, politie enz. De taken van de bemiddelaar zijn: Overtuigen en begeleiden van de familie om de kinderen regelmatig naar school te sturen, aan de hand van veelvuldige contacten via huisbezoeken, bemiddelingen, telefonisch ;

5 Niet-schoolgaande Roma opsporen en toeleiden naar een school; Smeden van vertrouwensrelaties tussen de familie en de school; Sensibiliseren van de ouders omtrent het belang van onderwijs, rechten en plichten, kleuterschool; Informeren van de ouders over het functioneren en het reglement van de school, de veiligheid op school, de schoolactiviteiten enz; Mobiliseren van de ouders voor schoolactiviteiten, oudervergaderingen, rapportuitreikingen, mondiale dagen ; Bemiddelen in geval van conflicten; Sociale omkadering van de familie en doorverwijzing naar reguliere diensten voor vragen en problemen in verband met andere levensdomeinen die indirect de scholarisatie van de kinderen beïnvloeden de kennis en het inzicht van het pedagogische team verhogen in verband met de situatie en de cultuur van de Roma aan de hand van infosessies. Werkwijze: De acties van de bemiddelaars gebeuren op vraag en in nauwe samenwerking met de directie en het personeel van de scholen, maar ook op vraag van families zelf. In geval van schoolverzuim is een directe signalering nodig om zo kort mogelijk op de bal te spelen. Omkaderende diensten van het onderwijs en andere diensten kunnen eveneens beroep doen op de bemiddelaars (CLB s, spijbelteams, Jeugdbrigades van de Politie, Comité Bijzondere Jeugdzorg,...). Ook in gerechtelijke diensten kan voor minderjarigen bemiddeld worden, aangezien scholarisatie vaak een op te volgen maatregel is (sociale dienst jeugdrechters, jeugdrechtbank en -parket). Waar het kan, wordt in netwerk gewerkt met gemeentediensten en diensten die minderjarigen begeleiden Deze samenwerkingen kunnen leiden tot meer gesystematiseerde samenwerkingsverbanden. Profiel van een bemiddelaar Primordiaal bij de keuze van een bemiddelaar is het juiste profiel. Dit overstijgt etnische afkomst, opleidingsniveau en ervaring. Essentiële kwaliteiten zijn: Vertrouwensrelaties kunnen opbouwen en vertrouwelijkheid kunnen behouden Interculturele communicatievaardigheden Diplomatie en incasseringsvermogen Respect kunnen blijven tonen, luisterbereidheid en empathie, ook in extreme situaties Het vermogen hebben om bij te leren, zichzelf te verbeteren en de werkhouding te professionaliseren In teamverband en netwerk kunnen werken en zich aan afspraken kunnen houden Grenzen kunnen afbakenen en bewaken Punctueel en consequent kunnen zijn, maar ook een zekere flexibiliteit waar nodig Neutraliteit en discretie kunnen bewaren naar alle partijen toe Voldoende weerstand tonen tegen beïnvloeding en favoritisme Voldoende maturiteit en realiteitszin vertonen Overtuigd zijn van de doelstellingen van empowerment, zelfredzaamheid en scholarisatie Voldoende kennis van de Belgische samenleving, haar normen, waarden en verwachtingen En last but not least: actieve kennis van het Romanes en/of de nationale taal van het land van herkomst van de doelgroep Bemiddelaars van Roma-origine hebben het voordeel om te kunnen communiceren met Roma in hun moedertaal, het Romanes. Door het gebruik van deze taal en het feit van zelf Roma te zijn ontwikkelt zich vrij gemakkelijk een vertrouwensrelatie. Een Roma als

6 bemiddelaar die bovendien reeds een goed inzicht heeft in de Roma-gemeenschap en er een vertrouwensstatus geniet, kan in zeer grote mate bijdragen aan de efficiëntie van de werking en de geloofwaardigheid naar Roma en sociale actoren. Daarom is de selectie van de Roma-bemiddelaar een bijzonder kritisch moment. Het spreekt dan ook voor zich dat een goede voorkennis over de plaatselijke Roma-gemeenschap en hun sleutelfiguren nodig is om over te gaan tot een selectie van een kandidaat met het juiste profiel. De ervaring leert dat in een gemengd team van gadjé- en Roma-bemiddelaars de wisselwerking tussen beide heel erg vruchtbaar is. Bepaalde opdrachten zijn makkelijker toe te vertrouwen aan een Roma als bemiddelaar (o.a. 1 ste lijns-werk met families), voor andere instanties (vaak meer officiële zoals justitie of parket), kan in bepaalde gevallen de inschakeling van een niet-roma meer adequaat zijn. Wat levert het op? Verbeterde scholarisatie van minderjarigen: Door heel kort op de bal te spelen en direct een huisbezoek te doen bij spijbelgedrag, keren spijbelaars sneller terug naar school, waardoor het aantal niet-gemotiveerde afwezigheden daalt. Niet-ingeschreven jongeren worden door de bemiddelaars toegeleid naar een gepaste school. Dit vermindert ook de mogelijke overlast van deze jongeren op straat. Betere betrokkenheid van de ouders: Door veelvuldige contacten zijn ouders beter op de hoogte van wat er zich afspeelt op school. Zeker in geval van spijbelen worden ouders direct op hun verantwoordelijkheden gewezen. Door de vertrouwensband die gecreëerd wordt, verloopt het contact met de school vlotter. De bemiddelaar slaagt erin om families te mobiliseren voor oudervergaderingen en rapportuitreikingen, daar waar scholen daar voordien nauwelijks in slaagden. Omkadering van familiale problemen: Door aandacht te hebben voor de ganse familiale context en door door te verwijzen naar een netwerk van sociale actoren (sociale en juridische diensten, OCMW e.d.), worden drempels weggewerkt die een normale scholarisatie in de weg staan. Verbetering van kennis van schoolpersoneel: Door informatiesessies voor het personeel en de veelvuldige contacten met de bemiddelaar is er meer kennis over en begrip voor de situatie van Roma-families hetgeen een positief effect heeft op de houding van leerkrachten. Hierdoor kan de school ook op een meer adequate manier communiceren met Roma-ouders. Ontlasting voor het schoolpersoneel: Door spijbelende leerlingen snel terug aan te doen haken, ouders naar vergaderingen te mobiliseren en familiale problemen op te vangen, voelt het personeel zich duidelijk ondersteund en ontlast. 2.2 Dienst Roma Foyer Brussel: Roma als schoolbemiddelaars Roma schoolbemiddelaars Sinds september 2007 worden door de Dienst Roma 2 extra schoolbemiddelaars ingezet om de scholarisatiegraad van Roma-kinderen in de Regio Brussel te verhogen. Van de ongeveer 6000 Roma in Brussel zijn er ongeveer twee op drie van Roemeense nationaliteit. De 2 extra bemiddelaars zijn daarom allebei zelf van Roemeense Roma-origine (tijdelijke projectmiddelen vanuit Federaal Impulsfonds en Programma Preventie Schoolverzuim van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest).

7 De bemiddelaars werken samen met een 30-tal Brusselse scholen, met een kern van een 10- tal scholen met 10 tot 60 Roma-leerlingen. Daarnaast wordt er intensief bemiddeld op vraag van andere diensten en instellingen, voornamelijk gemeentelijke spijbelteams, CLB s, Dienst Voogdij, sociale dienst van de jeugdrechtbank, jeugdparket, jeugdbrigades enz. In totaal worden er zo n 350 dossiers van Roma-minderjarigen opgevolgd. Door hun intensieve contacten met de Roma-gemeenschap slagen de bemiddelaars er in een band te creëren tussen de familie en de school, waardoor het schoolverzuim daalt en de schoolresultaten verbeteren. Voor acties en resultaten: zie onderaan. De Dienst Roma coördineert, omkadert, ondersteunt en coacht het team van bemiddelaars. Alle aanvragen worden er gecentraliseerd en gedispatched. Inzet van personeel 1 coördinator (stafmedewerker VG): coördinatie, 2de en 3de lijn 1 Roemeense interculturele bemiddelaarster (projectmedewerkster VGC): 1ste en 2 de lijn 1 Roemeense Roma-bemiddelaar (tijdel. project): school- en andere bemiddelingen 1 Roemeense Roma-bemiddelaarster (tijdel. project): school- en andere bemiddelingen Acties bemiddelaars okt 2008-sept dossiers van opgevolgde Roma-kinderen 1037 acties op vraag van scholen en omkaderende diensten (huisbezoeken, schoolbemiddelingen, begeleidingen, consultaties) 62 bemiddelingen op vraag van andere diensten/instanties 132 bemiddelingen en begeleidingen voor NBM ism Dienst Voogdij en OOC s v Fedasil 25 oudervergaderingen op school waarnaar ouders werden gemobiliseerd 21 bijeenkomsten moedergroep Molenbeek 17 verschillende basisscholen die aanvragen deden 17 verschillende secundaire scholen die aanvragen deden 7 scholen met geformaliseerde samenwerking 9 diensten/instanties met geformaliseerde samenwerking Resultaten bemiddelaars Verbeterde scholarisatie van minderjarigen: snellere terugkeer naar school in geval van schoolverzuim, vermindering van niet-gemotiveerde afwezigheden (bijv.: Vormingscentrum Foyer en basisschool Molenbeek: daling van 50% in 3 jaar tijd) 88 inschrijvingen ( 08-09) van minderjarige Roma die nog niet waren ingeschreven: vermindering van het aantal minderjarige Roma die op straat rondlopen en opgepakt worden door de politie Betere betrokkenheid van de ouders in de scholarisatie van hun kinderen: door huisbezoeken, bemiddelingen Aanwezigheid van ouders in oudervergaderingen en rapportuitreikingen tgv mobilisatie en bemiddeling (tevoren: totale afwezigheid) Verbeterde communicatie, boodschappen passeren beter _ ouders beter geïnformeerd Ouders contacteren spontaan bemiddelaar igv vragen e.d. Oriëntatie van ouders voor problemen naar andere sociale diensten of instellingen waardoor schooldrempels worden weggewerkt Verbeterde kennis en inzicht over de situatie en cultuur van Roma bij schoolpersoneel Moeilijkheden

8 Hardnekkigste spijbelaars blijven problematisch _ netwerk belangrijk, gerechtelijke tussenkomst noodzakelijk, maar gebrek aan stok achter de deur Inschrijving van kleine kinderen in kleuterschool blijft moeilijk Impact van bemiddelingen op schoolverzuim van zwangere leerlingen en jonge moeders blijft beperkt Het project Roma-bemiddelaars is een tijdelijk project dat jaarlijks opnieuw wordt aangevraagd. Een meer duurzame ondersteuning is noodzakelijk