(Klimaat)robuuste berekening landbouwschade

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "(Klimaat)robuuste berekening landbouwschade"

Transcriptie

1 (Klimaat)robuuste berekening landbouwschade Ruud Bartholomeus en Mirjam Hack, Amersfoort, 14 maart 2013 mede namens Jan van Bakel, Joop Kroes, Jos van Dam en Flip Witte

2 Het klimaat verandert Klimaatverandering: Temperatuur CO 2 Extreme neerslag Droge perioden à Voorspel effecten op landbouw en natuur

3 Landbouwschade-tabellen: waarom actualiseren? Voorbeeld HELP-tabel (1987) Gebaseerd op niet meer bestaand model + expert judgement / empirisch Gebaseerd op meteorologische condities van Langjarig gemiddelde schades

4 Landbouwschade-tabellen: waarom actualiseren? Meer droogte én meer piekbuien HELP-tabellen: Gebaseerd op achterhaalde modellen Niet reproduceerbaar Natschade op destijds geldende landbouwpraktijk Droogteschade gebaseerd op verouderde meteorologische condities ( ) Geen zoutschade à Ongeschikt voor huidige klimaat Expert judgement / empirisch Langjarig gemiddeld, missen de extremen Missen de relevante processen à Ongeschikt voor toekomstige klimaat 4

5 Actualisatie HELP/TCGB/Agricom Breed draagvlak gecreëerd door STOWA en Waterdienst Doel actualisatie: Uniforme systematiek voor waterschappen, waterbedrijven en Rijkswaterstaat Systematiek is basis (Klimaatrobuuste) metarelaties op maat af te leiden Reproduceerbaar Uitbreidbaar 5

6 Actualisatie HELP/TCGB/Agricom: proceskennis Klimaatverandering: meer neerslag waargenomen. Wat is de oorzaak? year jaar backward terugschrijdend moving gemiddelde avareage (mm/yr) (mm/jaar) 30 year avareage (mm/yr) jaar year terugschrijdend backward moving gemiddelde average (mm/jaar) (mm/yr) y = x x R 2 = (Klimaat)robuuste relaties: focus op processen # women # vrouwen in the in Netherlands Nederland (miljoen) (million)

7 Fase 1: Korte termijn (2012/2013) Operationaliseren bestaande kennis Operationaliseren modules berekening directe effecten: Droogteschade Natschade Zoutschade September-december 2012: Modules geoperationaliseerd in SWAP Haalbaarheid actualisatie methodes indirecte effecten grasland: State of the art Literatuur en raadplegen deskundigen Januari-maart 2013 Uniform systeem voor relaties waterhuishouding-opbrengstreductie Januari-april

8 gras Klimaatprojecties

9 Voorbeeld nieuwe metarelaties eerste resultaat natschade- en droogteschadefunctie - Op basis van meervoudige runs, - gegeven mogelijke set inputparameters - voorbeeld voor veel voorkomende zeekleigrond (poldervaaggrond, lichte klei)

10 Belang en toepassing schadefuncties Vertalen agrohydrologische condities naar opbrengstdepressie Voor landinrichting, GGOR-realisaties, peilbesluiten (HELP) en grondwateronttrekking (TCGB) Nabewerking op uitkomsten grondwatermodel Uniforme, actuele systematiek: Reproduceerbaar Op maat toe te passen voor specifieke schadegevallen Betrouwbare doelrealisatie Landbouw in Waternood; realistische vaststelling GGOR Nodig voor het steeds grilliger klimaat Zowel langjarig gemiddelde condities als variatie in groeiseizoen 10

11 Wat heeft u eraan? Bij toepassingen HELP- en TCGB-tabellen vaak gehoord: verminderd draagvlak; niet geschikt op bedrijfsniveau; geen extreem weer; geen gewaskwaliteit; gebaseerd op oude neerslag/verdampinggegevens; verzilting ontbreekt Dus: deze nieuwe methode lost al deel klachten op!

12 Wat heeft u eraan?... en bovendien Gezamenlijk ontwikkelde methodiek (KWR, Bakelse Stroom, WUR) Nu al toepasbaar voor: droog, nat en zout verschillen tussen jaren verschillen binnen een jaar scenario-berekeningen (alleen voor gras en aardappel)

13 Maar... wat moet er nog gebeuren? Nu alleen directe schade droogte, nat, zout à ook indirecte schade Nu alleen gras en aardappel à parametrisatie andere gewassen Nu alleen berekening reductie gewasverdamping à vertaling naar opbrengstdepressie nodig à vertaling naar verandering inkomen nodig En natuurlijk: toetsing aan de praktijk

14 Kortom: fase 2 (start 2013?) Van toepasbaar verbeterd instrument (SWAP) nu naar een complete nieuwe methodiek voor berekenen van landbouwschade in relatie tot klimaat en agrarische bedrijfsvoering

15 Dank voor uw aandacht! Wordt vervolgd... Ruud Bartholomeus en Mirjam Hack, Amersfoort, 14 maart 2013 i.s.m. De Bakelse Stroom

Waterwijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus november 2016

Waterwijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus november 2016 Waterwijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus november 2016 Waterwijzer Landbouw Waarom en wat is Waterwijzer Landbouw? Wat kan je straks met Waterwijzer Landbouw?

Nadere informatie

WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee?

WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Mirjam Hack namens consortium 26 juni 2014 www.waterwijzer.nl WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Wat is het? Waarom actualisatie

Nadere informatie

WaterWijzer Landbouw. Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus namens consortium 1 oktober

WaterWijzer Landbouw. Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus namens consortium 1 oktober WaterWijzer Landbouw Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus namens consortium 1 oktober 2015 www.waterwijzer.nl WaterWijzer Landbouw: wat is het? WaterWijzer Landbouw (voorheen actualisatie schadefuncties landbouw

Nadere informatie

Gebruikersmiddag Waterwijzer Landbouw. Rob Ruijtenberg namens alle partijen ibz ACSG en RWS 7 februari 2019

Gebruikersmiddag Waterwijzer Landbouw. Rob Ruijtenberg namens alle partijen ibz ACSG en RWS 7 februari 2019 Gebruikersmiddag Waterwijzer Landbouw Rob Ruijtenberg namens alle partijen ibz ACSG en RWS 7 februari 2019 Programma 13.00 Welkom (Rob Ruijtenberg) 13.15 Introductie Waterwijzer landbouw (Mirjam Hack,

Nadere informatie

Beter systeem voor bepalen waterschade

Beter systeem voor bepalen waterschade Beter systeem voor bepalen waterschade Mirjam Hack-ten Broeke (Alterra Wageningen UR), Ruud Bartholomeus (KWR Watercycle Research Institute), Joop Kroes (Alterra Wageningen UR), Jos van Dam (Wageningen

Nadere informatie

Waterwijzer Landbouw. Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus, namens consortium 29 juni 2017

Waterwijzer Landbouw. Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus, namens consortium 29 juni 2017 Waterwijzer Landbouw Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus, namens consortium 29 juni 2017 Waterwijzer Landbouw: een klimaatrobuust instrument voor het bepalen van effecten van veranderend waterbeheer op landbouwopbrengsten

Nadere informatie

WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee?

WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Mirjam Hack en Ruud Bartholomeus namens consortium 18 november 2014 www.waterwijzer.nl WaterWijzer Landbouw: wat is het en wat kun je ermee? Wat is

Nadere informatie

Project WaterWijzer Landbouw en gebruik satellietdata (bijv. Groenmonitor) Mirjam Hack en Allard de Wit 22 april 2014

Project WaterWijzer Landbouw en gebruik satellietdata (bijv. Groenmonitor) Mirjam Hack en Allard de Wit 22 april 2014 Project WaterWijzer Landbouw en gebruik satellietdata (bijv. Groenmonitor) Mirjam Hack en Allard de Wit 22 april 2014 WaterWijzer Landbouw = Vervanging HELP HELP-tabellen: effecten kwantificeren van waterhuishoudkundige

Nadere informatie

Waterwijzer Natuur. Effecten van waterbeheer en klimaatverandering op de natuur

Waterwijzer Natuur. Effecten van waterbeheer en klimaatverandering op de natuur 1 Remco van Ek (Deltares) Janet Mol (Alterra) Han Runhaar (KWR) Flip Witte (KWR) Waterwijzer Natuur Effecten van waterbeheer en klimaatverandering op de natuur 2 Waarom een robuust vegetatiemodel nodig?

Nadere informatie

Gebruikersmiddag Waterwijzer Landbouw

Gebruikersmiddag Waterwijzer Landbouw Gebruikersmiddag Waterwijzer Landbouw Martin Mulder, Marius Heinen, Jan van Bakel, Mirjam Hackten Broeke ea. 7 februari 2019 Inhoud: Waterwijzer Landbouw Toepassing Waterwijzer Landbouw Veel gestelde vragen

Nadere informatie

ACTUALISATIE SCHADEFUNCTIES LANDBOUW; FASE 1

ACTUALISATIE SCHADEFUNCTIES LANDBOUW; FASE 1 OP WEG NAAR EEN GEACTUALISEERD EN KLIMAATBESTENDIG SYSTEEM VAN Final EFFECT l rereport VAN WATERBEHEER OP GEWASOPBRENGST ACTUALISATIE SCHADEFUNCTIES LANDBOUW; FASE 1 RAPPORT 2013 22 Actualisatie schadefuncties

Nadere informatie

Stellingen Sturen op basisafvoer. water verbindt

Stellingen Sturen op basisafvoer. water verbindt Stellingen Sturen op basisafvoer Stelling 1: Voor ons watersysteem EN de daarin gepositioneerde grondgebruiksfuncties is DROOGTE een veel groter probleem dan WATEROVERLAST Argumenten stelling 1 Areaal

Nadere informatie

Klimaatrobuuste natuurvoorspelling. Han Runhaar en Flip Witte

Klimaatrobuuste natuurvoorspelling. Han Runhaar en Flip Witte Klimaatrobuuste natuurvoorspelling Han Runhaar en Flip Witte Effecten klimaatveranderingen luchtcirculatie temperatuurstijging 1990 t.o.v. 2050 1 o C 2 o C veranderd G+ W+ onveranderd G W stijging temperatuur

Nadere informatie

WATERWIJZER LANDBOUW: INSTRUMENTARIUM VOOR KWANTIFICEREN VAN EFFECTEN VAN WATERBEHEER EN KLIMAAT OP LANDBOUWPRODUCTIE

WATERWIJZER LANDBOUW: INSTRUMENTARIUM VOOR KWANTIFICEREN VAN EFFECTEN VAN WATERBEHEER EN KLIMAAT OP LANDBOUWPRODUCTIE WATERWIJZER LANDBOUW: INSTRUMENTARIUM VOOR KWANTIFICEREN VAN EFFECTEN VAN WATERBEHEER EN KLIMAAT OP LANDBOUWPRODUCTIE RAPPORT 2018 48 A WATERWIJZER LANDBOUW: INSTRUMENTARIUM VOOR KWANTIFICEREN VAN EFFECTEN

Nadere informatie

VOOR EEN KLIMAATROBUUST BODEM- EN WATERSYSTEEM

VOOR EEN KLIMAATROBUUST BODEM- EN WATERSYSTEEM VOOR EEN KLIMAATROBUUST BODEM- EN WATERSYSTEEM Doelstelling Lumbricus Het ontwikkelen en implementeren van een klimaatrobuuste inrichting van het bodem- en watersysteem en het ontwikkelen van kennis hierover.

Nadere informatie

Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw

Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw Limburg Waterproof Klimaat, water en landbouw Provincie Limburg Maastricht, 14 september 216 Joris Schaap, Profiel 214 heden Zelfstandig hydroloog en bodemkundige 28-214 Adviseur water in het landelijk

Nadere informatie

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen

Nadere informatie

Gemiddelde hoogste grondwaterstand

Gemiddelde hoogste grondwaterstand Gemiddelde hoogste grondwaterstand GHG in meter beneden maaiveld 0,0 0,0-0,2 0,2-0,4 0,4-0,6 0,6-0,8 0,8-1,0 1,0-1,5 1,5-2,0 > 2,0 begrenzing peilgebieden Gemiddeld hoogste grondwaterstand 0 0.5 1 1.5

Nadere informatie

Zou$oleran*e groter dan gedacht? So what? What s next? Lodewijk Stuyt namens consortium

Zou$oleran*e groter dan gedacht? So what? What s next? Lodewijk Stuyt namens consortium Zou$oleran*e groter dan gedacht? So what? What s next? Lodewijk Stuyt namens consortium Zouttolerantie van gewassen groter dan gedacht? Lodewijk Stuyt namens consortium 26 juni 2014 Aandacht voor... Welke

Nadere informatie

Efficiëntie van beregening

Efficiëntie van beregening Efficiëntie van beregening Jan van Bakel Martin Mulder 8-5-2019 1 Indeling presentaie Inleiding Definitie van efficiëntie Beregeningsverliezen SWAP-WOFOST-berekeningen Resultaten Discussie Conclusies 8-5-2019

Nadere informatie

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en

Nadere informatie

KlimaatAdaptieve Drainage

KlimaatAdaptieve Drainage FutureWater Onderzoek en advies gericht op de duurzame toekomst van ons water KlimaatAdaptieve Drainage Innovatieve en duurzame techniek voor actieve samenwerking tussen agrariër en waterbeheerder 14-3-2013

Nadere informatie

Evolutie van het klimaat in België

Evolutie van het klimaat in België Hans Van de Vyver Koninklijk Meteorologisch Instituut 11 januari 2013 Introductie wetenschappelijke activiteiten MERINOVA-project: Meteorologische risico s als drijfveer voor milieukundige innovatie in

Nadere informatie

Legenda. drooglegging_winter. [m-mv] Vianen. Lexmond. Meerkerk. Leerdam. Arkel. Kaart 36 - Drooglegging winter. projectgebied peilgebieden

Legenda. drooglegging_winter. [m-mv] Vianen. Lexmond. Meerkerk. Leerdam. Arkel. Kaart 36 - Drooglegging winter. projectgebied peilgebieden BIJLAGE XI KAARTEN AGOR, behorende bij rapport TL217-3/kolm/028 d.d. 28 juni 2013 , bijlage XI behorende bij rapport TL217-3/kolm/028 d.d. 28 juni 2013 drooglegging_winter [m-mv] 0-0.25 0.25-0.5 0.5-0.6

Nadere informatie

Gevolgen van klimaatverandering voor de landbouw

Gevolgen van klimaatverandering voor de landbouw Gevolgen van klimaatverandering voor de landbouw hydrologische en gewasopbrengst-berekeningen 30 september 2011 Aequator Groen & Ruimte bv Klimaatverandering Vergelijk weerjaren 2001-2010 met 2046-2055

Nadere informatie

Flip Witte, KWR 29 juni 2017, Amersfoort

Flip Witte, KWR 29 juni 2017, Amersfoort 1 Een klimaatrobuust instrument voor het bepalen van effecten van veranderend waterbeheer op de terrestrische natuur Flip Witte, KWR 29 juni 2017, Amersfoort 2 DEEL 1 Waarom Waterwijzer Natuur? Hoe ziet

Nadere informatie

Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem. Linda van der Weijden

Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem. Linda van der Weijden Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem Linda van der Weijden Opzet Inhoud: Hoe ontwikkel je met het natuurlijk systeem? Proces: Hoe pakken we dat aan? 2 Wat is kringlooplandbouw?

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1

Nadere informatie

Klimaatscenario s. Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) HOVO klimaatscenario s

Klimaatscenario s. Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) HOVO klimaatscenario s Klimaatscenario s Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) Kijken in de toekomst? Een greep uit de onzekerheden Het klimaatsysteem is te complex om te bevatten waarnemingen van alle relevante processen en feedbacks

Nadere informatie

ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan:

ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan: ENQUETE Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering Binnen het BSIK-programma "Klimaat voor Ruimte" (website: http://www.klimaatvoorruimte.nl/) wordt veel aandacht besteed aan de

Nadere informatie

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta

Waterschap Hollandse Delta. dynamiek in de delta Waterschap Hollandse Delta dynamiek in de delta Inhoud De dynamiek in de tijd Een dynamische ruimte De opgaven nu en voor de toekomst Water besturen Functionele overheid Algemeen belang en specifiek belang

Nadere informatie

Klimaatverandering, toenemende verzilting en landbouw

Klimaatverandering, toenemende verzilting en landbouw Klimaatverandering, toenemende verzilting en landbouw Nieuwe inzichten neerslaglenzen en oplossingen Jouke Velstra Onderzoeksvragen Hoe ontwikkelt de verzilting in Noord-Nederland zich op perceelsniveau

Nadere informatie

Het klimaat en onze bodem

Het klimaat en onze bodem Het klimaat en onze bodem Gera van Os, Lector duurzaam bodembeheer Het klimaat en onze bodem Ons klimaat verandert Wateroverlast Droogte Verzilting Klimaatakkoord Transitie is nodig voor adaptatie en mitigatie

Nadere informatie

Visie op de vaststelling van landbouwschade door grondwaterwinning. Op de toekomst voorbereid met een verbeterde methode

Visie op de vaststelling van landbouwschade door grondwaterwinning. Op de toekomst voorbereid met een verbeterde methode Visie op de vaststelling van landbouwschade door grondwaterwinning Op de toekomst voorbereid met een verbeterde methode KWR 2012.021 Februari 2012 Visie op de vaststelling van landbouwschade door grondwaterwinning

Nadere informatie

Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019

Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat

Nadere informatie

Samenvatting 203 Klimaatverandering leidt volgens de voorspellingen tot een toename van de mondiale temperatuur en tot veranderingen in de mondiale waterkringloop. Deze veranderingen in de waterkringloop

Nadere informatie

Project Klimaat en Landbouw Noord Nederland. 12 februari Peter Prins. Projectleider K & L

Project Klimaat en Landbouw Noord Nederland. 12 februari Peter Prins. Projectleider K & L Project Klimaat en Landbouw Noord Nederland 12 februari 21 Peter Prins Projectleider K & L Opzet presentatie Waarom dit initiatief? Fasering Werkwijze Tussentijdse resultaten Voorlopige conclusies Klimaatverandering

Nadere informatie

Waterbeheer en landbouw

Waterbeheer en landbouw Waterbeheer en landbouw Melkveehouderij in veenweidegebieden Bram de Vos (Alterra) Idse Hoving (Animal Sciences Group) Jan van Bakel (Alterra) Inhoud 1. Probleem 2. Waterpas model 3. Peilverhoging polder

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Droogte

RISICOSIGNALERING Droogte RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut IEIDING heeft invloed op de groei van planten en gewassen, op de grondwaterstanden en daarmee indirect op bijvoorbeeld energiebedrijven

Nadere informatie

Uitgangspunten berekening tarieven en beheer vergoedingen ANLb

Uitgangspunten berekening tarieven en beheer vergoedingen ANLb Uitgangspunten berekening tarieven en beheer vergoedingen ANLb INLEIDING Het stelsel van agrarisch natuur- en landschapsbeheer heeft vanaf 2016 een gehele nieuwe systematiek: daaronder vallen ook de vergoedingen.

Nadere informatie

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen

Nadere informatie

DROP - adaptatie aan waterschaarste en droogte

DROP - adaptatie aan waterschaarste en droogte DROP - adaptatie aan waterschaarste en droogte Willem Defloor 26 september 2014, Waterforum Waterschaarste en droogte Overzicht 1. Globaal kader 2. EU Drop project 3. Droogte-indicatoren / waterinfo.be

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa

Nadere informatie

Bodemvruchtbaarheid. fundament onder voedselproductie. René Schils

Bodemvruchtbaarheid. fundament onder voedselproductie. René Schils Bodemvruchtbaarheid fundament onder voedselproductie René Schils Bodemvruchtbaarheid fundament onder voedselproductie Wat is bodemvruchtbaarheid? Waarom is bodemvruchtbaarheid belangrijk? Wat zijn de actuele

Nadere informatie

Deltaproofweek Verslag 14 maart

Deltaproofweek Verslag 14 maart Perspectieven voor hoog en laag De klimaatverandering zal in Nederland heel wat veranderingen teweegbrengen. Maar de effecten zijn met de bestaande verouderde modellen niet te voorspellen. En hoe hangen

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke

Nadere informatie

Regionale hydrologische modellering ter onderbouwing

Regionale hydrologische modellering ter onderbouwing Ellen Hermans, FutureWater Jenny Otte, Waterschap Vallei & Eem Jan van Bakel, Alterra Regionale hydrologische modellering ter onderbouwing van klimaateffecten Provincies en waterschappen bereiden zich

Nadere informatie

Sleeuwijk. Woudrichem. Werkendam. Veen. Wijk en Aalburg. Legenda. Hank Dussen. Peilbesluit Alm & Biesbosch 1. [cm mv] GxG behorende bij Peilbesluit

Sleeuwijk. Woudrichem. Werkendam. Veen. Wijk en Aalburg. Legenda. Hank Dussen. Peilbesluit Alm & Biesbosch 1. [cm mv] GxG behorende bij Peilbesluit Werkendam Masker_A_B_Union oud A-Waterloop Plaats GHG 1998-25 [cm -mv] > 5 3-5 2-3 15-2 1-15 75-1 5-75 25-5 - 25 D:\Deelgebied Alm & Biesbosch\MORIA\Peilbesluit ()\ALMB GxG AGOR def A4 formaat.mxd 16-4-21

Nadere informatie

Bijlage 1: Kaart locatie inrichtingsmaatregelen buiten het natuurgebied

Bijlage 1: Kaart locatie inrichtingsmaatregelen buiten het natuurgebied Bijlage 1: Kaart locatie inrichtingsmaatregelen buiten het natuurgebied Bijlage 2. Kaart hydrologische effecten Met een hydrolgisch model zijn de effecten van de waterhuishoudkundige maatregelen uit het

Nadere informatie

Waterconservering door peilgestuurde drainage in Zeeland

Waterconservering door peilgestuurde drainage in Zeeland Waterconservering door peilgestuurde drainage in Zeeland Met peilgestuurde drainage kunnen agrariërs zelf het ideale ontwateringsniveau van de buisdrainage regelen. Dat is voor hen guns=g, want daarmee

Nadere informatie

Naar verbeterde schadefuncties voor de landbouw

Naar verbeterde schadefuncties voor de landbouw Naar verbeterde schadefuncties voor de landbouw Ruud Bartholomeus 1, Joop Kroes 2, Jan van Bakel 3, Mirjam Hack-ten Broeke 4, Dennis Walvoort 5 en Flip Witte 6 Om veranderingen in het waterbeheer te vertalen

Nadere informatie

Bodem en Water, de basis

Bodem en Water, de basis Bodem en Water, de basis Mogelijkheden voor verbeteringen 5 febr 2018 Aequator Groen & Ruimte bv Het jaar 2017 April tot 30 juni April tot sept Aequator Groen & Ruimte bv 2 Jaar 2017 2017 Zomer warmer

Nadere informatie

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid

Project ZON. Hoofdvraag. Uitvoering. Regionale afstemming op en inbreng Deltaprogramma. Samenwerking met regio Zuid Project ZON Hoofdvraag huidige droogte situatie (2010) gevolgen van de klimaatverandering (2050) zinvolle maatregelen Uitvoering gebied Regio-Oost aansturing vanuit RBO projectgroep Regionale afstemming

Nadere informatie

Bodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling

Bodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling Bodem, landschap en watersysteem bepalend voor functie-toedeling Jan Willem Erisman 8 juni 2018 Louis Bolk Instituut (sinds 1976) www.louisbolk.org Voedselzekerheid! Wat heeft landbouwbeleid gebracht (in

Nadere informatie

Klimaatverandering in internationaal perspectief

Klimaatverandering in internationaal perspectief Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens

Nadere informatie

Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor

Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor Nieuwe neerslagstatistieken voor het waterbeheer: Extreme neerslaggebeurtenissen nemen toe en komen vaker voor 2015 10A In 2014 heeft het KNMI met het oog op klimaatverandering nieuwe klimaatscenario s

Nadere informatie

Het klimaat verandert, wat nu?

Het klimaat verandert, wat nu? Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1

Nadere informatie

Afstemming van functie in de ondergrond Afstemming van functies in de ondergrond

Afstemming van functie in de ondergrond Afstemming van functies in de ondergrond Afstemming van functie in de ondergrond Afstemming van functies in de ondergrond Johan Valstar Inhoud presentatie 1. Functies in de ondergrond 2. Ontwikkelingen in de ondergrond 3. Voorbeeld van knelpunt:

Nadere informatie

NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN

NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN Extreme buien zijn extremer geworden 2018 12A In opdracht van STOWA hebben het KNMI en HKV Lijn in water nieuwe neerslagstatistieken afgeleid voor korte

Nadere informatie

Topsoil. Korte introductie

Topsoil. Korte introductie Topsoil Korte introductie TOPSOIL is een Europees INTERREG subsidieproject. Het is een samenwerking tussen waterschappen, wetenschappers, overheden en stakeholders uit Nederland, België, Duitsland, Denemarken

Nadere informatie

foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016

foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016 foto: Vera Siemons Resultaten onderzoek naar klimaatbeleving Uitgevoerd door Gfk i.o.v. Achmea - oktober 2016 1 De meeste jongeren (34%) houden zich niet bezig met de gevolgen van klimaatverandering Toch

Nadere informatie

3 november 2014. Inleiding

3 november 2014. Inleiding 3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte

Nadere informatie

Zoetwaterbekkens: de ultieme vorm van water vasthouden?

Zoetwaterbekkens: de ultieme vorm van water vasthouden? Page 1 30-9-2009 Zoetwaterbekkens: de ultieme vorm van water vasthouden? Zijn zoetwaterbekkens een redelijk alternatief voor de zoetwatervoorziening van open teelten en grasland, mede met het oog op klimaatverandering?

Nadere informatie

Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018

Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018 Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018 Imme Benedict Bron: Jannes Wiersema Meteorologie en Luchtkwaliteit Vakgroep Wie ben ik? 2010 2013 BSc Bodem, water en atmosfeer 2013 2015 MSc

Nadere informatie

Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl

Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl 6 augustus 2018 Dit is een voorlopige versie. De methode kan nog verbeterd en de droogte van 2018 is nog niet ten einde. Commentaar

Nadere informatie

klimaatscenarios klimaatscenarios De KNMI 06

klimaatscenarios klimaatscenarios De KNMI 06 De KNMI 06 klimaatscenarios klimaatscenarios wat zijn ze? hoe worden ze gemaakt? waarin verschillen ze van de vorige? Bart van den Hurk, Geert Lenderink, Aad van Ulden, Janette Bessembinder, Franziska

Nadere informatie

WATERWIJZER LANDBOUW, FASE 2

WATERWIJZER LANDBOUW, FASE 2 MODELLERING VAN HET BODEM-WATER-PLANTSYSTEEM MET HET GEKOPPELDE Fina INSTRUMENTARIUM l re port SWAP-WOFOST WATERWIJZER LANDBOUW, FASE 2 RAPPORT 2015 16 WATERWIJZER LANDBOUW, FASE 2 MODELLERING VAN HET

Nadere informatie

Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor

Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor Hans Hakvoort (HKV), Jules Beersma (KNMI), Theo Brandsma (KNMI), Rudolf Versteeg (HKV), Kees Peerdeman (Waterschap Brabantse Delta/STOWA)

Nadere informatie

Remote Sensing. Betere informatie voor duurzamer, doelmatiger en klimaatrobuuster waterbeheer

Remote Sensing. Betere informatie voor duurzamer, doelmatiger en klimaatrobuuster waterbeheer Remote Sensing Betere informatie voor duurzamer, doelmatiger en klimaatrobuuster waterbeheer 2016 25 Remote Sensing Betere informatie voor duurzamer, doelmatiger en klimaatrobuuster waterbeheer Waterschappen

Nadere informatie

Gewasfactoren en potentiële verdamping: geen robuuste combinatie. Het gebruik van gewasfactoren in klimaatprojecties nader onderzocht

Gewasfactoren en potentiële verdamping: geen robuuste combinatie. Het gebruik van gewasfactoren in klimaatprojecties nader onderzocht Gewasfactoren en potentiële verdamping: geen robuuste combinatie Het gebruik van gewasfactoren in klimaatprojecties nader onderzocht Februari 2013 Postbus 1072 3430 BB Nieuwegein T 030 606 95 11 F 030

Nadere informatie

Pilot Vergelijking Waternood & KRW-Verkenner

Pilot Vergelijking Waternood & KRW-Verkenner Pilot Vergelijking Waternood & KRW-Verkenner iov STOWA Ws Brabantse Delta Peter de Koning Kees Peerdeman Frans Jorna Piet van Iersel Roel Knoben Waternoodmiddag, Amersfoort, 2 maart 2010 Vraagstelling

Nadere informatie

Klimaat schadekosten op loka1e. Menno van Bijsterveldt, Robert Scherpenisse, Paul Camps en Hasse Goosen

Klimaat schadekosten op loka1e. Menno van Bijsterveldt, Robert Scherpenisse, Paul Camps en Hasse Goosen Klimaat schadekosten op loka1e Menno van Bijsterveldt, Robert Scherpenisse, Paul Camps en Hasse Goosen Behoe3en uit de prak1jk Gemeenten voelen de urgen>e van klimaatadapta>e niet. Breng daarom de orde

Nadere informatie

Adapting to drought and salinisation in the coupled groundwater surface water system. Joost Delsman

Adapting to drought and salinisation in the coupled groundwater surface water system. Joost Delsman Adapting to drought and salinisation in the coupled groundwater surface water system Joost Delsman Onderzoek naar zoetwatervoorziening? Doel van het onderzoek Adaptating to drought and salinisation in

Nadere informatie

Precisielandbouw buiten stal: GrasMais-Signaal. Met gras is nog veel te winnen... Melkproduktie per ha. Droge stofproduktie per ha

Precisielandbouw buiten stal: GrasMais-Signaal. Met gras is nog veel te winnen... Melkproduktie per ha. Droge stofproduktie per ha Precisielandbouw buiten stal: GrasMais-Signaal Met gras is nog veel te winnen... Gezonde Veehouderij 2023 5 november 2015 Bert Philipsen ea WUR Droge stofproduktie per ha Melkproduktie per ha Smith et

Nadere informatie

Organische stof what else? Marjoleine Hanegraaf

Organische stof what else? Marjoleine Hanegraaf Organische stof what else? Marjoleine Hanegraaf Vraagstelling Aanleiding: Vuistregel voor de afbraak: 2% per jaar (range 1.6 2.4%) 1 Ervaringsfeit veel telers: variatie in de afbraak, mogelijk >2% Onderzoeksvraag:

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX DEN HAAG T 070-456 00 00 F 070-456 11 11 Datum 4 september 2018 Onderwerp

Nadere informatie

5. Verdamping 1 91/ dag Maand Jan feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

5. Verdamping 1 91/ dag Maand Jan feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec 5. Verdamping Voor de verdamping in het stroomgebied de Goorloop is de gemiddelde referentiegewasverdamping van het KNMI weerstation in Eindhoven gebruikt. Dit station is het dichtstbij gelegen KNMI station

Nadere informatie

Remote Sensing. Remote Sensing bij Vitens. 22 april 2014 SAT - WATER 1

Remote Sensing. Remote Sensing bij Vitens. 22 april 2014 SAT - WATER 1 Remote Sensing Remote Sensing bij Vitens 22 april 2014 SAT - WATER 1 Inhoud Wat doet Vitens met Remote Sensing? 1. Reeds uitgevoerd onderzoek naar zout en klei voorkomens 2. Droogteschade: nog uit te voeren

Nadere informatie

Klimaat in de 21 e eeuw

Klimaat in de 21 e eeuw Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario

Nadere informatie

Klimaat Services. Opzet presentatie

Klimaat Services. Opzet presentatie Klimaat Services J. Bessembinder Opzet presentatie Basis voor klimaat-services Voorbeelden confectie Voorbeelden maatwerk Basis confectie en maatwerk : tijdreeksen voor de toekomst Activiteiten binnen

Nadere informatie

Watergebruik in de land- en tuinbouw,

Watergebruik in de land- en tuinbouw, Indicator 6 oktober 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het watergebruik in 2013 en 2014

Nadere informatie

De voedings-voetafdruk van ons drinkwater

De voedings-voetafdruk van ons drinkwater De voedings-voetafdruk van ons drinkwater Een alternatieve beschouwing over de effecten van permanente grondwateronttrekkingen op verdamping en afvoer Jan van Bakel 1 Inleiding In mijn werk als agrohydroloog

Nadere informatie

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Nationale Najaarsconferentie POP 3 Workshop Klimaatverandering en Landbouw Utrecht, 17 Nov. 2016 door Pier Vellinga Wetenschappelijk directeur Kennis

Nadere informatie

Integraal Peilbesluitplan Smilde Streekbijeenkomst

Integraal Peilbesluitplan Smilde Streekbijeenkomst Integraal Peilbesluitplan Smilde Streekbijeenkomst Dinsdag 20 september 2011 Het Kompas te Smilde Programma van vanavond Tijd activiteit 19:30 start bijeenkomst 19:40 plenaire presentatie - voortraject

Nadere informatie

Nationaal Water Model Wat is dat en waarom willen we het? Jeroen Ligtenberg en Edwin Snippen

Nationaal Water Model Wat is dat en waarom willen we het? Jeroen Ligtenberg en Edwin Snippen Nationaal Water Model Wat is dat en waarom willen we het? Jeroen Ligtenberg en Edwin Snippen 14-juni-2016 Programma Waarom Nationaal Water Model? Historie Basisprognoses Wat is het Nationaal Water Model?

Nadere informatie

Vermesting in meren en plassen,

Vermesting in meren en plassen, Indicator 18 mei 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De vermesting in de meren en plassen

Nadere informatie

Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland

Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Een visie op de toekomstige landbouw in Nederland Jan Willem Erisman ALV Markdal, Galder, 24 september 2018 Inhoud Introductie Louis Bolk Instituut Achtergronden huidige landbouw De visie van de minister

Nadere informatie

Hoe doorspoeling niet helpt en tijdens regenbuien de sloot zouter wordt...

Hoe doorspoeling niet helpt en tijdens regenbuien de sloot zouter wordt... Hoe doorspoeling niet helpt en tijdens regenbuien de sloot zouter wordt... Vier jaar onderzoek naar efficiënter zoetwaterbeheer Joost Delsman Deltares 17 juni 2015 Kennis voor Klimaat, zoetwatervoorziening

Nadere informatie

Van harte welkom op de bewonersavond. WaardeVOL Brummen. 26, 27 en 28 november 2018

Van harte welkom op de bewonersavond. WaardeVOL Brummen. 26, 27 en 28 november 2018 Van harte welkom op de bewonersavond WaardeVOL Brummen 26, 27 en 28 november 2018 Doel Dit project gaat over een toekomstbestendige inrichting en beheer van uw leefomgeving. Samen met u willen wij voorwaarden

Nadere informatie

Jaarverslag 2018 AdviesCommissie Schade Grondwater

Jaarverslag 2018 AdviesCommissie Schade Grondwater Jaarverslag Jaarverslag AdviesCommissie Schade Grondwater Secretariaat: Leidseveer 2 3511 SB Utrecht t.: 085-4862222 e.: acsg@bij12.nl w.: www.bij12.nl VOORWOORD Het jaarverslag geeft als gebruikelijk

Nadere informatie

Leggers actueel, betrouwbaar en compleet. Waterkeringen op orde Waterkeringen zijn getoetst Conform procesafspraken met PZH en inspectie V&W

Leggers actueel, betrouwbaar en compleet. Waterkeringen op orde Waterkeringen zijn getoetst Conform procesafspraken met PZH en inspectie V&W Prestatie-indicatoren en nulmeting Bijlage 1 Programma 1: Waterveiligheid Basisgegevens waterveiligheid op orde maken Leggers actueel, betrouwbaar en compleet 1. Mate waarin leggers actueel, betrouwbaar

Nadere informatie

Waterwijzers Landbouw en Natuur

Waterwijzers Landbouw en Natuur 14 Landschap 35(1) Waterwijzers Landbouw en Natuur klimaat gewasopbrengst vegetatie waterhuishouding Kwantificering effecten waterbeheer en klimaat Landbouw en natuur stellen specifieke eisen aan de waterhuishouding,

Nadere informatie

Watergebruik in de land- en tuinbouw,

Watergebruik in de land- en tuinbouw, Indicator 5 februari 2019 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het watergebruik was in 2015

Nadere informatie

Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016

Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016 Slimme oplossingen voor een klimaatrobuuster watersysteem Gaat u mee op reis? ALV BPG 11 november 2016 Wateroverlast juni 2016 Van onttrekkingsverbod op 19 mei naar wateroverlast en waterkwaliteitsproblemen

Nadere informatie

Legenda. GVG AGOR Huissen. [cm-mv] peilgebieden water. 0-25 25-50 50-75 Bemmel 75-100 100-125 125-150 150-175 175-200 200-300. Kaart 33 - GVG AGOR

Legenda. GVG AGOR Huissen. [cm-mv] peilgebieden water. 0-25 25-50 50-75 Bemmel 75-100 100-125 125-150 150-175 175-200 200-300. Kaart 33 - GVG AGOR GVG AGOR [cm-mv] 0 0-25 25-50 50-75 75-100 100-125 125-150 150-175 175-200 200-300 Kaart 33 - GVG AGOR Gemiddelde voorjaars grondstand I:\TL217-1 Streefpeilbesluit GGOR Over-Betuwe\kaarten\GXG_V11.mxd

Nadere informatie

Enige achtergrond bij GGOR

Enige achtergrond bij GGOR Op weg naar GGOR 2.0 Jan van Bakel (De Bakelse Stroom), Arjan ter Harmsel (Arcadis), Joris Schaap (Badus Bodem & Water), Heiko Prak (Hydroprac advies), Bas Worm (Waterschap Vechtstromen) Het Nederlandse

Nadere informatie