Up-to-date? Uit internationaal onderzoek blijkt dat moeders die zich in hun omgeving. hebben en langer borstvoe- ding geven.

Transcriptie

1 H U I S A R T S & P R A K T I J K V L A A M S E H U I S A R T S E N E N H U N K E N N I S V A N B O R S T V O E D I N G Up-to-date? J. ADAMS, A.DEDRY, D.DEWILDE, J.LISAERDE Uit internationaal onderzoek blijkt dat moeders die zich in hun omgeving gesteund weten door gezondheidswerkers, meer zelfvertrouwen hebben en langer borstvoe- Wanneer ouders al dan niet medische problemen ondervinden bij borstvoeding aan hun baby, dan kloppen ze voor advies meestal aan bij hun huisarts. Diens kennis van een aantal belangrijke borstvoedingsregels is dus van grote waarde voor het welslagen van borstvoeding. Maar is deze kennis wel toereikend? Dit is wat vzw De Bakermat aan de hand van een bevraging bij 300 huisartsen wilde achterhalen. Uit de resultaten blijkt dat er heel wat hiaten zitten in hun kennis van borstvoeding: zo weten velen niet dat een toename van de vraag naar voeding op een groeispurt ding geven wijst en dat het foutief aanleggen van de baby de voornaamste oorzaak is van tepelkloven. Huisartsen hebben zoals alle gezondheidswerkers een belangrijke taak in het begeleiden en ondersteunen van borstvoeding. Tijdens de zwangerschap, en ook voor en na de kraamperiode, kunnen moeders hun huisarts raadplegen met vragen of problemen in verband met borstvoeding. Uit internationaal onderzoek blijkt dat moeders die zich in hun omgeving gesteund weten door gezondheidswerkers, meer zelfvertrouwen hebben en langer borstvoeding geven. Deze ondersteuning kan bestaan uit zowel bevestiging als het geven van gerichte informatie 1-4. Om eventuele lacunes hieromtrent in kaart te brengen, werd bij vzw De Bakermat (zie achteraan in dit artikel), in samenwerking met Kind & Gezin, een onderzoek gevoerd naar de kennis van gezondheidswerkers over borstvoeding. Daarnaast werd ook nagegaan hoe gezondheidswerkers staan tegenover het begeleiden van borstvoedende moeders. Dit onderzoek maakt deel uit van een ruimer project rond borstvoeding, en heeft tot doel aandachtspunten te identificeren die nuttig zijn bij het opstellen van opleidings- en bijscholingspakketten voor gezondheidswerkers. Op die manier heeft dit project de ambitie om gezondheidswerkers optimaal te ondersteunen in de begeleiding van moeders die borstvoeding geven. De bedoeling van dit onderzoek was ten eerste een stand van zaken op te tekenen (nulmeting) en ten tweede enkele tendensen bloot te leggen in de kennis en attitude van gezondheidswerkers omtrent borstvoeding. De doelgroep bestond uit huisartsen, gynaecologen, pediaters, vroedvrouwen en kraamverzorg(st)ers in de thuiszorg, regioverpleegkundigen van Kind & Gezin, verantwoordelijken en kinderverzorg(st)ers van een erkend kinderdagverblijf en opvangouders. Statistische veralgemening of onderlinge vergelijking van de groepen behoorde niet tot de doelstellingen. In dit artikel staat de huisarts centraal. Methode De vragenlijst was niet gevalideerd, maar toch voldoende lang en degelijk onderbouwd om toe te laten aandachtspunten te identificeren voor verdere opleiding van huisartsen Voor de verschillende beroepsgroepen werden drie vragenlijsten opgesteld. Deze stoelden op een uitgebreide literatuurstudie en praktijkervaring. We verwijzen hiervoor naar het volledige rapport Kennis van de gezondheidswerkers rond borstvoeding dat bij vzw De Bakermat kan worden opgevraagd. We legden de huisartsen (alsook de gynaecologen en pediaters, maar dit valt buiten het bestek van dit artikel) de meest uitgebreide vragenlijst voor. We hebben deze als zelftoets aan u voorgelegd op blz De antwoordmogelijkheden waren waar, niet waar of ik weet het niet. Voor acht vragen werden meerdere antwoorden voorgesteld waaruit de artsen moesten kiezen. De vragenlijst was niet gevalideerd, maar toch voldoende lang en degelijk onderbouwd om toe te laten aandachtspunten te identificeren voor de verdere opleiding van huisartsen. Huisarts Nu november 2006; 35(9) 509

2 Inhoud vragenlijst De vragenlijst omvat stellingen die kunnen worden onderverdeeld in vier thematische clusters: 1) de basisregels, 2) anatomische en fysiologische kenmerken van borstvoeding, 3) mogelijke problemen met borstvoeding en 4) de behandeling ervan. Daarnaast bevroegen we sociaal-demografische aspecten, de reeds gevolgde opleiding of bijscholing, de houding van de huisartsen ten aanzien van het begeleiden van borstvoedende moeders, alsook hun professionele en persoonlijke ervaringen met borstvoeding (dit bepaalt immers mee de houding tegenover en de kennis van borstvoeding). Om zicht te krijgen op de specifieke aard van de begeleidingstaak van huisartsen peilden we verder naar de vragen die zij doorgaans over borstvoeding krijgen. Ten slotte vroegen we hen welk doorverwijsbeleid ze volgden en welke beleidsmatige inspanningen de organisatie, voorziening of praktijk waarvoor ze werkten al deed om borstvoeding te ondersteunen. Steekproef De voormalige Wetenschappelijke Vereniging van Vlaamse Huisartsen (WVVH), nu Domus Medica, bezorgde ons 300 adressen van huisartsen, verkregen na een toevallige steekproef in het ledenbestand van de vereniging. Hierbij werd rekening gehouden met een correcte spreiding naar geslacht, leeftijd en woonplaats. Deze huisartsen kregen midden 2005 een enquête per post toegestuurd. Voor de identificatie van de aandachtspunten inzake kennis rond borstvoeding, hanteerden we een 60%-criterium. Dit betekent dat als minder dan zes op tien respondenten de stelling correct beantwoordde, we deze als aandachtspunt behielden. Dit criterium was nogal arbitrair; bovendien mochten we voor bepaalde onderwerpen en het belang ervan voor de huisartsenpraktijk betere scores verwachten. Daarom vermelden we in de bespreking bijkomende items die meer aandacht verdienen. van de huisartsen volgde een bijkomende opleiding of bijscholing over borstvoeding. MENINGEN, OPVATTINGEN EN ERVARING In figuur 1 staan de resultaten weergegeven met betrekking tot de meningen van huisartsen over het begeleiden van borstvoeding en de nood aan bijscholing. Een ruime meerderheid (6) had meer dan drie jaar ervaring in het begeleiden van borstvoeding. Drie op vier huisartsen of hun partner hadden zelf borstvoeding gegeven. Dit bleek voor bijna iedereen een prettige ervaring (9). Achtenzestig procent van de huisartsen bleek nood te hebben aan bijscholing over borstvoeding. Bijna negen op tien huisartsen gaf aan dat de praktijk of organisatie waar ze werkten geen bijkomende opleidingen over borstvoeding organiseerde. Bij 8% gebeurde dat wel, maar 4% beweerde hiervan niet op de hoogte te zijn. DOORVERWIJZEN EN VRAGEN OVER BORSTVOEDING Een meerderheid (81%) antwoordde bij problemen door te verwijzen naar andere zorgverleners: 64% deed dit af en toe en 17% dikwijls. Zo n 17% verwees moeders nooit door. Figuur 1: Mening over begeleiding en opleiding rond borstvoeding (N=93). A B A Het hoort bij mijn taak/opdracht om borstvoedende moeders te begeleiden B Ik heb nood aan bijscholing over borstvoeding C Ik geef regelmatig advies over borstvoeding D Ik voel mij bekwaam om begeleiding te geven bij borstvoeding E Ik kreeg voldoende opleiding om borstvoeding te begeleiden 7% 29% 68% 90% Resultaten C 2% 32% 66% Van de 300 enquêtes kregen we er 93 terug. Hoewel de respons met 31% eerder laag ligt, bereikten we nagenoeg het streefaantal van honderd respondenten. Profiel Van de 93 huisartsen was 61% man en 39% vrouw. Hun gemiddelde leeftijd was 43 jaar. Een minderheid () was jonger dan 30 jaar. De overige leeftijdscategorieën waren nochtans quasi gelijk vertegenwoordigd. Zestien procent 7% D 28% 6 E 71% 26% Ja Nee Geen antwoord 510 Huisarts Nu november 2006; 35(9)

3 Ook doorverwijzen naar specifieke borstvoedingsorganisaties gebeurde weinig; ruim zes op tien huisartsen zegden dat zelfs nooit te doen. Voor elk item wordt in tabel 1 het percentage respondenten weergegeven dat vragen kreeg over het betrokken item. Basisregels voor goede borstvoeding Vragen 1 tot en met 11 van de vragenlijst peilden naar de kennis rond de basisregels voor goede borstvoeding. De stellingen waren: 1 Een moeder van een baby van één maand die ongerust is dat haar baby niet voldoende moedermelk drinkt aan de borst, geeft het best elke dag een flesje kunstmelk bij. Voor de baby maakt dit geen verschil. 2 Als een baby van vier weken goed bijkomt, maar nog meer dan acht voedingen per etmaal vraagt, dan heeft de moeder niet genoeg melk. 3 Een moeder moet altijd minstens drie tot vier uren tussen elke voeding laten. 4 Een gezonde baby van vier maanden die borstvoeding krijgt en s nachts nog om voeding vraagt, krijgt best s avonds een flesje bij. 5 Het is belangrijk een gezonde baby regelmatig te wegen voor en na de borstvoeding om zeker te zijn dat hij vodoende drinkt. 6 Een moeder die niet genoeg melk heeft, laat beter wat langere tijd tussen de voedingen zodat de borst meer melk kan aanmaken. 7 Bijvoeden met een flesje tijdens de eerste week na de geboorte kan de borstvoeding op lange termijn negatief beïnvloeden. 8 Een baby van drie weken die enkel borstvoeding krijgt, wil in de late namiddag en s avonds steeds om de anderhalf à twee uur drinken. Dit gedrag is normaal. 9 Wat is het percentage moeders dat effectief te weinig melk aanmaakt om hun baby exclusief met borstvoeding te kunnen voeden? a Minder dan. b 10%. c 12%. d 2. e Ik weet het niet. 10 Tijdens de zomermaanden kan een baby die borstvoeding krijgt dorst hebben. Het is dus nodig om hem tussen de voedingen door wat water te geven. 11 Een pasgeborene kan drinken aan een kopje. Op deze manier kan bijvoeding worden gegeven. De resultaten staan weergegeven in figuur 2. Tabel 1: Items in verband met borstvoeding waarover huisartsen vragen van ouders krijgen (N=93)? Items % Borstontsteking 85 Frequentie van de voeding 80 Tepelproblemen 78 Bijvoeding en supplementen 74 Voeding van de moeder 56 Reflux 53 Vaste voeding 50 Aanleggen van de baby aan de borst 48 Afkolven 48 Moedermelk bewaren 33 Andere 7 Figuur 2: Kennis van basisregels voor borstvoeding (N=93) Bijvoeden met kunstmelk wanneer de moeder ongerust is 2 Onvoldoende melkproductie - aantal voedingen 3 Tijd tussen de voedingen 4 Nachtvoedingen 5 De zin van weegcontroles voor en na de voeding 6 Onvoldoende melkproductie - tijd tussen de voedingen 7 Effect van bijvoeden met flesje op lange termijn 8 Baby vraagt (te) frequent voeding 9 Schatting van het aandeel moeders dat niet kan voeden 10 Bijvoeden met water tijdens de zomermaanden 11 Bijvoeden van een pasgeborene met een kopje 1% 1% 8% 9% 7% 9% 11% % 20% 1 14% 16% 2 46% 41% 6 72% 71% 70% 86% 86% 84% 88% 87% 94% Correct beantwoord Verkeerd beantwoord Weet het niet Huisarts Nu november 2006; 35(9) 511

4 Anatomie en fysiologie van borstvoeding Om te peilen naar hun kennis van de anatomische en fysiologische kenmerken van borstvoeding, kregen de huisartsen vragen 12 tot en met 17 voorgelegd: 12 Hoe groter de borsten worden tijdens de zwangerschap, hoe meer melk de borsten kunnen aanmaken op een maand na de bevalling. 13 Een moeder die borstvoeding geeft, mag alles eten. De baby zal aangeven of er bepaalde voedingsstoffen zijn die hij niet goed verdraagt. 14 Een vrouw beschrijft een moment van scherpe pijn in de borst waarna het zuigpatroon van de baby overgaat van kort en frequent zuigen naar langer en trager zuigen. De pijn treedt meestal op binnen de eerste minuut na het aanleggen. Soms ervaart ze het nog eens later tijdens de voeding. Wat is volgens u de meest voor de hand liggende oorzaak? a De baby ligt niet goed aan en daardoor is de tepel beschadigd. b Pijn door uitrekken van de tepel tijdens het zuigen. c Spruw. d De toeschietreflex. e Ik weet het niet. 15 Bij een moeder die zelf niet gezond eet, zal de kwaliteit van de moedermelk onvoldoende zijn voor de baby. 16 Het af en toe geven van voeding gebaseerd op koemelk aan een kind dat borstvoeding krijgt, verhoogt de kans op het ontwikkelen van koemelkeiwitallergie. 17 Het verschil tussen voormelk en achtermelk is het vetgehalte. Hoe meer melk de baby drinkt uit de borst tijdens één voeding, hoe vetrijker deze melk wordt. In figuur 3 staan de resultaten over dit thema weergegeven. Problemen bij borstvoeding Vragen 18 tot en met 29 van de vragenlijst groepeerden de stellingen over problemen bij borstvoeding: 18 Amoxicilline (antibioticum) is compatibel met borstvoeding. 19 Tijdens een borstontsteking mag de moeder verder borstvoeding geven. 20 Een baby met reflux drinkt best niet rechtstreeks aan de borst. De moeder kan haar melk afkolven en indikken. 21 Bij een borstontsteking moet altijd onmiddellijk gestart worden met antibiotica. 22 Bij een moeder die wordt behandeld met medicatie voor hypertensie moet borstvoeding worden afgeraden. 23 Een voldragen gezonde baby van drie weken drinkt regelmatig aan de borst en is voldaan na elke voeding. Sedert gisteren vraagt de baby gedurende de hele dag Figuur 3: Kennis van anatomie en fysiologie van borstvoeding (N=93) Omvang borsten en melkproductie 13 Effect van voeding van de moeder op het verdragen van voedingsstoffen door de baby 14 Toeschietreflex als oorzaak van scherpe pijn kort na het aanleggen 15 Het effect van ongezonde voeding op de kwaliteit van de moedermelk 16 Voeding op basis van koemelk en het risico op koemelkeiwitallergie 17 Het onderscheid tussen voor- en achtermelk 1% 10% 20% 18% 28% 32% 32% 47% 39% 4 47% vaker om voeding. Hij lijkt meer honger te hebben. Waaraan denkt u eerst? a De melkproductie van de moeder gaat achteruit en de baby krijgt duidelijk niet genoeg. b De baby maakt een groeispurt door. c De baby ligt fout aan de borst. d De baby is niet meer verzadigd, hij krijgt vanaf nu best ingedikte melk. e Ik weet het niet. 24 Belangrijkste reden voor ontstaan van tepelkloven is: a Het fout aanleggen van de baby. b Het vaak aanleggen van de baby. c De baby per voeding lang aan de borst laten drinken. d Het huidtype van de moeder. e Een baby die hard zuigt aan de borst. f Ik weet het niet. 25 Een schimmelinfectie diep in de borst kan alleen maar goed worden behandeld met een algemeen schimmeldodend geneesmiddel dat oraal wordt ingenomen gedurende enkele weken. 59% 67% 89% Correct beantwoord Verkeerd beantwoord Weet het niet 512 Huisarts Nu november 2006; 35(9)

5 26 Een moeder die wordt behandeld met een schimmeldodend geneesmiddel dat oraal wordt gegeven, mag borstvoeding blijven geven aan haar baby. 27 Welke van de volgende uitspraken geeft aan dat een baby fout aan de borst ligt? a Het lijkt of hij een hap neemt van een grote appel. b Tijdens de voeding stopt de baby vaak met drinken. c De baby heeft kuiltjes in de wangen bij elke zuigbeweging. d Ik weet het niet. 28 Bij een schimmelinfectie in de mond van de baby, zonder symptomen bij de moeder, moet enkel de baby worden behandeld. 29 Heeft een moeder gevoelige tepels, dan is een tepelhoedje een goed hulpmiddel om tepelkloven te voorkomen. De resultaten met betrekking tot dit thema worden weergegeven in figuur 4. Begeleiding van borstvoeding op lange termijn De vragen 30 tot en met 39 van de vragenlijst hadden betrekking op dit vierde en laatste thema: 30 Een moeder die borstvoeding geeft, kan gaan werken of naar school gaan. 31 Op welke leeftijd is het aan te raden voor een voldragen en gezonde baby die enkel borstvoeding krijgt, ten laatste te starten met vaste voeding? a Drie maanden. b Vier maanden. c Zes maanden. d Ik weet het niet. 32 Een gezonde baby die enkel borstvoeding krijgt tot zes maanden heeft een ijzersupplement nodig. 33 Welk advies geeft u aan een moeder die haar borstvoeding wil stopzetten? a Ze kan best van de ene op de andere dag stoppen. b Met behulp van medicatie kan ze van de ene op de andere dag stoppen. c Borstvoeding moet stapsgewijs worden afgebouwd. d Ik weet het niet. 34 Hoe lang mag een baby borstvoeding krijgen? a Tot de leeftijd van zes maanden. b Tot de leeftijd van negen maanden. c Tot de leeftijd van één jaar. d Tot de leeftijd van twee jaar. e Langer dan twee jaar, zolang het kind het wenst. f Ik weet het niet. 35 Diepgevroren moedermelk die twee maanden geleden werd ingevroren (op -18 C) mag nog worden gegeven aan de baby. Figuur 4: Kennis van problemen bij borstvoeding en van oplossingen hiervoor (N=93) De compatibiliteit van borstvoeding en antibioticum 19 Voeden tijdens een borstontsteking 20 Reflux 21 Behandelen van een borstontsteking 22 De compatibiliteit van hypertensiva en borstvoeding 23 Groeispurt en frequentie van de voeding 24 Het ontstaan van tepelkloven 25 Het behandelen van een schimmelinfectie diep in de borst 26 Compatibiliteit behandeling van een schimmelinfectie en borstvoeding 27 Aanleggen van de baby 28 Het behandelen van zowel moeder als baby bij een schimmelinfectie 29 Het gebruik van een tepelhoedje bij gevoelige tepels 0% 2% 2% 11% 7% 10% 8% 14% 19% 20% 19% 16% 16% 19% 1 26% 31% 29% 3 37% 47% 37% 44% 31% 34% Een moeder die nog borstvoeding geeft en terug zwanger is, mag borstvoeding blijven geven tijdens de hele zwangerschap. 37 De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk verminderen naarmate langer borstvoeding wordt gegeven (met andere woorden naarmate de baby ouder wordt). 51% 61% 61% 82% 79% 77% 84% 94% Correct beantwoord Verkeerd beantwoord Weet het niet Huisarts Nu november 2006; 35(9) 513

6 38 Afgekolfde moedermelk wordt beter opgewarmd in lauw water dan in de microgolfoven en dit voor een beter behoud van de waardevolle stoffen in de moedermelk. 39 Afgekolfde moedermelk mag zeker drie dagen in de koelkast worden bewaard. Figuur 5 toont de resultaten met betrekking tot begeleiding van borstvoeding op lange termijn. Figuur 5: Begeleiding van borstvoeding op lange termijn (N=93) De combinatie buitenshuis werken/studeren en borstvoeding 31 Leeftijd waarop vaste voeding kan worden gegeven 32 Exclusieve borstvoeding tot zes maanden en ijzersuppletie 33 Afbouwen van de borstvoeding 34 Duur van de borstvoeding 35 Het bewaren van moedermelk in de diepvriezer 36 Borstvoeding en zwangerschap 37 De anti-infectieuze eigenschappen van moedermelk bij lang voeden 38 Het opwarmen van moedermelk in lauw water versus in de microgolfoven 39 Het bewaren van moedermelk in de koelkast 0% 4% 9% 10% 10% 8% 1 18% 18% 20% 26% 32% 31% 2 26% 30% 3 41% 46% 5 62% 59% 71% 69% 72% 82% 87% Correct beantwoord Verkeerd beantwoord Weet het niet Bespreking Exclusieve borstvoeding en voeden op vraag Voor het welslagen van borstvoeding zijn een aantal basisregels van belang. Exclusieve borstvoeding en voeden op vraag zijn zo n basisregels die algemeen worden aanbevolen. Naar aanleiding van recent onderzoek stelt de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) dat exclusieve borstvoeding tot de leeftijd van zes maanden de optimale voeding is voor jonge kinderen. Daarna is bijvoeding aangewezen, naast verdere borstvoeding tot de leeftijd van twee jaar of ouder. De WGO definieert exclusieve borstvoeding als het exclusief drinken van moedermelk via de borst of het drinken van afgekolfde melk. Verder wordt geen enkele andere voeding of drank (ook geen water) gegeven, tenzij vitamine- en mineraalsupplementen of medicatie 5. Opdat moeders erin zouden slagen om zes maanden exclusief borstvoeding te geven, adviseren de WGO en Unicef: om de baby binnen het uur na de geboorte aan te leggen; om exclusief borstvoeding te geven; om te voeden op vraag; om geen fopspeen of flesje te gebruiken 6. Voeden op vraag impliceert dat er geen beperkingen zijn in frequentie en duur van de voedingen. Borstvoeding is immers een systeem van vraag en aanbod; voor een goede melkproductie is het van belang dat er regelmatig wordt gevoed. Door het uitstellen van voedingen verhoogt de spanning in het melkklierweefsel, waardoor de productie wordt gematigd. Als het kind onbeperkt borstvoeding krijgt, is het geven van bijvoeding niet nodig. Aan bijvoeden zijn immers belangrijke nadelen verbonden: het systeem van vraag en aanbod wordt verstoord, er kunnen aanlegproblemen ontstaan, de kans op ernstige stuwing neemt toe en de nieren worden onnodig belast. Wetenschappelijk onderzoek wijst bovendien uit dat de lengte van de borstvoedingsperiode negatief wordt beïnvloed door bij te voeden tijdens de kraamperiode 7. Basisregels: goed geïnformeerd, toch zwakke plekken Hoewel de huisartsen voor de meeste items omtrent de basisregels van borstvoeding goed geïnformeerd zijn, stellen we toch enkele zwakke plekken vast. Uit de bevraging blijkt dat de huisartsen niet weten dat het onnodig is om een borstgevoede baby tijdens de zomermaanden bij te voeden met water, en dat het mogelijk is om een pasgeborene bij te voeden met een kopje. Deze twee items behielden we als aandachtspunt. Verder overschatten de artsen het percentage moeders dat effectief te weinig melk aanmaakt om de baby exclusief te voeden (minder dan ) en vraagt het negatie- 514 Huisarts Nu november 2006; 35(9)

7 ve effect van bijvoeden met een flesje voor borstvoeding op lange termijn extra aandacht. Een belangrijke basisregel voor een goede borstvoeding is het voeden op vraag. We merken in dit verband op dat artsen minder goed geïnformeerd lijken over het feit dat het gedrag van jonge baby s die in de late namiddag of avond om de anderhalf à twee uur willen drinken perfect normaal is. Een grote groep huisartsen beweerde onterecht dat ongezonde voeding van de moeder de kwaliteit van de moedermelk in slechte zin beïn- Borst en melkproductie Voor een degelijke begeleiding van borstvoeding is basiskennis van de anatomische kenmerken van de borst en de fysiologische mechanismen van de melkproductie essentieel. Een ruime meerderheid van de huisartsen antwoordt vloedt correct dat de omvang van de borsten geen invloed heeft op de melkproductie en dat een moeder die borstvoeding geeft alles mag eten. En toch zijn er omtrent dit thema enkele hiaten in hun kennis. Zo weten sommigen niet dat de toeschietreflex oorzaak kan zijn van een scherpe pijn kort na het aanleggen en dat het onderscheid tussen voor- en achtermelk ligt in het vetgehalte van de melk. Een grote groep huisartsen beweerde onterecht dat ongezonde voeding van de moeder de kwaliteit van de moedermelk in slechte zin beïnvloedt. Velen weten evenmin dat het af en toe geven van op koemelk gebaseerde voeding aan een borstgevoed kind de kans op koemelkeiwitallergie kan verhogen. Wat het gebruik van tepelhoedjes betreft, meent een ruime meerderheid onterecht dat een tepelhoedje een goed hulpmiddel is voor moeders met gevoelige tepels Problemen bij borstvoeding Hoewel moedermelk perfect is afgestemd op baby s, duiken er tijdens de borstvoedingsperiode weleens problemen op. Als we naar de specifieke zorgtaak van artsen kijken, dan mogen we aannemen dat zij voornamelijk worden geraadpleegd wanneer er zich al dan niet medische problemen voordoen bij de borstvoeding. En juist hier wringt het schoentje. Zo weten huisartsen vaak niet dat een toename van de vraag naar voeding op een groeispurt wijst en dat het foutief aanleggen van de baby de voornaamste oorzaak is van tepelkloven. Daarnaast antwoorden te weinig artsen correct dat een schimmelinfectie diep in de borst enkel kan worden behandeld met behulp van een algemeen schimmeldodend geneesmiddel dat gedurende enkele weken oraal moet worden ingenomen en dat men tijdens deze behandeling kan doorgaan met borstvoeding. Ook te weinig correcte antwoorden waren er voor de stelling dat het foutief aanleggen van de baby wordt gekenmerkt door de kuiltjes in de wangen van de baby bij elke zuigbeweging. Wat het gebruik van tepelhoedjes betreft, meent een ruime meerderheid onterecht dat een tepelhoedje een goed hulpmiddel is voor moeders met gevoelige tepels. Verder weet slechts een kleine groep artsen dat bij een schimmelinfectie zowel moeder als baby behandeld moeten worden. Omtrent de behandeling van een borstontsteking hadden de meeste artsen het bij het rechte eind. En toch lijkt het ons opportuun dat alle artsen zich hierover bijscholen, vermits ze er in hun praktijk dikwijls mee te maken krijgen. Borstvoeding op lange termijn Een vierde en laatste thema dat in de vragenlijst aan bod kwam, is de begeleiding van borstvoeding op lange termijn: wat als de baby ouder wordt, de moeder terug gaat werken, opnieuw zwanger wordt of de borstvoeding wil stopzetten? Willen we het langdurige voeden stimuleren, dan moeten we aandacht hebben voor het begeleiden van borstvoeding op lange termijn en de specifieke moeilijkheden die hiermee gepaard gaan. Hoewel de huisartsen voor dit thema goede scores behaalden, noteerden we toch vier aandachtspunten. Zo zijn artsen blijkbaar niet correct geïnformeerd over het feit dat moedermelk zeker drie dagen in de koelkast kan worden bewaard en dat het beter is moedermelk in lauw water op te warmen dan in de microgolfoven. Verder hebben veel artsen het mis als ze stellen dat de antiinfectieuze eigenschappen van moedermelk verminderen bij lang voeden en dat borstvoeding niet verenigbaar zou zijn met een nieuwe zwangerschap. Andere stellingen waarvoor minder goede scores (>60%) werden behaald: het bewaren van moedermelk in de diepvriezer kan zeker twee maanden; bij exclusieve borstvoeding tot zes maanden is er geen nood aan ijzersuppletie; men kan doorgaan met borstvoeding zolang het kind het wil, zelfs na twee jaar; het afbouwen van borstvoeding gebeurt best geleidelijk. Gezien het praktische belang in de huisartsenpraktijk is bijscholing hieromtrent raadzaam. Artsen vragende partij voor bijscholing Huisartsen die aan deze bevraging deelnamen hadden sowieso al een positieve houding ten aanzien van borstvoeding en waren al vertrouwd met het onderwerp. Dit gegeven Huisarts Nu november 2006; 35(9) 515

8 suggereert dat de resultaten van deze enquête in positieve zin vertekend zijn. In de totale populatie zal de nood aan bijscholing wellicht nog hoger liggen. Uit de bevraging blijkt overigens dat de huisartsen zelf vragende partij zijn voor bijscholing over borstvoeding. De vragen die zij hierover krijgen beslaan immers een brede waaier aan onderwerpen. En daarom is het van belang dat zij hierover een uitgebreide kennis hebben. De huisarts geniet op het vlak van voeding een zeker autoriteit. Dit geeft extra gewicht aan zijn begeleidende rol bij borstvoeding. Ouders vinden het vanzelfsprekend dat de huisarts over borstvoeding een gedegen kennis bezit en stellen deze niet in vraag. Om tegemoet te komen aan de verwachtingen van ouders, moeten huisartsen kunnen beschikken over uitgebreide en correcte informatie omtrent borstvoeding, met speciale aandacht voor de lacunes die uit dit onderzoek naar voor kwamen. Besluit Door hun brede zorgtaak krijgen huisartsen te maken met uiteenlopende aspecten van de zorg voor het kind. Zij zijn meestal het eerste aanspreekpunt voor moeders die problemen ondervinden met de borstvoeding. Daarom bevelen we alle huisartsen aan zich bij te scholen in aspecten die we in dit onderzoek hebben geïdentificeerd als aandachtspunten. Aan de hand van deze aandachtspunten kunnen we bij vzw De Bakermat de opleidings- of bijscholingspakketten optimaal afstemmen op de huidige kennis van huisartsen. Zo willen we huisartsen maximaal ondersteunen in de begeleidende rol die zij vervullen ten aanzien van borstvoedende moeders. AUTEURS J. Adams is medisch socioloog, gezinssocioloog en tevens onderzoeksmedewerker aan vzw De Bakermat, Expertisecentrum Kraamzorg; A. Dedry is gezinssocioloog en afgevaardigd bestuurder van vzw De Bakermat; D. Dewilde is lector aan de K.U.Leuven en staflid van het Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde van de K.U.Leuven; J. Lisaerde is huisarts en voorzitter van vzw De Bakermat. L i t e r a t u u r 1 Dillaway HE, Douma ME. Are pediatric offices supportive of breastfeeding? Discrepancies between mothers and healthcare professionals reports. Clin Pediatr 2004;43: Khoury AJ, Hinton A, Mitra AK, et al. Improving breastfeeding knowledge, attitudes, and practices of WIC clinic staff. Public Health Reports 2002;117: Freed G, Clark S, Sorensen J, et al. National assessment of physicians breastfeeding knowledge, attitudes, training and experience. JAMA 1995;273: Humenick S, Hill P, Spiegelberg P. Breastfeeding and health professional encouragement. J Hum Lact 1998;14: World Health Organization. Promoting proper feeding for infants and young children. Geneva: WHO, World Health Organization. Nutrition. Infant and young child. Exclusive breastfeeding. Geneva: WHO, de Reede A. Begeleiding bij borstvoeding. Wijk bij Duurstede en Krimpen aan de Lek: Vereniging Borstvoeding Natuurlijk en Stichting Zorg voor Borstvoeding, Vzw De Bakermat zag in 1983 het licht als kraamcentrum. Vanaf 1993 werd de vzw versterkt met een groepspraktijk van vroedvrouwen. De Bakermat is in 2003 bovendien door Kind & Gezin erkend als Expertisecentrum Kraamzorg. Naast een uitgebreide dienstverlening aan zwangere en pas bevallen moeders (pre- en postnatale begeleiding aan huis en via consultaties, workshops, uitleenmateriaal, bibliotheek, databank, borstvoedingsadvies enzovoort), biedt De Bakermat ook ondersteuning aan professionele hulpverleners. Vroedvrouwen en artsen in opleiding kunnen er terecht voor allerhande informatie rond zwangerschap, bevallen, kramen en borstvoeding. Eens huisartsen zelf aan de slag zijn in een praktijk, kunnen ze patiënten naar De Bakermat doorverwijzen voor prenatale gezondheidsvoorlichting of voor allerlei specifieke postpartumproblemen die een specifieke ambulante opvolging vereisen. Deze begeleiding gebeurt door ervaren vroedvrouwen en is quasi gratis voor de patiënt. Voor patiëntenbegeleiding is het werkgebied van De Bakermat beperkt tot een groot deel van Vlaams-Brabant. Voor de andere ruimere opdrachten stelt De Bakermat zich in heel Vlaanderen ter beschikking (voor meer informatie, zie Als derde kernactiviteit heeft De Bakermat sinds 2005 ook de opdracht om, in partnerschap met Kind & Gezin, borstvoeding in Vlaanderen op de kaart te zetten. Dit borstvoedingsproject ( ) heeft het Zeven Punten Plan ter bescherming, promotie en ondersteuning van borstvoeding in de maatschappelijke gezondheidszorg als grondslag en omvat verschillende acties: Organisaties in de maatschappelijke gezondheidszorg die betrokken zijn bij borstvoeding begeleiden tot gelabelde borstvoedingsvriendelijke organisaties. Een wetenschappelijk onderbouwd uniform borstvoedingsbeleid opstellen voor de maatschappelijke gezondheidszorg en opleidingspakketten uitwerken. Een wetenschappelijk onderbouwd instrument ontwikkelen om tijdens de kraamperiode moeders op te sporen die het risico lopen om vroegtijdig te stoppen met borstvoeding. Een inventaris rond afkolven actualiseren. Een Vlaamse website over borstvoeding openen voor professionelen ( Een multidisciplinaire projectopvolgingsgroep rond borstvoeding oprichten met vertegenwoordigers uit verschillende beroepsgroepen die zorgt voor begeleiding en bijsturing. 516 Huisarts Nu november 2006; 35(9)

9 Advertentie KBC, Vrije Beroepen