Persoonlijke verzorging bij kanker

Transcriptie

1 Kanker Instituut De ziekte kanker kan uw leven in korte tijd ingrijpend veranderen. Naast de lichamelijke problemen die zich voordoen, krijgt u ook emotioneel nogal wat te verwerken. Als gevolg van de lichamelijke en psychische belasting kunnen veranderingen in het uiterlijk optreden, zowel bij vrouwen als bij mannen. U ziet er anders uit dan u van uzelf gewend bent, u 'herkent' zichzelf niet meer. Dit kan de onzekerheid en het 'onbehaaglijke' gevoel versterken. Een uitspraak van een patiënte: "Je voelt je al onzeker door de ziekte zelf. Daarom is een verzorgd uiterlijk belangrijk om je veiliger te voelen." Waardoor verandert uw uiterlijk? Wanneer u hoort dat u kanker heeft, roept dat vaak vragen op. Mogelijk piekert u, slaapt u slecht en maakt u zich zorgen over wat komen gaat. Bij veel mensen is deze bezorgdheid en vermoeidheid zichtbaar aan het uiterlijk. Daarnaast hebben de verschillende behandelingen die u krijgt, uiterlijke veranderingen tot gevolg. Aan een operatie (chirurgie) houdt u een litteken over. Bij behandeling met medicijnen (chemotherapie) wordt uw haar mogelijk kwetsbaarder of valt het tijdelijk uit. Als u bestraald wordt (radiotherapie) kan het gebeuren dat plaatselijke veranderingen van de huid optreden, zoals het rood worden of uitdrogen van de huid. Tijdens sommige behandelingen treedt een extra gevoeligheid voor infecties op. Een goede verzorging van mond, huid, haar en nagels is dan ook belangrijk. Welke veranderingen u kunt verwachten, is niet altijd precies te voorspellen. Dit is onder andere afhankelijk van de aard en intensiteit van de behandeling die u krijgt. Ook per persoon is de reactie op een behandeling verschillend. Uw behandelend specialist kan u vertellen met welke bijwerkingen u op dit gebied rekening moet houden. Persoonlijke verzorging bij kanker

2 Wat kunt u doen? Een beetje extra aandacht voor het uiterlijk is nu prettig en nuttig. Met goede adviezen en praktische tips op verzorgingsgebied kunt u de uiterlijke veranderingen zo goed mogelijk ondervangen of camoufleren. Als u er beter uitziet, voelt u zich vaak ook beter. In deze brochure treft u de volgende onderwerpen aan: - Huidverzorging - Haarverzorging & mutsjes/ pruiken - Mondverzorging - Hand- en voetverzorging - Make-up - Styling - Tips voor uiterlijke verzorging Huidverzorging Uw huid kan reageren op de behandeling die u krijgt. Met welke huidbijwerkingen u rekening moet houden, is afhankelijk van de soort behandeling die u ondergaat. Soms wordt de huid bijvoorbeeld droger. Ook kan de huid er (plaatselijk) roder of valer uit gaan zien dan u gewend bent. Het is goed om de dagelijkse verzorging van uw huid aan te passen aan de opgetreden veranderingen. Bij chemotherapie kan (tijdelijk) de kans op infecties en bloedingen toenemen. Een beetje extra zorg voor de huid is aan te bevelen. Goede huidverzorging U kunt zich het beste wassen met lauwwarm water, liefst zonder zeep. Neem voor het afdrogen een schone, zachte handdoek. Probeer de huid gedurende de dag goed droog te houden. Het is prettig om kleding van natuurlijke stoffen te dragen zoals katoen, linnen en zijde. Als extra opfrisser voor het gezicht kunt u vóór het wassen een stoombad of stoomcompres (washandje) nemen en ná het wassen een lotion of tonic gebruiken. Met een dagcrème beschermt u de huid een beetje tegen temperatuurwisselingen. Droge huid Bij een droge en gevoelige huid kunt u beter geen zeep of badschuim gebruiken. Wilt u toch zeep gebruiken dan zijn er zeepsoorten die niet ontvetten, de ph-neutrale zepen. Een beetje babyolie, amandelolie of medicinale olie in het bad houdt de huid al soepel. Hoe vaker u in bad gaat, hoe méér de huid uitdroogt (niet vaker dan 2 keer per week). Douchen duurt korter, waardoor de huid minder snel uitdroogt. Bij een schilferige huid kan een peeling of scrubcrème helpen. Laat u hierover altijd eerst door uw specialist adviseren. Een droge huid is gebaat bij een goede vochtigheidsgraad (30-40%) in huis. 2

3 Vette huid Bij een vette huid kan het gebruik van zeep de talgproductie stimuleren. Hierdoor wordt de huid nog vetter. Ook voor dit huidtype geldt: liever geen zeep. Bij sommige mensen helpt het om de huid meerdere malen per dag te reinigen, eventueel met een speciale lotion. Vermoeide huid Rust en ontspanning werkt het beste bij een vermoeide huid. Ook een gezichtsmasker kan prettig zijn. De huid rond de ogen kunt u ontspannen door er komkommerschijfjes of gebruikte theezakjes op te leggen. Littekens Littekens kunt u wat soepeler houden door ze met vitamine E olie of crème in te smeren. Pijnlijke littekens zijn soms gebaat bij massage met babyolie. Zonnebaden Wees voorzichtig in de zon. In de perioden dat u de chemotherapie ondergaat, kunt gerust een wandeling maken of in de tuin werken, maar ga niet urenlang liggen bakken in de zon. Bij enkele soorten cytostatica moet u echt alle zonlicht vermijden. Informeer hiernaar bij uw arts. Bescherm uw huid altijd met een goede zonnebrandcrème. Haarverzorging & mutsjes/ pruiken Chemotherapie kan gevolgen hebben voor uw haar. Zo kan chemotherapie leiden tot het droog en breekbaar worden van uw haar en mogelijk valt uw haar (tijdelijk) uit. Haaruitval kan al kort ná aanvang van de eerste kuur beginnen. In het begin kan dit gepaard gaan met "haarpijn", de hoofdhuid is dan gevoelig of pijnlijk. Niet alleen het hoofdhaar valt uit. Ook de andere lichaamsbeharing, zoals wimpers, wenkbrauwen, okselbeharing en schaamhaar, kan uitvallen. Tegen deze haaruitval is niets te doen. Na de chemotherapie komt het haar vrijwel altijd weer terug. Soms wordt het haar in deze periode dof, kleurloos en/of futloos. Het is dan ook van belang om nu extra voorzichtig met het haar om te gaan. Goede haarverzorging Gebruik bij het wassen een milde shampoo, zoals babyshampoo. Was het haar liefst met lauw water en spoel het zorgvuldig uit. Masseer de hoofdhuid zacht en voorzichtig tijdens het wassen. Droog het haar vervolgens met een zachte handdoek af en gebruik daarna een grove kam voor het uitkammen van het vochtige haar. Hiermee voorkomt u klitten. Gebruik zonodig ook een antiklit crème en kam het haar zo min mogelijk als het eenmaal droog is. Gebruik minder de föhn, krultang of harde krullers. Knellende elastiekjes of haarspeldjes 3

4 kunt u nu beter even laten liggen. Wij attenderen u erop dat u met al deze maatregelen niet kunt voorkómen dat haaruitval optreedt. Als het haar erg uitgedund is, moet u uw hoofd bedekt houden. Zowel in de zomer (tegen verbranding door de zon) als in de winter (tegen kou). Wanneer u liever (nog) geen pruik draagt, kunt u een sjaal, muts of pet gebruiken om slecht zittend haar of kaalheid op een elegante wijze te verbergen. Neem hiervoor bij voorkeur katoenen sjaals. Sjaals van polyester of zijde zijn veel gladder en glijden eerder weg bij volledige kaalheid. Wanneer uw haar eenmaal gaat uitvallen, doe dan 's nachts een haarnetje op om de losse haren op te vangen. Ook kunt u ervoor kiezen om het haar kort te knippen of af te scheren. Om niet teveel warmte via de hoofdhuid te verliezen, kunt u 's nachts een badstoffen mutsje opzetten. Als u gewend bent om uw haar door de kapper te laten verzorgen, breng hem / haar dan op de hoogte van uw behandeling. Als u reeds van plan was een kort kapsel te nemen, is dit misschien het juiste moment. Stel het verven en permanenten van het haar voorlopig uit en gebruik zo min mogelijk kleurspoelingen. Pruiken Voor aanvang van de behandeling wordt met u besproken of een pruik nodig zal zijn en waar u die kunt verkrijgen. Het is van belang dat u vóór de aanschaf van een pruik reeds informeert bij uw verzekering naar de voorwaarden en vergoedingen (zie ook de polisvoorwaarden). U ontvangt een machtiging zodat u mogelijk (een deel van) de kosten van de pruik kunt declareren bij uw verzekering. Mocht u besluiten tot de aanschaf van een pruik of haarstukje, dan is een vakkundig advies van groot belang. Hiervoor kunt u terecht bij een zogenaamde haarwerkspecialist. Wacht niet met het maken van een afspraak tot uw haar gaat uitvallen. Het is belangrijk dat de natuurlijke haarinplant, de kleur en het model vooraf bekeken worden. Voor het totaalbeeld wordt vaak een foto van u genomen. U heeft de keus uit maatwerk- en confectie haarwerk, beide hebben voor- en nadelen. Mondverzorging Als gevolg van uw ziekte en de behandeling met chemotherapie kan de gezondheid van uw gebit (tijdelijk) achteruitgaan. Er kunnen zich problemen voordoen zoals tandvleesbloedingen, gevoeligheid, ontstekingen, speekselvermindering en droge lippen. Als u veel overgeeft, kan het gebit door dit zure braaksel aangetast worden. Een goede verzorging van mond en gebit is bij patiënten met kanker extra van belang, evenals het goed schoonhouden van het gebit. Controleer uw mond regelmatig op kleur-verande- 4

5 ring of gezwollenheid van het tandvlees, bloedingen en extra aanslag op de tanden. Vertel uw tandarts of mondhygiëniste altijd welke behandelingen u ondergaat. Bij sommige behandelingen wordt geadviseerd om een beschermend fluorlaagje op de tanden te laten aanbrengen. Bij pijnklachten kunnen ijsblokjes of koude dranken de pijn soms verzachten. Wees voorzichtig met bepaald voedsel, zoals erg warme, zure, zoute, harde of sterk gekruide etenswaren en koolzuurhoudende dranken. Goede mondverzorging Zoals voor iedereen geldt, is goed poetsen (3x daags) van belang. Gebruik hiervoor een zachte tandenborstel (extra soft) met synthetische haren. Als u de tandenborstel in heet water doopt, wordt hij nog zachter. Als het poetsen pijnlijk blijft, kunt u het proberen met een wattenstokje met een gaasje eromheen. Vervang uw tandenborstel regelmatig, zeker bij gevoeligheid voor infecties. Het beste poetst u met een fluoride-houdende (niet irriterende) tandpasta. Om de ruimten tussen de tanden en kiezen goed schoon te houden, worden tandenstokers, tandzijde (flos) of spiraalborsteltjes gebruikt. Spoelen met zout water is ook goed voor de mondverzorging. Wanneer u bij het poetsen braakneigingen krijgt, kan het helpen om uw hoofd voorovergebogen te houden. Bloeding Een bloeding kunt u mogelijk stelpen met een in ijskoud water gedept gaasje of door middel van spoelen met ijskoud water. Als u gevoelig (geworden) bent voor bloedingen is het raadzaam om met uw tandarts te overleggen of u met het gebruik van tandenstokers en tandzijde mag doorgaan. Ontsteking Als het mondslijmvlies rood ontstoken is, kunt u eens proberen of spoelen met kamillethee, verse kamillosan of zout water (1 theelepel zout in 1 liter water) wil helpen. Droge mond Bij een droge mond is het goed om vaak water te drinken, vooral bij het eten en praten. Soms helpt zuigen op een suikervrij snoepje of een ijsblokje. Ook suikervrije kauwgom kan helpen. Dit zuigen en kauwen stimuleert de speekselklieren. Er bestaat ook kunstspeeksel, waarmee u de mond kunt spoelen of sprayen. Overleg hierover met uw behandelend tandarts. Eventueel krijgt u medicijnen om te proberen de speekselklieren te activeren. Droge lippen beschermt u met een crème of een laagje vaseline. De lucht in uw omgeving kunt u vochtig houden door waterbakjes aan de verwarming te hangen of door een vernevelaar te gebruiken. 5

6 Kunstgebit Een kunstgebit moet eveneens regelmatig gereinigd worden (3x daags) met een tandenborstel en water. Gebruik bij het schoonmaken geen bijtende middelen (zoals Steradent), maar tandpasta of Biotex. Zorg voor een goede hygiëne: schoon bewaarbakje met schoon water. Het is belangrijk dat uw gebit goed past. Als uw kaak verandert, zal ook het gebit aangepast moeten worden. Het is beter om uw gebit 's nachts uit te doen. Bij een pijnlijke mond draagt u uw gebit het beste alleen tijdens de maaltijden. Hand- en voetverzorging Tijdens sommige behandelingen kunnen uw handen en voeten extra gevoelig worden voor infecties en bloedingen. Wees daarom alert op wondjes, blaren of verkleuringen en licht uw specialist hierover in. Bij droge handen en voeten kunt u een (voeten)bad nemen van warm water met daarin een scheutje olie. Smeer uw handen en voeten na het afdrogen in met vaseline of crème. Als u er vervolgens wanten en sokken overheen trekt, kan de vaseline of crème goed intrekken. Vaseline is tevens goed bij kloven. Wanneer u last heeft van koude handen en voeten, probeer ze dan bij voorkeur warm te wrijven. Dat is beter dan bij de verwarming te gaan zitten. 's Nachts kunt u voor de warmte uw wanten en sokken aantrekken. Dat geeft vaak meer warmte dan een kruik (wees bij een kruik voorzichtig voor verbranding). Kousenbanden of sokophouders kunnen de bloedtoevoer naar de voeten in gevaar brengen en zijn dus af te raden. Overleg met een voetverzorger, wat het beste gedaan kan worden bij eelt of likdoorns. Gebruik geen likdoornpleisters en verwijder niet zelf eelt of likdoorns. 6 Nagels Als gevolg van de behandeling die u ondergaat kunnen uw nagels veranderen. Ze kunnen brozer of zachter worden, eerder gaan splijten, langzamer groeien of verkleuren door een veranderde pigmentatie. Behandel ze vooral nu zorgvuldig. Een gescheurde nagel moet u niet verder afscheuren, maar bijvijlen of afknippen. Vijl altijd één kant op, niet heen en weer. De nagelriemen kunt u beter niet meer behandelen als u gevoelig bent voor infecties. U zou sneetjes in de huid kunnen veroorzaken, waardoor het bloedings- en infectiegevaar groter wordt. Zorg met name bij de teennagels dat u ze niet te kort afknipt. Knip de nagels, met een rechte nageltang, recht af. De hoekjes mogen rond gevijld, maar niet weggeknipt worden. Als u uw nagels wilt lakken, gebruik dan eerst een basislak. Om de nagellak te verwijderen is een remover op basis van lanoline het meest geschikt. Alcohol en aceton zouden de nagels kunnen beschadigen. Datzelfde geldt voor kunstnagels: u kunt ze beter even niet gebruiken. Voor droge nagels is speciale nagelcrème te gebruiken. Bedenk ook dat uw nagels in de zon extra snel uitdrogen. Draag bij huishoudelijk werk zoveel mogelijk handschoenen.

7 Make-up Met goed make-up gebruik kunnen veel uiterlijke veranderingen ondervangen worden. Zo kan make-up de vorm van het gezicht anders doen lijken, de gelaatskleur kan aangepast worden en ongewenste haargroei kan gecamoufleerd worden. Wanneer u niet gewend bent om make-up te gebruiken, laat u dan adviseren door een schoonheidsspecialiste. De make-up kleuren die u gebruikt, moeten aansluiten bij uw huidskleur. Tijdens de ziekte en behandeling kunnen deze kleuren enigszins afwijken van de kleuren die u gewend was te gebruiken. Werk altijd met schone kwasten en borsteltjes. Erg handig zijn wegwerp tissues en watten. Bepaal wat de goede make-up kleuren zijn voor uw huid (koel of warm). Na of tijdens ziekte kan dit moeilijk zijn. Laat u zo nodig adviseren door een gespecialiseerde kleur- en stylingadviseur. Over het algemeen geldt het volgende: - koele huidtinten hebben rozeachtige kleuren nodig - bij warme huidtinten passen het beste oranjeachtige kleuren - parelmoertinten kunnen in make-up beter worden vermeden Met een highlighter (kleurenstift) kunt u de contouren van uw gezicht veranderen (als uw gezicht bijvoorbeeld door gebruik van hormonen is opgezet). Over het algemeen genomen geldt: 'licht' maakt groter, 'donker' slankt af. Of: 'donker' drukt weg en 'licht' haalt naar voren. Kies een kleur die iets donkerder is dan uw foundation. Camouflage Soms heeft een behandeling voor kanker verkleuring van de huid tot gevolg. Zo kan de huid roder (bloedvat probleem) of bruiner worden (pigmentatie probleem). Een oneffenheid van de huid kan ontstaan als gevolg van een operatie (litteken) of huidtransplantatie. Ook hierbij doen zich soms kleurverschillen voor. Door vermoeidheid kunnen wallen onder de ogen ontstaan. Met een camouflagecrème kan zo'n huidverkleuring of -oneffenheid minder zichtbaar gemaakt worden. De kleur van de crème moet daarbij gelijk zijn aan de kleur van de omringende huid (eventueel een tint lichter). U kunt ook een toner (extra gekleurde basiscrème) onder uw foundation gebruiken om de kleur van uw huid te verbergen. Is de huid geeloranjeachtig, gebruik dan een paarse toner. Neem in het geval van een vale, grauwe huid een roze toner en bij een blossige, roodbruine huid een groenige toner. De crème vormt een extra laag, die vóór het opmaken op de huid wordt aangebracht. Om een camouflagelaag een paar dagen te behouden wordt een fixeerspray gebruikt. U kunt dan gewoon douchen of zwemmen. Een andere mogelijkheid om een camouflagelaag langer te laten zitten, is het aanbrengen van een 'tweede huid' over de camouflage heen. Dit is een 7

8 soort dunne, doorzichtige pleister, die vooral gebruikt wordt op schuurplekken (bijvoorbeeld in de hals). MAAR: Camoufleren mag niet altijd! Raadpleeg tevoren uw specialist. Een litteken mag pas gecamoufleerd worden als de wond helemaal genezen is. Het weefsel mag niet meer ontstoken, gezwollen of pijnlijk zijn. Wenkbrauwen Bent u tijdelijk gevoeliger voor infecties en bloedingen, epileer de wenkbrauwen dan voorlopig niet. Bij haarverlies kunt u de wenkbrauwen bijwerken met een potlood. De kleur van het wenkbrauwpotlood neemt u hetzelfde als uw eigen haarkleur of een tint lichter. Een wenkbrauw is géén harde streep, maar bestaat uit losse haartjes, waartussen de huid zichtbaar blijft. Daarom moet u niet één potloodlijn trekken, maar meerdere kleine potloodstreepjes. Ook kunt u de wenkbrauwen er voller laten uitzien door de resterende haartjes met mascara te accentueren. Hoe en waar u de wenkbrauwen moet bijtekenen bij volledig haarverlies, kan een schoonheidsspecialiste u leren. Als uw wimpers en wenkbrauwen (tijdelijk) zijn uitgevallen, draag dan ter bescherming van de huid en de ogen een goede zonnebril als u in de zon bent. Als de wenkbrauwen voor altijd verloren zijn, wordt er wel eens aan tatoeage gedacht. Door de gevoeligheid van de gezichtshuid is dit niet aan te raden. Overleg in ieder geval altijd met uw specialist en laat u eventueel naar een plastisch chirurg verwijzen. Wimpers Uw ogen kunnen tijdelijk gevoeliger zijn voor irritaties en infecties. Wees dus voorzichtig met het gebruik van mascara of stop er tijdelijk mee. Gebruikt u mascara, maak dan de borsteltjes regelmatig schoon met water en zeep. Gooi mascara na een maand weg. Een crème mascara is makkelijker te verwijderen dan waterproof mascara. Kies een kleur die lichter is dan uw eigen haarkleur. Zwart past alleen bij hele donkere ogen. Neem liever bruine, blauwe of grijze tinten. Als uw wimpers gedeeltelijk of helemaal verdwenen zijn kunnen kunstwimpers helpen. Een paar stukjes door en naast elkaar zien er natuurlijker uit dan een wimper uit één stuk. Daarvoor moet u al wel enige handigheid hebben met het aanbrengen van de wimpers. Was de kunstwimpers na gebruik steeds uit om infectie te voorkomen. In plaats van kunstwimpers kunt u met een wenkbrauwpotlood en oogpotlood (eyeliner) ook een goede wimperindruk maken. Laat u door een schoonheidsspecialiste adviseren en oefen samen. 8

9 Styling, kleding- en kleuradvies Met zorg gekozen kleding en make-up kan u helpen er beter uit te zien. Juist nu de ziekte, de behandeling en de spanning daaromheen veel van u vragen, kan het u goed doen hier wat extra aandacht aan te besteden. Mogelijk heeft de behandeling uw figuur en/of uw gelaatskleur (tijdelijk) veranderd. Hier volgen wat algemene adviezen om dit met kleding of kleurgebruik op te kunnen vangen. Kleding - Bent u vermagerd? Horizontale lijnen in de stof en het model van uw kleding maken dat u voller lijkt. Dit effect bereikt u ook met bepaalde accessoires, zoals een ceintuur. Als u vooral in uw gezicht vermagerd bent, dan geeft een ronde of ovale kraag u een wat voller uiterlijk. - Bent u dikker geworden? Gebruik dan juist verticale lijnen in uw kleding (qua stof en model). Dit maakt u langer en slanker. Bij een wat ronder geworden gezicht past een V-hals het beste. - Heeft u een buikoperatie gehad? Wijde rokken leiden de aandacht van de buik af. Ook bij een (tijdelijk) stoma kunt u beter geen strakke, effen kleding dragen. Mocht het stoma eventueel gaan lekken, dan is dit minder zichtbaar. Diverse patiëntenverenigingen hebben op basis van hun ervaringen gerichte kledingadviezen opgesteld. U kunt hen hiernaar vragen. Kleur Een styliste kan u adviseren over het gebruik van kleuren in kleding en make-up. Immers, sommige kleuren flatteren en sommige kleuren maken vaal. De kleuren die bij u passen, bepalen uw 'kleurtype'. De styliste bekijkt dit aan de hand van uw persoonlijkheid, uw figuur en uw uiterlijk (ogen, haar, huid). Ook al verkleurt uw huid (tijdelijk) door de ziekte, uw kleurtype blijft wel altijd hetzelfde. Door iets andere kleuren te gaan gebruiken, kunt u deze huidverkleuringen mogelijk camoufleren. 9

10 Tips voor uiterlijke verzorging - Gebruik producten zonder alcohol; alcohol is nogal scherp voor de huid - Als uw gebruikelijke product (b.v. deodorant) plotseling huidirritatie veroorzaakt probeer dan een ph-neutraal, hypo-allergeen of ongeparfumeerd product. Laat u hier- over altijd eerst adviseren door een schoonheidsspecialiste, drogist of parfumerie - Met monsters kunt u een nieuw verzorgingsproduct eerst op een klein stukje huid uitproberen - Crème uit een tube is hygiënischer dan crème uit een potje - Uw huidtype is van belang bij de aankoop van producten (crèmes, gezichtsmaskers e.d.). Laat u adviseren wat bij uw huidtype past - Pleister nodig? Beter is het om dan een gaasje te gebruiken. Een netje kan het gaasje op zijn plaats houden - Milde, neutrale wasmiddelen zijn het beste voor de was. Gebruik liever geen wasverzachter - Probeer extreme temperaturen, hitte en kou, te vermijden: geen ijskoud water drinken en geen hete kruiken in bed - Bij jeuk wil mentholpoeder of frisse lucht wel eens helpen - Als de huid pijnlijk is, probeer dan niet te wrijven of te masseren. Zachtjes drukken of laten meetrillen op bijvoorbeeld een wasmachine is beter - Bij huishoudelijk werk kunt u het beste huishoudhandschoenen dragen - Een kartonnen nagelvijltje is minder ruw dan een metalen vijltje - Bij een gevoelige mond kan een elektrische tandenborstel prettiger poetsen dan een normale tandenborstel - Als wenkbrauwen en wimpers zijn uitgevallen, kan een zweetbandje voorkómen dat zweetdruppels in uw ogen lopen (verkrijgbaar in sportzaak) 10

11 Meer informatie Voor aanvullende informatie en adressen over dit onderwerp kunt u terecht bij de Stichting Look Good... Feel Better. In deze stichting participeren de volgende organisaties: Algemene Nederlandse Branche Organisatie Schoonheidsverzorging (Anbos), Algemene Nederlandse Kappers Organisatie (Anko), Nederlandse Cosmetica Vereniging (NCV), Nederlandse Federatie van Kankerpatiëntenverenigingen (NFK), Nederlandse Kankerbestrijding/ Koningin Wilhelmina Fonds (KWF), Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten (NVH), Tophaarwerkersgilde Nederland en Vereniging Integrale Kanker Centra (VIKC). Stichting Look Good Feel Better Postbus AX Zeist Tel. (030) info@lookgoodfeelbetter.nl Internet: 11

12 Aangepast wegens Kanker Instituut Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend Colofon Teksten deels gebaseerd op Goed verzorgd, beter gevoel, tips voor de uiterlijke verzorging van mensen met kanker. Integraal Kankercentrum Amsterdam, redactie: G.W. Donner. Uitgeverij: Excerpta Medica, 1993, ISBN Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 03/11