Eerste druk, Lidwien Stok Coverontwerp en portretfoto: A.F.J. Kok Corrector: O.P. Stok

Transcriptie

1 Het verdwenen thuis

2 Eerste druk, Lidwien Stok Coverontwerp en portretfoto: A.F.J. Kok Corrector: O.P. Stok isbn: nur: 340 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur en uitgever geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch voor de directe of indirecte gevolgen hiervan. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd, waaronder begrepen het reproduceren door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren (I) ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of (II) voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is.

3 Het verdwenen thuis Lidwien Stok

4

5 Dit boek draag ik op aan mijn moeder, en haar vier kleindochters. Opdat zij haar zo een beetje leren kennen.

6

7 Inhoudsopgave Proloog: Susan Iris haar eerste jaren in Nederland Moeder Iris en kleine Susanna De gelukkige jaren zeventig Afstand en nabijheid Het jaar dat alles veranderde Dochter zonder moeder Susan en haar nieuwe thuis 179 Bronnen en informatie 194

8 And when we say goodbye to one of our own, we may be lonely but we re not alone. Though the leaves will fall, and the tears will flow. May it always comfort us to know, the family tree will always grow. (Family Tree, Venice 1999)

9 Proloog: Susan 2009 Schiet op man, rijden, tempo, geen tempo doeloe! Eindelijk slaat de auto voor mij af naar Gorinchem, en kan ik vol gas geven richting Nijmegen. Tempo doeloe is toch de tijd van vroeger, zegt Jane ietwat belerend. Dat weet ik, maar het klinkt zo grappig. Terwijl ik bedenk, dat het mij ook aan mijn moeder doet denken, vult Jane alweer pratend mijn stilte op. Zoals gewoonlijk schiet ik in de luisterstand. Ik laat het maar zo, ik heb alles toch al een keer aan haar verteld? Ons eerste reisdoel is een make-up workshop. Een jong donkerblond meisje ontvangt ons vriendelijk en we mogen plaatsnemen voor een spiegel. Ze geeft ons uitleg over de make-up producten en test allerlei kleuren op ons uit. Als ze met mij bezig is, zet ze ineens een stap opzij en bekijkt met volle aandacht mijn gezicht. Hebt u van oorsprong iets Aziatisch? Een beetje wel, in de verte, zeg ik, een beetje verbaasd. Zou het beter zichtbaar zijn, nu ik al eind veertig ben? Ze glimlacht, gaat verder met de volgende vrouw. Zo in de verte nu ook weer niet, denk ik. Mijn moeder is ten slotte in Azië geboren. Maar zíj voelt ver weg, al is de plek waar ze stierf hier vlakbij. Na de workshop stop ik bij een tuincentrum. Even later stappen Jane en ik met twee heide plantjes en lavendel weer in de auto. Susan, Ik vind het een hele eer dat ik met je mee mag, zegt Jane. Geraakt door deze aardige opmerking vraag ik haar vrijmoedig: Zou je misschien niet teveel willen praten als we er zijn, misschien komen er dan nog emoties boven. Ze knikt. De bomen van de begraafplaats kleuren frisgroen, er fluiten enkele vogels en op de achtergrond klinkt een machine. De plek zelf is een 9

10 enclave van rust tussen alle bedrijvigheid. De rook van het industrieterrein waait gelukkig de goede kant op. We lopen het lange grindpad op richting het grote houten kruis achteraan, waar het katholieke gedeelte ligt. Onderweg passeren we witte stenen graven, met namaak orchideeën. Jane wijst ernaar. Mijn moeder hield niet van kunstbloemen op graven, zeg ik. Ze heeft Italiaans natuursteen uitgekozen, voor de steen ligt een tuintje. Aangekomen bij de grafsteen, begint Jane aandachtig de tekst te lezen. Ondertussen knip ik met mijn snoeimes de dwergconifeer bij. Je moeder heette Iris en je vader Johan? Ja. Geboren in Indonesië 1 en je vader in Duitsland. Je ouders kwamen echt van verschillende werelden! Ik knik. Eerlijk gezegd vielen hun verschillende karakters mij meer op, dan het verschil in afkomst. Kijk, een eend! zegt Jane ineens. Ik kijk omhoog, maar Jane wijst naar de plek waar ik net bezig was. Onder de conifeer zit een eend op een nest, doodstil, en haast onzichtbaar door haar schutkleuren. Zou ze dood zijn? Met een stokje raak ik haar voorzichtig aan. Heel lichtjes zie ik een ademhaling. Onder de eend ligt veel dons. Dat trekken ze uit zichzelf om voor hun nest te gebruiken, zegt Jane. Voorzichtig ga ik door met snoeien, en spreek de verontruste eend toe: Wees maar niet bang hoor, ik doe je niets. Het onkruid trek ik rondom de eend weg, en daarna plant ik de lavendel en heide in het graftuintje. Als ik klaar ben sta ik nog even stil bij het graf. Wat kun je verder nog doen bij een graf, bidden, huilen? Het gebeurde allemaal totaal onverwacht. Ik was begin twintig. Sterk, volwassen en flink, wil je dan zijn, en zeker niet gaan rouwen en huilen. Bij de auto aangekomen wijst Jane naar mannen die in de sloot staan, ze dragen baggerlaarzen en een leren broek tot aan hun borst. 1 Voor 1949, was het Nederlands-Indië. 10

11 Dat was het, de eend vond geen rustige plek in het riet om haar nestje te bouwen. Het graftuintje van mijn ouders bood haar een beschutte plek om haar kinderen uit te broeden. Dat is de verstandelijke verklaring. De spirituele uitleg spreekt mij meer aan. De eend voelde aan dat het een warme en veilige plek is, zo vlak bij mijn moeder. 11