DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE DINKELLAND IN 2012

Transcriptie

1 DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE DINKELLAND IN 2012 Utrecht, februari 2013 HB

2 Pagina 2 van 26

3 INHOUD Voorwoord 5 1 VVE in de gemeente Dinkelland Overzicht van de voor en de vroegscholen in Dinkelland Lijst met de VVE documenten die de gemeente heeft aangeleverd Het gemeentelijke VVE beleid 9 2 De oordelen over de voor en de vroegscholen Het bereik Oordelen op de indicatoren van voor en vroegscholen 14 3 Conclusies 19 Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente 21 Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor en de vroegscholen 25 Pagina 3 van 26

4 Pagina 4 van 26

5 Voorwoord In de Memorie van Toelichting bij de OKE-wet wordt een zgn. VVE-bestandsopname aangekondigd. In 2007 (en 2008 en 2009) heeft de onderwijsinspectie die al uitgevoerd in de vier grote steden en in in de middelgrote steden. Nu is doorgestart met de overige gemeenten die onderwijsachterstandsmiddelen krijgen van het Rijk. Na de bestandsopname wordt het inspectietoezicht op de kwaliteit van VVE. signaalgestuurd vorm gegeven. Dat houdt in dat periodiek afspraken met de gemeente gemaakt worden over de onderwerpen en de locaties waarop VVEtoezicht zal worden gehouden. De bevindingen uit dit rapport over de bestandsopname VVE kunnen daarvoor als uitgangspunt worden genomen. De Hoofdinspecteur Primair onderwijs, Dr. A. Jonk Pagina 5 van 26

6 Pagina 6 van 26

7 Inleiding Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de gemeente Dinkelland. VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In het rapport wordt allereerst de kwaliteit van het VVE-beleid op gemeentelijk niveau gewaardeerd. Dat is gebeurd in de vorm van een zelfrapportage (in lijn met artikel 12 van de Wet op het onderwijstoezicht) van de gemeente over haar VVE-beleid: zie hoofdstuk 1 en bijlage 1. De inspectie heeft deze zelfevaluatie geverifieerd. Vervolgens worden in hoofdstuk 2 de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties gepresenteerd. Dat gebeurt in de vorm van overzichtstabellen met daarin: de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties; of de zelfbeoordelingen afwijken van de inspectieoordelen. Na iedere overzichtstabel wordt een toelichting gegeven door de inspectie. In bijlage 2 staat een overzicht van de antwoorden van de zelfevaluaties van de locaties weergegeven. Iedere bezochte locatie heeft een inspectierapport met de bevindingen ontvangen. Hoofdstuk 3, ten slotte, bevat de conclusies over kwaliteit van VVE in deze gemeente. Dit rapport gaat dus over de volgende onderwerpen: 1. De zelfrapportage van de gemeente over haar VVE-beleid en de verificatie daarvan door de inspectie. 2. De oordelen van de onderwijsinspectie over de voor- en de vroegscholen en de mate van overeenkomst met de oordelen uit de zelfevaluaties. 3. De conclusies van de onderwijsinspectie. Bij de beoordeling wordt gewerkt met een vierpuntsschaal: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig. Deze kwalificatie geeft aan dat echt iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn nodig Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen. Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat anderen hiervan kunnen leren. Pagina 7 van 26

8 Pagina 8 van 26

9 1 VVE in de gemeente Dinkelland De gemeente Dinkelland heeft aan de hand van een digitale vragenlijst haar eigen VVE-beleid beoordeeld tegen de OKE-wet en het VVE-toezichtkader van de onderwijsinspectie, dat in de Staatscourant is gepubliceerd. De digitale vragenlijst levert de volgende informatie: Het overzicht met de voor- en de vroegscholen: zie paragraaf 1.1 De lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd: zie paragraaf 1.2 De zelfbeoordeling van VVE-context en condities: zie paragraaf Overzicht van de voor- en de vroegscholen in Dinkelland In de gemeentelijke digitale vragenlijst is gevraagd naar een overzicht met de VVEpeuterspeelzalen en kinderdagverblijven (dus: de voorscholen) en de bijbehorende vroegscholen (de VVE-basisscholen). Gemeenten bekostigen sinds 2006 niet langer de vroegscholen, waardoor ze nu vaak geen betrouwbaar beeld meer hebben van welke vroegscholen er zijn. Daarom kan de onderwijsinspectie, in samenspraak met de gemeente en de schoolbesturen (en met gebruikmaking van de DUO-telgegevens per 1 oktober 2011 met het percentage gewichtenkinderen van 4 en 5 jaar), dat overzicht nader invullen: zie tabel 1.1. Tabel 1.1: Overzicht van de voor- en vroegscholen in de gemeente Dinkelland. (Voor)scholen met een * hebben een digitale vragenlijst gekregen en (voor)scholen met ** zijn (ook) bezocht. Voorschool: peuterspeelzaal Voorschool: kinderdagverblijf Vroegschool: Basisschool Nijntje Pluis, locatie Geen De Kerkewei * Brandlichterweg ** Locatie Lattrop * OBS Dr, M.L. Kingschool * Locatie De Kindervlinder * t Kämpke * Locatie De Mare * locatie Denekamp Burg. Hoogklimmerstraat * locatie Denekamp Brandlichterweg * Locatie Ootmarsum * locatie Saasveldhoflaan * Locatie Weerselo * locatie Deurningen * locatie Denekamp Anemoonstraat * Calimero * Twaalf voorscholen en drie basisscholen hebben een vragenlijst ontvangen. Peuterspeelzaal Calimero heeft geen vragenlijst geretourneerd, hoewel de gemeente Dinkelland de zaal als VVElocatie aanduidt. Peuterspeelzaal Nijntje Pluis locatie Brandlichterweg is door de inspectie bezocht. 1.2 Lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd Concept nulmeting Oldenzaal-Losser-Dinkelland, 21 mei 2010 Nota voor werkgroep Voor en Vroegschoolse Educatie, 8 september 2010 B en W nota, implementatie VVE, 4 januari Het gemeentelijke VVE-beleid In deze paragraaf worden de bevindingen van de inspectie over het gemeentelijk VVE-beleid weergegeven. Bijlage I bij dit rapport bevat de zelfevaluatie van de gemeente: vragen, Pagina 9 van 26

10 antwoorden en beoordelingen van het gemeentelijke beleid, op de twee domeinen VVEbeleidscontext en de VVE-condities. Per domein wordt weergegeven op welke punten de gemeente haar eigen beleid en uitvoering als voldoende ( 3 ) beoordeelt, waar nog verbeterpunten worden gezien, zowel zonder ( 2 ) als met ( 1 ) afspraken en op welke punten de gemeente als een voorbeeld voor anderen gezien wordt ( 4 ). De inspectie baseert haar bevindingen op de uitkomsten van haar verificatie van de digitale zelfrapportage door middel van documentenanalyse, gesprekken met betrokkenen en informatie uit locatiebezoeken. Waar de bevindingen van de inspectie afwijken van de oordelen van de gemeente wordt dit vermeld en onderbouwd. HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Oordeel 1a1 Definitie doelgroepkind 2 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) 2 1a3 Toeleiding 3 1a4 Ouders 2 1a5 Integraal VVE-programma 3 1a6 Externe zorg 3 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen 2 1a8 Doorgaande lijn 2 1a9 Resultaten 1 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau 2 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau 2 DE VVE-CONDITIES Oordeel 2a GGD-rapport 3 2b Gemeentelijk subsidiekader 2 Verificatie: Aan de hand van de ingestuurde documenten, en in voorkomende gevallen ook in gesprekken met de betrokkenen in de gemeente, heeft de inspectie bovenstaande oordelen geverifieerd (zie ook bijlage 1). De oordelen van de inspectie komen op 8 van de 13 onderzochte indicatoren overeen met de zelfevaluatie van de gemeente. De oordelen op de indicatoren 1a1 (definitie doelgroepkind) en 1c (systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau ) heeft de inspectie naar beneden bijgesteld. Daartegenover staat dat de inspectie de beoordeling van de indicatoren 1a3 (toeleiding0, 1a5 (integraal VVE-programma) en 2a (GGD-rapport) naar boven heeft bijgesteld. Dit levert het volgende beeld op: Oordelen 1. Verbeterpunten met een afspraak. 1a9 Resultaten Er zijn op gemeentelijk niveau geen afspraken met de schoolbesturen en houders van peuterspeelzalen over de te behalen resultaten met VVE. Sinds 1 januari 2012 verwacht de inspectie dat op gemeentelijk niveau is bepaald wat de resultaten van VVE moeten zijn en hoe deze gemeten worden. Indien dit niet het geval is, dient hierover een afspraak te worden gemaakt. De inspectie en de gemeente Dinkelland spreken af dat bovengenoemde resultaatafspraken uiterlijk 1 augustus 2013 zijn gemaakt en zijn vastgelegd. Pagina 10 van 26

11 2. Verbeterpunten 1a1 Definitie doelgroepkind De gemeente Dinkelland heeft in de B en W nota, implementatie VVE vastgelegd de doelgroep vast te stellen op basis van het aantal gewichtenleerlingen, maar VVE breed aan te bieden op alle kindercentra in de gemeente. Het doel hiervan is dat op deze wijze alle kinderen, ook die in de kleine kernen, deel kunnen nemen aan een effectief programma om de taalontwikkeling te optimaliseren. Van een definitie waarmee helder wordt welke kleuters behoren tot de doelgroep is echter in de beleidsdocumenten niets vastgelegd. Voor de gemeente is dit een ontwikkelpunt. De inspectie heeft hierom de beoordeling naar beneden bijgesteld. 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) Het bereik, dat wil zeggen de vraag hoeveel doelgroepkinderen er zijn die in aanmerking komen voor een kindplaats in een voorschoolse voorziening en daadwerkelijk gebruik maken van die voorziening heeft de gemeente Dinkelland niet beschreven. De inspectie stelt vast dat op de teldatum van 1 oktober 2011 er in de gemeente Dinkelland 27 kleuters (4- en 5-jarigen) met een gewicht op de scholen waren ingeschreven. Voor minmaal driekwart vraagt de inspectie of de gemeente daarvoor een VVE-kindplaats realiseert. Dat komt neer op ongeveer 20 plaatsen. De gemeente biedt weliswaar op alle kindercentra VVE aan, maar daarmee is niet gegarandeerd dat alle doelgroepkinderen bereikt worden. Uit de stukken blijkt dat de Jeugd Gezondheids Zorg een schatting heeft gemaakt dat 30 peuters helemaal geen gebruik maken van een kindercentrum. Indien de doelgroepkinderen tot deze groep behoren is het bereik 0%. Om die reden is dit een ontwikkelpunt voor de gemeente. 1a4 Ouders Binnen deze bestandsopname is ook nagegaan of in de gemeente Dinkelland sprake is van ouderbeleid dat op gemeentelijk niveau is vastgesteld. Hierbij gaat het om ouderbeleid waarin wordt ingegaan op: - de ouderpopulatie; - het informeren van ouders over de mogelijkheden van en de kansen met VVE; - de intakeprocedure; - ontwikkelingsgerichte activiteiten in de gemeente ten behoeve van VVE; - de participatie van de ouders in VVE; - (de wijze van) het informeren van ouders over de ontwikkelingen van hun kind; - op welke wijze rekening wordt gehouden met de thuistaal van het kind. Op deze punten is geen ouderbeleid uitgewerkt. Daarnaast is ook niet zichtbaar op welke wijze de gemeente (actief) informatie over VVE verstrekt, gericht op tenminste 80% bereik van de doelgroepouders. Voor de gemeente Dinkelland geldt deze indicator als een verbeterpunt. 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen Er is geen gemeentelijk beleid over de invulling van de kwaliteitszorg op de voor- en vroegscholen. Het ontbreekt daarnaast aan afspraken met de schoolbesturen en de houder van de VVE-kindercentra over het realiseren en borgen van de kwaliteit van de aangeboden voor- en vroegschoolse educatie (binnen het intern systeem van kwaliteitszorg). Deze indicator is daarom voor de gemeente Dinkelland een ontwikkelpunt. 1a8 Doorgaande lijn Een doorgaande lijn tussen de voor- en de vroegscholen is nog niet vastgelegd op gemeentelijk beleidsniveau. Daarin hoort sprake te zijn van zeven punten: - VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool (en wie de taken en de verantwoordelijkheid heeft), - een warme overdracht, - afstemming over het aanbod van de voor- en de vroegschool, - afstemming over het pedagogisch klimaat, - afstemming over het educatief handelen, - afstemming over de wijze waarop het ouderbeleid wordt uitgevoerd, - afstemming over de interne begeleiding en zorg. Pagina 11 van 26

12 In de beleidsdocumentatie van de gemeente Dinkelland is geen van deze punten vastgelegd. Daarom geldt deze indicator als een verbeterpunt. 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau In de gemeente Dinkelland zijn diverse geledingen actief om op gemeentelijk niveau het achterstandsbeleid vorm te geven. Zo is er een VVE-werkgroep en een regionaal VVEcoördinator. Er is echter niet inzichtelijk en eenduidig vastgelegd welke doelen de verschillende overleggen nastreven en waar de verschillende taken en verantwoordelijkheden ten behoeve van VVE in samenhang zijn belegd bij de verschillende partijen. Voor de gemeente is dit een ontwikkelpunt waarmee voor alle betrokkenen bij VVE duidelijkheid zal zijn betreffende de handelingen en afspraken waarmee VVE in de voor- en vroegscholen vorm moet krijgen. 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau Uit de gemeentelijke documenten blijkt dat de gemeente Dinkelland de systematische evaluatie en verbetering van VVE uitvoert door het monitoren van de effecten van de logopedische screening van alle driejarigen op de kindercentra. Ook hier heeft de inspectie het oordeel naar beneden bijgesteld en de indicator als een verbeterpunt aangemerkt voor de gemeente. De reden daarvoor is dat uit de beleidsdocumentatie van de gemeente niet duidelijk is beschreven welke evaluaties zijn uitgevoerd en hoe deze hebben geleid tot aanpassingen en verbeteringen op in ieder geval de volgende punten: - de doelgroepbepaling - het bereik en de toeleiding - de doorgaande lijn - de warme overdracht - de opbrengsten. Van deze evaluaties wordt verwacht dat de gemeente die minimaal een keer per jaar uitvoert en daarover rapporteert. Hoewel de inspectie beschikt over de Concept nulmeting Oldenzaal-Losser-Dinkelland, 21 mei 2010, is niet duidelijk of deze evaluatie jaarlijks wordt uitgevoerd en op welke wijze dit leidt tot verbetermaatregelen ten aanzien van VVE. 2b Gemeentelijk subsidiekader Hoewel de gemeente Dinkelland werkt met gesubsidieerde kindercentra, zo blijkt uit de toegezonden stukken, is niet helder in welk document of op welke wijze de gemeentelijke subsidiekaders, die horen te voldoen aan de OKE-wet, zijn vastgelegd. De gemeente verwijst in de antwoorden die zij gaf op de vragen in de vragenlijst, naar het document B en W nota, implementatie VVE, 4 januari De inspectie beschouwt dit document niet als representatief voor het VVE-beleid van de gemeente Dinkelland, omdat er geen afspraken in staan die het gemeentelijk subsidiekader expliciteren voor betrokkenen bij VVE. Daarom merkt de inspectie deze indicator aan als een verbeterpunt. 3. Voldoende kwaliteit 1a3 Toeleiding De gemeente Dinkelland heeft in het document B en W nota, implementatie VVE, 4 januari 2011 de toeleiding van doelgroepkinderen naar een VVE-voorziening beschreven. De gemeente heeft met de Jeugd Gezondheids Zorg afgesproken, dat zij tijdens de bezoeken aan het consultatiebureau ouders nadrukkelijk wijzen op het belang hun kind naar een kindcentrum te laten gaan, vooral als er een taalachterstand blijkt te zijn. Verder is afgesproken dat de medewerkers in het digitaal dossier opnemen welke peuters wel of niet gebruik maken van de diensten van een kindcentrum. De inspectie heeft de beoordeling van deze indicator naar boven bijgesteld. 1a5 Integraal VVE-programma In het verleden is in de gemeente Dinkelland gekozen voor het VVE-programma Puk en Co. De gemeente heeft besloten dat de kindercentra voortaan gebruik maken van de gekwalificeerde opvolger van dit programma Uk en Puk. De reden voor de keuze ligt in het feit dat de methode aansluit bij de methode Schatkist die in Dinkelland in het basisonderwijs in gebruik is. Op gemeentelijk niveau zijn geen afspraken over het te hanteren kind of leerlingvolgsysteem op de voor- en vroegscholen. Op het moment van het schrijven van Pagina 12 van 26

13 deze rapportage beoordeelt de inspectie dit echter nog niet. Om die reden heeft de inspectie deze indicator naar boven bijgesteld. 1a6 Externe zorg De gemeente Dinkelland heeft afspraken gemaakt over de externe zorg voor doelgroepkinderen. Medewerkers van de Centrum Jeugd en Gezin, de Zorg Advies Teams, de jeugdverpleegkundige en het Algemeen Maatschappelijk Werk zijn hierbij betrokken. 2a GGD-rapport Met de GGD heeft de gemeente afspraken over de inspecties van de voorscholen. Hierbij beoordeelt de GGD ook het zogeheten 8 e domein, de voorschoolse educatie. 4. Voorbeelden voor anderen Op gemeentelijk niveau zijn geen voorbeelden voor anderen vastgesteld. Pagina 13 van 26

14 2 De oordelen over de voor- en de vroegscholen De voor- en vroegscholen uit het overzicht in paragraaf 1.1 hebben een digitale vragenlijst gekregen om zelf te rapporteren over de kwaliteit van VVE. De vragen zijn rechtstreeks afkomstig uit het VVE-waarderingskader, met dien verstande dat sociaal-wenselijke antwoorden vermeden zijn ófwel door de formulering van de vragen, ófwel door bepaalde indicatoren (zoals de beoordeling van het pedagogisch klimaat en het educatief handelen) niet op te nemen in de vragenlijst. Elke voor- en vroegschool heeft de eigen zelfrapportage teruggekregen, inclusief de bijbehorende oordelen. Paragraaf 2.1 bevat informatie over het gerealiseerde bereik. In paragraaf 2.2 staan de inspectieoordelen op de aspecten condities, ouders, proceskwaliteit, ontwikkeling, begeleiding en zorg, kwaliteitszorg, doorgaande lijn, en resultaten. 2.1 Het bereik In tabel 2.1 staat het aantal peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Tabel 2.1 Het aantal (doelgroep)peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. VVE Kindercentra aantal peuters waarvan doelgroep Locatie Lattrop 14 0 Locatie De Kindervlinder 14 0 Locatie De Mare 28 0 locatie Denekamp Burg Hoogklimmerstraat locatie Denekamp Brandlichterweg 22 4 Locatie Ootmarsum* 0 0 locatie Saasveldhoflaan* 0 0 Locatie Weerselo* 0 0 locatie Deurningen* 0 0 locatie Denekamp Anemoonstraat* 0 0 locatie Denekamp Brandlichterweg* 0 0 Calimero* 0 0 De locaties van de kindercentra voorzien van een * hebben in de vragenlijst niet vermeld voor hoeveel peuters zij een plaats bieden. Geen van de kindercentra heeft in de vragenlijst aangegeven hoeveel doelgroepkinderen hun locaties bezoeken. Het aantal doelgroeppeuters op kindercentrum Nijntje Pluis locatie Brandlichterweg is door de inspectie vastgesteld op de dag van het VVE-onderzoek. Uit deze gegevens blijkt dat er 100 peuters een kindcentrum bezoeken, waarvan er slechts 4 peuters tot de doelgroep behoren. Deze gegevens zijn door de locaties zelf opgegeven maar zij geven zeer waarschijnlijk geen betrouwbaar beeld van de werkelijke situatie. 2.2 Oordelen op de indicatoren van voor- en vroegscholen Alle peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen met doelgroepkinderen in de gemeente hebben een digitale vragenlijst ontvangen. Deze is ingevuld en geretourneerd door alle locaties. In de vragenlijst heeft iedere locatie aangegeven hoe ze zichzelf beoordeelt op het gebied van VVE. De inspectie heeft ter verificatie van de zelfevaluaties één VVE-locatie met doelgroepkinderen bezocht (Nijntje Pluis, locatie Brandlichterweg). Het onderzoek bestond uit lesobservaties, gesprekken en documentenanalyse. Pagina 14 van 26

15 In onderstaande tabellen staan de oordelen van de inspectie op de locaties die bezocht zijn. In de laatste kolom wordt aangegeven of de inspectieoordelen overeenkomen (=), positiever zijn (+) of negatiever zijn ( - ) dan de antwoorden op de vragenlijst die aan alle voor- en vroegscholen gestuurd zijn. Omdat er slechts één locatie is bezocht, moet bij de indicatoren met een afwijkend inspectieoordeel door de gemeente zelf goed bezien worden of die afwijking komt omdat de bezochte locatie anders is dan de andere locaties of niet. In bijlage 2 staan de digitale zelfbeoordelingen op de vragenlijsten. Het aantal oordelen per indicator kan verschillen, omdat op sommige locaties geen oordeel is gegeven. Onder iedere tabel wordt een toelichting gegeven. Tabel 2.2 De frequentie van oordelen van de door de inspectie bezochte voorscholen. (In de rechterkolom staat of het inspectieoordeel positiever (+), gelijk (=) of negatiever (-) is dan het gemiddelde oordeel op de digitale vragenlijsten, voor zover de indicatoren in de digitale vragenlijst zijn meegenomen.) CONDITIES Verschil bezoek - vragenlijst A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 1 = A0.2 VE-basisvoorwaarden 1 + A2 Groepsgrootte 1 = A3 "Dubbele bezetting" 1 + A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 1 = A5.2 Opgeleide leidsters 1 = A5.3 Nederlands spreken 1 = A5.4 VVE-geschoolde leidsters 1 = A5.5 Jaarlijks opleidingsplan 1 = Toelichting: De meeste oordelen van de inspectie komen overeen met die van de locatie in de vragenlijst. Twee keer is een hoger oordeel gegeven. De doelgroeppeuters bezoeken het kindcentrum maximaal drie dagdelen gedurende 3 uur per week (negen uren). Hiermee voldoet de locatie niet aan de wettelijke eis van vier dagdelen of tien uren per week (A4.1). De leidsters zijn ten tijde van het schrijven van deze rapportage in opleiding voor certificering voor het VVE-programma (a5.4). Een jaarlijks scholingsplan is in ontwikkeling (a5.5). OUDERS Verschil bezoek - vragenlijst B1 Gericht ouderbeleid 1 = B2 Vooraf info aan ouders 1 - B3 Intake 1 - B4 Thuis VVE-activiteiten 1 = B5 VVE-participatie van ouders op school 1 = B6 Info ouders over ontwikkeling kind 1 = B7 Thuistaal 1 Toelichting: In dit aspect zijn vier indicatoren door de inspectie gelijk beoordeeld als in de zelfevaluatie van de locatie, twee keer heeft de inspectie een lager oordeel gegeven. De indicator B7 (Thuistaal) is niet door de inspectie beoordeeld, omdat deze hier niet relevant is. Van een gericht ouderbeleid is sprake als er op een VVE-locatie schriftelijk is vastgelegd welke visie en bijbehorende doelen op het gebied van ouderparticipatie gelden, onderbouwd met een analyse van de ouderpopulatie. De inspectie heeft dit op de locatie niet aangetroffen (B1 t/m B5). Wel wordt met alle ouders van de kinderen die het kindcentrum bezoeken regelmatig gesproken over de ontwikkeling van hun kinderen. Pagina 15 van 26

16 KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE Verschil bezoek - vragenlijst C1.1 Integraal programma 1 + C1.2 Doelgerichte planning 1 - C1.3 Aanbod taal 1 C1.4 Voldoende differentiatie 1 C2.1 Pedagogisch handelen 1 C2.2 Gedragsgrenzen stellen 1 C2.3 Sociale/persoonlijke vaardigheden 1 C2.4 Bevorderen autonomie kind 1 C2.5 Inrichting van de ruimte 1 - C3.1 Afstemming leidsters 1 C3.2 Activiteiten taalontwikkeling 1 C3.3 Interactie bevorderen 1 C3.4 Betrokkenheid kinderen 1 C3.5 Aanpakgedrag 1 C3.6 Responsiviteit 1 C3.7 Afstemmen op ontwikkeling kind 1 Toelichting: Dit aspect is in de vragenlijst grotendeels niet bevraagd maar op de locatie wel onderzocht tijdens het inspectiebezoek. Op bezochte locaties wordt gewerkt met een integraal VVEprogramma. Van een doelgerichte planning van het educatief aanbod is echter geen sprake (C1.2). Bij een doelgerichte planning zijn de te bereiken ontwikkelingsdoelen bij de kinderen het uitgangspunt van handelen. Wanneer het educatief aanbod niet doelgericht is gepland, is dit in beduidende mate minder efficiënt en effectief, zeker wanneer het is bestemd voor kinderen met een ontwikkelingsachterstand of een risico daarop. Op Nijntje Pluis locatie Brandlichterweg plannen de leidsters activiteitengericht. In de tabel is af te lezen dat de leidsters een pedagogisch klimaat wisten te realiseren dat op orde is (C2.1 tot en met C2.4). Daarbij valt op dat de inrichting van de ruimte (met name de inrichting van de hoeken) een verbeterpunt is (C2.5). In het educatief handelen is vastgesteld dat de leidsters erin slaagden om betrokkenheid van de kinderen bij de aangeboden activiteiten te realiseren. Ook responsiviteit van de leidsters is op de locatie waargenomen. Er zijn ook verbeterpunten vastgesteld. Zo zijn er geen afspraken vastgelegd over het educatief handelen van de leidsters (C3.1). Kansen om de hele dag gericht met taalactiviteiten bezig te zijn worden nog te weinig benut. Dat geldt ook voor het aanleren van strategieën (C3.5). Dat wil zeggen peuters stimuleren zelf naar een oplossing te zoeken en hierop samen reflecteren. Ook is te zien in de tabel dat de afstemming van het educatief handelen op de ontwikkeling van het kind een ontwikkelpunt is (C3.7). De laatste indicator vertoont samenhang met indicator C1.4. ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG Verschil bezoek - vragenlijst D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 1 + D1.2 Planmatige begeleiding 1 D1.3 Evaluatie begeleiding 1 = D1.4 Begeleiding taalontwikkeling 1 D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? 1 + D2.2a Aanmelden voor externe zorg D2.2b Overleg ouders over externe zorg 1 = D2.3 Volgen van de externe zorg 1 + Toelichting: Ook hier zijn niet alle indicatoren in de vragenlijsten aan de orde geweest (D1.2, D1.4 Pagina 16 van 26

17 en D2.2a). Het valt op dat de interne zorg voornamelijk verbeterpunten bevat (D1.2 tot en met D1.4) en dat de externe zorg voldoende kwaliteit heeft. KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL Verschil bezoek - vragenlijst E1 VVE-coördinatie binnen school 1 = E2 VVE evalueren 1 - E3 Opbrengsten evalueren 1 - E4 Verbetermaatregelen 1 - E5 VVE borgen 1 = Toelichting: Zoals in de tabel is te zien, komen de antwoorden van de locaties in de vragenlijst twee keer overeen met de bevindingen van de inspectie. De inspectie is drie keer negatiever in haar oordelen. Er is op de locatie formeel aandacht voor de coördinatie van VVE in het kader van de kwaliteitsbewaking maar inhoudelijk moet dit nog een plek krijgen binnen de structuur van de kinderopvang (E1). Daarin moeten ook de overige aspecten van kwaliteitszorg gericht op VVE ontwikkeld worden (E2 t/m E5). DOORGAANDE LIJN Verschil bezoek - vragenlijst F1 VVE-coördinatie tussen voor-vroeg 1 + F2 Doorstroom naar vroegschool 1 + F3 Warme overdracht 1 = F4 Afstemming aanbod 1 + F5 Afstemming ped/educ handelen 1 = F6 Afstemming over ouders 1 = F7 Afstemming begeleiding/zorg 1 = Toelichting: In de tabel is te lezen dat de oordelen van de inspectie vier keer overeenkomen met die uit de zelfevaluatie van de locatie. Bij drie indicatoren is het oordeel van de inspectie positiever (F1, F2 en F4. De inspectie heeft tijdens het schoolbezoek vastgesteld dat er VVE-coördinatie is tussen voor en vroegschool. De leidsters bespreken op het moment dat een peuter drieënhalf jaar wordt, met de ouders wat er nog nodig is om het kind met succes naar een voorschool te laten doorstromen. Er vindt een warme overdracht plaats en sinds kort werken de leidsters in het kader van een doorgaande lijn in het aanbod met een voorloper van de methode die op de vroegschool wordt gebruikt (F1 t/m F4). Er zijn nog geen afspraken over een doorgaande lijn in het pedagogisch en educatief handelen, de omgang met ouders van doelgroepkinderen en de onderlinge afstemming over zorg en begeleiding. OPBRENGSTEN VAN VVE Verschil bezoek - vragenlijst G1 VVE-resultaten meten G2 Niveau VVE-resultaten G3 Verlengde kleuterperiode Toelichting: Aangezien er in de gemeente Dinkelland op gemeentelijk niveau nog geen VVEresultaatafspraken zijn gemaakt, kunnen indicator G1 en G2 niet beoordeeld worden. Indicator G3 heeft alleen betrekking op de vroegscholen, maar deze zijn in het kader van dit onderzoek niet door de inspectie bezocht. Pagina 17 van 26

18 Pagina 18 van 26

19 3 Conclusies De inspectie heeft zowel op het niveau van de gemeente, als op het niveau van de afzonderlijke locaties, gekeken naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie in deze gemeente. Gemeentelijk VVE-beleid Bij het oordeel over de kwaliteit van het gemeentelijk beleid heeft de inspectie in eerste instantie gebruik gemaakt van de zelfevaluatie van de gemeente. Door middel van documentenanalyse, gesprekken en locatiebezoeken heeft de inspectie de oordelen van de gemeente geverifieerd. De condities voor de uitvoering van het VVE-beleid zijn in de gemeente Dinkelland grotendeels op orde. Er is op de kindercentra een integraal VVE-programma in gebruik, er is een kindleidsterratio en een groepsgrootte die zijn conform de wettelijke eisen. De gemeente heeft de GGD opgedragen ook het 8 e Domein, de kwaliteit van VVE-educatie op de kindercentra, te onderzoeken. Hoewel nog niet alle leidsters geschoold zijn voor het VVE-programma heeft de gemeente Dinkelland wel beleid hierop en draagt zij bij in de kosten van deze scholing. Het gemeentelijk subsidiekader voor VVE is echter als een verbeterpunt aangemerkt (2b). Dit komt overeen met het oordeel dat de gemeente in de door haar ingevulde vragenlijst heeft gegeven. Drie aspecten zijn van voldoende kwaliteit in het gemeentelijk beleid. In de vragenlijst deed de gemeente Dinkelland dezelfde constatering bij de indicator externe zorg (1a6). Van beide andere indicatoren, het gebruik van een integraal VVE-programma (1a5) en de toeleiding heeft de inspectie de oordelen naar boven bijgesteld (1b). Op twee aspecten heeft de inspectie in deze bestandsopname de oordelen naar beneden bijgesteld, in vergelijking met de antwoorden in de vragenlijst die de gemeente Dinkelland heeft ingevuld, te weten definitie doelgroepkind (1a1) en resultaten van VVE (1a9). Zeven aspecten zijn door de inspectie als verbeter- of ontwikkelpunten aangemerkt. Het gaat hier om de volgende aspecten in het VVE-beleid die verbetering behoeven: - doelgroepdefinitie (1a1), - bereik (1a2), - ouders (1a4), - interne kwaliteitszorg (1a7), - doorgaande lijn (1a8), - VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau (1b) - Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau (1c) Van het aspect 1a9, de resultaten van VVE, is vastgesteld dat het dringend verbetering behoeft. De afspraak die de inspectie met de gemeente Dinkelland maakt, is dat de gemeente uiterlijk 1 augustus 2013 afspraken heeft gemaakt met de betrokken partijen over de VVE-resultaten. Kwaliteit van de uitvoering op de VVE-locatie Op de VVE-locatie is gezien dat de condities voor VVE er merendeels op orde zijn. De inspectie merkt op dat er maar negen uren per week over drie dagdelen VVE wordt aangeboden, terwijl dit wettelijk en conform het gemeentelijk beleid vier dagen of tien uren moet zijn (A4.1). Ook zijn nog niet alle leidsters geschoold voor het VVE-programma, maar zij zijn al wel in opleiding (A5.4). Binnen de overige aspecten, te weten ouders, kwaliteit van de uitvoering van VVE, ontwikkeling, begeleiding en zorg, kwaliteitszorg en doorgaande lijn, liggen verbeterpunten. Met name het aspect ouders vraagt bij vijf indicatoren om versterking. Het valt op dat voor dit aspect geen gemeentelijk beleid is vastgesteld. Van het aspect kwaliteitszorg zijn vier indicatoren door de Pagina 19 van 26

20 inspectie als verbeter- of ontwikkelpunt aangemerkt. Ook hier valt op dat de gemeente Dinkelland geen beleid hiervoor heeft ontwikkeld. Ten slotte merkt de inspectie op dat het aspect doorgaande lijn verbeter- dan wel ontwikkelpunten telt. Ook voor de doorgaande lijn is geen gemeentelijk beleid ontwikkeld. In de kwaliteit van de uitvoering van VVE zijn de bevindingen deels positief. De verbeterpunten liggen hier met name op het terrein van planning, gerichte aandacht voor taalontwikkeling, afstemming en differentiatie. Een en ander is overwegend in lijn met de zelfevaluatie die de locatie heeft ingevuld. In de oordelen op gemeentelijk niveau zijn overeenkomsten zichtbaar met de bevindingen van de inspectie op de locaties. Tot slot In het basisonderwijs wordt steeds meer opbrengstgericht gewerkt. Ook bij VVE is dat mogelijk en wenselijk. Door de ontwikkeling en de resultaten van de kinderen als uitgangspunt te nemen en daar voortdurend op aan te sluiten, is de kans groter dat kinderen profijt hebben van VVE. Dat is de reden waarom de inspectie benadrukt dat er op gemeentelijk niveau afspraken worden gemaakt over de VVE-resultaten. Pagina 20 van 26

21 Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Ant- Oordeel woord 1a1 Definitie doelgroepkind Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroeppeuter is? - Of de peuter (later) een zgn. leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft Ja - Of de peuter een taal- en/of een ontwikkelingsachterstand heeft Ja (bijvoorbeeld volgens het consultatiebureau) - Of de peuter is ingeschreven op een voorschool (een peuterspeelzaal of Ja een kinderdagverblijf dat VVE-geld krijgt van de gemeente) - Of tijdens de wenperiode op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf Nee blijkt dat kind een taal- en/of ontwikkelingsachterstand heeft. Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroepkleuter is? - Of de kleuter een leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft Ja - Of de kleuter een taal- of ontwikkelingsachterstand heeft (bijvoorbeeld Ja volgens het consultatiebureau) - Of tijdens de wenperiode in groep 1 blijkt dat kind een taal- en/of Nee ontwikkelingsachterstand heeft. Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroeppeuters is beschreven? Ja Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroepkleuters is beschreven? 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) Weet u voor hoeveel peuters u VVE-plaatsen dient te creëren uit de onderwijsachterstandsgelden van het rijk? Voor hoeveel peuters diende u VVE-plaatsen te creëren per 1 augustus 2011? Voor hoeveel peuters heeft u VVE-plaatsen gecreëerd per 1 augustus 2011? Weet u hoeveel doelgroeppeuters er in uw gemeente zijn per 1 augustus 2011, uitgaande van uw eigen doelgroepdefinitie (als u die heeft)? Hoeveel doelgroeppeuters zijn er in uw gemeente per 1 augustus 2011? Hoeveel van deze doelgroeppeuters hebben VVE gehad? Heeft u een document waarin het bereik van de doelgroepkleuters is beschreven? 1a3 Toeleiding Heeft u een document waarin is beschreven hoe het toeleidingstraject van de doelgroeppeuters naar de voorschool eruit ziet? Kunt u hieronder kort beschrijven uit welke stappen dat traject bestaat? Is er een dekkend bestand van waaruit de doelgroeppeuters kunnen worden geïdentificeerd? (zoals het Integraal Dossier JGZ [ID-JGZ]) Heeft uw gemeente zicht op de aard en de omvang van het non-bereik, d.w.z. welke ouders hun kinderen niet naar VVE laten gaan terwijl het wel doelgroeppeuters zijn? Oordeel toeleiding. 1a4 Ouders Gericht ouderbeleid: Is er sprake van een analyse van de ouderpopulatie, waardoor duidelijk wordt waar het VVE-ouderbeleid zich op moet richten? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die analyse inhoudt? Wordt in het ouderbeleid expliciet uitgewerkt dat zoveel mogelijk ouders worden bereikt? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om zoveel mogelijk Ja Nee Ja Nee Pagina 21 van 26

22 ouders te bereiken inhoudt? Worden de ouders vóórdat hun doelgroepkind naar de voorschool gaat adequaat geïnformeerd over het doel en de werkwijze van VVE en de voorschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om de ouders te informeren inhoudt? Is er sprake van een vastgestelde intakeprocedure van de doelgroepkinderen? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die intake inhoudt? De kindercentra hanteren hiervoor hun eigen procedures, waarbij wij als gemeente geen bemoeienis hebben. Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren thuis VVE-activiteiten met hun kind te doen? Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren op de voor(- en vroeg)school VVE-activiteiten met hun kind te doen? Is er gemeentelijk beleid om ouders te informeren over de ontwikkeling van het kind? Is er gemeentelijk beleid om rekening te houden met de thuistaal van de doelgroepkinderen? 1a5 Integraal VVE-programma Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren VVE-programma in de voorschool? Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren kind- of leerlingvolgsysteem in de voor- en/of vroegschool? 1a6 Externe zorg Is er gemeentelijk beleid over de (externe) zorg voor peuters die meer nodig hebben dan VVE? de preventieve jeugdzorgstructuur, waaronder Centrum Jeugd en Gezin en de Zorg Advies Teams op zowel de kindercentra als de basisscholen met daarin naast de medewerkers van de scholen en kindercentra ook de jeugdverpleegkundige van de JGZ en het Algemeen Maatschappelijk Werk en op afroep ook andere hulpverleners 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen Zijn er gemeentelijke afspraken over de manier waarop de voor- en vroegscholen hun interne kwaliteitszorg uitvoeren? 1a8 Doorgaande lijn Is er gemeentelijk beleid over de VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool? Is er gemeentelijk beleid om zoveel mogelijk kinderen door te laten stromen van de voorschool naar een vroegschool? Nee Ja Nee Nee Ja Ja Pagina 22 van 26

23 Is er gemeentelijk beleid over de zgn. warme overdracht van de voorschool naar de vroegschool? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het aanbod van de vooren de vroegschool op elkaar? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van pedagogisch-educatief handelen van de voor- en de vroegschool op elkaar? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het ouderbeleid van de voor- en de vroegschool op elkaar? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van interne begeleiding en de zorg van de voor- en de vroegschool op elkaar? 1a9 Resultaten Zijn er gemeentelijke afspraken met de schoolbesturen over de te bereiken resultaten met VVE? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die resultaatafspraken zijn? (Een voorbeeld: Minder dan 25% van de doelgroepkinderen scoort op D- of E- niveau bij de Cito-toetsen Taal voor kleuters en Ordenen) 1a10 Nadere VVE-afspraken op gemeentelijk niveau Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de voorscholen? Dus bovenop de wettelijke eisen. Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de voorscholen zijn? Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de vroegscholen? Bijvoorbeeld in LEA-verband. Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de vroegscholen zijn? In onze LEA is zowel de voorschool (kindercentra) als de vroegschool (basisonderwijs) vertegenwoordigd. Gezamenlijk met vertegenwoordigers van de gemeenten is vanuit het LEA een werkgroep VVEDinkelland geformeerd waarin afgevaardigden van alle partijen zitten en die zich bezig houden met de implementatie van VVE in Dinkelland. 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de aansturing van VVE? (Stuurgroep, LEA, e.d.) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die VVE-aansturing op gemeentelijk niveau er uit ziet? De beleidsadviseurs met kindercentra en onderwijs in de portefeuille dragen gezamenlijk zorg voor de coördinatie van VVE en de aansturing. De beleidsadviseur onderwijs is voorzitter van de werkgroep VVE Dinkelland Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de uitvoering van VVE? (bijv. in de werkgroep VVE, of zoiets) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die coördinatie van de VVEuitvoering er uit ziet? Ja Ja Nee 1 Ja Ja Ja Nee Nee Pagina 23 van 26

24 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau Wordt VVE op gemeentelijk niveau systematisch geëvalueerd en verbeterd? (via een (VVE)monitor, gemeentelijk VVE-evaluaties, VVEbeleidsplannen, en dergelijke?) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die systematisch evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau er uit ziet? VVE is nog in ontwikkeling in Dinkelland, maar het is zeker de bedoeling te evalueren en te verbeteren. de screening door de logopedist zal daar een belangrijk onderdeel van uit gaan maken. DE VVE-CONDITIES 2a GGD-rapport Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de kinderdagverblijven óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen? Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in haar beoordeling van de kinderdagverblijven? Wat is die datum? Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de peuterspeelzalen óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen? Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in haar beoordeling van de peuterspeelzalen? Wat is die datum 2b Gemeentelijk subsidiekader Is er een gemeentelijk VVE-subsidiekader voor de voorscholen (of een verordening, een beschikking, e.d.) Nee Antwoord Oordeel Nee Nee Staat daarin dat de maximale groepsgrootte 16 peuters per groep is? Wat is dan de maximale groepsgrootte? Staat daarin dat er voor elke groep sprake moet zijn van een dubbele bezetting? Wat is dat criterium? Staat daarin dat er voor elke groep minimaal 10 uur VVE gegeven wordt? Wat is dat criterium? Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten gekwalificeerd moeten zijn, d.w.z. dat ze minimaal MBO-3 niveau zijn? Wat is dat criterium? Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten voldoende geschoold moeten zijn voor VVE? Wat zijn de scholingseisen in uw gemeente? Alle pedagogische medewerkers van kindercentra in de gemeente Dinkelland moeten per 1/8/2013 of zoveel eerder als mogelijk VVE/UkenPuk gecertificeerd zijn. Staat daarin dat er voor elke leidster/beroepskracht een opleidingsplan moet zijn? (N.B. Het mag ook één plan zijn waarin per leidster het opleidingsplan staat.) Pagina 24 van 26

25 Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor- en de vroegscholen CONDITIES A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 11 A0.2 VE-basisvoorwaarden 10 A2 Groepsgrootte 11 A3 "Dubbele bezetting" 8 5 A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 11 A5.2 Opgeleide leidsters 11 A5.3 Nederlands spreken 11 A5.4 VVE-geschoolde leidsters 12 1 A5.5 Jaarlijks opleidingsplan 6 5 OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 13 B2 Vooraf info aan ouders 7 6 B3 Intake 13 B4 Thuis VVE-activiteiten 12 1 B5 VVE-participatie van ouders op school 12 1 B6 Info ouders over ontwikkeling kind 6 7 KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1.1 Integraal programma 13 C1.2 Doelgerichte planning 6 7 C1.4a Opklimmende moeilijkheidsgraad 2 C1.4b Brede ontwikkeling 7 C1.4c Leeftijddifferentiatie 7 C1.4d Differentiatie ontwikkelings-niveau 7 C2.5 Inrichting van de ruimte 6 7 ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 6 7 D1.2a Planning hele groep 6 7 D1.2b Planning kleine groep D1.2c Planning (zorg)leerlingen 5 6 D1.3 Evaluatie begeleiding 11 2 D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? 11 2 D2.2b Overleg ouders over externe zorg D2.3 Volgen van de externe zorg 6 7 KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 VVE-coördinatie binnen school 1 12 E2 VVE evalueren 6 7 E3 Opbrengsten evalueren 6 6 Pagina 25 van 26

26 E4 Verbetermaatregelen 10 3 E5 VVE borgen 11 2 E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school 1 1 DOORGAANDE LIJN F1 VVE-coördinatie tussen voor-vroeg 11 2 F2 Doorstroom naar vroegschool 6 5 F3 Warme overdracht 2 F4 Afstemming aanbod 12 1 F5 Afstemming ped/educ handelen 13 F6 Afstemming over ouders 13 F7 Afstemming begeleiding/zorg 13 OPBRENGSTEN VAN VVE G1 VVE-resultaten meten 2 G2 Niveau VVE-resultaten 1 G3 Verlengde kleuterperiode 2 Pagina 26 van 26