Gefaciliteerde terugkeer- en herintegratieprogramma s. EMN-studie. in Nederland. Oktober 2009

Transcriptie

1 Nederlands nationaal contactpunt voor het Europees migratienetwerk (EMN) EMN-studie Oktober 2009 Gefaciliteerde terugkeer- en herintegratieprogramma s in Nederland

2

3 déñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêj Éå ÜÉêáåíÉÖê~íáÉéêçÖê~ãã~Ûë áåkéçéêä~åç Oktober 2009 Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), Stafdirectie Uitvoeringsbeleid (SUB), IND Informatie- en Analysecentrum (INDIAC), Nederlands nationaal contactpunt voor het Europees Migratienetwerk (EMN) fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç P

4 fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç Q

5 j~å~öéãéåíë~ãéåî~ííáåö Inhoud van het rapport en methoden van onderzoek In dit onderzoeksrapport wordt een overzicht gegeven van de huidige stand van zaken op het gebied van gefaciliteerde terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers en andere vreemdelingen in Nederland. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het EMN werkprogramma Een vergelijkbaar onderzoek is in alle EU-lidstaten uitgevoerd. De bijdragen van de verschillende lidstaten zullen uitmonden in één syntheserapport. Het doel van het onderzoek is het delen van kennis over gefaciliteerde terugkeer tussen de lidstaten van de Europese Unie. Op deze manier kan worden bijgedragen aan de ontwikkeling van beleid dat terugkeer faciliteert van uitgeprocedeerde asielzoekers of andere vreemdelingen die hebben besloten terug te keren. Het onderzoek richt zich uitsluitend op de zogeheten derdelanders, vreemdelingen van buiten de Europese Unie. De voornaamste onderzoeksmethode voor deze studie is deskresearch. Op basis van het raadplegen van beschikbare literatuur, websites van organisaties die zijn betrokken bij gefaciliteerde terugkeer en kamerstukken is een eerste inventarisatie gemaakt van de stand van zaken op het gebied van gefaciliteerde terugkeer in Nederland. In aanvulling op de deskresearch zijn met een aantal organisaties gesprekken gevoerd met als doel een beter beeld te krijgen over de activiteiten die worden ondernomen, de visie van de organisatie op gefaciliteerde terugkeer en de onderlinge samenwerking tussen verschillende organisaties. Veel nieuwe ontwikkelingen in terugkeerbeleid De ontwikkelingen op het gebied van terugkeer en herintegratie volgden elkaar in de onderzoeksperiode in Nederland in hoog tempo op. Veel initiatieven stonden op het moment van het schrijven van dit rapport nog in de kinderschoenen en verschillende evaluaties vonden op hetzelfde moment plaats. De verwachting is dat het terugkeerbeleid zich de komende jaren verder zal uitkristalliseren, waarbij de kennis over effectiviteit van terugkeerprogramma s als gevolg van lopende onderzoeksprojecten verder zal toenemen. Terugkeer van asielzoekers en andere vreemdelingen die niet langer in Nederland mogen verblijven is een centraal thema in het Nederlandse immigratiebeleid. De Nederlandse regering heeft hierbij haar voorkeur uitgesproken voor vrijwillig vertrek boven gedwongen vertrek. Dit vertaalt zich in beleidsmaatregelen die vrijwillig vertrek moeten stimuleren. Naast de Nederlandse overheid zijn maatschappelijke organisaties in toenemende mate betrokken bij gefaciliteerde terugkeer. Ondanks de toegenomen aandacht voor gefaciliteerde terugkeer laten de cijfers over de periode geen percentuele groei zien in aantallen vreemdelingen die gebruik maken van gefaciliteerde terugkeermaatregelen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat veel (aanvullende) terugkeermaatregelen van recente datum zijn en dat het beleid momenteel een snelle ontwikkeling doormaakt. Gefaciliteerde terugkeermaatregelen worden meer divers van aard waarbij steeds beter wordt geprobeerd aansluiting te zoeken bij de behoeften van de doelgroep. Uitbreiding en diversificatie van terugkeermaatregelen Naast de al langer bestaande terugkeervoorzieningen als de REAN-regeling en de Remigratiewet, die beide voorzien in een vergoeding voor de reis- en transportkosten en de uitkering van een geldbedrag, zijn programma s en projecten tot stand gekomen die aanvullende hulp kunnen bieden aan terugkeerders. Deze projecten zien vaak toe op specifieke doelgroepen, zoals AMV s, slachtoffers van mensenhandel of mensen met gezondheidsproblemen. Het inzicht is ontstaan dat deze groepen (eventueel naast een geldbedrag) vaak andere hulp bij terugkeer nodig hebben zoals scholing, opvang of hulp bij het vinden van onderdak en werk. Een goed voorbeeld van een terugkeerproject gericht op een specifieke doelgroep is het IOM-project Return Initiative Irregular Migrants (RIIM)(voortgezet in het project Assisted Voluntary Return-Native Counsellors (AVR-NC), waarin door het werken met native counsellors moeilijk toegankelijke doelgroepen als illegalen, daklozen en/of verslaafden worden bereikt. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç R

6 In Nederland zijn veel overheids- en maatschappelijke organisaties actief in het faciliteren van terugkeer. DT&V, COA en IOM werken met elkaar samen en verwijzen in een begeleidingstraject naar elkaar door. Een goed voorbeeld van samenwerking tussen DT&V en IOM is het project Assisted Voluntary Return form Detention (AVRD), waarin mensen die in vreemdelingenbewaring zitten alsnog in aanmerking kunnen komen voor een terugkeertraject gefaciliteerd door IOM. Onderlinge afstemming van de activiteiten van verschillende organisaties is wel een punt van aandacht. Het gevaar bestaat dat organisaties langs elkaar heen gaan werken waardoor het voor potentiële terugkeerders onduidelijk wordt welke voorzieningen voor hen aanwezig zijn. De oprichting van het Platform voor Duurzame Terugkeer, waarin tien organisaties een gezamenlijk frontoffice willen oprichten dat kan doorverwijzen naar de organisatie die de beste hulp kan bieden en dat terugkeertrajecten beter op elkaar kan afstemmen, kan mogelijk helpen om meer eenheid te krijgen in de verschillende terugkeer initiatieven. Op dit moment wordt het voorstel nog beoordeeld door de Ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie. Besluitvorming wordt op korte termijn verwacht. Succesfactoren Het sociale netwerk van de vreemdeling, macro-economische omstandigheden en de veiligheidssituatie in het land van herkomst zijn bepalende factoren in de beslissing van een vreemdeling om wel of niet mee te werken aan vrijwillige terugkeer. Terugkeerbeleid, inclusief gefaciliteerde terugkeer, vervult slechts een aanvullende rol hierin. Samenwerking met landen van herkomst, waarbij aandacht is voor de relatie tussen migratie en ontwikkeling, kan gelet hierop een succesfactor zijn. In Nederland is de focus dan ook in toenemende mate gericht op een samenhang tussen het beleid voor migratie en voor ontwikkeling. De ervaringen met gefaciliteerde terugkeer in Nederland de afgelopen jaren heeft geleerd dat een goed terugkeertraject bij voorkeur bestaat uit zowel pre-departure als post-arrival assistance. Goede, objectieve voorlichting en begeleiding voorafgaand aan vertrek zodat de vreemdeling zich kan voorbereiden op zijn leven na terugkeer in het land van herkomst is van essentieel belang. Het recent gestarte IOM-project Information on Return and Reintegration in Countries of Return II probeert te voorzien in de informatiebehoefte voorafgaand aan terugkeer. Via een databank kunnen migranten actuele landeninformatie inzien en gerichte vragen stellen over hun eigen toekomstplannen. Projecten die voorzien in een beroepsopleiding, training of een geldbedrag voorafgaand aan vertrek kunnen ervoor zorgen dat een vreemdeling niet met lege handen terugkeert naar het land van herkomst, hetgeen de herintegratie in het sociale netwerk kan bevorderen. Begeleiding na terugkeer in het land van herkomst heeft als voordeel dat beter kan worden afgestemd op de daadwerkelijke situatie en de problemen en mogelijkheden waarmee de teruggekeerde na aankomst wordt geconfronteerd. Er zijn indicaties, gebaseerd op de ervaringen die de afgelopen jaren zijn opgedaan, dat een terugkeertraject waarin een deel in contant geld en een deel in natura wordt aangeboden de voorkeur verdient. Het is hierbij van belang dat er voor het gedeelte in natura maatwerk kan worden geboden dat is afgestemd op de capaciteiten van de terugkeerder en de omstandigheden in het land van herkomst. Onderzoek lijkt verder uit te wijzen dat vreemdelingen die in het gastland een actief leven hebben geleid (met bijvoorbeeld werk, eigen huisvesting en een sociaal netwerk) er bij terugkeer beter in slagen een nieuw bestaan op te bouwen dan mensen die ten tijde van hun verblijf in het buitenland gedwongen waren een afhankelijk en passief bestaan te leiden. Daarnaast onderhouden mensen die weten dat hun verblijf in het gastland tijdelijk is, hun sociale netwerk in het land van herkomst beter, wat zorgt voor een gemakkelijkere herintegratie bij terugkeer. De vreemdeling de mogelijkheid bieden een actief bestaan te leiden gedurende zijn verblijf in het gastland en zo snel mogelijk duidelijkheid bieden over de verblijfsstatus, zouden zodoende maatregelen kunnen zijn die de duurzaamheid van terugkeer kunnen bevorderen. Obstakels In het rapport zijn enkele beleidsmatige obstakels voor gefaciliteerde terugkeer beschreven. Discussie en onduidelijkheid over beleidsmaatregelen kunnen het slagen van terugkeerprogramma s belemmeren, omdat dit vreemdelingen het idee kan geven dat een verblijfsvergunning misschien toch nog in het verschiet ligt. Verschillende, vaak kortlopende projecten, met verschillende voorwaarden, doelgroepen en voorzieningen kunnen verder bijdragen aan onduidelijkheid over faciliteiten die voor een fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç S

7 vreemdeling die wil terugkeren beschikbaar zijn. Het formuleren van een helder en duidelijk terugkeerbeleid, dat structureel van aard is en breed wordt gedragen kan bijdragen aan het slagen van gefaciliteerde terugkeerprogramma s. De overeenkomst die in Nederland is gesloten tussen de regering en de VNG over opvang en terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers kan dienen als een goed voorbeeld van het tegengaan van een gemengde en daardoor onduidelijke boodschap over de verblijfsrechten en opvangmogelijkheden in Nederland. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç T

8 fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç U

9 fåüçìçëçéö~îé Managementsamenvatting 5 Inhoudsopgave 9 1. Introductie: Doel van het onderzoek en methodologie Methodologie Definities, categorieën terugkeerders eerders en beschikbare data Definities van gefaciliteerde terugkeer Categorieën van terugkeerders Data over gefaciliteerde terugkeer Terugkeer Demografische kenmerken Data over remigratie Het politieke en juridische kader Het politieke en juridische kader in Nederland Terugkeerbeleid als noodzakelijke voorwaarde voor een effectief migratie- en asielbeleid De vreemdeling is zelf verantwoordelijk voor zijn vertrek Terugkeerbeleid als onderdeel van het Nederlands buitenlands beleid Voorkeur voor zelfstandig vertrek, maar zo nodig gedwongen Voortzetting, verruiming en diversificatie van terugkeerregelingen Invloed van Europees beleid en van Europese wetgeving en subsidiëring Het Haags programma en het Europees pact over immigratie en asiel Implementatie van Europese richtlijnen en beschikkingen Implementatie van terug- en overnameovereenkomsten Europese subsidies Overzicht van gefaciliteerde terugkeermaatregelen aatregelen Overzicht Remigratiewet Maatregelen van IOM Motieven voor (en beeldvorming over) gefaciliteerde terugkeer Motieven van de Nederlandse overheid en maatschappelijke organisaties Motieven van vreemdelingen voor en beeldvorming over gefaciliteerde terugkeer Obstakels voor gefaciliteerde terugkeer Organisatie van gefaciliteerde terugkeermaatregelen Herintegratie en duurzaamheid van terugkeer t erugkeer Herintegratieprojecten van IOM Cordaid/Maatwerk bij Terugkeer Stichting Hersteld vertrouwen In de Toekomst (HIT) Samah Conclusies 47 Bibliografie 49 fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç V

10 fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NM

11 NKfåíêçÇìÅíáÉWaçÉäî~åÜÉíçåÇÉêòçÉâÉåãÉíÜçÇçäçÖáÉ In dit onderzoeksrapport wordt een overzicht gegeven van de huidige stand van zaken op het gebied van gefaciliteerde terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers en andere vreemdelingen in Nederland. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het EMN werkprogramma Een vergelijkbaar onderzoek is in alle EU-lidstaten uitgevoerd. De bijdragen van de verschillende lidstaten zullen uitmonden in één syntheserapport. Het doel van het onderzoek is het delen van kennis over gefaciliteerde terugkeer tussen de lidstaten van de Europese Unie. Op deze manier kan worden bijgedragen aan de ontwikkeling van beleid dat terugkeer faciliteert van uitgeprocedeerde asielzoekers of andere vreemdelingen die hebben besloten terug te keren. Het onderzoek richt zich uitsluitend op de zogeheten derdelanders. Onder een derdelander wordt verstaan een persoon die geen burger is van een van de lidstaten van de Europese Unie. NKNjÉíÜçÇçäçÖáÉ De voornaamste onderzoeksmethode die in deze studie is gebruikt, is deskresearch. Op basis van het raadplegen van beschikbare literatuur, websites van organisaties die zijn betrokken bij gefaciliteerde terugkeer en kamerstukken is een eerste inventarisatie gemaakt van de stand van zaken op het gebied van gefaciliteerde terugkeer in Nederland. Hierbij is de eerdere EMN-publicatie uit 2006 over terugkeer 2 als uitgangspunt genomen. De focus in deze studie is als gevolg hiervan komen te liggen op ontwikkelingen die zich sinds het verschijnen van dit rapport in december 2006 tot op heden hebben voorgedaan. Voor wat betreft de gepresenteerde kwantitatieve data in paragraaf 2.3 is, op grond van de specifications 3 voor deze studie, voor zover mogelijk de tijdsperiode gekozen. Daarbij is tevens geprobeerd de data onderling vergelijkbaar te maken. De gepresenteerde data zijn echter afkomstig van vier verschillende bronnen (IND, Ministerie van Justitie, IOM en SVB), waardoor dit niet altijd mogelijk was. Ook bleken sommige data slechts over een korter tijdsbestek beschikbaar te zijn en bleken sommige gegevens (bijvoorbeeld over opleidingsniveau of beroep van de terugkeerders) in het geheel niet aanwezig te zijn. In aanvulling op de deskresearch zijn met een aantal organisaties (soms persoonlijk, soms telefonisch) gesprekken gevoerd teneinde een beter beeld te krijgen over de activiteiten die worden ondernomen, de visie van de organisatie op gefaciliteerde terugkeer en de onderlinge samenwerking tussen verschillende organisaties. Het betreft hier IOM, DT&V, de Directie Migratiebeleid (DMB) van het Ministerie van Justitie, VluchtelingenWerk Nederland (VWN) en Stichting HIT. In deze studie is veelvuldig gebruik gemaakt van bestaande publicaties over gefaciliteerde terugkeer en herintegratie, waarnaar in de tekst verwezen wordt. Gelijktijdig met dit onderzoek liepen ook onderzoeksprojecten bij andere organisaties (zoals IOM en het Ministerie van Buitenlandse Zaken), die op het moment van het afronden van dit rapport nog niet gereed waren. Ook deze onderzoeksprojecten zijn genoemd in het rapport, zodat hier in de toekomst aan gerefereerd kan worden. De ontwikkelingen op het gebied van terugkeer en herintegratie volgden elkaar in de onderzoeksperiode in Nederland in hoog tempo op. Veel initiatieven stonden op het moment van het schrijven van dit rapport nog in de kinderschoenen en verschillende evaluaties vonden op hetzelfde moment plaats. De 1 Het EMN is door de Europese Commissie in het leven geroepen om in Europees verband de beschikbaarheid van actuele, objectieve, betrouwbare en vergelijkbare informatie over migratie- en asielzaken te verbeteren. Het EMN heeft nationale contactpunten (ncp s) in de lidstaten van de EU. 2 Research Study III-Terugkeer, EMN Nederlands nationaal contactpunt, december Specifications for EMN Study Programmes and Strategies in the EU member states fostering assisted return to and reintegration in third countries, EMN May fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NN

12 verwachting is dat het terugkeerbeleid zich de komende jaren verder zal uitkristalliseren, waarbij de kennis over effectiviteit van terugkeerprogramma s als gevolg van lopende onderzoeksprojecten verder zal toenemen. De huidige stand van zaken heeft wel gevolgen gehad voor dit rapport, in die zin dat het niet altijd eenvoudig was om een eenduidig overzicht te geven van een veld dat aan zoveel veranderingen onderhevig is. Het verdient dan ook zeker aanbeveling om de ontwikkelingen in Nederland op het gebied van gefaciliteerde terugkeer en herintegratie de komende jaren te blijven volgen en de eindresultaten van de in dit rapport genoemde lopende evaluaties in de toekomst in de gaten te houden. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NO

13 OKaÉÑáåáíáÉëIÅ~íÉÖçêáÉØåíÉêìÖâÉÉêÇÉêëÉåÄÉëÅÜáâÄ~êÉ Ç~í~ OKNaÉÑáåáíáÉëî~åÖÉÑ~ÅáäáíÉÉêÇÉíÉêìÖâÉÉê Uit de eerdere studie over terugkeer die door het EMN in 2006 is uitgevoerd 4, is naar voren gekomen dat er binnen de EU vele interpretaties bestaan over het begrip vrijwillige terugkeer. Gefaciliteerde terugkeer wordt hierbij gezien als een vorm van vrijwillige terugkeer, waarbij de persoon die terugkeert op enige manier bijstand krijgt. Kort gezegd kunnen op basis van de verschillende interpretaties vier scenario s van vrijwillige terugkeer worden onderscheiden: 5 1) Een derdelander die rechtmatig verblijf heeft in een lidstaat keert vrijwillig terug naar een derde land waarbij er geen verplichting bestaat om te vertrekken; 2) Een derdelander die geen rechtmatig verblijf heeft in een lidstaat gaat terug naar een derde land voordat hij wordt opgepakt of ontdekt door de autoriteiten; 3) Een derdelander die geen rechtmatig verblijf heeft in een lidstaat en die al is onderworpen aan een besluit dat hij moet terugkeren besluit vrijwillig mee te werken aan de verplichting om terug te keren 6 ; 4) Dezelfde situatie als in scenario 3, echter de verplichting om terug te keren moet worden afgedwongen door iemand fysiek uit de lidstaat te verwijderen. 7 In dit onderzoek wordt alleen gefaciliteerde terugkeer in het kader van de eerste drie scenario s betrokken; scenario 4 moet worden aangemerkt als gedwongen terugkeer en valt buiten de reikwijdte van deze studie. Een opvallend verschil tussen het terugkeerbeleid van de EU en dat van Nederland is dat de EU zich alleen richt op derdelanders, terwijl het Nederlandse terugkeerbeleid ook betrekking kan hebben op EUburgers en in sommige gevallen zelfs op Nederlanders, zoals in de volgende paragraaf zal blijken. Nu deze studie zich alleen richt op derdelanders is het Nederlandse terugkeerbeleid dat is gericht op EUburgers (waaronder Nederlanders) hier zoveel mogelijk buiten beschouwing gelaten. Een ander verschil is dat in het terugkeerbeleid van de EU de nadruk vooral ligt op terugkeer naar het land van herkomst of transit of ander land. Het Nederlandse terugkeerbeleid wijkt hiervan af, in die zin dat in Nederland het beleid zich sterk richt op vertrek uit Nederland. In de Nederlandse wet- en regelgeving komt de term terugkeer dan ook niet voor. De Vreemdelingenwet (Vw) kent slechts de begrippen vertrek en uitzetting. Nederland kent ook geen apart terugkeerbesluit of uitzettingsbevel. De verplichting om te vertrekken is een automatisch rechtsgevolg van het niet verlenen, niet verlengen of intrekken van een verblijfsvergunning. De vreemdeling die zelfstandig vertrekt, kan daarbij wel worden gefaciliteerd door IOM. In de Vreemdelingencirculaire (Vc) worden de begrippen vertrek en uitzetting gedefinieerd. Ook wordt in de Vc zelfstandig vertrek, zelfstandig vertrek gefaciliteerd door IOM en verwijdering omschreven. Verdere definities staan omschreven in de nota Begrippen en definities van het vertrekproces. 8. Kort gezegd kunnen de volgende begrippen in het Nederlandse terugkeerbeleid worden onderscheiden: 4 Synthesis Report Return Migration, EMN May Specifications for EMN Study Programmes and Strategies in the EU member states fostering assisted return to and reintegration in third countries, EMN May Zie de definitie in de Terugkeerrichtlijn (2008/115/EG), artikel 3 lid 3. 7 Deze term komt overeen met het begrip forced return in de EMN glossary. 8 SCV, 1 april 2005, nota begrippen en definities van het vertrekproces, definitieve versie. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NP

14 Vertrek: Een vreemdeling vertrekt, al dan niet aantoonbaar, zelfstandig of gedwongen uit Nederland. De term vertrek komt overeen met de overkoepelende term terugkeer die in de EU wordt gehanteerd. Zelfstandig vertrek: Een vreemdeling vertrekt zelfstandig uit Nederland. Het kan hier gaan om zowel vreemdelingen die rechtmatig verblijf hebben als om vreemdelingen die geen rechtmatig verblijf (meer) hebben. De definitie kan betrekking hebben op vreemdelingen die vallen onder scenario 1, scenario 2 of scenario 3. Zelfstandig vertrek gefaciliteerd door IOM. Dit is een ondercategorie van zelfstandig vertrek. De vreemdeling vertrekt zelfstandig met bemiddeling van IOM. De groep die hieronder valt, komt meestal overeen met het hierboven beschreven scenario 3. Een vreemdeling die de verplichting heeft om Nederland te verlaten, besluit mee te werken aan zijn terugkeer. Ook vreemdelingen die illegaal in Nederland verblijven en niet bekend zijn bij de autoriteiten worden regelmatig gefaciliteerd door IOM (scenario 2). In sommige gevallen worden vreemdelingen die wel rechtmatig verblijf hebben gefaciliteerd door IOM bij hun terugkeer (scenario 1). In deze studie wordt in deze beide gevallen, in overeenstemming met de EU-terminologie, de term gefaciliteerde terugkeer gebruikt. Dit is de vorm van terugkeer die het onderwerp is van deze studie. Niet aantoonbaar vertrek uit Nederland. Onder deze categorie vallen alle vreemdelingen met een vertrekplicht die zijn verdwenen maar waarvan niet bekend is waar ze naar toe zijn gegaan. Deze groep laat zich het best vergelijken met scenario 2. Gedwongen vertrek/ uitzetting: Deze term wordt gebruikt in die gevallen dat de vreemdeling met de sterke arm uit Nederland wordt verwijderd. Dit impliceert dat er geen sprake is van uitzetting als een vreemdeling in de gelegenheid wordt gesteld Nederland op een door hem verkozen wijze te verlaten. De inhoud van deze term komt overeen met scenario 4. Vreemdelingen die zijn uitgezet zijn zodoende geen onderwerp van deze studie. Verwijdering: Alle overheidshandelingen en handelingen van vervoerders die erop gericht zijn om een vreemdeling die Nederland moet verlaten daadwerkelijk te doen vertrekken. Hieronder vallen de begrippen (zelfstandig) vertrek en uitzetting. Overigens wordt de term terugkeer in beleidsnotities en kamerdebatten wel veelvuldig gebruikt. Zie hiervoor verder hoofdstuk 3, waarin het politieke en juridische kader wordt beschreven. Ook in dit rapport wordt de term terugkeer veelvuldig gebruikt, omdat deze term vaak beter aansluit bij de Europese terminologie. Naast de terminologie die verband houdt met vertrek en terugkeer, verdient het begrip remigratie hier bijzondere aandacht. Remigratie is geregeld in de remigratiewet. Remigratie: Remigreren is in de Remigratiewet gedefinieerd als het zich buiten het Koninkrijk, in het land van herkomst vestigen. De Remigratiewet is van toepassing op alle vreemdelingen die in Nederland rechtmatig verblijf hebben op grond van een verblijfsvergunning asiel voor bepaalde of onbepaalde tijd, dan wel die een familielid zijn van asielstatushouders. Verder kunnen remigranten die behoren tot bepaalde door de Regeling aanwijzing doelgroepen Remigratiewet aangewezen minderheidsgroepen een beroep doen op de Remigratiewet voor bijstand. Deze wet is van toepassing op zowel vreemdelingen als op Nederlanders die behoren tot een van de aangewezen doelgroepen. Voorwaarde hierbij is dat zijzelf dan wel één van hun ouders de betreffende nationaliteit bezitten dan wel hebben bezeten. De doelgroepen zijn momenteel mensen van Griekse, Italiaanse, Portugese, Spaanse, ex-joegoslavische, Kaapverdische, Marokkaanse, Surinaamse, Tunesische, Turkse of Chinese afkomst. Opvallend hierbij is dat, behalve sommige Nederlanders, ook burgers van bepaalde EU-lidstaten onder deze regeling vallen. 9 De Remigratiewet is alleen van toepassing op personen die rechtmatig in Nederland verblijven. Derdelanders die onder de Remigratiewet terugkeren, vallen zodoende altijd onder scenario 1. 9 Regeling aanwijzing doelgroepen remigratiewet, tekst zoals deze geldt op 21 april 2008 fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NQ

15 OKO`~íÉÖçêáÉØåî~åíÉêìÖâÉÉêÇÉêë Op basis van de Vreemdelingenwet en de Remigratiewet kunnen de volgende categorieën terugkeerders worden onderscheiden. 1) Vreemdelingen die niet (langer) rechtmatig in Nederland verblijven Zoals hierboven is uiteengezet, is het uitgangspunt van de Vreemdelingenwet dat een vreemdeling die geen rechtmatig verblijf in Nederland (meer) heeft, Nederland uit eigen beweging moet verlaten waarbij hij/zij zelf verantwoordelijk is voor zijn/haar vertrek. Iedere vreemdeling die geen rechtmatig verblijf meer heeft kan zodoende worden aangemerkt als iemand die volgens het Nederlandse vreemdelingenbeleid moet terugkeren, waarbij de voorkeur wordt gegeven aan vrijwillige terugkeer. Hierbij kan, indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan, een beroep worden gedaan op een aantal gefaciliteerde terugkeermaatregelen. Deze maatregelen worden in hoofdstuk 4 nader besproken. Een onrechtmatig in Nederland verblijvende vreemdeling wordt ook wel aangeduid met de term illegaal. Onder illegaliteit wordt blijkens de illegalennota 10 verstaan het verblijf in Nederland van vreemdelingen die niet beschikken over een geldig verblijfrecht en daarom de plicht hebben Nederland te verlaten. In deze nota worden drie categorieën illegalen onderscheiden: 1) Vreemdelingen die opzettelijk op illegale wijze het grondgebied binnenkomen, bijvoorbeeld door ongemerkt langs de grensbewaking te komen of door gebruik te maken van valse of vervalste reis- en identiteitspapieren. 2)Vreemdelingen, die op legale wijze het land binnenkomen en daartoe in het bezit zijn van de vereiste geldige reisdocumenten en visa. Na binnenkomst overschrijden zij de toegestane duur van het verblijf of verliezen zij het reguliere verblijfsrecht door bijvoorbeeld het verrichten van illegale arbeid of het plegen van een strafbaar feit. 3)Uitgeprocedeerde asielzoekers; vreemdelingen wier aanvraag voor een verblijfsvergunning is afgewezen en die vervolgens Nederland niet (direct) verlaten en voor kortere of langere tijd illegaal in Nederland verblijven. 2) Vreemdelingen die rechtmatig in Nederland verblijven Bepaalde categorieën vreemdelingen die rechtmatig in Nederland verblijven, kunnen in aanmerking komen voor een terugkeerregeling. In de Vreemdelingenwet worden de volgende groepen vreemdelingen met rechtmatig verblijf onderscheiden: 1) Vreemdelingen die in het bezit zijn van een verblijfsvergunning asiel of regulier voor bepaalde of onbepaalde tijd. Deze groep kan, indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan, bij terugkeer een beroep doen op de Remigratiewet. Ook kan deze groep in aanmerking komen voor bijstand via IOM. 2) Vreemdelingen die in procedure zijn voor een verblijfsvergunning asiel of regulier voor bepaalde of onbepaalde tijd en die de uitkomst van hun procedure in Nederland mogen afwachten. Deze groep kan eveneens in aanmerking komen voor bijstand via IOM. 3) Gemeenschapsonderdanen die verblijf houden op grond van een regeling krachtens het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap dan wel de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte. Ingevolge de Remigratiewet kunnen staatsburgers uit Griekenland, Italië, Portugal, Spanje en Slovenië in aanmerking komen voor een regeling op basis van de Remigratiewet. Nu dit onderzoek zich alleen richt op gefaciliteerde terugkeermaatregelen voor derdelanders, zullen zij in dit rapport voor zover mogelijk verder buiten beschouwing blijven. 4) Vreemdelingen die verblijfsrecht ontlenen aan het Associatiebesluit 1/80 van de Associatieraad EEG/Turkije. 5) Vreemdelingen die met een visum in Nederland verblijven. Deze groep komt niet in aanmerking voor hulp bij terugkeer. 6)Vreemdelingen die in de gelegenheid worden gesteld aangifte te doen van mensenhandel. Hulp bij terugkeer via IOM is mogelijk, ook indien het hier een onderdaan betreft uit een EU-lidstaat die na 1 mei 2004 is toegetreden tot de Europese Unie. 10 Tweede Kamer der Staten-Generaal, Kamerstukken , 29537, nrs. 1-2, Brief van de Minister voor V&I. Aanbieding van de illegalennota. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NR

16 7) Vreemdelingen die niet kunnen worden uitgezet omdat hiertegen medische beletselen bestaan. Deze groep kan, indien zij dat zelf willen, wel zelfstandig terugkeren en kan hierbij ook hulp krijgen via het IOM. 3) Nederlanders Ingevolge de Remigratiewet kunnen ook Nederlandse staatsburgers in aanmerking komen voor het terugkeerbeleid. Dit is het geval indien de persoon zelf dan wel één van zijn/haar ouders voorheen de nationaliteit van een van de doelgroepen van de Remigratiewet had en indien hij/zij voldoet aan de overige voorwaarden die door de Remigratiewet worden gesteld. 11 Nu dit onderzoek zich alleen richt op gefaciliteerde terugkeer van derdelanders, valt deze groep buiten de reikwijdte van deze studie. In hoofdstuk 4 worden de verschillende terugkeerregelingen en hun doelgroepen nader omschreven. OKPa~í~çîÉêÖÉÑ~ÅáäáíÉÉêÇÉíÉêìÖâÉÉê In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van terugkeercijfers over de periode Hierbij worden cijfers over zelfstandig vertrek (waaronder gefaciliteerde terugkeer, in Nederland gedefinieerd als zelfstandig vertrek met behulp van IOM valt) afgezet tegen cijfers over gedwongen vertrek en over niet aantoonbaar vertrek. Dit heeft mede ten doel om een beeld te kunnen geven van de onderlinge verhoudingen tussen gefaciliteerde terugkeer en de andere in paragraaf 2.1. gedefinieerde vertrekcategorieën. Verder wordt ingezoomd op nationaliteit, leeftijd en sekse van de terugkeerders. Data over andere demografische aspecten van terugkeerders zijn niet beschikbaar. In de gepresenteerde data in paragraaf en zijn personen die met behulp van de remigratiewet zijn teruggekeerd niet meegenomen. Data over de Remigratiewet worden weergegeven in paragraaf OKPKNqÉêìÖâÉÉêOMMQJOMMU De cijfers die in tabel 1 worden gepresenteerd, zijn afkomstig van verschillende bronnen. Tot en met 2006 was de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) verantwoordelijk voor het leveren van vertrekcijfers. Met het van start gaan van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) in januari 2007 (zie hoofdstuk 3) is deze taak overgeheveld naar de Stafdirectie Coördinatie Vreemdelingenketen (SCV, thans Directie Migratie Beleid (DMB)) van het Ministerie van Justitie. Als gevolg hiervan zijn over de beide periodes soms verschillende data beschikbaar en zijn de resultaten niet altijd helemaal te vergelijken. In de gepresenteerde data zijn voor het doel van deze studie het vertrek van burgers van andere EUlanden, Dublinclaims en verwijderingen door het mobiel toezicht vreemdelingen (MTV) aan de landgrenzen verwijderd. Hierdoor kunnen deze data verschillen van op andere momenten gepresenteerde terugkeercijfers. Verder zijn in de data alleen vertrekken met IOM geregistreerd waarin een zogeheten M-100 formulier, waarin een bericht van vertrek door de Vreemdelingenpolitie aan de IND wordt gemeld, is opgemaakt. Niet voor iedereen die met het IOM vertrekt wordt een dergelijk formulier opgemaakt (bijvoorbeeld in het geval van illegale vreemdelingen die niet bij de autoriteiten bekend zijn). Zodoende kunnen de cijfers van IOM verschillen van de cijfers van IND en het Ministerie van Justitie. Voor de periode kon een onderscheid in de data worden gemaakt tussen personen die een asielaanvraag hebben ingediend en personen die dat niet hebben gedaan. Voor de periode bleek dat niet mogelijk. Voor een definitie van de in de tabel onderscheiden categorieën wordt verwezen naar paragraaf 2.1. Uit de tabel blijkt dat er sinds 2007 een algehele daling waarneembaar is in de geregistreerde terugkeercijfers (exclusief EU-burgers, Dublinclaims en MTV). De cijfers over laten zich echter, zoals hierboven is vermeld, moeilijk vergelijken met de cijfers over De registratie sinds 2007 is mede veranderd om dubbelingen te voorkomen. Deze andere registratiewijze zou een verklaring kunnen zijn voor de daling in de vertrekcijfers sinds Een andere mogelijke verklaring hiervoor zou 11 Zie voor een opsomming van die doelgroepen paragraaf 2.1. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NS

17 kunnen zijn de relatief lagere asielinstroom in Nederland sinds Ook het generaal pardon, waarbij tussen de en uitgeprocedeerde asielzoekers in 2007 een verblijfsvergunning kregen (zie hiervoor hoofdstuk 3) kan een daling in de vertrekcijfers deels verklaren. De onderlinge verhoudingen tussen de drie hoofdcategorieën laten weinig verandering zien: sinds 2005 ligt het aantal personen dat met behulp van IOM terugkeert tussen de 6 en de 10% van het totaal. De categorie niet aantoonbaar vertrek is in de beschreven tijdsperiode de grootste met percentages rond de 60%. Ongeveer een kwart tot een derde van de vreemdelingen die vermeld worden in de terugkeercijfers is gedwongen vertrokken. q~äéänkíéêìöâééêåáàñéêëommqjommu 13 _êçåwfkaeommqjommsfijáåáëíéêáéî~ågìëíáíáéeommtjommuiééáäç~íìãnà~åì~êáommvf káéí~~åíççåä~~êîéêíêéâ déçïçåöéåîéêíêéâ wéäñëí~åçáöîéêíêéâ wéäñëí~åçáöîéêíêéâãéí flj qçí~~ä OMMQ ^ëáéä NMKNMM NKNMM NKSMM RMM NPKPMM oéöìäáéê TKPMM SKSMM SKPMM OMM OMKQMM qçí~~ä NTKQMM TKTMM TKVMM TMM PPKTMM B ROB OPB OPB OB OMMR ^ëáéä UKRMM VMM OMM NKTMM NNKPMM oéöìäáéê NOKOMM TKRMM NKUMM NKQMM OOKVMM qçí~~ä OMKTMM UKQMM OKMMM PKNMM PQKOMM B SNB ORB SB VB OMMS Asiel TKMMM SMM NMM NKQMM VKNMM Regulier NOKTMM SKVMM NKOMM NKTMM OOKRMM qçí~~ä NVKTMM TKRMM NKPMM PKNMM PNKSMM B SOB OQB QB NMB OMMT NNKQMM SKQMM RMM NKNMM NVKQMM B RVB PPB PB SB OMMU NOKTMM RKMMM RMM NKTMM NVKVMM B SQB ORB PB VB OKPKOaÉãçÖê~ÑáëÅÜÉâÉåãÉêâÉå Nationaliteit Uit de vertrekcijfers van de IND en het Ministerie van Justitie over de periode blijkt dat in 2008 de Chinese (ongeveer 2.400), de Turkse (ongeveer 1.500), de Iraakse (ongeveer 1.300), de Marokkaanse (ongeveer 1.000) en de Somalische (ongeveer 700) nationaliteit het meest voorkomt (zie tabel 3). Over de gehele periode nemen personen met de Turkse, de Marokkaanse en de Chinese nationaliteit een prominente positie in in de terugkeercijfers. In de jaren kwamen Bulgaren, Angolezen en burgers uit voormalig Joegoslavië eveneens veel voor. De Bulgaren keren sinds 2007 niet meer terug in de hier gepresenteerde terugkeercijfers omdat Bulgarije toen is toegetreden tot de Europese Unie. Sinds 2006 komen Irakezen en Somaliërs relatief vaker voor. In de terugkeercijfers is in zekere mate een weerspiegeling terug te vinden van de migrantenpopulatie in Nederland en de ontwikkelingen in de asielinstroom. Nederland heeft een grote Turkse, Marokkaanse en Chinese 12 Vanaf 2002 zijn voor het eerst sinds 1990 minder dan asielaanvragen per jaar ingediend in Nederland, in de vijf jaar ( ) daarvoor fluctueerde dit cijfer tussen de en aanvragen per jaar. 13 Exclusief EU burgers, waarbij de burgers van de 10 staten die op 1 mei 2004 lid zijn geworden ook in de cijfers van 2004 niet zijn opgenomen. Dublinclaims zijn verwijderd, als ook cijfers van het mobiel toezicht vreemdelingen (MTV) aan de EU-binnengrenzen. Voor de periode was het mogelijk een splitsing te maken naar vreemdelingen die wel en die niet een asielaanvraag hebben ingediend. De cijfers zijn afgerond op honderdtallen. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NT

18 gemeenschap en heeft in het afgelopen decennium veel asielaanvragen gehad van vreemdelingen met de Iraakse, Somalische, Angolese en Joegoslavische nationaliteit. q~äéäokséêíêéâåáàñéêëå~~êå~íáçå~äáíéáíommqjommu _êçåwfkaeommqjommsfjáåáëíéêáéî~ågìëíáíáéeommtjommuiééáäç~íìãnà~åì~êáommvf Nationaliteit Aantal Nationaliteit Aantal Nationaliteit Aantal Nationaliteit Aantal Nationaliteit Aantal Turkse Turkse Turkse Turkse Chinese Angolese Marokkaanse Chinese Chinese Turkse Marokkaanse Chinese Bulgaarse Marokkaanse Iraakse Bulgaarse Bulgaarse Marokkaanse Iraakse Marokkaanse Onbekende Angolese Iraakse Nigeriaanse 800 Somalische 700 Chinese Onbekende Angolese Amerikaanse 600 Nigeriaanse 700 Joegoslavische Nigeriaanse Onbekende Surinaamse 500 Onbekende 600 Nigeriaanse Amerikaanse Roemeense Angolese 500 Surinaamse 600 Iraakse Afghaanse Amerikaanse Somalische 500 Amerikaanse 600 Iraanse 900 Joegoslavische 900 Nigeriaanse 900 Onbekende 500 Sierraleoonse 600 Uit cijfers van IOM Nederland over personen die in de periode met behulp van IOM zijn vertrokken, blijkt dat Angola (1.427), Oekraïne (1.031), Brazilië (900), Irak (835) en Afghanistan (770) hier gedurende dezelfde periode de top vijf vormden. 15 De relatief grote groep Brazilianen en Oekraïners in de vertrekcijfers van IOM is opmerkelijk te noemen als deze worden vergeleken met de algehele terugkeercijfers en de asielinstroom in Nederland in het laatste decennium. Voor het overige zien we in de cijfers van IOM dezelfde nationaliteiten terugkeren als in de algehele terugkeercijfers. IOM Nederland heeft tevens gegevens verstrekt over hoeveel personen niet zijn begeleid naar hun land van herkomst maar naar een ander land zijn doorgereisd. Hieruit blijkt dat die aantallen betrekkelijk gering zijn en dat verreweg de meeste mensen die met behulp van IOM Nederland verlaten naar hun land van herkomst vertrekken. De meest voorkomende nationaliteiten van de personen die naar een derde land zijn vertrokken in de periode zijn de Iraanse (49), Iraakse (34), Oekraïnse (28), Pakistaanse(18), Azerbeidzjaanse en Rwandese (16) 16. Leeftijd In figuur 1 wordt de leeftijdsopbouw van de terugkeerders in de periode weergegeven. Op basis van de gegevens konden alleen de drie hoofdcategorieën binnen het Nederlandse terugkeerbeleid (zelfstandig vertrek, niet aantoonbaar vertrek en gedwongen vertrek) worden weergegeven. Gefaciliteerde terugkeer, in Nederland gedefinieerd als zelfstandig vertrek met behulp van IOM, is een subcategorie van zelfstandig vertrek. In de grafiek zijn de resultaten van het mobiel toezicht vreemdelingen aan de landgrenzen voor de periode , in tegenstelling tot de gegevens die hierboven zijn weergegeven, wel verwerkt. 17 Dit kan een iets vertekend beeld opleveren. Dublinclaims en EU-burgers zijn wel uit de cijfers gefilterd. 14 Exclusief Dublin claims en EU-burgers maar inclusief MTV, naar honderdtallen. 15 Bron: IOM Nederland. 16 Bron: IOM. 17 Het was niet mogelijk deze eruit te filteren. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NU

19 cáöììênkséêíêéâåáàñéêëommqjommuå~~êäééñíáàçëå~íéöçêáé 18 _êçåwfkaeommqjommsfjáåáëíéêáéî~ågìëíáíáéeommtjommuiééáäç~íìãnà~åì~êáommvf gedwongen vertrek niet aantoonbaar vertrek zelfstandig vertrek Uit de gegevens blijkt duidelijk dat in alle drie de vertrekcategorieën de jarigen de grootste groep vormen, gevolgd door de groep van 35 tot 64 jaar. In alle leeftijdscategorieën van volwassenen is de groep die niet aantoonbaar is vertrokken het grootst, gevolgd door de groep die gedwongen is vertrokken. Bij de minderjarigen, en dan met name de categorie 0-13 jarigen, komt zelfstandig vertrek (waar vertrek met behulp van IOM onder valt) vaker voor dan gedwongen vertrek. Het is aannemelijk dat het hier met name gezinnen met kinderen betreft. Sekse Zoals uit figuur 2 meteen duidelijk wordt, is het overgrote deel van de vreemdelingen die in de vertrekcijfers staat geregistreerd man. In totaal is slechts 26% van de geregistreerde vertrekkers in de periode vrouw. 19 Wat opvalt is dat in de categorie gedwongen vertrek de verschillen het grootst zijn; hier is 21% van de geregistreerde vreemdelingen vrouw. In de categorie zelfstandig vertrek, waar gefaciliteerde terugkeer onder valt, zijn relatief veel vrouwen vertegenwoordigd, te weten 32%. cáöììêokséêíêéâåáàñéêëommqjommuå~~êëéâëé 20 _êçåwfkaeommqjommsijáåáëíéêáéî~ågìëíáíáéommtjommueééáäç~íìãnà~åì~êáommvf man vrouw zelfstandig vertrek niet aantoonbaar vertrek gedwongen vertrek 18 Inclusief MTV voor de periode , exclusief Dublinclaims en EU burgers. De sub-categorie vertrek met IOM kon in deze cijfers niet worden onderscheiden en maakt onderdeel uit van de categorie zelfstandig vertrek. 19 Bron: IND ( ), Ministerie van Justitie ( ). 20 Inclusief MTV voor de periode , exclusief Dublin-claims en EU burgers. De sub-categorie vertrek met IOM kon in deze cijfers niet worden onderscheiden en maakt onderdeel uit van de categorie zelfstandig vertrek. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç NV

20 OKPKPa~í~çîÉêêÉãáÖê~íáÉ In tabel 4 staat het aantal personen dat in de periode met gebruikmaking van de Remigratiewet vanuit Nederland de Europese Unie heeft verlaten weergegeven. De Remigratiewet is mede van toepassing op bepaalde groepen EU-burgers, waaronder sommige Nederlanders (zie hiervoor par. 2.2 en 4.1.1). Dit heeft tot gevolg dat een aanzienlijke groep personen die gebruikmaakt van de Remigratiewet naar EU-lidstaten emigreert. Deze landen zijn uit de cijfers die in tabel 3 staan weergegeven gefilterd. Als voorbeeld: in 2008 zijn in totaal personen met gebruikmaking van de Remigratiewet geremigreerd. 21 Zoals blijkt uit onderstaande tabel, zijn 661 van hen naar landen buiten de EU gegaan. q~äéäpkoéãáöê~íáéommqjommuå~~êä~åçéåäìáíéåçébr _êçåwps_iäéïéêâáåöfka OMMQ OMMR OMMS OMMT OMMU _~ëáëîççêòáéåáåö 22 HoÉãáÖê~íáÉîççêòáÉåáåÖ _~ëáëîççêòáéåáåö qçí~~ä In tabel 5 staan de meest voorkomende landen buiten de EU waarnaar remigratie in de periode vanuit Nederland plaatsvond weergegeven. De meest voorkomende remigratielanden zijn landen waarvandaan in de jaren zestig en zeventig veel arbeidsmigranten kwamen. Ook Suriname, een ex-kolonie van Nederland die in 1975 onafhankelijk werd, neemt een prominente plaats in. Irak en Iran zijn landen waarvandaan veel asielzoekers zijn gekomen. De remigranten die zijn teruggekeerd naar landen die deel uitmaakten van het voormalig Joegoslavië kunnen zowel arbeidsmigranten (uit de jaren zestig en zeventig) als asielmigranten (uit de jaren 90) zijn. q~äéäqkqçénmî~åêéãáöê~íáéä~åçéåommqjommueéñäåìëáéñêéãáöê~íáéå~~êbrjäáçëí~íéåf _êçåwps_iäéïéêâáåöfka i~åç ^~åí~ä qìêâáàé pìêáå~ãé 783 j~êçââç 615 _çëåáøjeéêòéöçîáå~ 509 péêîáøljçåíéåéöêç 207 hêç~íáø 187 fê~â 55 qìåéëáø 35 fê~å 26 j~åéççåáø SVB. 22 Tegemoetkoming in vervoerskosten en kosten voor hervestiging (zie par ). 23 Basisvoorziening en een periodieke uitkering (zie par ). fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç OM

21 In de volgende figuur zijn de remigratiecijfers per voorziening naar leeftijd uitgesplitst. Het was voor deze cijfers niet mogelijk de EU-lidstaten eruit te filteren: in de gepresenteerde cijfers is zodoende, in tegenstelling tot hierboven, ook de remigratie naar EU-lidstaten meegenomen. Bovendien is de tijdsperiode anders; hier zijn slechts de cijfers over de periode beschikbaar. cáöììêpkoéãáöê~íáéåáàñéêëommsjommuå~~êäééñíáàçeáååäìëáéñbrjä~åçéåf _êçåps_iäéïéêâáåöfka > 64 jaar jaar jaar jaar basisvoorziening + remigratievoorziening basisvoorziening jaar < 45 jaar Zoals uit deze cijfers blijkt, maken voornamelijk mensen ouder dan 45 jaar gebruik van de Remigratiewet (de basisvoorziening is beschikbaar voor alle leeftijdsgroepen, de remigratievoorziening slechts voor 45- plussers). Dit is een groot verschil met de terugkeercijfers zoals die in de vorige paragraaf zijn gepresenteerd, waarbij de leeftijdsgroep de grootste groep vormt. Uit de cijfers in figuur 4 blijkt dat mannen vaker dan vrouwen met behulp van de Remigratiewet terugkeren. Met name bij de groep die eveneens in aanmerking komt voor de remigratievoorziening is het verschil groot; hier is slechts 23% vrouw. Veel oudere gastarbeiders maken gebruik van de Remigratiewet, waardoor dit verschil grotendeels kan worden verklaard. cáöììêqkoéãáöê~íáéåáàñéêëommsjommuå~~êëéâëéeáååäìëáéñbrä~åçéåf _êçåwps_iäéïéêâáåöfka basisvoorziening basisvoorziening + remigratievoorziening man vrouw fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç ON

22 fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç OO

23 PKeÉíéçäáíáÉâÉÉåàìêáÇáëÅÜÉâ~ÇÉê PKNeÉíéçäáíáÉâÉÉåàìêáÇáëÅÜÉâ~ÇÉêáåkÉÇÉêä~åÇ PKNKNqÉêìÖâÉÉêÄÉäÉáÇ~äëåççÇò~âÉäáàâÉîççêï~~êÇÉîççêÉÉåÉÑÑÉÅíáÉÑãáÖê~íáÉJÉå~ëáÉäÄÉäÉáÇ In het Nederlandse terugkeerbeleid is in de loop van de jaren een aantal centrale standpunten geformuleerd en verder ontwikkeld. De onderliggende gedachte hierbij is dat zonder effectief terugkeerbeleid geen sprake kan zijn van een effectief migratie- en asielbeleid. Voor de handhaving en het draagvlak van het Nederlandse migratiebeleid wordt het van essentieel belang geacht dat migranten die geen rechtmatig verblijf (meer) hebben Nederland - bij voorkeur vrijwillig - verlaten. Dit standpunt komt onder meer tot uitdrukking in de Terugkeernota van 21 november 2003 en de Illegalennota van 24 april In de Terugkeernota werd een aantal nieuwe maatregelen geïntroduceerd, zoals maatregelen die zien op vreemdelingen die vanuit de asielprocedure uit Nederland moeten vertrekken. Het terugkeerbeleid in het algemeen staat dan ook zeer nadrukkelijk op de politieke agenda, zoals ook blijkt uit het beleidsprogramma van het kabinet dat in 2007 is aangetreden: het kabinet wil de effectiviteit vergroten van het terugkeerbeleid en van het vertrek van vreemdelingen die geen rechtmatig verblijf (meer) hebben. 25 In de reactie van de minister en staatssecretaris van Justitie aan de Tweede Kamer van 14 april 2009 op het jaarverslag over 2008 van de Commissie Integraal Toezicht Terugkeer (CITT) wordt het realiseren van daadwerkelijk vertrek van vreemdelingen die niet langer in Nederland mogen verblijven als hoogste prioriteit binnen het vreemdelingenbeleid aangemerkt. 26 PKNKOaÉîêÉÉãÇÉäáåÖáëòÉäÑîÉê~åíïççêÇÉäáàâîççêòáàåîÉêíêÉâ De eigen verantwoordelijkheid van de vreemdeling voor vertrek is en blijft uitgangspunt van het terugkeerbeleid. Op vreemdelingen die geen verblijfsvergunning (meer) hebben, rust in beginsel de plicht zelfstandig te vertrekken. De verschillende herintegratie- en terugkeerprogramma s richten zich als gevolg hiervan met name op uitgeprocedeerde asielzoekers bij wie de wettelijke vertrektermijn nog niet verstreken is. De achterliggende gedachte hierbij is dat mensen die zich niet gehouden hebben aan de vertrekplicht (zoals illegalen of uitgeprocedeerde asielzoekers die de vertrektermijn hebben laten voorbijgaan) voor hun gedrag niet beloond kunnen worden. In die gevallen waarin wel projecten of pilots lopen voor andere doelgroepen, zoals illegalen of vreemdelingen in bewaring (zie hiervoor het overzicht in hoofdstuk 4), ligt het bedrag dat per vreemdeling beschikbaar is, meestal lager dan voor de primaire doelgroep van gefaciliteerde terugkeer: de uitgeprocedeerde asielzoekers. PKNKPqÉêìÖâÉÉêÄÉäÉáÇ~äëçåÇÉêÇÉÉäî~åÜÉíkÉÇÉêä~åÇëÄìáíÉåä~åÇëÄÉäÉáÇ Terugkeer wordt steeds nadrukkelijker aangemerkt als onderdeel van het Nederlands buitenlands beleid. In de brief van de minister en staatssecretaris van Justitie aan de Tweede Kamer van 24 juni 2008 waarin de kabinetplannen voor herziening van de asielprocedure (inclusief terugkeerbeleid) worden uiteengezet, wordt aangekondigd de strategische benadering van herkomstlanden te intensiveren, 27 waarbij het terugkeerbeleid nadrukkelijker gekoppeld wordt aan andere facetten van het buitenlands beleid. Projecten die zien op terugkeer en herintegratie worden hierdoor tevens gefinancierd vanuit de begroting van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Er wordt gezocht naar meer samenhang tussen beleid op het gebied van internationale migratie en ontwikkeling 28, waarin tevens aandacht is voor 24 Tweede Kamer, Kamerstukken , 29537, nrs. 1-2, Brief van de Minister voor V&I. Aanbieding van de Illegalennota. 25 Samen werken, samen leven: Beleidsprogramma Kabinet Balkenende IV Ministerie van Algemene Zaken, Kamerstukken II 2008/09, nr (brief). 27 Kamerstukken II 2007/08, nr.67 (brief). 28 In Nederland is Ontwikkelingssamenwerking ondergebracht bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken. fkaf^`ókibjkk`móçâíçäéêommvdéñ~åáäáíééêçéíéêìöâééêjéåüéêáåíéöê~íáééêçö~ãã~ûëáåkéçéêä~åç OP