Galsiekte ( Anaplasmose)

Transcriptie

1 Galsiekte ( Anaplasmose) Vraag: Die bul is van kant gemaak nadat dit reeds drie of vier dae gelê het en nie op behandeling reageer het nie. Die spuitstof wat gebruik was, was Terramycin. Behalwe vir 'n uitermatige groot galblaas kon ons niks anders waarneem nie. Dit het die vermoede laat ontstaan dat die bees galsiekte onderlede gehad het. Moet die karkas vernietig word of kan die vleis vir menslike gebruik aangewend word? Hannes Gous - iway.na Antwoord: Voordat besluit word of die karkas van die bul geskik vir menslike gebruik is, word meer inligting oor Anaplasmose of bosluisoorgedraagde galsiekte gegee. Inleiding Anaplasmose (bosluisoorgedraagde galsiekte) is n belangrike bosluisoorgedraagde siekte by beeste en veroorsaak in Suid-Afrika onnodiglik verliese van meer as R12 miljoen per jaar terwyl dit doeltreffend met n bloedentstof beheer kan word. Anaplasmose by beeste word veroorsaak deur n mikroörganisme wat in die rooibloedselle van besmette diere voorkom. Daar is twee tipes (spesies) van die siekteveroorsakende organisme, naamlik Anaplasma marginale en Anaplasma centrale. A. marginale is verreweg die belangrikste en dikwels die oorsaak van ernstige siekte en vrektes by vatbare beeste. A. centrale is minder gevaarlik en veroorsaak selde enige ernstige siektetekens. Diere wat een keer met A. marginale of A. centrale besmet geraak het, bly waarskynlik lewenslank draers van die parasiet en hierdie draertoestand gaan gepaard met langdurige immuniteit van die dier teen die siekte. Aangesien immuniteit teen A. centrale beeste ook teen ernstige siekte en vrektes wat deur A. marginale veroorsaak word, beskerm, word A. centrale-besmette bloed as n lewende bloedentstof gebruik om beeste teen anaplasmose te immuniseer. Die term galsiekte word dikwels ook deur boere gebruik om verskeie siektetoestande te beskryf soos gewone hardlywigheid (droë galsiekte, sien antwoord Inligting oor galsiekte), sekere plantvergiftigings, of enige toestand waarin n galblaas vol gal tydens n nadoodse ondersoek gevind word. Waar galsiekte voorkom (verspreiding) Anaplasmose kom oor die grootste gedeelte van Suid-Afrika en Namibië voor, behalwe in gebiede met baie lae reënval waar min bosluise voorkom. In groot dele van Suid- Afrika is anaplasmose permanent gevestig (endemies). Die verspreiding van anaplasmose stem dikwels ooreen met dié van rooiwater by beeste, maar dit kan ook voorkom in gebiede wat vry is van rooiwater. Onder natuurlike toestande word anaplasmose biologies deur minstens 5 verskillende tipes bosluise (-spesies) oorgedra. Bosluise word besmet wanneer hulle op siek of herstelde diere (wat draers van die parasiet bly) voed (bloedsuig). Klimaatstoestande wat die oorlewing van bosluise bevorder, kan ook tot uitbreke van anaplasmose lei

2 indien bosluise ingedra word in gebiede wat normaalweg vry is van die siekte. Die eengasheer-bloubosluis [Rhipicephalus (Boophilus) decoloratus] word egter algemeen aanvaar as waarskynlik die belangrikste oordraer (vektor) van A. marginale, ten spyte van die feit dat die besmetting nie van die bosluiswyfie na haar nageslag (transovariaal) oorgedra word nie en al drie bloedsuiende stadia van die lewensiklus op een gasheer bly. Dit is die mannetjie bosluis wat van een bees na n ander beweeg en sodoende die besmetting oordra. Hoewel bosluise die belangrikste oordraers van galsiekte is, kan die siekte ook meganies, deur middel van klein hoeveelhede besmette bloed, oorgedra word. Bloedsuiende vlieë bv stalvlieë (Stomoxys) en perdevlieë (Tabanus) wat dikwels met kort tussenposes op verskeie diere voed, kan dus die besmetting deur middel van klein hoeveelhede bloed wat aan hulle monddele kleef, tussen beeste oordra. Meganiese oordrag van anaplasmose deur bloedsuiende vlieë speel waarskynlik nie n baie groot rol by die instandhouding van die siekte onder ekstensiewe veldtoestande nie. Waar beeste egter in noue kontak met mekaar aangehou word, bv in melkkuddes en voerkrale, is die risiko van meganiese oordrag deur middel van bloedsuiende vlieë veel groter. Anaplasmose kan ook meganies van bees na bees oorgedra word deur bv spuitnaalde en tatoeëernaalde waarop daar vars besmette bloed is. Besmetting van die ongebore kalf in die baarmoeder (intra-uterine besmetting) vind soms plaas en in die geval is dié kalf reeds by geboorte n draer van die parasiet. In uitsonderlike gevalle kan besmetting van die ongebore kalf tot aborsie, of vrekte van die kalf kort na geboorte lei. Wanneer anaplasmose voorkom? Anaplasmose toon dikwels n sterk seisoenale voorkoms en uitbreke van die siekte kom meer dikwels tydens die warmer somer- en herfsmaande voor. Die hoër voorkoms van die siekte hou verband met die hoër voorkoms en aktiwiteit van bosluise en bloedsuiende vlieë gedurende hierdie tydperk. Klimaat, veral reënval, en bosluisbeheermaatreëls (bv dip) sal dus ook n invloed op die voorkoms van anaplasmose in n gebied of kudde hê. Alle beeste wat nie voorheen besmet geraak het of ingeënt is nie, is vatbaar vir anaplasmose. Alle kalwers word egter gebore met n nie-spesifieke weerstand teen die siekte, ongeag of die moeder immuun is of nie. Die graad van weerstand teen die siekte verminder egter namate die diere ouer word. Hierdie nie-spesifieke weerstand is waarskynlik die hoogste op ongeveer 6 maande, maar kalwers tot op die ouderdom van ongeveer 9 maande toon gewoonlik geen of slegs ligte simptome van die siekte. Anaplasmose is ernstiger by volwasse diere wat vir die eerste keer besmet raak. In sulke gevalle kan siekte en vrektes groot verliese veroorsaak. In gebiede waar genoeg besmette bosluise voorkom, behoort alle kalwers op n jong ouderdom (tot 9 maande) die besmetting op te doen afhangende van bosluisbeheer

3 praktyke. Kalwers sal dus op n jong ouderdom natuurlik geïmmuniseer raak en gevolglik behoort geen uitbreke van anaplasmose by ouer diere in sulke gebiede voor te kom nie. So n toestand, waar geen sigbare (kliniese) gevalle van die siekte in n anaplasmose endemiese gebied voorkom nie, word na verwys as n stabiele siektetoestand. n Onstabiele siektetoestand daarenteen, ontstaan wanneer kalwers vir welke rede ook al nie gedurende hul eerste 9 lewensmaande natuurlik besmet raak of geënt word nie. Gevolglik word al die kalwers nie aan die besmetting blootgestel nie en uitbreke van die siekte kan dus in die daaropvolgende jaar by hierdie diere (wanneer hulle ouer en meer vatbaar is) verwag word. Hoewel natuurlike besmetting met anaplasmose deur middel van bosluise verkieslik is om kalwers te immuniseer, kan die natuur se invloed (soos reënval) op die bosluisbevolking en hul besmettingsvlakke nie beheer word nie. Gevolglik word anaplasmose-entstof gebruik om kalwers te immuniseer, (6-9 maande ouderdom) om die diere wat nie as kalwers voor 9 maande ouderdom natuurlik besmet geraak het nie te beskerm teen ernstige gevolge van natuurlike besmetting wanneer hulle ouer (>9 maande) is. Siektetekens Anaplasmose word meesal gekenmerk deur wisselende koors, bloedarmoede, geelsug, rumenstase (staking van die werking van die grootpens) en hardlywigheid. By melkkoeie kan n daling in melkproduksie enigeen van hierdie siektetekens voorafgaan. Anaplasmose het n besondere lang inkubasieperiode (tydperk van besmetting tot siektetekens verskyn) en beeste begin eers tekens van siekte toon 4-6 weke nadat hulle aan besmette bosluise blootgestel is. Gedurende hierdie inkubasie tydperk, waarin nog geen siektetekens waargeneem word nie, vermenigvuldig die parasiet vinnig in die bloed van die dier. Eers aan die einde van hierdie tydperk, wanneer n baie groot aantal van die rooibloedselle reeds besmet is, word die rooibloedselle vernietig en raak bloedarmoede geleidelik ernstiger en later ontwikkel die kenmerkende geelsug. Alhoewel n koorsreaksie (liggaamstemperatuur in die oggend van 40 tot 41,5ºC), wat aanhoudend of onderbroke mag wees, gewoonlik die vroegste tekens van siekte by diere is, is dit nie n konstante verskynsel by alle diere met anaplasmose nie. Boonop word diere se koors gewoonlik slegs gemeet indien ander uiterlike tekens van die siekte waargeneem word en sulke uitgesproke siektetekens kom dikwels eers laat gedurende die verloop van die siekte voor. In melkbeeste mag n daling in melkproduksie die eerste waarneembare teken van besmetting wees en dien as n vroeë waarskuwing. Hierdie daling in melkproduksie raak gewoonlik meer uitgesproke tydens die verloop van die siekte. Die meeste siektetekens van anaplasmose word egter eers waargeneem wanneer ongeveer die helfte van die dier se rooibloedselle reeds vernietig is en daar reeds uitgesproke bloedarmoede teenwoordig is.

4 Diagnose Die veearts sal n voorlopige diagnose van galsiekte maak op grond van die siektetekens en n nadoodse ondersoek. n Diagnose van anaplasmose kan slegs bevestig word ná die mikroskopiese ondersoek van bloedsmere. Behandeling Siek diere behoort so spoedig moontlik behandel te word nadat siektetekens waargeneem is en/of n positiewe diagnose met behulp van n bloedsmeer gemaak is. Indien die diagnose van anaplasmose nog nie bevestig is nie, moet n bloedsmeer gemaak word voordat die dier behandel word. Hierdie bloedsmeer sal later mikroskopies ondersoek word ter bevestiging van die voorlopige diagnose. Enige van die verskeie inspuitbare tetrasiklien antibiotika (bv Engemycin, G2470, Reverin 100, G2871 en Reverin L.A., G3442) of imidokarb (Forray 65, G1442) word vir die behandeling van anaplasmose aanbeveel. Met imidokarb moet egter in gedagte gehou word dat die middel beide die Afrika- en Asiatiese rooiwaterorganismes wat in die dier mag voorkom, sal steriliseer en sodoende die immuunstatus van beeste teen rooiwater (babesiose) nadelig mag beïnvloed. Die toediening van kortisoon word aanbeveel om te voorkom dat die dier sy rooibloedselle afbreek raadpleeg die veearts. Die toestand van n dier kan nog steeds versleg ná behandeling alhoewel n effektiewe middel en goeie ondersteunende behandeling gegee is. Indien die behandeling te lank uitgestel word en erge bloedarmoede teenwoordig is ten tye van behandeling, kan n dier selfs vrek, ten spyte van die feit dat die behandeling moontlik toegedien is op n stadium toe die dier nog redelik sterk vertoon het. Spesifieke behandeling met die regte middels moet met goeie versorging en ondersteunende behandeling gepaard gaan. Siek diere moet nie oor lang afstande aangejaag of vervoer word nie. Hulle behoort beskerm te word teen ongunstige weersomstandighede en behoort vryelik toegang tot goeie kwaliteit voer en skoon water te hê. Behandeling moet noukeurig en met die minimum ongerief en stres vir die dier geskied. n Mengsel van suiker en asyn of ander kommersieel beskikbare grootpensstimulante moet deur die bek (per os) toegedien word. Dit help om die spysverteringskanaal weer in werking te stel. n Veearts moet geraadpleeg word in verband met spesifieke en ondersteunende behandeling. Inspuitbare eetlusstimulante kan met vrug gebruik word. Ontwaterde diere moet aarvoeding of vog deur die bek toegedien word. In sommige waardevolle diere mag n bloedoortappping selfs aangewese wees, maar sulke intensiewe behandeling moet slegs deur n veearts onderneem word. Diere wat spontaan, of na behandeling herstel, ontwikkel gewoonlik n lewenslange immuniteit. Heraanvalle van die siekte kan egter soms enkele weke na behandeling in sommige diere voorkom en volgehoue toesig oor sulke diere vir n redelike tydperk (4-6 weke) na behandeling word aanbeveel. Beheer Bosluisbeheer in gebiede waar anaplasmose voortdurend voorkom (endemiese

5 gebiede), moet net as n tydelike maatreël beskou word. Streng bosluisbeheer, in gebiede waar anaplasmose nie normaalweg voorkom nie en die bosluisoordraers (vektore) net as tydelike indringers beskou word, kan toegepas word. Raadpleeg n veearts vir besonderhede aangaande bosluisbeheer as maatreël om anaplasmose te beheer. Inenting van kalwers tussen die ouderdom van 3 en 9 maande met anaplasmose-bloedentstof, word aanbeveel. Die anaplasmose bevrore bloedentstof is van Onderstepoort Biologiese Produkte verkrygbaar. Die entstof moet op droë ys (-70 C) of in vloeibare stikstof bewaar word tydens vervoer en berging. Die dosis is 1 ml ongeag die grootte of ouderdom van die dier, en moet binnespiers toegedien word. Entstof wat ontdooi het, kan nie weer gevries word nie. Entstof wat tydens vervoer/berging ontdooi het, moet ook nie vir inenting gebruik word nie aangesien dit nutteloos is en moet vernietig word. Bevrore entstof kan ook nie in gewone vrieskaste (-10ºC tot -18ºC) geberg word nie. Volledige aanwysings vir die toediening van entstowwe word in n voubiljet wat die entstof vergesel, verstrek. Die entstofreaksie volg gewoonlik 4-7 weke na inenting. Dragtige verse en koeie wat ingeënt word, kan aborteer indien hulle hewige entstofreaksies ontwikkel. Anaplasmose-entstof kan saam met rooiwaterentstof, of enige ander entstof behalwe hartwaterentstof, toegedien word. Anaplasmose uitbreek Gewoonlik kom kliniese gevalle van anaplasmose slegs sporadies voor tydens periodes wanneer bosluisaktiwiteit gedurende die somer en herfs op sy hoogste is. Dit gebeur ook selde dat n groot aantal beeste gelyktydig siek word. Normaalweg word slegs n enkele of soms n klein aantal volwasse diere siek. Ongelukkig is dit prakties onmoontlik om klinies (deur waarneming) tussen weerstandige en vatbare beeste in n kudde te onderskei. Gevolglik moet die heersende omstandighede en siektebeheermaatreëls ondersoek word om die oorsake, wat moonlik tot die uitbreek gelei het, te identifiseer. Verhoogde stres by sommige diere, soos veral by koeie tydens kalwing en dié met n hoë melkproduksie, kan tot heraanvalle van anaplasmose lei. Stres onderdruk die normale verdedigingsmeganisme van die dier. Die prosedures wat tydens n uitbreek gevolg moet word, sal hoofsaaklik afhang van die aantal en hanteerbaarheid van die betrokke diere, die beskikbaarheid van arbeid, asook die koste verbonde aan die aankoop van middels, entstof en dipstowwe. Kontak n veearts met die uitbreek van anaplasmose in u kudde. Riglyne wat gevolg kan word met die uitbreek van anaplasmose in n kudde: Behandeling van die siek diere wat anaplasmose het. Doeltreffende bosluisbeheer veral op siek diere. Voorkomende blokbehandeling teen anaplasmose (die behandeling is nie baie

6 effektief nie). Ent die kudde met anaplasmose-bloedentstof. Melkbeeste en anaplasmose Melkbeeste is waarskynlik aan n groter risiko blootgestel vir anaplasmose-uitbreke. Weens die intensiewe aard van melkboerdery, wat met noue kontak tussen diere gepaard gaan, mag oordraging van anaplasmose (dmv bloedsuiende vlieë en bosluise) tot vinnige verspreiding van die siekte in n melkkudde lei. Stres weens kalwing of die hoë eise wat aan melkkoeie gestel word tov melkproduksie (veral hoë produseerders) mag tot verhoogde vatbaarheid en groter risiko van heraanvalle van anaplasmose in sommige diere lei. Gewoonlik word melkkoeie wat anaplasmose opdoen, gou waargeneem omdat melkproduksie gereeld gemonitor word en melkproduksie afname een van die eerste siektetekens is. Anaplasmose veroorsaak ook vermaering, aborsies en vrektes by melkbeeste. Melkkoeie wat met anaplasmose-bloedentstof geënt word, se melkproduksie kan daal. Verdere verliese tov melkproduksie word ook gely weens die onttrekkingsperiode (2 7 dae) vir melk na tetrasiklienbehandeling. Imidokarb word ook nie vir die behandeling van melkkoeie, waarvan die melk vir menslike gebruik bedoel is, aanbeveel nie. Bogenoemde verliese weens anaplasmose kan beperk word indien alle diere in n melkkudde as kalwers met anaplasmose-bloedentstof ingeënt word. Onderstepoort Veeartsenykunde-instituut kan bloedmonsters van beeste toets om te bepaal of hulle n weerstand (immuniteit) teen anaplasmose het of nie. Die vraag worg gevra of die vleis van die bul wat geslag is vir menslike gebruik geskik is? Daar word gemeld dat die dier met n tetrasiklien (Terramycin, G4) behandel is. Vir die kortwerkende middel is daar n onttrekkingsperiode van 7 dae vir vleis en vir die langwerkende produk (LA), is daar n 28 dae onttrekkingsperiode vir vleis wat vir menslike verbruik bestem is. Geskryf deur drs Jan du Preez van die Intervet MPO Instituut vir Suiweltegnologie en Faffa Malan, Intervet n deel van Schering-Plough Bron: Coetzer, J.A.W. & Tustin, R.C Infectious Diseases of Livestock. Oxford University Press. ISBN X. Du Preez, J.H. & Malan,F.S Entstowwe en Immunisering van Plaasdiere. Agriconnect. ISBN Maart 2008