Zorgadministratie. s y m p o s i u m. j a a rgang 28 juni Mobiel epd E-health Telemedicine Biometrie

Transcriptie

1 Zorgadministratie en Informatie Special epd s y m p o s i u m 108 j a a rgang 28 juni 2002 een kwartaaluitgave van de Vereniging voor Zorgadministratie en Informatie Mobiel epd E-health Telemedicine Biometrie

2 sessies & workshop e-health 7e Symposium over het Elektronisch Patiëntendossier online hospital mobiel EPD biometrie telemedicine verpleegkundig dossier 4 juni 2002 Lokatie: Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterd a m I n f o rmatiemarkt deelnemers o.a.: Agfa Gevaert BDS / Allgeier Computer Cegeka 2Cure 2Design Hewlett Packard Jalema Lifeline Networks MCH+ McKesson P Q R Roccare Swets Farr i n g t o n UniXs Solutions

3 Zorg Administratie en Informatie Een kwartaaluitgave van de NVMA Vereniging voor Zorgadministratie en Informatie jaargang 28, nr. 108 juni 2002 redactie NTMA eindredactie Han Runnenberg Rob van Tol redactie-secretariaat Frank Helmer redactiemedewerkers Matthieu Dekker Eelco van den Dool Marcel van der Haagen redactie-adres R. van Tol De Heel Zaans Medisch Centrum Postbus EE Zaandam telefoon telefax copyright 2002 overname van artikelen is in alle gevallen mogelijk in overleg met de redactie Patien98 pag. 8 abonnementen leden van de NVMA ontvangen NTMA gratis. Voor niet-leden bedraagt het abonnementsgeld 25, per jaar, los nummer 9,. Een abonnement kan op elk gewenst tijdstip ingaan. Abonnementen kunnen alleen schriftelijk tot uiterlijk 2 maanden voor het beëindigen van het lopende abonnement worden opgezegd. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch voor een jaar verlengd. lezers service opgave abonnement en adreswijziging bij T.G.R. Király Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Medische Administratie Postbus AE Amsterdam vormgeving NTMA, Alkmaar tijd voor een nieuw elan pag. 20 uitgever NVMA, Hoorn grafische produktie 2Design BV, Zwaag druk Marcelis van der Lee Vlaar BV, Alkmaar fotografie Henk van Maren Richard Lotte omslag Werner Studio, Amsterdam advertentie-coördinatie telefoon telefax telefoon telefax distributie Mailline, Alkmaar telefoon telefax ISSN Patient empowerment pag. 50

4 inhoud De begrippen telemedicine en e-health 4 E-health is een vorm van telemedicine waarbij Internettechnologie centraal staat. Volgens Van der Kam zal in de toekomst ook het leveren van informatie integraal onderdeel gaan uitmaken van het ziekenhuispakket. Het epd en de bereikbaarheid 6 Herman Loojenga beschrijft de snelle ontwikkelingen op het gebied van het ontsluiten van de Ziekenhuis informatiesystemen. Patien98 in de cardiologische praktijk 8 In het Academisch Ziekenhuis Rotterdam is de meest gebruikte applicatie op dit moment Patien98: een multimedia werkstation voor algemene medische zorg met gespecialiseerde componenten voor cardiologie en thoraxchirurgie. Het epd van Sint-Augustinus 13 De Sitter en Torfs geven inzicht in het elektronisch medisch dossier C2M. Het ziekenhuis Sint-Augustinus was in 1997 de eerste gebruiker in België van dit systeem. Een zorg minder, een toekomst rijker 15 In het Groene Hart ziekenhuis zijn bedden uitgerust met Bedweb terminals. Met dit concept hebben zorgverleners direct aan het bed toegang tot medische informatie. De patiënt heeft middels dezelfde terminal toegang tot het Intranet van het ziekenhuis. Tijd voor een nieuw elan 20 Van november 2001 tot april 2002 is door NICTIZ aan een project gewerkt dat beoogde de ontwikkelingen op het gebied van ICT en verpleging te inventariseren en te stimuleren. Epping, Goossen en Hilderink geven een samenvatting. De mobiele zorgverlener 27 Spil en Michel-Verkerke concluderen dat de ontwikkeling van het epd en van mobiele e-healthsystemen hand in hand moeten gaan. Het mobiele epd in de praktijk 31 In juni 2001 heeft de Robert Fleury Stichting een start gemaakt met een mobiele variant van het epd. Spraakman toont ons hoe dit mobiele epd in de praktijk werkt. Meer zorgen minder zorgen 35 Mobiele toepassingen zoals het mobiele EPD zullen een essentieel deel van de uitrusting vormen van mobiele zorgverleners, zeker in de thuiszorg. Burgers is van mening dat de technologische obstakels nagenoeg overwonnen zijn. Telemedicine kansen voor cardiologie 40 Menge beschrijft hoe telecommunicatie en computertechnologie ingezet kunnen worden in de basisrelatie tussen patiënt en arts. De Parkinsonpas 44 Het uitwisselen van gegevens is vaak de oorzaak van fouten in de gezondheidszorg. Met name mensen met een chronische aandoening hebben hiermee te maken. Een project als de Parkinsonpas biedt kansen om dergelijke problemen op te lossen. EPD, biometrie en privacy 47 Bij EPD s zijn veel verschillende toepassingen van biometrie denkbaar, met steeds weer andere juridische gevolgen voor en effecten op de privacy. Hooghiemstra concludeert dat biometrie in feite een waardevrij hulpmiddel is. ICT een instrument ter bevordering van patient empowerment 50 Er is discussie gaande om het recht van de burger op overheidsinformatie vast te leggen in de Grondwet. Doel is enerzijds een betere dienstverlening en anderzijds het voor de burger mogelijk te maken deel te nemen aan het democratisch proces. Zorgdomein, een nieuwe manier van verwijzen 54 Van Adrichem beschrijft de applicatie die via Internettechnologie alle infomatie rondom het verwijzen toegankelijk maakt. Mednet Een interview met Hans van der Slikke, gynaecoloog en chairman van de Society for the Internet in Medicine. 3

5 Telemedicine wordt gedefinieerd als medische zorg op afstand wat mogelijk wordt door het gebruik van communicatietechnologieën. Hierdoor worden zorgaanbieders en patiënten op verschillende locaties met elkaar verbonden. E-health kan worden gezien als een specifieke vorm van telemedicine waarbij Internettechnologie centraal staat. Een recente definitie van E-health is: Het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën en met name Internettechnologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen en te verbeteren 1. Een nog recentere tak van telemedicine is m-health, waarbij mobiele telefonie centraal staat, al dan niet gecombineerd met Internettechnologie. de begrippen telemedicine E - h e a l t h v a n u i t p a t i e n t e m p o w e r m e n t JUNI 2002 De doelstellingen van telemedicine, e-health en m-health zijn het verbeteren van zorg middels een snellere en vollediger toegang tot medische informatie over een patiënt en/of over een ziekte. Duidelijk is dat e-healthgebruikers onder te verdelen zijn in zorgverleners zoals bijvoorbeeld artsen en verpleegkundigen en zorgvragers zoals patiënten, bewoners, cliënten en/of hun directe familieleden. Voor zorgverleners gaat het om een verbeterde toegang tot gespecialiseerde hoogwaardige medische (achtergrond)informatie, professionele protocollen en standaarden en patiëntgerelateerde informatie. Voor zorgvragers gaat het om verbeterde toegang tot medische informatie, logistieke informatie (zoals het actuele zorgaanbod en wachttijden) en persoonsgebonden informatie. Ook kunnen zorgvragers en zorgverleners onderling middels Internet verbonden worden wat kan leiden tot een verbeterde zorg. E-health biedt door het toegankelijk maken van algemene en/of persoonsgebonden kennis vele mogelijkheden om de zorg te verbeteren. Dit heeft zowel een kwaliteitsverhoging als een kosteneffectieve component. 2 Patient empowerment als dominante ontwikkeling Hoewel technologische ontwikkelen op het terrein van hardware, software, standaarden en mobiele telefonie zich doorontwikkelingen in een verdere verfijning en professionalisering van e-health is de dominante ontwikkeling achter e-health de individualisering of de zelfbeschikking van de mens. De zelfbeschikking, ook wel empowerment genoemd, is de grote impuls tot het ontsluiten van allerlei algemene medische informatie, logistieke informatie, maar ook tot het transparant maken van dossiers. Een belangrijk onderzoeksgegeven is dat medio 1998 in de USA 27% van de volwassenen zegt ooit online gezocht te hebben naar gezondheidsinformatie, terwijl dit percentage in november 2000 was gestegen naar 52%. 1 Bekende problemen bij het zoeken naar online medische informatie zijn de betrouwbaarheid, de eenduidigheid, de begrijpelijkheid en de toepasbaarheid van informatie. Hoewel initiatieven als dokterdokter.nl en internationale accreditatie van medische informatie in de kinderschoenen staan, blijft het probleem de vertaalslag van het verkrijgen van informatie naar de toepassing van deze informatie voor het individuele gebruik van de zorgvrager. Een vaak onderschat probleem daarbij is een gebruikersvriendelijke zoekstrategie, die eenduidig en begrijpelijk is voor de steeds ouder wordende patiënt. Naast de patiënt blijkt bovendien ook bepaalde medische informatie snel te verouderen door het niet adequaat actualiseren van medische informatie op het Internet. Een andere belangrijke uiting van patiënt empowerment in e-health is het toegankelijk maken van patiëntgebonden informatie en logistieke informatie. Beide soorten informatie vereisen een hoge mate van actualiteit en betrouwbaarheid terwijl tevens de beveiliging zeer essentieel is. De grote paradox van deze tijd met betrekking tot empowerment is de toegankelijkheid van informatie versus de beveiliging van informatie. Al dan niet biometrische identificatie (stem, vingerafdruk et cetera) en

6 en e-health D R. W. J. V A N D E R K A M, a r t s, d i r e c t e u r m e d i s c h e z a k e n I s a l a k l i n i e k e n Z w o l l e autorisatie zijn in feite zich nog steeds verder ontwikkelende sleutelbegrippen waar steeds meer aandacht naar uitgaat om de paradox van empowerment op te lossen en te komen tot een hedendaagse, individuele informatievoorziening voor de patiënt van morgen. Hoe concreet verder Belangrijk is dat meer dan ooit vanuit de patiënt zal moeten worden nagegaan wat wenselijk en adequaat is op welk moment. Onderstaand is een aantal mogelijke richtingen beschreven als voorbeelden waar op dit moment aan gedacht wordt. Bouw sites vanuit vraagsturing op Het is uiteindelijk de patiënt zelf die gebruik moet willen maken van e-health en die vraaggestuurd e-health verder moet (laten) ontwikkelen. Het sterk aanbodgestuurde karakter van vele sites zal daarom vervangen moeten worden door sites, opgebouwd uit modules, die op basis van vragen van gebruikers zich, al dan niet autonoom, verder ontwikkelen. Van groot belang zal de structurering van dergelijke sites zijn omdat het vraaggedrag van een zorgvrager weliswaar individueel logisch verloopt, maar voor grotere groepen complex en onoverzichtelijk kan zijn. De informatiemakelaar Door de veelheid en onoverzichtelijkheid van informatie is een makelaar voor Internetinformatie te overwegen, die niet alleen kan w i jzen op betrouwbare en geactualiseerde i n f o r m a t i e over een ziekte, maar de informatievraag van een individuele patiënt kan e x p l o r e r e n. Van belang is de makelaar te positioneren op vitale punten in zorginstellingen of zorgketens. Aansprakelijkheid bij Internetinformatie Het valt te overwegen om kwaliteitscriteria af te dwingen voor medische Internetinformatie om onnodige tegenstrijdigheden en tijdverlies bij het zoeken naar informatie te voorkomen. Aansprakelijkheid en herkenbaarheid van de afkomst van de medische Internetinformatie is daarbij essentieel. Het ziekenhuis van morgen Het ziekenhuis zal in de toekomst vooral zware, (top)klinische zorg bieden en onderdeel zijn van transmurale zorgketens. 1 Naast het leveren van zorg zal echter ook het leveren van informatie een product worden wat integraal onderdeel gaat uitmaken van een ziekenhuispakket of andere zorginstelling. Zo zullen simultaan naast zorgketens ook transmurale informatieketens ontstaan met gecontroleerde en wellicht ook gecertificeerde Internetinformatie. Informatie heeft dan niet alleen meer een medische, maar ook een verpleegkundige en logistieke dimensie. Als mijn genoemde voorbeelden worden geïmplementeerd, betekent dit ook een Internetinformatiemakelaar en een informatieklachtenfunctionaris in de hal van het ziekenhuis van morgen. Referenties [1] Rijen van AJG, Lint de MW, Ottes L. Inzicht in e-health. Zoetermeer: Raad voor de Volksgezondheid en zorg bij het advies E-health in zicht ISBN [2] Rijen van AJG, Ottes L. De meerwaarde van E-health. Kansen moeten beter worden benut. Medisch Contact 2002; 17:

7 HERMAN LOOJENGA, Account Manager Healthcare van PQR, De Meern h e t e p d en de b e r e i k b a a r h e i d In de zorgsector is iedereen bezig met de inhaalslag van informatiseringmiddelen. We zien de sterke opkomst van Ziekenhuis Informatie Systemen (ZIS), PACS systemen en DBC systemen. De hele industrie heeft zijn focus gericht op de backoffice van de organisaties. Vanwege deze ontwikkeling zijn er tal van organisaties die zich richten op het ontsluiten van de in deze systemen opgeslagen data aan eindgebruikers op een zo efficiënt mogelijke wijze JUNI 2002

8 Deze informatie moet 24 uur per dag beschikbaar en bereikbaar zijn. In levensbedreigende situaties kan het voor handen hebben van data, levens redden. Door bestaande technieken is men in staat de informatie any time, any place en any how te distribueren naar de artsen, verzorgers, ambulancepersoneel en overige gebruikers. Hierdoor kunnen aanpassingen direct worden doorgevoerd en kan men direct de relevante informatie raadplegen. De bestaande ziekenhuissystemen (PACS, Z.I.S. en DBC) worden door een software toepassing met een geringe netwerkbelasting gedistribueerd. Vervolgens kan, met de juiste plug-in software, iedereen voor wie het noodzakelijk is, gebruik maken van de applicaties. Afstand en locatie zijn niet meer van belang. Door de lage bandbreedte kan iemand via een modem, een standaard LAN-aansluiting en zelfs via Wireless/GPRS toepassing gebruik maken van de reeds gedocumenteerde informatie van de patiënt. Tegelijkertijd kan de diagnostiserende arts zijn bevindingen en eventuele voorgeschreven Kanttekeningen De kanttekeningen die veelal bij een dergelijk concept gemaakt worden, hebben betrekking op de beveiligs- en privacy aspecten, de interferentie van draadloze apparatuur en de standaarden die reeds in gebruik zijn waardoor een dergelijke oplossing mogelijk niet werkt. Het beveiligings- en privacy argument is door de huidige stand der techniek achterhaald. Men is inmiddels in staat een optimaal beveiligd netwerk ten behoeve van wireless toepassingen te bouwen door encryptie en 2-fase beveiliging. Voor wat betreft de interferentie is niet aangetoond dat draadloze devices invloed uitoefenen op enige andere apparatuur die in de instelling in gebruik is. Komend jaar zal na goedkeuring van de Europese Commissie, de 5GHz frequentie vrijgegeven worden. Iedere vorm van interferentie is dan uitgesloten. Standaarden De standaarden die momenteel in zorginstellingen gebruikt worden, zullen veelal binnen dit concept werken. Voor die applicaties die niet binnen dit concept werken, zullen met toestemming en veelal medewerking van de producent geringe aanpassingen in de sourcecode van de applicatie aangebracht moeten worden. behandeling en of medicatie direct aan de patiëntgegevens toevoegen. Figuur 1 toont een netwerkomgeving zoals hierboven beschreven. Door de informatie onafhankelijk van tijd en plaats beschikbaar te maken, is het mogelijk om nog efficiënter te werk te kunnen gaan. Als we kijken naar de eerste hulp is het vaak niet mogelijk om de patiënt te vragen naar mogelijke allergie en naar de medische historie van de patiënt. Hierdoor gaat kostbare tijd verloren. Daarnaast is door de wireless oplossing de mogelijkheid gecreëerd om bij de medische dossiers ongeacht de plek waar men zich bevindt, online en direct de data aan te passen en/of op te vragen. Al met al levert dit concept tijdwinst op en een betere datalogistiek. De praktijk leert echter, gedwongen door de vraag uit de markt, dat producenten nieuwe versies en of upgrades uitbrengen die geschikt zijn binnen deze oplossing. De Gartner Group heeft in haar artikel Clinical Information Systems: Perspective van 6 december 2001 voorspeld dat in het jaar 2003 alle ZIS-applicaties zullen worden geconverteerd naar XML waardoor deze zonder meer geschikt zijn b i n n e n het hier beschreven concept. 7

9 Sinds de introductie in 1998 is het EPD-systeem Patien98 de meest gebruikte medische applicatie in het Academisch Ziekenhuis Rotterdam (AZR). De populariteit van Patien98 is te danken aan de intuïtieve gebruikersinterface en korte leercurve. Het systeem bevat onder meer componenten voor het bekijken van patiëntgegevens, zoals brieven, laboratoriumuitslagen en afspraken. Bovendien is Patien98 uitbreidbaar met afdelingsspecifieke componenten. Het Thoraxcentrum, een gecombineerde afdeling van de specialismen cardiologie en thoraxchirurgie, was de eerste medische afdeling van het Academisch Ziekenhuis Rotterdam die verschillende multimedia componenten integreerde in Patien98. p a t i e n 9 8 in de c a r d i o l o g i s c h e p r a k t i j k Er werden onder meer componenten beschikbaar gesteld voor het bekijken van ECGs, digitale angiofilms, echobeelden en real-time bewakingssignalen. Patien98 is nu meer dan drie jaren in gebruik. Na twee pilotstudies in 1999 en 2000 werkten ongeveer driehonderd artsen en verpleegkundigen met Patien98. Sindsdien is het EPD-systeem beschikbaar gesteld voor alle afdelingen binnen het ziekenhuis op drie locaties (AZR-Sophia, AZR-Dijkzigt en AZR-Daniël).

10 S. NELWAN (zie foto) en N. VAN DER PUTTEN, Thoraxcentrum Academisch Ziekenhuis Rotterdam F. SMITS en M. SLINGERLAND, Stafdienst Informatie en Techniek Academisch Ziekenhuis Rotterdam Het Thoraxcentrum in Rotterdam is een instituut binnen het Academisch Ziekenhuis Rotterdam waarbij de specialismen cardiologie en thoraxchirurgie nauw samenwerken. Sinds de oprichting van het centrum werd er een grote nadruk gelegd op multidisciplinaire projecten en intensief gebruik van computers en andere technologieën bij de medische zorg en onderzoek. Met de opkomst van snelle netwerken, krachtige PC's en relatief goedkope opslagmedia voor digitale opslag van patiëntgegevens, is het steeds makkelijker geworden om een groot aantal gegevens van klinische of poliklinische patiënten digitaal vast te leggen en te bekijken. Dit betreft zowel administratieve en laboratoriumgegevens (alfanumeriek) als signalen (ECG) en beeldinformatie (echocardiografie, coronaire angiografie). Eisen medisch werkstation Binnen het AZR en het Thoraxcentrum was er een grote vraag om deze verschillende gegevensbronnen te presenteren op één werkplek in één systeem. Midden jaren negentig werd geconcludeerd dat de bestaande karaktergeoriënteerde centrale informatiesystemen vervangen dienden te worden. De voordelen van deze maatwerk informatiesystemen, zoals het snel inspelen op organisatieveranderingen, wogen niet meer op tegen de nadelen: specifieke applicatiekennis lag vaak bij één persoon, de mens/machine-interface was verouderd en er was te weinig integratie tussen de systemen. Door de clinici werden de volgende eisen gesteld aan een nieuw systeem 2,3 : 1. Integratie van medische gegevens Een cardiologisch patiëntendossier bevat een complex mengsel van gegevens welke in verschillende bronnen ontstaan en opgeslagen kunnen zijn. Het Ziekenhuis informatiesysteem (ZIS) is vaak het voornaamste maar niet het enige onderdeel van het elektronisch patiëntendossier. Een elektronische medische status is een multimedia status, die informatie integreert uit een verzameling van verschillende medische databases. Bijvoorbeeld een cardiologische status kan informatie bevatten uit een ECG managementsysteem, een patiëntbewakingssysteem, een echo-, angio- en een MRI-beelden server, een cardiologisch informatiesysteem en een catheterisatielaboratorium systeem. Transparante toegang tot de elektronische medische status vereist ook navigatie door de grote brij aan patiëntgegevens en visualisatie van documenten, bewegende beelden, metingen en signalen. 2. Transparante navigatie en authenticatie Door de grote brij aan patiëntgegevens, visualisatie van documenten, bewegende beelden, metingen en signalen, is een transparante navigatie en toegang tot de elektronische medische status vereist. 3. Een grafische en overzichtelijke presentatie De wens wordt steeds groter om de medische gegevens meer gestructureerd, overzichtelijker en eventueel grafisch te presenteren. 4. Gegevens op verschillende niveaus Afhankelijk van de situatie (diagnose, controle of follow-up) willen de specialisten een gedetailleerd of globaal inzicht hebben in de loop van de ziekte en de behandeling van de patiënt. Een behandeling, onderzoek of operatie kan resulteren in een grote hoeveelheid gegevens (signalen, beelden). Deze gegevens zijn vooral belangrijk gedurende of kort na het ogenblik van ontstaan. De clinicus is vaak alleen geïnte- Figuur 1. Schematische configuratie van een cardiologisch multimedia werkstation 9

11 Figuur 2. Schermlayout van Patient98 met een patiëntselectie component (links) en tabblad met een ECG rapport 10 resseerd in een samenvatting en condensatie van deze gegevens als een patiënt op dezelfde afdeling of in de polikliniek terugkomt voor controle. 5. Gemakkelijke integratie van nieuwe functionaliteiten en aangepaste subsystemen Een gemakkelijke integratie van nieuwe of aangepaste modaliteiten, subsystemen of functionaliteiten in een medisch werkstation is essentieel in een ziekenhuis dat gebruikt maakt van verschillende bronnen. Een goede architectuur zal toekomstige uitbreidingen en het onderhoud van het systeem vergemakkelijken. Tevens biedt het de mogelijkheid tot selectie van de 'beste' commerciële subsystemen. Patien98 In 1998 werd door de stafdienst Informatie en Techniek van het AZR de applicatie Patien98 ontwikkeld voor het bekijken van patiëntgegevens uit het centrale ZIS op de standaard ziekenhuiswerkplek (Windows). In samenwerking met het Thoraxcentrum werd Patien98 uitgebreid met een raamwerkstructuur (plugin-structuur) waarmee het mogelijk werd om ook afdelingsspecifieke componenten binnen Patien98 te tonen. Het Thoraxcentrum ontwikkelde verschillende afdelingscomponenten 4-7 in eigen beheer en in samenwerking met (commerciële) partners. Functionaliteiten Analoog aan het papieren dossier kent Patien98 het concept van tabbladen. Elk tabblad bevat een modaliteit. Zo zijn er ondermeer tabbladen voor het terugkijken van brieven, laboratoriumuitslagen en poliklinische contacten, maar ook voor het terugkijken van andere patiëntgegevens, zoals angiobeelden, echobeelden, ECG's, stress-ecg's en real-time patiëntbewaking (zie figuur 1). De gebruiker kan de volgorde van de tabbladen bepalen en kan ook bepaalde tabbladen selecteren of verwijderen. Elk tabblad is een component. Patien98 bevat ZIS-gerelateerde componenten, die communiceren met software van HISCOM. De overige componenten maken zelf contact met de desbetreffende opslagsystemen en presenteren de opgehaalde gegevens. De componenten worden bestuurd door het Patien98 raamwerk. Dit raamwerk bewaart het ZIS-identificatienummer en een door de gebruiker bepaalde periodeselectie. Indien deze gegevens veranderen, geeft het raamwerk de veranderingen aan alle componenten door. Het inpassen van componenten van fabrikanten is een voorwaarde voor het presenteren van gegevens van verschillende systemen. Immers, er is in het ziekenhuis altijd een grote diversiteit aan verschillende opslagen presentatiesystemen geweest. Fabrikanten hebben niet of nauwelijks standaarden afgesproken over uitwisseling tussen systemen. Het is daarom belangrijk om samen te werken met leveranciers en -waar mogelijk- de viewer of applicatie van de leverancier te integreren en te gebruiken. Het raamwerk van Patien98 is ontwikkeld vanuit dit oogpunt en stelt daarom minimale eisen aan het component van de fabrikant. Figuur 2 bevat een typisch scherm van Patien98 met een patiëntselectie component en een tabblad met een ECG rapport. De ECG rapportage is in samenwerking met de ECG leverancier geïntegreerd. Technische implementatie Patien98 is een Windows-applicatie die verbonden is met het ZIS en een groot aantal afdelingssystemen via een gecombineerd TCP/IP en IPX netwerk. Het systeem is op componenten gebaseerd (ActiveX/COM) in een 'fat-client' omgeving. Echter, 'thin client' oplossingen worden niet uitgesloten, doordat Microsoft Internet Explorer is geïntegreerd met Patien98. De meeste componenten zijn tabbladen en vormen één geheel met de browser, terwijl enkele componenten een aparte viewer applicatie oproepen. Vanzelfsprekend worden het ZISnummer en de gekozen periode aan de viewer doorgegeven. Beveiliging en beheer Het functionele en technische beheer van Patien98 kent twee belangrijke aspecten. Ten eerste moet de applicatie zeker beveiligd zijn tegen ongeoorloofd gebruik en ten tweede wordt de bestaande infrastructuur (netwerk en werkstations) van het ziekenhuis gebruikt. De beveiliging van Patien98 is gebaseerd op de beveiliging van het ZIS en het netwerk besturingssysteem (Novell). Iedere Patien98 gebruiker heeft alleen toegang tot de patiënten en gegevens waarvoor autorisatie gegeven is door het ZIS. Componenten en gegevenstabellen waarvoor geen autorisatie is gegeven, worden niet getoond. In een voortdurend veranderende omgeving speelt het beheersaspect van de werkstations een belangrijke rol. Het is ondoenlijk om nieuwe versies bij elke gebruiker handmatig te installeren. Omdat het draaien van Patien98 vanaf een centrale server een te grote belasting voor het netwerk zal betekenen, wordt Patien98 lokaal op een PC gebruikt. Voor de installatie van Patien98 is gekozen voor een 'applicatie launcher' concept (AZR Application Launcher). Wanneer een gebruiker Patien98 opstart, wordt

12 allereerst bekeken of de laatste versie op werkplek aanwezig is. Zo niet, dan wordt de laatste versie gekopieerd vanaf de centrale fileserver. De launcher controleert ook systeembestanden en applicatie-componenten en herstelt fouten. De launcher bevat daarnaast mogelijkheden om specifieke componenten alleen ter beschikking te stellen aan specifieke gebruikers of afdelingen. Pilotresultaten Al vroeg in de ontwikkeling werden de klinische gebruikers betrokken bij het project. Er werden twee pilotstudies gehouden waarbij gebruikers het systeem konden bekijken. Tegelijkertijd werden ook de technische mogelijkheden onderzocht. Eind 1998 werd de eerste pilotstudie gehouden met een tiental artsen vanuit diverse specialismen. Deze pilot was zeer succesvol. Patien98 bleek een korte leercurve te hebben, mede doordat was gekozen voor een bekende desktop omgeving. Er zou mede hierdoor voldoende draagvlak zijn voor het product binnen het ziekenhuis en de verschillende specialismen. Verder brachten de deelnemers aan de pilot verschillende ideeën en verbeteringen naar voren. De patiënt- en periodeselectie in Patien98 zijn met name op advies van de deelnemers verbeterd. De tweede pilotstudie werd in 1999 gehouden binnen het Thoraxcentrum. Hierbij waren bij aanvang rond de dertig artsen en verpleegkundigen betrokken, maar tijdens de pilotstudie konden geïnteresseerde collega's bevoegd worden gemaakt. De pilot was gericht op de technische haalbaarheid. Om de netwerk- en serverbelasting te meten werden er diverse metingen gedaan. Tijdens deze fase is ook gewerkt aan de problemen rond het distribueren en beheersbaar houden van de Patien98 werkplekken. Hoewel Patien98 in eerste instantie werd toegepast in de polikliniek, bleek er tijdens de pilotstudie in het Thoraxcentrum veel vraag naar het product te zijn op de klinische afdelingen (intensive care, CCU en medium care afdelingen). De modulaire opbouw staat het toe om Patien98 optimaal te configureren voor de behoefte van de klinische afdelingen. Tijdens de pilotstudies zijn de leveranciers van de diverse commerciële subsystemen benaderd. Zonder de integratie van de belangrijke diagnostische systemen in het ziekenhuis, zouden de gegevens van ondermeer het ECG management systeem, het digitale echobeelden systeem en het angiobeelden systeem, niet kunnen worden getoond. Een gestelde eis was dat de componenten van de leveranciers naadloos zowel het ZIS-nummer van de huidige geselecteerde patiënt als de periodeselectie moeten kunnen gebruiken. Veel leveranciers bleken enthousiast. Sommige leveranciers maakten zelfs speciaal een Patien98 component. Nieuwe ontwikkelingen Patien98 is nu meer dan drie jaren in gebruik. Na de tweede pilotstudie in 1999 maakten al meer dan driehonderd geregistreerde artsen en verpleegkundigen gebruik van Patien98. Het product is sindsdien voor elke afdeling vrijgegeven. Met de komst van de verplichte invoering van de Diagnose Behandeling Combinatie (DBC), is besloten om de DBC registratie op zeshonderd extra locaties te laten plaatsvinden met een speciaal DBC component, geleverd door HISCOM. Patien98 is in een relatief korte tijd ontwikkeld. Dit komt vooral omdat er zoveel mogelijk bestaande modulen zijn aangepast of zijn hergebruikt en omdat er gekozen is voor een 'fatclient' desktop omgeving. Deze voordelen zijn ook meteen de zwakke punten van het systeem. Door hergebruik van modules en grafische interfaces wordt de eindgebruiker geconfronteerd met een niet-uniforme gebruikersinterface. Verder is er hoofdzakelijk een integratie bereikt bij de presentatie aan de eindgebruiker, terwijl gegevens nog steeds verstrooid zijn opgeslagen. Dit maakt het moeilijk om de gegevens op een andere manier te bekijken of te combineren. Het systeemontwerp van Patien98 voorziet in een goede basis voor een evolutionaire systeemontwikkeling door de raamwerkstructuur. Het systeem past uitstekend in voortdurend veranderende omgevingen waarin ieder jaar nieuwe subsystemen en nieuwe versies van bestaande systemen worden geïnstalleerd. Het betekent echter ook dat een product als Patien98 nooit 'af' zal zijn. Op de lange termijn zullen de presentatie- en opslagcomponenten in Patien98 moeten worden gescheiden om de gebruikers een consistente gebruikersinterface te geven en om tegelijkertijd onafhankelijk te zijn van een leverancier. Deze eisen zijn echter te omvangrijk om door één ziekenhuis gerealiseerd te worden. Daarom hebben de gezamenlijke universitaire cardiologische centra (ICIN) met HIS- COM en Cardiocontrol het samenwerkingsproject EPDCAR (Elektronisch Patiënt Dossier CARdiologie) gestart 8 om uiteindelijk eind 2003 een elektronisch patiëntendossier te realiseren. Het EPDCAR project wenst gebruik te maken van de nieuwste technieken, zoals workflowmanagement, XML-koppelingen en 'thin client'/web technologie. Conclusie Patien98 is een multimedia werkstation voor algemene medische zorg met gespecialiseerde componenten voor cardiologie en thoraxchirurgie. Bijna alle digitaal aanwezige patiëntgegevens in het Thoraxcentrum kunnen in één intuïtieve, grafische interface worden weergegeven, terwijl dit tot voor kort een zeer tijdrovende zaak was. Het succes van Patien98 is voornamelijk te danken aan het feit dat het ZIS werd 'geopend' en dat tijdig werd onderkend dat Patien98 een raamwerk applicatie zou moeten worden waarmee afdelingsspecifieke en ziekenhuisbrede gegevens kunnen worden geïntegreerd op één scherm. Patien98 is een belangrijke stap in de richting van een elektronisch patiëntendossier. Literatuur [1] Hoare M, Zeelenberg C, Laird K, Patijn M, Domburg RT van, Es GA van. Thoraxcenter Utility System - the first decade, Computers in Cardiology 1985: IEEE Computer Society Press, 1985; ; [2] Putten N van der, Vinke R, Citroen M, Cornet R, Mulligen E. van, Boer A. den, Computers in Cardiology 1995: IEEE Computer Society Press, 1995; ; [3] Putten N van der, Meij S, Simoons M, Future Developments and Structure, Thoraxcentre Journal 1996:32-33; [4] Putten N van der, Nelwan S, Meij S, Smits F, Slingerland M, Suling R, Kroon F, Baljon M, Patien98: A component based multimedia workstation for cardiac care and research, Computers in Cardiology 1995: IEEE Computer Society Press, 1999:77-81; [5] Nelwan S, Meij S, Fuchs K, Dam T van. Ubiquitous Access to Real-Time Patiënt Monitor Data. Computers in Cardiology 1996: IEEE Computer Society Press, 1996:271-4; [6] Putten N van der, Oon H, Lensink E, Gerritsen M, Boer R van, Baljon M, Dijk W, Kleijhorst A, Boer A den. A low Cost PACS for Angiography Images. Computers in Cardiology 1997, IEEE Computer Society Press 1997; ; [7] Gerritsen M, Putten N van der, Dijk W, Dassen W, Spruijt H, Uijen G, Hamers R. General DICOM PACS Server for Echocardiography Images, Computers in Cardiology Hannover; [8] 11

13 h e te p d v a ns i n t - A u g u s t i n u s Na een drietal maanden proefdraaien op de dienst gastro-enterologie, voerde het algemeen ziekenhuis Sint-Augustinus te Wilrijk (Antwerpen) enkele jaren geleden als eerste ziekenhuis in België het zeer performante medisch dossier C2M in. C2M is zeer flexibel, beantwoordt heel soepel aan de individuele behoeften van de geneesheer en is uiterst gebruiksvriendelijk. J. DE SITTER, directeur informatica W. TORFS, C2M coördinator, Sint-Augustinus Ziekenhuis te Wilrijk Belgié C2M staat voor Cegeka Medical Management en werd ontworpen door de afdeling Healthcare Systems van de firma Cegeka in Hasselt, in nauwe samenwerking met informatici en geneesheren van de G.v.A.-groep (Gasthuiszusters van Antwerpen), de ziekenhuisgroep waartoe het Sint.-Augustinus behoort. Het is een medisch dossier op maat van ziekenhuizen: geschikt voor multidisciplinair gebruik, maar met een grote flexibiliteit voor de verschillende disciplines en geneesheren. De gegevens worden opgeslagen op een database-server en van daaruit ter beschikking gesteld aan de pc s van de individuele geneesheren, via het ziekenhuisnetwerk. Raadplegen patiëntengegevens Een geneesheer kan, in grote lijnen, op drie niveaus met het pakket omgaan. Hij kan het in de eerste plaats eenvoudig als resultatenserver gebruiken, om te kijken naar de informatie die over zijn patiënt beschikbaar is. Alle patiëntengegevens en alle resultaten die elders in het ziekenhuis tot stand komen, worden immers automatisch overgebracht naar het medisch dossier. Het kan gaan om laboresultaten en verslagen van medisch-technische diensten zoals medische beeldvorming, anatomo-pathologie, eeg s en dergelijke. De geneesheer kan zelf bepalen welke resultaten hij gegroepeerd wil zien in diverse rubrieken van zijn dossier. De aandacht kan getrokken worden op recente of op afwijkende resultaten. Bij elk tekstueel resultaat kan de geneesheer persoonlijke annotaties toevoegen, die eveneens in het dossier bewaard worden. Voor het opvullen van de resultaten in het medisch dossier wordt gebruik gemaakt van het HL7-protocol. C2M kan zeer vlot communiceren met alle andere systemen die dit internationaal sterk verspreide protocol gebruiken. Verslaglegging In een tweede fase kan de geneesheer C2M gebruiken voor het opstellen van brieven en verslagen. Alle gegevens die reeds in de database aanwezig zijn, zoals patiëntengegevens en resultaten van labo s en andere technische onderzoeken, inclusief de eigen

14 JUNI 2002 annotaties kunnen automatisch worden toegevoegd in brieven of verslagen. Bovendien beschikt de geneesheer over een aantal hulpmiddelen om op een eenvoudige manier tekstblokken te genereren. Hij kan vertrekken van een skeletbrief en hieraan een aantal specifieke gegevens toevoegen, eventueel via de dictafoon. De op deze manier gegenereerde brieven en verslagen kunnen dan door een eenvoudige druk op de knop op verschillende manieren verzonden worden naar collega s specialisten en/of huisartsen. De lijst van artsen die bij de behandeling van de patiënt betrokken zijn, verschijnt automatisch op het scherm. De geneesheer kan hieruit de bestemmelingen voor het rapport selecteren en er eventueel andere aan toevoegen. De verzending kan gebeuren per brief, fax of via MediBridge, waarbij het systeem zelf de voorkeur van de bestemmeling bijhoudt en aanbeveelt. Vastleggen van informatie Op het derde niveau kan de geneesheer daadwerkelijk een medisch dossier voeren via C2M. Hij kan een onbeperkt aantal medische rubrieken creëren en deze al dan niet delen met zijn collega s in het ziekenhuis. Een van de mogelijkheden is het creëren van diverse types follow-up nota s, die chronologisch opgevolgd worden. Om in deze rubrieken tekst in te voeren kan de geneesheer gebruikmaken van alle hulpmiddelen die ook ter beschikking staan bij het maken van brieven (mnemonics, tekstblokken en dergelijke). Een andere rubriek is van het type diagnoses. C2M hanteert hier zoveel mogelijk het ICD9- coderingssysteem, zodat deze rubrieken gebruikt kunnen worden voor MKG-registratie. De geneesheer kan echter ook heel eenvoudig zijn eigen diagnose-omschrijvingen gebruiken en deze koppelen met de ICD9-codificatie. Andere rubrieken kunnen worden gecreëerd op basis van flexibele lijsten. Dit is bijvoorbeeld van toepassing voor allergieën, vaccinaties, medicatievoorschriften en dergelijke. Tenslotte kan de geneesheer in C2M ook rubrieken maken, waarin kwantitatieve gegevens afgebeeld worden, hetzij in tabellen, hetzij in curves. Deze curves kunnen worden afgebeeld, samen met diverse sets van referentiecurves. Een typisch voorbeeld hiervan zijn de groeicurves in pediatrie of gynaecologie, maar ook de opvolging van bijvoorbeeld fysische parameters. Op hun beurt kunnen alle gegevens die in dossierrubrieken voorkomen, opnieuw worden aangewend in brieven en rapporten. C2M bewaart op het scherm het uitzicht en de structuur van het medisch dossier zoals dat momenteel in het ziekenhuis gebruikt wordt. De gegevens worden voorgesteld in een kaft met labels. De labels vermelden de diverse rubrieken in het dossier (anamnese, resultaten, diagnoses, verslagen). Uiteraard is een aantal standaardskeletten beschikbaar, maar uiteindelijk bepaalt de geneesheer zelf zowel de opdeling van het dossier als de gegevens die hij in elke rubriek wil zien. De presentatie is zeer dynamisch en kan door de gebruiker-geneesheer worden aangepast zonder tussenkomst van programmatie. Beveiliging Vanzelfsprekend werd ook de nodige aandacht besteed aan de beveiliging van de in het dossier opgeslagen gegevens. Van elk gegeven wordt automatisch bijgehouden door welke arts en welke discipline dit gegeven gegenereerd werd. De auteur kan door standaardwaarden voor elke medische rubriek die hij in zijn dossier opneemt, aangeven wie toegang heeft tot deze rubriek. Dit mechanisme laat toe een beveiliging te implementeren die tegemoetkomt aan de specifieke wensen van elk ziekenhuis en elke discipline. Bovendien kan de geneesheer zelf individuele elementen van een patiëntendossier beveiligen. Integratie Het C2M-framework bevat een groot aantal medische variabelen. De eigenschappen van deze items worden opgeslagen in een centrale thesaurus. Bij het definiëren van zijn dossier kan de arts deze items naar eigen goeddunken gebruiken en combineren. Het zo gevormde dossiermodel wordt op zijn beurt opgeslagen in de centrale thesaurus. In feite kan men zeggen dat deze de gegevens over de gegevens bevat. Een van de kernelementen van C2M is zijn capaciteit om gegevens op te nemen die door andere systemen gegenereerd werden en zo een belangrijk deel van de inhoud van het medisch dossier op te bouwen. Indien de externe systemen in staat zijn om HL7-berichten aan te maken en aan C2M te bezorgen, gebeurt dit volledig automatisch. Wanneer verschillende, heterogene systemen geconnecteerd dienen te worden, kan gebruik worden gemaakt van op de markt aanwezige integration engines. Het AZ Sint-Augustinus maakt gebruik van Cloverleaf. Het eerste prototype van het medisch dossier C2M was van het OS2-type. Het kostte vijf manjaar research, waaraan twintig geneesheren meewerkten. Daarna werd het op Windows overgebracht, vanwege de betere architectuur, de vraag van de markt en de realiteit in de thuispraktijken. Er volgde één jaar productontwikkeling en sinds mei 1997 is C2M in productie op de afdeling gastro-enterologie, die als proefadeling dienst deed. Vanaf september 1997 wordt het systeem progressief op de andere diensten in het ziekenhuis opgestart. De implementatie neemt telkens ongeveer een maand per dienst in beslag. Met de geneesheren moeten immers duidelijke afspraken worden gemaakt over de configuratie, de individuele behoeften, de eventuele opleiding. Het AZ Sint-Augustinus was het eerste ziekenhuis in België dat de huidige C2M-versie gebruikt. Ondertussen draait het systeem reeds in meer dan 15 ziekenhuizen in Vlaanderen, Wallonië en Brussel. Cegeka biedt C2M nu ook aan op de internationale ziekenhuismarkt.

15 G I L B E R T M. A U S S E R H O F E R, A u s s e r h o f e r M a n a g e m e n t & A d v i e s B V b e d w e b een zorgminder een toekomst r i j k e r ICT in de Zorg is door de overheid als zorgelijk actiepunt benoemd voor de komende jaren om een gezonde toekomst van en voor de zorgsector te w a a r b o r g e n in Nederland. Het Groene Hart Ziekenhuis in Gouda werkt op verschillende manieren en vormen aan eigentijdse ICT toepassingen in haar zorg- en bedrijfsvoeringproces. ICT toepassingen die duidelijk en direct toegevoegde waarde moeten leveren aan de gekozen strategische koers van het ziekenhuis. Dat naast het implementeren van deze nieuwe technieken en systemen ook ruim aandacht en tijd besteed dient te worden aan het onvermijdelijke veranderingsproces, dat dit alles met zich meebrengt, is bepalend voor de ICT werkwijze. Dat tenslotte daarnaast binnen de schaarste van financiële middelen voor ICT ontwikkelingen in ziekenhuizen een creatieve en ondernemende manier van denken en handelen nodig is, zal via een tweetal in het oog springende projecten nader toegelicht worden. 15

16 B e d w e b i n het Groene Hart Z i e ke n h u i s JUNI 2002 Strategische context In 2001 is de nieuwe strategische koers door het Groene Hart vastgesteld. Het ziekenhuis kiest hierbij duidelijk voor een strategisch ontwikkelingsproces voor de komende jaren in tegenstelling tot een strategische blauwdruk die uitgevoerd moet worden. Binnen deze koers zijn wel duidelijke thema's (bakens) uitgezet, zoals netwerk ziekenhuis, klantgerichtheid, kwaliteitsmanagement, Diagnose Behandeling Combinaties en versterken van het operationeel management. De uitwerking van vernieuwingsinitiatieven dienen ten gunste te komen van de core-business. De professionele driehoek patiënt-verpleging-specialist is het concrete speelveld waarin de core-business zich afspeelt. Consequentie hiervan is dat ICT integraal onderdeel uitmaakt van de gekozen ziekenhuisstrategie. ICT is hieraan ondersteunend, vernieuwend en enabling voor nieuwe bedrijvigheid. Naast een ICT mission statement laat het leitmotiv voor de ICT zich vooral sturen door het any time, any place and anyhow principe. De realisatie hiervan vindt plaats in ICT projecten die vanuit een viertal programmagebieden (infrastructuur, administratief logistieke ICT, medisch specialistische ICT en regionale transmurale ICT) worden opgezet en gemonitord. Project EPD en de medische specialist Om de beheersbaarheid en integriteit van gegevensuitwisseling en systeemkoppelingen binnen het ziekenhuis te optimaliseren is medio 2000 communicatieprogrammatuur en apparatuur geïmplementeerd (Cloverleaf en Sun communicatieserver). Deze laag zorgt voor de koppeling van de verschillende deelsystemen en het Kern Zis met de gebruikelijke koppelingsstandaarden zoals HL7, Dicom en een ODBC module. Daarbij biedt deze communciatietechnologie ook de mogelijkheid tot vertaling naar Edifact berichtuitwisseling. Eind 2000 is samen met medisch specialisten een oriëntatie uitgevoerd naar een EPD toepassing die meer aan de wensen van de medicus tegemoet kwam dan de EPD elementen uit het KernZis.Hiertoe is door de medeisch specialisten een ICT commissie in het leven geroepen. Belangrijke wensen waren flexibiliteit van views, minder muisklikken, op elke gewenste plek (ook thuis) benaderbaar, mogelijkheid tot eigen geformuleerde EPD facetten en ordercommunicatie. Vanuit het ziekenhuisbeleid werd hier nog aan toegevoegd beheersbare en schaalbare transmurale en regionale ontsluitingmogelijkheden. Uit deze verkennende oriëntatie is gekozen voor het E-Health Solutions pakket. E- health Solutions is een web-based EPD applicatie die ordercommunicatie, scherm en formulierenaanpassing mogelijk maakt. Door het koppelen van deze web-applicatie met de communicatielaag kan gebruik gemaakt worden van de reeds opgeslagen informatie uit de onderliggende deelsystemen en het KernZis. Ook reeds digitaal opgeslagen beeldinformatie (ECG,röntgen, videomateriaal en dergelijke) kan verwerkt worden. Deze verzamelde gegevens kunnen vervolgens gepresenteerd worden in één view. Hiernaast wordt tevens de mogelijkheid geboden om beperkte aanvullende sets van gegevens toe te voegen en op te slaan (bijvoorbeeld een KNO EPD set). Door de gekozen internettechnologie -aangevuld met de benodigde security infrastructuur- kan de applicatie vanaf iedere PC werkplek (zowel binnen het ziekenhuis als daarbuiten) met internettoegang benaderd worden. Procesmatige implementatie Na de keuze voor de applicatie is onder het motto 'try before buy' medio 2001 een pilotfase gestart met een aantal specialismen. De stuurgroep werd voorgezeten door de voorzitter van de ICT commissie van de medische specialisten, hiermee werd expliciet gemaakt dat het een project van en voor de specialisten is. Gelet op het lerend karakter van de pilot zaten in de stuurgroep ook het zorgmanagement, ICT management en projectleden van de leverancier. In deze pilot fase is veelvuldig gesproken, getoetst, geëxperimenteerd en bovenal voortschrijdend inzicht gecreëerd met en rond de applicatie. Onder andere is er een pilot uitgevoerd met een wireless PDA constructie voor raadpleging van het EPD. Dit om te voorkomen dat medisch specialisten achter de PC moesten gaan zitten. Alhoewel technisch de pilot geslaagd was, hebben de specialisten gekozen om toch gebruik te maken van standaard werkplekconfiguraties op hun polikliniek en behandelkamer. Een veertigtal specialisten heeft medewerking verleend aan de pilot. Eind 2001 is de pilot positief afgesloten en is besloten tot daadwerkelijke implementatie. Een stringenter implementatieplan en projectorganisatie is begin 2002 vastgesteld en opgestart. De opbrengst van de pilot is voor de ICT een helder en concreet beeld van wensen en eisen voor functionaliteit en gebruiksgemak voor de medisch specialistische professie. Andersom is een meer praktisch beeld en enthousiasme ontstaan rond ICT bij specialisten, hetgeen andere ICT ontwikkelingen en initiatieven helpt van de grond te krijgen. Gelijktijdig is een

17 goede en creatieve relatie ontstaan om gezamenlijk ICT innovaties op te pakken om de medische specialist beter van dienst te zijn. Dit laatste naast het implementatieplan en het commitment van de leverancier moeten garant staan voor een succesvolle operationalisering in het derde kwartaal Project: Bedweb Het Bedweb concept is eigenlijk een plat (TFT) computerscherm met een ingebouwde computer (embedded thin client). Door een touch screen kunnen met schermaanraking de verschillende functionaliteiten (zoals radio, telefoon, televisie en computerspelletjes) gebruikt worden. Daarnaast beschikt de patiënt over de moderne mogelijkheid van internet en . De schermen worden aan speciale armaturen geïnstalleerd. Hierdoor is het mogelijk dat de patiënt het scherm in elke gewenste stand (driedimensionaal) kan gebruiken. Het Bedweb concept biedt naast recreatie en multimedia toepassingen voor de patiënt, de mogelijkheid zorginformatie te ontsluiten aan het bed. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om de professionele driehoek patiënt-verplegingspecialist op het gebied van informatievoorziening en multimedia in het klinische proces compleet te maken. Het poliklinisch proces werd immers al afgedekt door het EPD project. Artsen en verpleegkundigen kunnen via Bedweb medische informatie van de patiënt raadplegen uit de bestaande ziekenhuissystemen en het op internettechnologie gebaseerde elektronisch patiëntendossier (zie EPD en de medische specialist). Patiënten kunnen het intranet van het ziekenhuis benaderen, waarop verschillende relevante informatie (patiëntenvoorlichting, ziekenhuisinformatie) is te vinden. Naast informatie kunnen via Bedweb op interactieve wijze boeken aangevraagd worden uit de bibliotheek, maar ook het dagmenu voor de patiënt. Anderzijds moet het ook mogelijk zijn, omdat gebruik gemaakt wordt van digitale (streaming video) en internettechnologie, om bijvoorbeeld video te bestellen (video on demand), boodschappen te bestellen en thuis te laten afleveren voordat men ontslagen wordt, postordershops zoals Wehkamp en dergelijke. Internet en bieden de patiënt, als deze dat wenst, ook de mogelijkheid om zijn zakelijke mails te ontvangen en te beantwoorden. Via de standaard office programma's is het zelfs mogelijk voor de echte harde werkers die onmisbaar zijn om ook hun kantoorwerk te blijven doen. Kortom, naast de recreatieve en informatieve functie die dit concept biedt, heeft het ook een functionele waarde voor zowel de patiënt als het verzorgend en medisch specialistisch personeel van het ziekenhuis. Voor alle duidelijkheid: deze diensten zijn beschikbaar, de patiënt kiest zelf welk van deze diensten hij/zij wil afnemen naast de standaard diensten. Ondernemend implementeren In 2000 hebben de eerste oriëntaties op Bedweb plaatsgevonden. Vervolgens is het concept eind 2000 op de ICT dagen van het Groene Hart gepresenteerd om reacties te peilen bij medewerkers en specialisten. Daarna hebben in 2001 verschillende presentaties plaatsgevonden en is gelijktijdig nagedacht over gewenste content en het te voeren businessmodel voor aanschaf en exploitatie van het Bedweb concept. Het concept moet zichzelf terugverdienen door enerzijds de kosten die patiënten nu al betalen voor het gebruik van televisie en telefoon en anderzijds betaling voor nieuwe diensten zoals internet en mail. Daarnaast wordt voor de commerciële services en advertising actief gezocht naar bedrijven die hierin willen participeren door middel van het aanbieden van diensten en producten. Tenslotte worden kostenbesparingen verwacht binnen het ziekenhuis. De voorinvestering wordt gedragen worden door een speciaal daarvoor opgerichte participatiemaatschappij van Landis/Citee en het Groene Hart Ziekenhuis. Eind 2001 is begonnen met de eerste fase Bedweb implementatie. Concreet betekent dit dat de volgende functionaliteiten geïmplementeerd worden: - televisie (20 kanalen, waarvan één informatiekanaal); - High Speed Internet Access; - Free Internet Services; - laptop Connect; - ziekenhuisinformatie (op basis van intranet); - sponsored services; - Nederlandse taal; - games. Eind april 2002 zijn de eerste vijftig bedden uitgerust met de BedWeb terminals. In het verloop van 2002 zal de verdere uitrol ter hand worden genomen tot het aantal van 350 bedden. In de navolgende fasen zullen tevens uitgebreide patiëntenvoorlichting, het EPD (E- Health Solutions) en voedingsmenukaarten geïmplementeerd worden. Is Bedweb de toekomst? De toekomst is dat patiënten ook tijdens hun verblijf in het ziekenhuis willen beschikken over de verschillende communicatie- en recreatiemiddelen die men thuis of in de maatschappij ook heeft. Naast deze middelen wil de patiënt ook optimaal geïnformeerd zijn over het ziekenhuis en zijn/haar behandeling. Daarnaast betekent ICT in de zorg dat men op elk moment op elke plaats over de juiste gegevens wil en moet beschikken om kwalitatief goede zorg te bieden tegen beheersbare kosten. Het Groene Hart realiseert deze dubbele doelstelling door de implementatie van het Bedweb concept. De hardware en de cliënt van Bedweb is slechts het device die dit mogelijk maakt. Gilbert Ausserhofer zelfstandig ICT organisatieadviseur, is als ad-interim informatisering & automatisering manager verantwoordelijk geweest voor de opzet en invoering van de ICT strategie en innovatieprojecten binnen het Groene Hart Ziekenhuis. Thans is hij werkzaam als regionaal projectleider ICT voor de Stichting Transmuraal Netwerk Midden- Holland. Zijn opdracht hier is het opzetten en invoeren van een integrale ICT strategie en innovatieprojecten voor het regionale zorgveld Midden-Holland. Adresgegevens: Stichting Transmuraal Netwerk Midden-Holland, postbus 1098, 2800 BB Gouda, tel/fax mail g.ausserhofer@worldonline.nl. 17

18 c o l u m n d o o r D o r i e n v a n G i l s l o g i s t i e k t o c h? Het kostte me moeite om me in de rol van patiënt te schikken. Toen ik me dan eindelijk op een mooie zondagavond meldde op de afdeling waar ik de komende week zou verblijven, had ik nog allerlei plannen. Maar de verpleegster, de vierde zorgverlener in die week die mij allerlei vragen liet beantwoorden waarvan ik toch hoopte dat het algemeen bekend zou zijn bij iedereen, riep me tot de orde. Mevrouw, het lijkt me niet zo'n goed idee om morgenochtend nog te gaan zwemmen. U bent hier als patiënt en bereidt u zich nu maar rustig voor op wat er komen gaat. Ondertussen begon ik me toch wat zorgen te maken over wat er bekend was over mij. Wisten ze wel waar ik voor kwam? Waarom moest ik dat steeds zelf vertellen? Hadden ze dat wel goed met elkaar afgesproken wat er met mij moest gebeuren? De anesthesist bleek geen hoge pet op te hebben van het elektronische informatiesyteem in het ziekenhuis. De computer die er stond, stond er stoffig bij. Hij moest zoeken naar de papieren formulieren die hij nodig had; die meiden kunnen ook niks, was zijn opmerking. En ook het dossier, de map waar mijn gegevens blijkbaar inzaten, lag niet op zijn plek. De gegevens over de voorbeidingsprocedure voor een operatie die ik drie jaar daarvoor op eigen verzoek had kunnen tegenhouden, gaven enige verwarring. Ze hebben het jaar verkeerd ingevuld, was meteen zijn conclusie. Hij had niet veel op met zorgverleners uit een andere discipline. Gelukkig kon ik hem vertellen waarom het jaartal wel klopte. Enfin, het werd een prettig gesprek waarin hij me helder vertelde hoe hij de narcose aan wilde pakken voor mijn operatie. Alles genoteerd en weer toegevoegd aan mijn dossier. Ik weet overigens niet of ík uw narcose doe. Het kan ook een van mijn collega's worden. Ik ging er maar vanuit dat dat wel vaker gebeurde en dat de overdracht van de informatie een routinekwestie zou zijn. Maar ik begon als onervaren patiënt wel te beseffen dat dat mapje met formulieren, aantekeningen en krabbels van deze en gene redelijk essentieel was. De anesthesist liet me nog even zien wat in de computer zat. Uit hoofde van mijn werk bij de NPCF ben ik nieuwsgierig naar elektronische dossiers in de praktijk. Het duurde even voordat het beeldscherm begon te leven. Na wat heen en weer zeilen door het programma kon ik begrijpen waarom hij het niet gebruikte. Veel te bewerkelijk. De verpleegster van het intakegesprek was een vriendelijke, bekwame jonge vrouw. Maar de vragen die ze stelde, vertrouwde ik niet helemaal. Was dit een test om te kijken of ik ze allemaal op een rijtje had, zodat ze daar rekening mee konden houden. Of moest ik serieus ervan uitgaan dat zij ècht geen informatie had over mijn aandoening en aanstaande operatie? Ik werd een beetje stug in het beantwoorden van de vragen. Maar zij schreef weer keurig alles op een formulier. Wat verwacht u van de operat i e? Dat was een goede vraag. Die had niemand me nog gesteld. Mijn verwachtingen werden genoteerd en toegevoegd aan het dossier. Maandagmiddag werd ik al doezelend weggereden naar de operatiekamer. Mijn dossier gezellig ingestopt aan het voeteneind van mijn bed. Ik lag rustig te wachten op wat komen ging. Het laatste wat ik zag was een nieuwe anesthesist die mijn dossier raadpleegde. 19

19 Van november 2001 tot april 2002 is door NICTIZ aan een project gewerkt dat beoogde de ontwikkelingen op het gebied van ICT en verpleging te inventariseren en stimuleren. In de initiatiefase is het project over meerdere jaren uitgespreid in deelactiviteiten. Dit artikel geeft een korte samenvatting van de bevindingen van de eerste fase. De eerste fase was verkennend en richtte zich daarbij op drie gebieden: wat is de status van inhoudelijke ontwikkelingen binnen het verpleegkundige beroep, welke activiteiten op het gebied van ICT en verpleging spelen er op dit PAUL EPPING, MSc, E p p i n g C o n s u l t a n c y DR. WILLIAM GOOSSEN, s e n i o r c o n s u l t a n t e n o n d e r z o e k e r A c q u e s t C o n s u l t a n c y IR. H. HILDERINK, NICTIZ/NVZ JUNI 2002 moment in de Nederlandse ziekenhuizen, welke oplossingen hebben leveranciers beschikbaar of wordt door hen aan gewerkt. Als laatste is er ook nog een globale verkenning uitgevoerd naar oplossingen die in het buitenland beschikbaar zijn.

20 Het project Overzorg Informatie en communicatie technologie (ICT) in de verpleging komt maar moeizaam van de grond. De verpleegkundige beroepsgroep neemt een belangrijk deel van de patiëntenzorg voor haar rekening, zowel intra- als extramuraal. Veel werk bestaat uit administratieve handelingen. Dit staat vooral ten dienste van communicatie met verschillende betrokkenen. ICT kan deze handelingen ondersteunen. De communicatie kan daardoor sneller en duidelijker verlopen. Vervolgens kan dit leiden tot betere zorg. Dat kan zijn doelmatiger zorg, dat is zorg van het zelfde niveau met minder inzet van manuren/kosten of kwalitatief betere zorg vanwege minder complicaties, betere resultaten, of kortere doorlooptijden. ICT kan ook bijdragen aan arbeidsverlichting en daardoor aan een toename van de arbeidssatisfactie en interesse voor het vakgebied. Gezien de vraag om meer transparantie in de zorgverlening zullen dergelijke verbeteringen meetbaar moeten zijn. Bovenstaande constateringen hebben er onder andere toe geleid dat op initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuizen het project 'Overzorg' (Ondersteuning VERpleegkundige ZORGverlening in de Intramurale curatieve zorg door ICT) is geïnitieerd. Vanwege de nauwe relatie met de onttijd voor een nieuw elan V e r p l e g i n g e n I C T De verkenning heeft een aantal interessante zaken aan het licht gebracht. Zo blijkt bijvoorbeeld dat verpleegkundigen veel meer met de computer werken dan werd aangenomen. In ziekenhuizen worden interessante projecten uitgevoerd, maar men weet dat veelal van elkaar niet. De positieve effecten van het gebruik van klinische paden zijn omvangrijk, maar nog weinig doorgedrongen in de praktijk. Leveranciers geven aan dat ze veel te bieden hebben maar de praktijk is hiervan nog geen afspiegeling. Op basis van de conclusies, die naar aanleiding van de verkenning zijn geformuleerd, is een aantal aanbevelingen samengesteld die vrijwel integraal in dit artikel zijn opgenomen. Bieden biometrische toepassingen kansen of bedreigingen voor de privacy? Wat zijn de wettelijke randvoorwaarden? Het vervolg van dit artikel geeft antwoord op deze vragen. 21