Groen licht voor de natuur

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Groen licht voor de natuur"

Transcriptie

1 Groen licht voor de natuur , het grootste ecoductenproject ooit. Negen ecoducten, vier provincies, tientallen stakeholders, drie opdrachtgevers...

2 Groen licht voor de natuur is een uitgave ter gelegenheid van de oplevering van het Project Negen Ecoducten (voorjaar 2013) door H2Eco, een samenwerkingsverband van Hegeman Betonen Industriebouw en Mobilis. Copyright 2013 H2Eco/Overeijnder Van den Dool communicatie Samenstelling en eindredactie: Carolien Visschers, Roelof Mulder Productie: Overeijnder Van den Dool communicatie Teksten: Ad van den Dool en Frits Overeijnder Ontwerp, dtp en beeldbewerking: Arie Trouwborst Drukwerk: Koninklijke Van Gorcum Groen licht voor de natuur , het grootste ecoductenproject ooit. Negen ecoducten, vier provincies, tientallen stakeholders, drie opdrachtgevers... Fotografie: Kees Stuip, Your Captain Luchtfotografie e.a. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van H2Eco in welke vorm dan ook verveelvoudigd of openbaar gemaakt worden. Verantwoording: De teksten in dit boekje zijn geschreven op basis van gesprekken met betrokkenen, het Meerjarenprogramma Ontsnippering, het verslag van het seminar Natuurlijk Verbinden op 6 juni 2013 en reacties van seminardeelnemers via door H2Eco uitgedeelde ansichtkaarten daar, TBI Infra relatiemagazine In Beeld, Hegeman-personeelsblad Hegeproat, informatie in Wageningen UR E-depot, het rapport Onbeperkt Houdbaar van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, de websites van Rijkswaterstaat, Provincie Gelderland, ProRail, Mobilis en Hegeman, vele perspublicaties, het verslag thema-avond ecoducten GroenLinks, OTAR oktober 2010 en diverse andere openbare (papieren en internet-) bronnen. Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan dit uitzonderlijke project.

3 Inhoud Inleiding 5 Meerjarenprogramma Ontsnippering 9 De negen ecoducten 13 Het grootste ecoductenproject ooit 15 Profiel Mobilis 20 Profiel Hegeman 21 Inter view Rob van Aarsen en Tonny Boerkamp 24 Profiel Rijkswaterstaat 25 Ecoduct Hulshorst 26 Inter view Martijn de Haan en Bert Stegehuis 32 Profiel provincie Gelderland 33 Ecoduct Tolhuis 36 Inter view Jeroen Pastink en Johan Averesch 42 Ecoduct Hoog Buurlo 46 Inter view Arie Troost 53 Ecoduct Jac. P. Thijsse 54 Inter view Herman Veerbeek 60 Ecotunnel Middachten 62 Inter view Michaël ten Holder 68 Profiel ProRail 69 Ecoduct Twilhaar 72 Inter view Arie Rouwhof 79 Ecoduct Oud Reemst 80 Inter view Roelof Mulder en Ton Wisse 86 Ecoduct Sterrenberg 90 Inter view Peter Boonen en Coen Wouda 96 Inter view Dick Visscher 99 Natuurbrug Zwaluwenberg 10 0 Inter view Poul Hulzink 107 Inter view Camiel Meijneken en Wim Leenders 108 Team 113 Recept voor een smakelijk ecoduct 115

4 Inleiding Natuur is aan zet Dit boekje gaat over het grootste ecoductenproject ooit. In opdracht van Rijkswaterstaat, ProRail en Provincie Gelderland realiseerde aannemingscombinatie H2Eco (Hegeman Beton- en Industriebouw en Mobilis) van 2007 tot 2013 maar liefst negen ecoducten in vier provincies, in één verbluffend effectieve werkstroom. De oplevering van de negen ecoducten in Gelderland, Overijssel, Noord-Holland en Utrecht heeft het natuurherstel in Nederland een forse impuls gegeven. De nieuwe passages bieden edelherten, reeën, dassen, hagedissen, vlinders en ontelbare andere diersoorten een vrije doortocht naar nieuwe leefgebieden, en daarmee naar nieuwe overlevingskansen. De natuur in Nederland is daarmee een grote dienst bewezen. 4 5

5 Het succes van samenwerken Het succes van Negen Ecoducten is vooral het succes van samenwerken. Van eensgezind met open vizier toewerken naar hetzelfde groene ideaal. Niet alleen binnen het projectteam, maar ook met natuurbeheerders, gemeenten, actiegroepen, omwonenden rond de ecoducten en alle andere belanghebbenden. Was het daarmee een project zonder hobbels? Enfin, het grootste ecoductenproject is klaar. De meeste behoren inmiddels tot de vaste pendelroutes voor het wild in de omgeving. Dus is de vraag: hoe verder? Blijft het hierbij, of pakken we door? Er is nog heel veel te doen, en gelukkig staan er nog de nodige projecten op stapel. Op de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en Sallandse Heuvelrug zijn inmiddels negen reuzenstappen gezet. Daar is de natuur nu aan zet. Dat zou al te mooi zijn. Felle tegenstanders worden warme voorstanders Als het project ons één ding heeft geleerd dan is het wel dat alle belanghebbenden zo vroeg mogelijk bij het project moeten worden betrokken. Zo kweek je begrip en win je hun steun. De meeste mensen staan wel degelijk open voor redelijke argumenten, mits goed onderbouwd en in ruil voor begrip voor hún belangen en grieven. Door hun belangen en twijfels te onderkennen en ruimte te geven aan hun inbreng, veranderen felle tegenstanders niet zelden in warme voorstanders, hebben we zelf mogen er varen. De eerste reeën bij de drinkpoel bij ecoduct Hoog Buurlo 6 7

6 Meerjarenprogramma Ontsnippering maakt wérk van natuurherstel En dan: wat is natuur nog in dit land? Een stukje bos, ter grootte van een krant, Een heuvel met wat villaatjes ertegen. U i t J. C. B l o e m s g e d i ch t D o m we g g e l u k k i g, i n d e D a p p e r s t r a a t ( ) 8 Natuur in Nederland. Ook in de jaren 40 was het kennelijk al een lappendeken van geïsoleerde gebieden en gebiedjes. En sinds de tijd van Bloem zijn er door ver vuiling en versnippering nog eens honderden planten- en vogelsoorten uit het landschap verdwenen. Maar gelukkig is het tij gekeerd. Want dankzij de aanleg van tientallen ecoducten en faunatunnels krijgen dieren en planten weer de ruimte om te herstellen. Grootste krachttoer tot dusver: het dit voorjaar afgeronde Project Negen Ecoducten. 9

7 Versnippering door wegenaanleg en bebouwing Leg een kaart van Nederland uit de jaren 60 naast die van nu, en het probleem is in één oogopslag duidelijk. Telde ons land toen nog geen 500 kilometer snelweg, nu is dat bijna kilometer. En het bebouwde oppervlak van steden en dorpen is in een halve eeuw verveelvoudigd door de aanleg van nieuwbouwwijken en bedrijventerreinen. Ingeklemd tussen wegen, spoorrails, huizen, gebouwen en landbouwgrond zitten dieren en planten gevangen in hun eigen kleine leefgebied, zonder kans op ontsnapping naar gebieden met betere overlevingskansen. Hierdoor is er nauwelijks uitwisseling met andere natuurgebieden en sterven steeds meer dier- en plantensoorten uit. Deltaplannen voor de natuur Om de versnippering en verschraling een halt toe te roepen, werden in de jaren 90 twee deltaplannen voor de natuur gesmeed, de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) en Natura Beide plannen streven hetzelfde doel na: het herstellen en versterken van de biodiversiteit in Nederland. In 2004 werden die plannen concreet uitgewerkt in het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO). Bij de uitvoering van het programma trekken diverse organisaties samen op, waaronder het Rijk, provincies, Rijkswaterstaat, ProRail, waterschappen en natuurbeschermingsorganisaties. Meer dan 200 natuurknelpunten Het MJPO signaleerde meer dan 200 barrières die de natuurontwikkeling in de weg stonden. De meeste obstakels waren (spoor)wegen uit de jaren 70 en 80. Nieuwere wegen zijn veel beter ingericht voor het oversteken van dieren. Ook kwam men met concrete plannen om al die obstakels aan te pakken met de aanleg van ecoducten, dassentunnels, boombruggen, ecoduikers (voor waterdieren) en andere oplossingen waarmee dieren over of onder een weg door kunnen op zoek naar nieuwe levensgebieden. De Ecologische Hoofdstructuur bestrijkt alle bekende en onbekende natuurgebieden (waaronder 20 nationale parken), rivieren, meren, de Noordzeekust, de Waddenzee en ecologisch beheerde landbouwgebieden. Al die grote en kleine natuurgebieden worden met corridors aan elkaar gesmeed tot één samenhangend ecologisch geheel. Ecoducten geven wild ruim baan Via ecoducten en faunatunnels kunnen herten, reeën, zwijnen, dassen, konijnen, marters, salamanders, hagedissen en slangen, vlinders en al die andere diersoorten die zo belangrijk zijn voor de biodiversiteit, ongehinderd naar nieuwe voortplantings- en voedselgebieden trekken, en zo hun leefgebieden en overlevingskansen vergroten. In theorie moeten de dieren van natuurgebied naar natuurgebied kunnen wandelen, zonder serieuze barrières tegen te komen. En ook in de praktijk komen die migraties inmiddels goed op gang, zo blijkt uit tellingen. Al 124 natuurknelpunten opgelost Bij de uitvoering van het MJPO zijn Rijkswaterstaat, ProRail en provincies meteen zeer voortvarend te werk gegaan. Hoewel het eerste ecoduct, De Woeste Hoeve over de A50, al in de jaren 80 werd gerealiseerd, is de aanleg van ecopassages sinds de start van het MJPO pas echt in een stroomversnelling gekomen. Momenteel telt ons land circa 40 ecoducten (opgeleverd en in aanleg), vooral in de provincies Gelderland, Utrecht, Overijssel, Noord- Brabant, Noord-Holland, Drenthe en Limburg. Eind 2012 waren al 124 van de meer dan 200 knelpunten geheel of gedeeltelijk opgelost. Volgens de huidige planning zijn aan het einde van het programma in knelpunten geheel en 32 gedeeltelijk opgelost. Er resteren er dan nog 48. Projecten in bundels aanbesteden Aanvankelijk werden de ecoducten nog als afzonderlijke projecten aanbesteed en opgepakt. Maar om het tempo erin te krijgen (en te houden), werd besloten om meerdere projecten te bundelen en als één pakket aan te besteden. Het Project Negen Ecoducten is daarvan het spectaculairste voorbeeld. De initiatiefnemers Rijkswaterstaat, ProRail en de provincie Gelderland zetten in 2007 de bouw van negen ecoducten op de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en de Sallandse Heuvelrug als één opdracht in de markt. Met deze clustering wilden ze snellere en efficiëntere resultaten boeken en profiteren van de schaalvoordelen van een integrale aanpak. In hun opzet zijn ze volledig geslaagd. Aannemerscombinatie H2Eco (Hegeman en Mobilis) deed de economisch meest voordelige inschrijving en ging in 2009 aan de slag. Nog geen vier jaar later, na de opening van ecoduct Zwaluwenberg in het voorjaar van 2013, kon het glas worden geheven: Project Negen Ecoducten zat erop

8 De negen ecoducten Het Project Negen Ecoducten omvatte de aanleg van: 1. Ecoduct Hulshorst over de A28 en spoor tussen Harder wijk en Nunspeet. 2. Ecoduct Tolhuis over de A50 tussen knooppunt Hattemerbroek en Heerde. 3. Ecoduct Hoog Buurlo over de A1 tussen Apeldoorn-West en Kootwijk. 4. Ecoduct Jac. P. Thijsse over de A12 tussen knooppunt Grijsoord en Ede. 5. Ecotunnel Middachten bij de N348 ter hoogte van De Steeg. 6. Ecoduct Twilhaar over de N35 inclusief ecotunnel onder het spoor tussen Haarle en Nijverdal. 7. Ecoduct Oud Reemst over de N310 tussen Otterlo en Schaarsbergen. 8. Ecoduct Sterrenberg over de A28 tussen Zeist en Soesterberg. 9. Natuurbrug Zwaluwenberg over de A27 en over het spoor ter hoogte van Hilversum-Zuid

9 Het grootste ecoductenproject ooit S a m e n h e b b e n we i e t s m o o i s t o t s t a n d g e b r a ch t Een waar huzarenstukje, zo kan Project Negen Ecoducten gerust worden gekenschetst. In opdracht van Rijkswaterstaat, ProRail en de provincie Gelderland bouwde aannemerscombinatie H2Eco in een luttele 3,5 jaar negen ecoducten in vier verschillende provincies. Het grootste ecoductenproject ooit vergde een even strakke als flexibele organisatie en planning. Temeer daar de bouwstromen op de verschillende locaties vaak min of meer gelijk op liepen

10 Haast maken met ontsnippering Ze moesten er vlot komen, de ecoducten. Zo blikte voormalig hoofdingenieurdirecteur van Rijkswaterstaat Oost- Nederland, Theo van de Gazelle, op 6 juni 2013 terug tijdens het afsluitende seminar Natuurlijk Verbinden in het provinciehuis in Arnhem. Ik vond dat er haast gemaakt moest worden met die ontsnippering. Want we beheren een zeldzaam landschap dat unieke flora en fauna herbergt, maar tegelijkertijd is gekerfd door infrastructuur, zodat de leefgebieden voor de dieren te klein blijken. De populaties dreigden hierdoor te degenereren. Dan zijn er ecoducten nodig. Welke ecoducten kwamen in aanmerking? Om geen tijd te verliezen ronselde Van de Gazelle in korte tijd medestanders voor zijn plannen en formeerde hij in 2005 een team met vertegenwoordigers van Rijkswaterstaat, ProRail en de provincie Gelderland. Samen maakten de partijen een schifting van ecoducten die het meest bij elkaar zouden passen om als één project in de markt te kunnen zetten. Uiteindelijk kwam men uit op negen ecoducten op zandgronden die met een vergelijkbare aanpak gebouwd konden worden: zes ecoducten op de Veluwe, twee op de Utrechtse Heuvelrug en één op de Sallandse Heuvelrug. De zeven ecoducten die een snelweg kruisen, werden deels bekostigd uit het Meerjarenprogramma Ontsnippering. Negen ecoducten in één D&C-contract Met het oog op een vlotte bouw en goed eindresultaat tegen zo laag mogelijke kosten werd het project in 2007 als één Design & Construct-opdracht aanbesteed. In het magazine In Beeld van TBI Infra legde projectmanager Rob van Aarsen van Rijkswaterstaat uit: Wij kozen voor deze schaal om redenen van efficiency. Als je negen ecoducten tegelijk inkoopt, ga je ervan uit dat er een zekere standaardisatie plaatsvindt. Een ingespeeld team zorgt bovendien voor betere resultaten. H2Eco had de beste aanbieding H2Eco, een combinatie van Hegeman Beton- & Industriebouw en Mobilis, had bij de aanbesteding de beste aanbieding. Aanneemsom: 39 miljoen. Beide bedrijven hadden al eerder ervaring opgedaan met de realisatie van ecoducten, onder meer bij de bouw van de ecoducten Leusderheide over de A28 bij Leusden en De Borkeld over de A1 bij Holten. Project Negen Ecoducten startte eind 2009 met de aanleg van ecoduct Twilhaar over de N35 bij Nijverdal. In het voorjaar van 2013 werd de laatste hand gelegd aan het negende en laatste ecoduct: Zwaluwenberg bij Hilversum. Rolverdeling glashelder Aan opdrachtgeverszijde was de rolverdeling glashelder: Rijkswaterstaat Oost-Nederland was opdrachtgever en bouwcoördinator. ProRail bewaakte het contract. Rijkswaterstaat Utrecht zag toe op de techniek en de provincie Gelderland verzorgde het omgevingsmanagement. Ecologisch adviseurs Bert Stegehuis en Martijn de Haan van Rijkswaterstaat adviseerden over ecologie en coördineerden het ontsnipperingsprogramma. Ook bij H2Eco was de taakverdeling duidelijk. De taken en verantwoordelijkheden waren gelijkelijk verdeeld over de partners Hegeman en Mobilis. Het werk werd voorbereid door een team ontwerpers en engineers ( De Koepel ) onder leiding van Jeroen Pastink (Hegeman), gehuisvest bij Hegeman in Nijverdal. Tijdens de bouw stuurde het H2Eco-projectteam onder leiding van Ton Wisse (Mobilis) en Roelof Mulder (Hegeman) de werkzaamheden aan vanuit de Hegeman-vestiging in Amersfoort. Handen vrij voor beste ontwerp en bouwtechniek Vanuit de Design & Construct-overeenkomst hield de opdrachtgever zich bewust op de achtergrond, waardoor de aannemer veel vrijheid én verantwoordelijkheid kreeg toebedeeld. Met behulp van systeemgerichte contractbeheersing moest H2Eco met zijn eigen kwaliteitssysteem de resultaten aantonen. Alleen bij problemen zou de bouwdirectie zich met het proces bemoeien om bij te sturen of te bemiddelen. In de gekozen D&C-constructie had H2Eco de handen vrij om voor elk ecoduct het ideale ontwerp te maken en de meest efficiënte bouwtechniek toe te passen. Als aannemer was H2Eco ook verantwoordelijk voor het ontwerp en de goedkeuring daarvan door de verschillende welstandscommissies, de procedures en het verkrijgen van de vergunningen. H2Eco-projectleider Ton Wisse merkte daarover later op: Dat was een hele zoektocht langs vele partijen, locaties en belangen. Bij publiek-private samenwerkingen als deze is de inspanning vóórdat je kunt bouwen enorm toegenomen. Nauwelijks problemen tijdens de bouw De hoop dat het hele voortraject in één keer kon worden afgerond, om vervolgens de bouw in één procesgang op te kunnen pakken, bleek te optimistisch. Door bestemmingsplanprocedures en extra welstandseisen ontstonden er bij enkele ecoducten vertragingen. Maar bij de bouw betaalden de heldere scope en zorgvuldige voorbereiding zich weer terug. Tijdens de bouw ondervond H2Eco nauwelijks noemenswaardige problemen. Wel liep men soms vertraging op door gemeentelijke procedures of onverwachte hindernissen. Zo zou het ecoduct Jac. P. Thijsse als één overspanning over de A12 komen, maar door de aanleg van extra rijstroken zou die oplossing veel duurder uitvallen. Met de bouw van een pijler in het midden van de weg loste H2Eco dat probleem eenvoudig op, zonder meerkosten. Met een kickoff-bijeenkomst in 2009 werd de aftrap gegeven voor de feitelijke realisatie. Later volgde er nog een follow-up bijeenkomst tussen Rijkswaterstaat en H2Eco

11 Onder leiding van een mediator bespraken Rijkswaterstaat en H2Eco eventuele knelpunten en werden lopende processen geanalyseerd. Het open en eerlijk bespreken van problemen en wrijvingen versterkte het wederzijdse begrip en teamgevoel en stelde H2Eco in staat om waar nodig bij te sturen. Eerste spade de grond in De bouw van ecoduct Twilhaar bij Nijverdal stond als eerste op de planningslijst. Eind 2009 ging hier de eerste spade de grond in. Vervolgens werden ook de volgende acht ecoducten ter hand genomen. De planning bood echter voldoende ruimte om flexibel in te kunnen spelen op de specifieke situatie op de locaties en onzekere factoren. Los van de opleveringsdata moest H2Eco rekening houden met harde deadlines voor bijvoorbeeld het inschuiven van een ecoduct in het spoor tijdens een ver vooraf geplande buitendienststelling. Na oplevering van elk ecoduct droeg Rijkswaterstaat het beheer over aan de natuurorganisaties die het terrein rond de ecoducten beheren. H2Eco doet nog wel twee jaar het onderhoud van de beplanting. Hoewel H2Eco de ervaringen, opgedaan op de ene locatie kon inbrengen in de volgende, waren de ecoducten zeker geen kopieën van elkaar. De ontwerpen liepen sterk uiteen: van brede onderdoorgangen met natuurlijke taluds, zoals Zwaluwenberg tot ronde togen zoals Hoog Buurlo. En ook stelde elke locatie zijn eigen eisen en vergde dan ook een eigen aanpak. Ik ben echt trots Bij de oplevering van het laatste ecoduct bij Hilversum kon in het voorjaar van 2013, zo n 3,5 jaar na de eerste paal, eindelijk het glas worden geheven. Alle partijen keken tevreden terug op een even gewaagd als geslaagd project. Ik ben echt trots, stelde Joke Cuperus, de huidige hoofdingenieur-directeur van Rijkswaterstaat-Oost tijdens het afsluitende seminar in Arnhem. Het is vrijwel rimpelloos verlopen, de hobbels zijn gezamenlijk genomen, mede dankzij de aannemer en de samenwerking met de provincie en ProRail, echt klasse. Het was verfrissend en stimulerend. Jan Mulder, regiodirecteur van ProRail Noordoost, sloot zich daar volledig bij aan: De ecoducten zijn een kroon op ons werk. Het heeft ProRail nog bewuster gemaakt van de noodzaak tot natuurverbindingen, die voortaan een vanzelfsprekend onderdeel zijn van ons werk. Niets dan lof voor H2Eco Ook over de constructieve en flexibele opstelling van H2Eco in het hele project was er niets dan lof. Rob van Aarsen van Rijkswaterstaat: Als opdrachtgever zijn wij tevreden en blij. Er is veel gelukt. We hebben gekregen wat we wilden hebben. H2Eco heeft het werk netjes opgepakt en de belangen van omwonenden en andere stakeholders goed in het oog gehouden. Samen hebben we iets moois tot stand gebracht

12 Mobilis... in beweging Mobilis is één van de toonaangevende civiele bouwers van ons land. Het bedrijf paart een rijke historie aan een moderne, toekomstgerichte visie op duurzaamheid en maatschappelijk betrokken ondernemerschap. Circa 220 medewerkers werken dagelijks aan effectieve, efficiënte oplossingen voor de infrastructuur, waterhuishouding en industrie, steevast in plezierige en transparante samenwerking met de opdrachtgever en andere projectpartners. Onderdeel van solide TBI-concern Samen met de Voorbij Groep, Timmermans Infratechniek en Servicis, maakt Mobilis deel uit van TBI Infra. Als zelfstandige onderneming binnen TBI profiteert Mobilis van de ervaring, kennis en slagkracht van één van Nederlands grootste en meest solide concerns in techniek, bouw en infra. Ze zet die kwaliteiten om in integrale, duurzame oplossingen. Als multi- disciplinaire projecten realiseert Mobilis o.a. wegen, bruggen, tunnels, viaducten, ecoducten, kademuren, stations met omliggende infrastructuur, energiecentrales, zuiveringsinstallaties en parkeergarages. Bruggenbouwer in projecten In projecten opereert Mobilis graag als bruggenbouwer, soms letterlijk, maar veel vaker ook figuurlijk. Zoals alle TBI-bedrijven gelooft Mobilis stellig in de kracht van samenwerking. Complexe, multidisciplinaire infraprojecten vergen steeds meer specifieke kunde en expertise van verschillende partijen. Alleen door eendrachtig samen op te trekken, open en integer met elkaar te communiceren, kunnen al die verschillende neuzen richting een optimaal projectresultaat voor de opdrachtgever worden gedirigeerd. Mobilis is de aangewezen partij om die eendrachtige samenwerking te mobiliseren en in goede banen te leiden. Innovatie in dienst van duurzaamheid Met de ontwikkeling van nieuwe technieken, ontwerpkennis, risicobeheersing, contractvormen en procesbeheersing is Mobilis in staat om projecten van elke aard en omvang tot een succes te maken, zowel in kwaliteit en veiligheid als in tijd en kosten. Diezelfde innovatiekracht wordt ook in stelling gebracht voor haar MVO-doelstellingen. Vanuit oprechte betrokkenheid bij het energie- en milieuvraagstuk verlaagt Mobilis het energieverbruik waar het kan, en gebruikt het in haar bedrijfsvoering duurzame energiebronnen. In 2015 moet de CO 2 -uitstoot met 30% zijn verminderd ten opzichte van het referentiejaar Mobilis bezit het ISO milieumanagementcertificaat en is gecertificeerd voor niveau 5 van de CO 2 -prestatieladder. Recente infra-referentieprojecten o.a.: Negen Ecoducten, Sluiskiltunnel Tweede Coentunnel en renovatie eerste Coentunnel, Spoorzone Delft, Tacitusbrug A50 Ewijk-Valburg, Centraal Station Rotterdam, Ombouw Flevolijn Integraal (Hanzelijn), Energiecentrale E.ON Meer info en referenties op Hegeman... alles naar mens In 1927 startte Harm Hegeman een kleine aannemerij in Nijverdal. Bijna een eeuw later is Hegeman uitgegroeid tot een sterk, veelzijdig en succesvol bouwconcern met circa 450 medewerkers en zeven vestigingen in Overijssel, Drenthe en Utrecht. Maar ondanks alle dynamiek en expansie is de mens nog steeds de maat in het familiebedrijf. Totaalpakket in bouwen en projectontwikkeling Vanuit het nieuwe hoofdkantoor in Nijverdal biedt Hegeman een totaalpakket op het gebied van woning- en utiliteitsbouw, infrabouw, civiele betonbouw, projectontwikkeling, interimhuisvesting, projectonderhoud en renovatie. Voor een optimale efficiency en flexibiliteit werkt Hegeman met tien gespecialiseerde werkmaatschappijen. Hegeman Beton- en Industriebouw (Amersfoort en Nijverdal) vormde samen met Mobilis de combinatie H2Eco, die het Project Negen Ecoducten realiseerde. Klein waar het kan, groot als het moet De Hegeman-bedrijven genieten alle een uitstekende reputatie in hun eigen markten en regio s. Maar in veel integrale projecten trekken ze ook samen op. Voor de klant pakt die bundeling van vereende, en toch heel gespecialiseerde, krachten uit in een integrale, efficiënte projectaanpak en een optimale synergie. Dankzij diezelfde multidisciplinaire concernstructuur kan Hegeman ook flexibel inspelen op de wensen van de klant. Klant alle zorg uit handen nemen Alle inspanningen en innovaties zijn gericht op een zo efficiënt mogelijke projectaanpak. Duurzaamheid, flexibiliteit, industrialisatie en ontzorging van de klant staan daarbij voorop. Alleen of samen met andere partners kan Hegeman elke uitdaging vanuit de snel veranderende markt aan. Ook speelt het concern via moderne organisatie- en procesbeheersingstechnieken alert in op nieuwe ontwikkelingen, zoals de moderne alles-in-één contractvormen. Hegeman is in staat om de klant alle werk en zorg uit handen te nemen. Blue Label toetst eigen MVO-prestaties De lat ligt hoog bij Hegeman, ook als het gaat om de menselijke maat, maatschappelijke betrokkenheid en duurzaamheid. Zo is Hegeman partner in MVO Nederland en wordt er gewerkt volgens o.a. de richtlijn ISO (People, Planet & Profit), FSC/PEFC en Cradle to Cradle. Om de eigen prestaties op het gebied van duurzaamheid en MVO te kunnen toetsen aan de hoge eisen die het concern zichzelf heeft opgelegd, hanteert het een eigen keurmerk: het Blue Label. Recente infra-referentieprojecten o.a.: Negen Ecoducten, Combiplan Nijverdal, Eilandbrug bij Kampen, stations Amersfoort-Vathorst, Vleuten en Utrecht Terwijde, Musistunnel Arnhem en diverse onderdoorgangen en parkeergarages (A28, Papekop, Almelo, Hengelo, Emmen en Harderwijk). Meer info en referenties op

13 Het belang van de natuur wordt gelukkig steeds meer onderkend. Natuur is echter niet begrensd door een technische projectgrens, wij als projectorganisatie wel natuurlijk. Daar zit een mooie tegenstelling in. En dit project heeft in die zin wat grenzen bij ProRail verruimd! Veel gehoorde uitspraak: Wat? Doen we dat ook? Camiel Meijneken, projectmanager ProRail 22 23

14 Ro b va n A a r s e n e n To n ny Bo e r k a m p : Veel geïnvesteerd in voorbereiding Ze kenden elkaar nog van de HTS. Na zoveel jaren is het dan leuk om ineens weer aan tafel te zitten. Om vervolgens te gaan samenwerken aan de realisatie van 9 ecoducten. Rob van Aarsen (Rijkswaterstaat) en Tonny Boerkamp (H2Eco): Als je elkaar kent, begin je toch anders aan zo n werk. Het project kwam in 2007 als één pakket op de markt. Voor dit type kunstwerken was de omvang uniek in Nederland. Tonny Boerkamp was als directeur contractering van Hegeman Beton en Industriebouw B.V. nauw betrokken bij zowel de tenderfase als de realisatie zelf. Als aannemer krijg je te maken met stakeholders met heel eigen werelden. Je moet goede antennes hebben voor ieders belangen. Dat is een boeiend proces. Bovendien liggen de ecoducten ook nog eens in onze achtertuin. Ook dat sprak Mobilis en Hegeman sterk aan. Rob van Aarsen, projectleider namens de opdrachtgevende partijen: De complexiteit van het werk zat m inderdaad vooral in de vele omgevingsfactoren en de vele betrokken partijen. We wilden ons als opdrachtgever daarbij zoveel mogelijk op de achtergrond houden. Alleen bij problemen met stakeholders hebben we een sturende of bemiddelende rol gespeeld. Tonny Boerkamp: De combinatie H2Eco, Hegeman en Mobilis, kreeg binnen deze Design & Construct-overeenkomst veel vrijheid maar moest daar zelf de specifieke kennis voor inzetten of inhuren bij ecologen en landschapsarchitecten. Datzelfde gold voor de te volgen procedures, het verkrijgen van de vergunningen en het voldoen aan wet- en regelgeving. Ook het overtuigen van de gemeentelijke welstandscommissies lag bij ons. Hij vervolgt: Ontwerp en uitvoering aan elkaar knopen is altijd leuk voor een aannemer. Onze mensen gingen elkaar bestoken met goede ideeën. Van Aarsen en Boerkamp schetsen het karakter van hun samenwerking. Eisen en wensen van een opdrachtgever zijn geen garanties voor haalbaarheid. Dat realiseerden we ons. Niet alle risico s van zo n project kunnen exclusief voor de aannemer zijn. Binnen dit project hadden we te maken met ongelooflijk veel randverschijnselen. De overeenkomst was daarom geen contract waarin alles precies kon worden vastgelegd. Bij grijze vlekken was het uitgangspunt: met elkaar meedoen. We hebben het werk echt samen gemaakt. Zo voelde het. Het is jouw probleem, los het maar lekker op, hebben we van elkaar niet gehoord. Als zich iets lastigs voordeed pakten we de telefoon. We schoten niet meteen in de formele stand van het escalatiemodel. In de praktijk kunnen vooral discussies over geld de samenwerking snel vertroebelen. Dat was hier nooit het geval. We werkten op een heel open manier met elkaar samen, zonder enige vorm van achterdocht. Rob van Aarsen: Ook op dit project deed de Wet van Murphy zich soms gelden. Maar met tijdig en goed communiceren krijg je veel voor elkaar. Door veranderende randvoorwaarden qua tijd en budget werd de planning uiteindelijk heel strak. Het project kon aan alle kanten gaan glijden. Maar we hebben het gered. De realisatie van de 9 ecoducten was in allerlei opzichten boeiend en uitdagend, zowel voor de opdrachtgever als de aannemer. Daar zijn Rob van Aarsen en Tonny Boerkamp het roerend over eens. De grote investering die we in het voortraject hebben gedaan, betaalde zich uit. Als de scope duidelijk is, bouwt het makkelijk. Rijkswaterstaat... natuur hoog op de agenda Op basis van 200 jaar ervaring met de inrichting van ons land werkt Rijkswaterstaat dagelijks aan een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland. Als uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu beschermt RWS ons land tegen overstromingen en zorgt ze voor voldoende groen, schoon water en voor een goede bereikbaarheid. Investeren in natuur De laatste jaren staat ook natuurbehoud steeds hoger op de agenda. Vandaag de dag beschikt Nederland over een uitgebreid wegennetwerk, waarmee de bereikbaarheid enorm is verbeterd. Maar die vooruitgang had ook een prijs. In de jaren 60 en 70 werden de ecologische aspecten van de aanleg van wegen namelijk nog regelmatig over het hoofd gezien, waardoor natuurgebieden steeds geïsoleerder kwamen te liggen. Daarom investeert Rijkswaterstaat nu meer en meer in ecologische voorzieningen die natuurgebieden (opnieuw) met elkaar verbinden. Initiatiefnemer van Negen Ecoducten In het kader van het Meerjarenprogramma Ontsnippering nam Rijkswaterstaat, samen met ProRail en de provincie Gelderland in 2005 het initiatief voor het unieke samenwerkingsproject Negen Ecoducten. Door de krachten te bundelen, kon optimaal gebruik worden gemaakt van elkaars kennis en ervaring en waren er belangrijke schaalvoordelen te behalen. Rijkswaterstaat voerde de directie over alle negen projecten

15 Ecoduct Hulshorst bij Nunspeet 26 27

16 Locatie A28 en spoorlijn Tot de jaren 60 trok het wild op de noordelijke Veluwe nog betrekkelijk ongehinderd van landgoed Hulshorst naar natuurgebied Hulshorsterzand en het Leuvenumse Bos. De aanleg van de A28 maakte een definitief einde aan die oversteken. Maar met de bouw van ecoduct Hulshorst is de verbinding tussen de natuur ten noorden en zuiden van de snelweg weer hersteld. Het ecoduct maakt deel uit van de Hierdense Poort, een pakket maatregelen dat de samenhang in de natuur in het gebied ten oosten van Harderwijk moet herstellen. Het landgoed Hulshorst is eigendom van de gemeente Nunspeet. Natuurmonumenten beheert als eigenaar van natuurgebieden Hulstorsterzand en Leuvenemse Bos ook het groen op en rond het ecoduct. Zowel de snelweg als de spoorlijn Het 110 meter lange en 50 meter brede ecoduct overspant zowel de snelweg als de naastgelegen spoorlijn. Ondanks het (natuurlijke en groene) middensteunpunt is dit ecoduct met de opbouw in één gebaar over de snelweg en spoorlijn vormgegeven. Het ecoduct kenmerkt zich door een opbouw van natuurlijke materialen in een houten boomstammenstructuur. Zoveel mogelijk en continu van de ene zijde naar de andere in aansluiting op de grondwallen. De landhoofden zijn zover teruggeplaatst dat ze opgaan in de bosrand en ze zijn tevens voorzien van reliëf dat de verschillende grondlagen symboliseert. Na de voorbereidende werkzaamheden startte H2Eco in het najaar van 2010 met de constructie van het viaduct. Een jaar lang werd de vluchtstook langs de snelweg gebruikt als aan- en afvoerweg van materiaal en materieel. Behalve een snelheidsbeperking van 90 km/u tijdens de bouw van het middensteunpunt, ondervond het verkeer nauwelijks hinder van de werkzaamheden. Door de hoogte van het ecoduct (ongeveer 6 meter boven maaiveld) ontstonden er lange op- en aflooptaluds die aan de noordzijde doorlopen tot op het landgoed Hulshorst. H2Eco besteedde dan ook veel aandacht aan de inpassing in het cultuurhistorisch landschap, in nauw overleg met de gemeente en Natuurmonumenten. Het ecoduct is voor veel diersoorten aantrekkelijk gemaakt. Alleen voor wilde zwijnen is het ecoduct taboe. Doelgroepen weten route al snel te vinden Toen de hekken in maart 2013 open gingen, hadden de doel-groepen de nieuwe doorgaande route snel gevonden. Enkele dagen na de oplevering waagde de eerste groep edelherten de oversteek naar het landgoed. Inmiddels steken elke avond groepen herten de wildpassage over, om s ochtends vroeg weer via dezelfde route terug te keren naar het Leuvenumse Bos. Harderwijk-Zwolle (km 58.1) Verbindt Landgoed Hulshorst met Hulshorsterzand en Leuvenumse Bos Lengte weg 57,6 m Breedte weg 50 m Lengte spoor 16,8 m Breedte spoor 50 m Start bouw 1 maart 2010 Opgeleverd 23 december 2011 Open voor wild voorjaar 2013 Beheer Natuurmonumenten 28 29

17 30 31

18 E c o l o g e n M a r t i j n d e H a a n e n Be r t S t e g e h u i s : Dit zijn aaibare projecten Ecologen Martijn de Haan en Bert Stegehuis waren vanaf het prille begin betrokken bij het project 9 ecoducten. Beide Rijkswaterstaat-collega s mochten zich, in positieve zin, met alles bemoeien: het opstellen van het contract, de gunning, de realisatie en de afronding, inclusief het monitoren. Onze grootste zorg was: hoe krijgen we voor elkaar dat de aannemer doet wat we willen? Nou, dat is uitstekend gelukt. 32 Veel was nieuw aan het project: de clustering, het aantal samenwerkingspartners, de contractvorm en de vele omgevingspartijen. Boeiend, uitdagend en vooral ook leuk om mee bezig te zijn, zeggen Martijn de Haan en Bert Stegehuis. Hun werk bestond onder meer uit het formuleren van de eisen en het bepalen van de doelsoorten en de exacte locatie van de ecoducten. Daarnaast werd meegedacht over de schetsen, de inrichtingsplannen en de groenbeheerplannen. Tijdens de realisatie toetste het tweetal of alles volgens contract en de gemaakte afspraken verliep en of de flora- en faunawet keurig werd nageleefd. Ook hadden de Rijkwaterstaat-ecologen vele en intensieve contacten met de natuurbeheerders ter plaatse en hun collega-ecoloog die H2Eco adviseerde. Met ecoducten wil je biotopen verbinden en populaties nieuwe kansen geven. Bouw je vooral voor herten en reeën? Gaat het om vossen, dassen en hermelijnen of kleinere zoogdieren als muizen? Of moeten juist reptielen en amfibieën de oversteek kunnen maken? Ook allerlei combinaties van soorten zijn uiteraard denkbaar. De breedte en inrichting van ecoducten kunnen daarom aanmerkelijk van elkaar verschillen. Met leefmilieus die vooral groen zijn of juist veel zand en/of water bevatten. Ook de omgeving die aansluit op de ecoducten moet je aanpassen. We proberen de dieren er op een zo natuurlijke manier naar toe te leiden. Veel aannemers kunnen prima een viaduct bouwen. Maar lukt het ze ook om de gewenste groene saus eroverheen te krijgen? De twijfel die we daarover in de voorfase hadden, heeft H2Eco snel weggenomen. Men heeft de stakeholders steeds goed bij het werk betrokken. Alles was bespreekbaar en bijna alles kon. Tijdens het traject kregen we te maken met behoorlijke scopewijzigingen bij drie ecoducten. Soms op aangeven van de natuurbeheerder, soms door verkeerstechnische kwesties en soms door welstandseisen. De aannemer had voortdurend een positieve en oplossingsgerichte insteek. Dan kom je ver met elkaar. Negen ecoducten in één project betekende meer dan een verdubbeling van het aantal dat er al lag in ons land. Het werk zorgde daarmee ook voor een verbreding van kennis en ervaring met deze specifieke kunstwerken. Ook in het buitenland bestaat interesse voor de Nederlandse knowhow. Vooral uit Oost-Europa, waar met geld van de EU veel infraprojecten worden gerealiseerd. Brussel stelt daarbij voorwaarden aan het omgaan met milieu en natuur. Bert Stegehuis: Wij kunnen die landen daarbij helpen. Er is inmiddels al het nodige uitgewisseld. Volgens de twee ecologen ligt het voor de hand dat Rijkswaterstaat en de natuurbeheerders ecoducten op langere termijn monitoren. Niet alleen het feitelijke gebruik, maar ook de effecten op de (biodiversiteit van de) populaties. Het monitoren gebeurt onder andere met camera s, maar ook door het waarnemen van sporen en pootafdrukken op de zandige ecoducten. Ook wordt met drie meter brede zogenoemde sporenbedden van zilverzand gewerkt. Daarin blijven pootafdrukken heel goed zichtbaar. Zo is te zien wat er oversteekt en in welke aantallen. Bert Stegehuis: Om de doelsoorten blijvend te kunnen faciliteren, willen we weten in welke mate de passages werken. Tegelijk moeten we ons uiteraard verantwoorden voor het uitgeven van budgetten van het rijk. Martijn de Haan, afsluitend: Ook voor ons als Rijkswaterstaat was het een mooie klus. Al was het maar om te laten zien dat we niet alleen asfalt draaien. Ecoducten zijn aaibare projecten. Iedereen die er aan werkt, beleeft er plezier aan. Provincie Gelderland... wikken en wegen Van alle provincies is Gelderland het rijkst bedeeld met natuur. Met de km² grote Veluwe beschikt de provincie zelfs over het grootste laaglandnatuurgebied van Noordwest- Europa. Maar in Gelderland wonen ook meer dan 2 miljoen mensen. Hoe zorg je ervoor dat dieren en mensen in harmonie naast elkaar kunnen leven? Hoe kun je de economie en de recreatie stimuleren en tegelijkertijd ook de natuur bevorderen? Plan Veluwe 2010 geeft antwoorden Om al die belangen goed op elkaar af te stemmen, werd in 2000 het masterplan Veluwe 2010 opgesteld. Hierin kwam de provincie, in overleg met tal van belangengroepen, met antwoorden op de vele lastige vragen. Uiteindelijk werden de belangrijkste natuurknelpunten op de Veluwe aangewezen; de locaties voor de aanleg van zes ecoducten: Hoog Buurlo, Hulshorst, Tolhuis, Middachten, Jac. P. Thijsse en Oud Reemst. Deze plannen werden vervolgens opgenomen in het Meerjarenprogramma Ontsnippering (MJPO). Schetsboek Ecoducten Veluwe Ook maakte de provincie, in samenwerking met de direct betrokken partijen, het rapport Schetsboek Ecoducten Veluwe (2006). Het boek schetste per ecoduct een beeld van de natuurwaarden, de gewenste locatie en de gewenste inrichting van het ecoduct en omgeving. Verantwoordelijk voor omgevingsmanagement Binnen het Project Negen Ecoducten was de provincie Gelderland verantwoordelijk voor de inpassing van de ecoducten in de omgeving en het omgevingsmanagement. Niet alleen voor de Veluwse ecoducten, maar ook voor de ecoducten in de andere provincies. Ook gaf de provincie leiding aan de voorbereiding voor de aanleg van de ecoducten op de Veluwe. 33

19 Als opdrachtgever heb ik de zoektocht naar een optimale samenwerking met alle partijen heel positief ervaren. Dit project is een succes geworden door de goede verstandhouding. Joke Cuperus, hoofdingenieur-directeur Rijkswaterstaat 34 35

20 Ecoduct Tolhuis over de A50 bij Heerde 36 37

21 Locatie A60 Apeldoorn-Zwolle (km 231.5) Verbindt de Oldebroekse en Wezepse Heide met landgoed Petrea en het Zwolse Bos Lengte 57,1 m Breedte 40 m Start bouw 1 maart 2010 Opgeleverd 23 december 2011 Open voor wild zomer 2012 Beheer Het Gelders Landschap en Staatsbosbeheer Voor dieren is de A50 een onneembare horde in het uitgestrekte bos- en heidelandschap van de noordelijke Veluwe. De drukke snelweg tussen Arnhem en Apeldoorn blokkeerde jarenlang de uitwisseling van diersoorten tussen de Oldebroekse en Wezepse Heide ten westen van de weg en het landgoed Petrea en het Zwolse Bos aan de andere kant. Door die barrière was er bijvoorbeeld in het Zwolse Bos sinds jaar en dag geen edelhert te bekennen. Met de aanleg van het ecoduct Tolhuis bij Heerde zijn de natuurgebieden aan weerszijden van de snelweg weer met elkaar verbonden. Als onderdeel van het ecologische programma Hattemer Poort is de wildpassage ook een onmisbare schakel in de verbindingszone tussen de Veluwe, de uiterwaarden langs de IJssel en de Sallandse Heuvelrug aan de overkant van de rivier. De naam Het Tolhuis verwijst naar het oude tolhuis dat vroeger bij de plek van het ecoduct heeft gestaan. Locatie zeer zorgvuldig gekozen De locatie was zeer strategisch gekozen. Ter hoogte van Heerde ligt de A50 ietwat ingesneden in het landschap en grenst de weg direct aan de eigendommen van Geldersch Landschap en Staatsbosbeheer. Door de verdiepte ligging hoefde er niet zo hoog gebouwd te worden en was een onbelemmerde oversteek tussen de natuurgebieden verzekerd. Natuurlijk reliëf De vormgeving van het ecoduct Tolhuis heeft een sterke verwantschap met ecoduct Hulshorst. De wandconstructie is opgebouwd middels een gewapende grondconstructie voorzien van een betonnen paneel. Het dek kenmerkt zich door de natuurlijke materialen (houten ribbenstructuur). De aangrenzende taluds parallel aan de weg worden met 2 meter opgetrokken en krullen als een natuurlijk reliëf naar het ecoduct toe. Luttele maanden na de start waren de pijlers in de middenberm en de betonwerken aan weerskanten van de snelweg klaar. Enkele kunstmatig aangelegde poelen vlakbij het ecoduct zorgen voor een natuurlijke overgang naar het omliggende landschap. Leefgebied herten ha groter geworden Ruim anderhalf jaar na de start van de bouw was het project klaar en zetten de meest nieuwsgierige bosbewoners hun eerste voorzichtige schreden over het aanlokkelijke verse groen. De dieren kunnen sindsdien zonder hindernissen heen en weer lopen tussen de bossen en heidevelden ten westen en het Zwolse Bos ten oosten van de snelweg. Door het ecoduct is het leefgebied van de edelherten maar liefst hectare groter geworden. Maar ook veel andere diersoorten maken dankbaar gebruik van de nieuwe oversteekplaats

22 40 41

23 Je r o e n Pa s t i n k e n Jo h a n Ave r e s ch : Verdieping van vakmanschap Toen we begonnen stond er maar één mijlpaal vast: wanneer we klaar moesten zijn. Dat zegt veel over de vrijheid die we als aannemer kregen. Jeroen Pastink was namens Hegeman hen ook om hun eisen, wensen en, in de Koepel verantwoordelijk voor de belangrijk, adviezen. Want je krijgt te projectleiding in de voorbereidende maken met allemaal specialisten. fase. Johan Averesch was ontwerpleider Hun kennis en ervaring zijn ontzettend in de Koepel namens Mobilis en verantwoordelijk voor het ontwerp, het inrich- ambtenaar die alles van vergunningen waardevol, van een boswachter tot een tingsplan en de vergunningen. Samen weet. We hebben dankbaar gebruik speelden zij een grote rol in de voorbereiding van het project 9 ecoducten. gemaakt van hun inbreng. Jeroen en Johan merkten dat het project Hun werk begon met het leggen van op deze manier echt ging leven bij de velerlei contacten. Letterlijk bij iedereen stakeholders. Wij moesten zelf ook langs gaan. Praten met opdrachtgever, veel kennis vergaren en lieten dat grondeigenaren, natuurbeheerders, duidelijk merken. Je bouwt tenslotte bevoegde gezagen - met alle partijen niet dagelijks voor de natuur. We steldie een relatie met het project hadden. den dus veel vragen. Wat verwacht u De H2Eco-collega s: We kwamen van ons? Klopt dit, klopt dat? Dat bleek uitleggen wat we zouden gaan doen. erg nuttig. Je komt direct te weten wat Tegelijk wilden we alle stakeholders men het belangrijkste vindt en neemt vanaf het prille begin zoveel mogelijk bij er weerstand mee weg. het werk betrekken. Dus vroegen we In natuurgebieden heb je met veel wet- en regelgeving te maken. In een eerste gesprek zei een ecoloog ons bijvoorbeeld dat we van oktober tot mei niets mochten doen. In de praktijk blijkt dat mee te vallen mits je vooraf de juiste maatregelen treft. Je kunt allerlei maatregelen nemen die verstoring van de natuur tegengaan. We hebben weleens een hele dag over een mierennest zitten bellen dat in de weg zat. De oplossing was simpel: samen met een ecoloog het nest verplaatsen naar een geschikte plek. Zo hebben we ook ergens zandhagedissen afgevangen en verderop weer teruggezet, en amfibieschermen geplaatst. Maatregelen voor dieren kunnen per seizoen wisselen. Dat H2Eco zijn zaken op orde had, bleek bij een onaangekondigd bezoek van de Algemene Inspectie Dienst (AID). Op werkelijk elke vraag hadden we een antwoord en we konden alles ook nog eens op papier aantonen. Het was blijkbaar overtuigend, want men is niet meer op het project terug geweest. Kerntaak van Johan Averesch en Jeroen Pastink was te zorgen voor een ontwerp dat naadloos aansloot op de omgeving. De vormgeving van de ecoducten is uitgewerkt door I M Architecten. Het landschappelijke inrichtingsplan werd gemaakt door Landschappartners. De eigen ontwerpafdeling van Mobilis maakte de constructieve ontwerpen. H2Eco werkte met een compact team. We pakten zoveel mogelijk zaken zelf op en lieten ons waar nodig op de juiste momenten adviseren door specialisten. Zo zaten we zelf overal dicht op en konden we als organisatie leren van alles wat we tegenkwamen. Bovendien vinden stakeholders het prettig als ze steeds met dezelfde mensen te maken hebben. Ze leren je gezicht kennen en dat is altijd makkelijk. Op de werken konden complete uitvoeringsteams overhoppen naar een volgend ecoduct. Opgedane ervaringen bleven zo optimaal behouden in het hele traject. Jeroen Pastink en Johan Averesch zijn op een andere manier naar kunstwerken gaan kijken. Het zachtere verhaal is heel interessant. Bij de inrichting gaat het niet om het aanbrengen van een laag asfalt, maar om een leeflaag voor dieren en beplanting. Er ontstaat wederzijds begrip tussen de ecologen en ons bouwers. Welk denkwerk zit er achter keuzes? Het bouwen van de 9 ecoducten betekende absoluut een verdieping van ons vakmanschap

24 Een mooi werk, waar we continu moesten schuiven met de planning door invloeden van buitenaf. Uiteindelijk binnen de mijlpalen opgeleverd. Jeroen Pastink, projectleider H2Eco 44 45

25 Ecoduct Hoog Buurlo bij Apeldoorn 46 47

26 Prinses Margriet plant een boom tijdens de openingshandeling. het ware gedragen wordt en het boven- liggende landschap vanzelfsprekend van de ene zijde naar de andere zijde verbonden is. Bij de bouw werkte H2Eco van noord naar zuid. Eerst realiseerde het bouwteam de constructie over de noordelijke Hoog bezoek bij de officiële opening van ecoduct Hoog Buurlo: op 5 september 2011 plantten de buren, Prinses Margriet en prof. mr. Pieter van Vollenhoven, samen met minister drs. Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu, enkele bomen als symbolische openstelling van het nieuwe ecoduct over de A1. Het ecoduct grenst aan de eigen koninklijke achtertuin van Kroondomein Het Loo, vandaar. Het ecoduct overspant de snelweg bij Hoog Buurlo, even ten westen van Apeldoorn. De wildpassage biedt tientallen diersoorten een beschermde oversteek tussen Kroondomein Het Loo en de natuurgebieden van Staatsbosbeheer ten zuiden van de snelweg. Al in 1999 werd het leefgebied voor het wild op de Veluwe vergroot met een wildpassage bij Kootwijk: ecoduct Harm van de Veen, gebouwd door Mobilis. Het nieuwe ecoduct biedt nu ook een oversteek in de oostelijke Veluwe. Verkeer lijkt onder landschap door te rijden Met dit ecoduct wordt de oorspronkelijke doorsnijding van het landschap plaatselijk hersteld en opnieuw doorsneden door de rijbanen van de snelweg. Dit doorsnijden gebeurt door twee separate boogvormige tunnelconstructies. Deze constructies zijn recht en continu van doorsnede in het verlengde van de weg. Het specifieke kenmerk van een tunnelconstructie is het gevoel dat het bovenliggende landschap als rijbaan, om begin 2011 het werk over de andere rijbaan op te pakken. In het ontwerp werd voldoende ruimte gereserveerd voor eventuele toekomstige verbredingen van de snelweg tot 2 x 3 rijstroken. Hoewel het ecoduct in september officieel werd geopend, liepen de afrondende beplantingswerkzaamheden nog door tot Dieren kijken nieuwsgierig toe Alsof ze niet konden wachten op de opening, sloegen de dieren vanachter een hek de werkzaamheden nieuwsgierig gade. Kort na de opening legde boswachter Harry Hees al sporen vast van onder meer wilde zwijnen, reeën, edelherten en vossen. En ook dassen, egels en ander klein wild maken dankbaar gebruik van het ecoduct. Dat de dieren het ecoduct zo snel vonden, bewijst eens temeer het nut van wildoversteekplaatsen voor het natuurherstel in Nederland. Locatie A1 Apeldoorn - Amersfoort (km 75,5) Verbindt Natuurgebied de Veluwe met de Kroondomeinen Lengte 43,6 m Breedte 40 m Start bouw juli 2010 Opgeleverd 5 september 2011 Open voor wild najaar 2011 Beheer Staatsbosbeheer 48 49

27 50 51

28 A r i e Tr o o s t, j a ch t o p z i ch t e r K r o o n d o m e i n H e t Lo o : Ik zie nu herten die ik niet ken Zowel Middachten als Oud Reemst moesten in korte tijd volledig worden herontworpen. De kracht van samenwerking heeft dit mogelijk gemaakt. Rob van Aarsen, projectleider Rijkswaterstaat Als je al meer dan 40 jaar jachtopzichter op Kroondomein Het Loo bent, leer je veel dieren kennen en herkennen. Vooral het grotere wild. Sinds de ingebruikname van ecoduct Hoog Buurlo zie ik herten die ik niet ken. Ze komen van de natuurgebieden van Staatsbosbeheer ten zuiden van de A1 naar ons toe. De dieren lijken precies te weten wanneer de Amerikaanse eikels hier in de boswachterij Hoog Soeren rijp zijn. En ook de bronstperiode in het najaar is natuurlijk aantrekkelijk om eens even wat verderop te gaan kijken Een jachtopzichter is onder meer bezig en uitwerpselen welke soorten het met wildbeheer, toezicht houden en het ecoduct gebruiken. Het ecoduct is bestrijden van stroperij. Je bent erg gewoon een deel van het landschap. betrokken bij alle dieren. Ik doe dit werk Veel dieren gaan echt heen en weer. al sinds 1969 en vind het jammer dat ik over een paar jaar met pensioen moet. Aan beide zijden zijn de toegangen heel wijd, de dieren hebben absoluut Het ecoduct is prachtig. Met een niet het idee dat ze een soort fuik in breedte van 40 meter is het een kleine lopen. Waterplassen maken het extra snelweg voor de dieren. Ze maken de aantrekkelijk voor ze om even een kijkje oversteek op een heel natuurlijke te komen nemen en te drinken. manier, alsof ze nooit anders gedaan De meeste dieren zijn s nachts of in de hebben. Datzelfde geldt voor vossen, schemering actief. De mooiste uren zwijnen en dassen. We monitoren met zijn bij zonsopgang. Dan sta ik vaak al camera s, maar ook zien we aan sporen te kijken. Wat is er mooier dan stil te kijken naar een hinde met haar kalveren die volkomen op hun gemak zijn? Ecoduct Hoog Buurlo is onderdeel van het repareren van de breuk die de aanleg van de A1 over de Veluwe heeft veroorzaakt. Toen ik als jongeman in de jaren zestig stage liep bij mijn voorganger heb ik dat meegemaakt. Het deed pijn om te zien dat er zoveel natuur werd weggegraven. Ik ben erg blij dat de ecoducten het evenwicht helpen herstellen. Het werkt, dat kunnen we met eigen ogen zien. De natuurgebieden worden er mooier van

Koninklijke Hoogheid, meneer Van Vollenhoven, dames en heren, We hebben vandaag samen iets te vieren. Goed dat u er allemaal bent.

Koninklijke Hoogheid, meneer Van Vollenhoven, dames en heren, We hebben vandaag samen iets te vieren. Goed dat u er allemaal bent. Speech van de minister van Infrastructuur en Milieu, Melanie Schultz van Haegen, opening ecoduct Hoog Buurlo over de A1, Kroondomein Het Loo, maandag 5 september 2011 Koninklijke Hoogheid, meneer Van Vollenhoven,

Nadere informatie

De route van negen ecoducten

De route van negen ecoducten De route van negen ecoducten Waar het begon en waar het naartoe gaat Verslag van het seminar op 6 juni 2013 Ze staan er, de negen ecoducten die in één opdracht zijn uitbesteed. Trots, waren de sprekers

Nadere informatie

Barrières en versnippering van de Ecologische Hoofdstructuur,

Barrières en versnippering van de Ecologische Hoofdstructuur, Barrières en versnippering van de Ecologische Hoofdstructuur, 2005-2011 Indicator 16 april 2013 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens

Nadere informatie

Voor een volledig overzicht van de uitspraken van mijn ambtsvoorganger verwijs ik naar bijlage 1.

Voor een volledig overzicht van de uitspraken van mijn ambtsvoorganger verwijs ik naar bijlage 1. a 1 > Retouradres: Postbus 20901, 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070

Nadere informatie

Productiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap.

Productiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap. NATUURVERBINDING HOORNEBOEG GOOIS NATUURRESERVAAT Productiebos maakt plaats voor oorspronkelijk heidelandschap. PRODUCTIEBOS MAAKT PLAATS VOOR OORSPRONKELIJK HEIDELANDSCHAP TEN ZUIDEN VAN HILVERSUM LIGGEN

Nadere informatie

INNOVATIEF FAMILIEBEDRIJF

INNOVATIEF FAMILIEBEDRIJF INNOVATIEF FAMILIEBEDRIJF Van Halteren Infra staat bekend om haar oplossingsgerichte aanpak bij het plaatsen van damwandconstructies. Sinds 1938 groeide het familiebedrijf -onder leiding van drie generaties

Nadere informatie

voor vaartoeristen, fietsers en wandelaars Tekst:??????

voor vaartoeristen, fietsers en wandelaars Tekst:?????? Koning Willem Alexanderkanaal Een beleefroute voor vaartoeristen, fietsers en wandelaars Tekst:?????? Tekst: Bert Dijenborgh - Foto s: Dianne Dijenborgh 12 Drenthe MagazinE 1216-DM31_ ALEXANDERKANAAL.indd

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 200 20 29 296 Tunnelveiligheid Nr. 24 BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag,

Nadere informatie

05-09-2006 Beknopte notitie over varianten Ecologische verbinding over de Utrechtse weg (N417).

05-09-2006 Beknopte notitie over varianten Ecologische verbinding over de Utrechtse weg (N417). 05-09-2006 Beknopte notitie over varianten Ecologische verbinding over de Utrechtse weg (N417). Aanleiding Stichting Goois Natuurreservaat, Rijkswaterstaat en de gemeente Hilversum zijn voornemens de Utrechtse

Nadere informatie

Het succes van de A12

Het succes van de A12 Het succes van de A12 Meer markt én meer samenwerking!! Carel van Belois (RWS) Jan Willem Bruining (BAM) Oktober 2014 1 Inhoud presentatie Het project A12 Luve: wat behelsde het? Wat was het Samenwerkingsmodel?

Nadere informatie

Samen maken we morgen.

Samen maken we morgen. Samen maken we morgen. Over Salverda Een vertrouwde naam in de bouw, dat is Salverda. Ons familiebedrijf bestaat al sinds 1946, vormt onderdeel van de Schagen Groep en wordt gekenmerkt door een betrokken

Nadere informatie

Voorsprong door gebundelde kennis

Voorsprong door gebundelde kennis Advies- en ingenieursbureau dhv.nl Voorsprong door gebundelde kennis samenwerking bij complexe mobiliteitsprojecten Altijd een oplossing verder Een opdrachtgever met raad en daad bijstaan betekent meer

Nadere informatie

Professioneel behoud van monumenten

Professioneel behoud van monumenten Professioneel behoud van monumenten Heijmans Restauratiewerken 1 De waarde van monumenten Monumentale bruggen, sluizen en stuwen, kade-, stads- en vestingmuren, fortificaties en andere verdedigingswerken

Nadere informatie

Werken aan De Centrale As

Werken aan De Centrale As Projectkrant Nije Daam #1-2015 Werken aan De Centrale As Der binne wy grutsk op Bouwcombinatie Nije Daam bestaande uit: beton- en waterbouw beton- en waterbouw Nije Daam, een trotse combinatie! Werkzaamheden

Nadere informatie

Hendriksbosch. Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station.

Hendriksbosch. Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station. Hendriksbosch door Peter Kwant Het Hendriksbosch is bezit van de gemeente Nunspeet. Het dennenbos ligt op een steenworp afstand van het station. In het Hendriksbosch gaan natuur en recreatie samen. Het

Nadere informatie

Infra n Parkeren n Water n Industrie n Energie. BAM Civiel flexibel denken, flexibel bouwen

Infra n Parkeren n Water n Industrie n Energie. BAM Civiel flexibel denken, flexibel bouwen BAM Civiel flexibel denken, flexibel bouwen De maatschappelijke aandacht voor mens en milieu neemt steeds meer toe. Klimaatveranderingen, milieuvervuiling en de toenemende schaarste aan grondstoffen baren

Nadere informatie

In de complexe utiliteits- en industriebouw is Visser & Smit Bouw een begrip

In de complexe utiliteits- en industriebouw is Visser & Smit Bouw een begrip In de complexe utiliteits- en industriebouw is Visser & Smit Bouw een begrip Kantoorgebouwen, onderwijsgebouwen, ondergrondse parkeergarages, ziekenhuizen, energiecentrales, zuiveringsinstallaties en afvalverbrandingsinstallaties:

Nadere informatie

Internationaal sterk, lokaal betrokken. Nederland - Bulgarije - Duitsland - Ghana - Ierland - Polen - Turkije. www.bartels.nl

Internationaal sterk, lokaal betrokken. Nederland - Bulgarije - Duitsland - Ghana - Ierland - Polen - Turkije. www.bartels.nl Internationaal sterk, lokaal betrokken Nederland - Bulgarije - Duitsland - Ghana - Ierland - Polen - Turkije www.bartels.nl Klantgericht Betrouwbaar Flexibel Praktisch Gerenommeerd Onze kracht: internationaal

Nadere informatie

F O D I Federatie van Oppervlaktedelfstoffenwinnende Industrieën. Zorgvuldig winnen. Gedragscode Flora- en faunawet voor natuurbewust ontgronden

F O D I Federatie van Oppervlaktedelfstoffenwinnende Industrieën. Zorgvuldig winnen. Gedragscode Flora- en faunawet voor natuurbewust ontgronden F O D I Federatie van Oppervlaktedelfstoffenwinnende Industrieën Zorgvuldig winnen Gedragscode Flora- en faunawet voor natuurbewust ontgronden Zorgvuldig In Nederland is in het verleden veel zand, grind,

Nadere informatie

Combiplan Nijverdal. Martijn Takken 6 November 2014

Combiplan Nijverdal. Martijn Takken 6 November 2014 Combiplan Nijverdal Martijn Takken 6 November 2014 1 Volker InfraDesign Het Interne integrale ontwerpbureau voor de infrasector van VolkerWessels en voor Volker Construction International / Volker Stevin

Nadere informatie

Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg

Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg Nieuwsbrief Versie: januari 2015 Ringslang bij het Wasmeer Inhoud 1. Inleiding 2. Zoogdieren 3. Herpetofauna 4. Erosie 5. Internationaal 6. Colofon Wat dragen de ecoducten

Nadere informatie

FAQ Fietspad Helmond-Eindhoven: Nr. Categorie Vraag Antwoord

FAQ Fietspad Helmond-Eindhoven: Nr. Categorie Vraag Antwoord FAQ Fietspad Helmond-Eindhoven: Nr. Categorie Vraag Antwoord De fiets is voor velen het ideale vervoermiddel op kortere afstanden. Op dit moment is er geen directe, snelle en kwalitatief hoogwaardige fietsverbinding

Nadere informatie

Nieuwsbrief Vechtdal Verbinding

Nieuwsbrief Vechtdal Verbinding Augustus 2018 Nieuwsbrief Vechtdal Verbinding N340/N48 en N377 Inhoud nieuwsbrief Gang naar Raad van State nog onzeker Aanbesteding verloopt volgens planning ProRail plaatst liggers over viaduct Even voorstellen:

Nadere informatie

1.2 landschap, natuur en recreatie. Landschap

1.2 landschap, natuur en recreatie. Landschap 1.2 landschap, natuur en recreatie Landschap Radio Kootwijk vormt een belangrijke schakel in een aaneengesloten open tot halfopen droog tot vochtig stuifzand- en heidegebied dat zich uitstrekt van het

Nadere informatie

Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit.

Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit. Ecoduct Een moeilijk woord voor Natuurbrug is Ecoduct. Wat dat nu precies is, legt de schrijver Frank van Pamelen hieronder nog eens uit. Ecoduct Wat is dat dan precies, een ecoduct? Zo vroeg een jonge

Nadere informatie

Aanleg aansluiting A27-N629 eind 2017

Aanleg aansluiting A27-N629 eind 2017 December 2016 Dagelijks ervaart het verkeer problemen met de doorstroming op de N629 tussen Oosterhout en Dongen. Ook de leefbaarheid en veiligheid op en rond de N629 en Westerlaan vragen aandacht. De

Nadere informatie

NIEUWSBULLETIN-04 FEBRUARI 2016

NIEUWSBULLETIN-04 FEBRUARI 2016 NIEUWSBULLETIN-04 FEBRUARI 2016 Verkenning N307 Roggebot-Kampen bijna klaar De provinciale weg N307 verbindt Lelystad en Kampen en is ook nog eens onderdeel van een groter geheel: de N23 van A (Alkmaar)

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Heijmans Avans Minor 2010-2011. Infrastructuur: van knelpunt tot aanbesteding

Heijmans Avans Minor 2010-2011. Infrastructuur: van knelpunt tot aanbesteding Heijmans Avans Minor 2010-2011 Infrastructuur: van knelpunt tot aanbesteding Avans Hogeschool is een topinstituut dat toekomstige beroepsoefenaren opleidt tot excellente professionals, die zichzelf en

Nadere informatie

Route.nl - Meer dan 1900 gratis fietsroutes

Route.nl - Meer dan 1900 gratis fietsroutes 1 van 6 Nederland Utrecht Soest 52.9 (ongeveer 3:04 u.) Fietsroute 137091 1km 2015 Falkplan BV 2 van 6 Nederland Utrecht Soest 52.9 (ongeveer 3:04 u.) Fietsroute 137091 Falk-VVV fietskaarten, een serie

Nadere informatie

SPOORZONE DELFT, NIEUWE RUIMTE IN EEN HISTORISCHE BINNENSTAD

SPOORZONE DELFT, NIEUWE RUIMTE IN EEN HISTORISCHE BINNENSTAD SPOORZONE DELFT, NIEUWE RUIMTE IN EEN HISTORISCHE BINNENSTAD Van een bovengrondse fietsenzee naar een ondergrondse stalling 98 Gebiedsontwikkeling Tot 2015 doorkliefde de spoorlijn het oude Delft en konden

Nadere informatie

Nieuwsbrief. Deltaplan voor het Landschap, Moerenburg-Heukelom-Koningshoeven

Nieuwsbrief. Deltaplan voor het Landschap, Moerenburg-Heukelom-Koningshoeven Moerenburg- Inhoud: Zichtbare resultaten Kavelruil Heukelom 6 Kavelruil belangrijk voor realisatie doelstellingen Toekomstige plannen Deelname aan de Nationale Natuurwerkdag Procesmanager Nellie Raedts

Nadere informatie

RESULTATEN GROOT WILD ENQUETE

RESULTATEN GROOT WILD ENQUETE RESULTATEN GROOT WILD ENQUETE 1 Uitkomsten van de Groot Wild enquête Dank u wel! In 2013 organiseerde Natuurmonumenten een landelijke ledenraadpleging over het beheer van wilde dieren zoals edelherten,

Nadere informatie

N346 Schakel Achterhoek A1 Rondweg Lochem

N346 Schakel Achterhoek A1 Rondweg Lochem N346 Schakel Achterhoek A1 Rondweg Lochem Vraag en antwoord Algemeen 1. Waarom wordt deze Schakel Achterhoek - A1 aangelegd? De gemeente Lochem en de provincie hebben besloten een rondweg aan te leggen

Nadere informatie

Harderbos en Harderbroek verbonden

Harderbos en Harderbroek verbonden Harderbos en Harderbroek verbonden De Ganzenweg is een verbinding voor mensen, maar een barrière voor dieren. Er ligt al een faunapassage onderdoor. De route daar naar toe is voor dieren nog niet ideaal.

Nadere informatie

Toespraak ter gelegenheid van het symposium Kracht van Gelderland op 21 maart 2018

Toespraak ter gelegenheid van het symposium Kracht van Gelderland op 21 maart 2018 1 Toespraak ter gelegenheid van het symposium Kracht van Gelderland op 21 maart 2018 Dames en Heren, Geologische krachten hebben eeuwen geleden in Nederland huisgehouden. IJs, wind, zand en water hebben

Nadere informatie

Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept

Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Concept a Toekomst voor eeuwenoud bos Samenvatting van het beheerplan Norgerholt Colofon Deze samenvatting is een uitgave van de

Nadere informatie

28 oktober 2014 Corr.nr. 2014-42.108, WE Nummer 58/2014 Zaaknr. 510307

28 oktober 2014 Corr.nr. 2014-42.108, WE Nummer 58/2014 Zaaknr. 510307 28 oktober 2014 Corr.nr. 2014-42.108, WE Nummer 58/2014 Zaaknr. 510307 Voordracht van Gedeputeerde Staten aan Provinciale Staten van Groningen voor het beschikbaar stellen van krediet ten behoeve van de

Nadere informatie

Gedeputeerde Staten kiezen voor voorkeursalternatief Bundeling Noord

Gedeputeerde Staten kiezen voor voorkeursalternatief Bundeling Noord Juli 2016 Dagelijks ervaart het verkeer problemen met de doorstroming op de N629 tussen Oosterhout en Dongen. Ook de leefbaarheid en veiligheid op en rond de N629 en Westerlaan vragen aandacht. De provincie

Nadere informatie

IJsseldelta- Zuid. Nota Ruimte budget 22,4 miljoen euro. Planoppervlak 650 hectare

IJsseldelta- Zuid. Nota Ruimte budget 22,4 miljoen euro. Planoppervlak 650 hectare IJsseldelta- Zuid Nota Ruimte budget 22,4 miljoen euro Planoppervlak 650 hectare Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Aanleg Hanzelijn met linksonder viaducten

Nadere informatie

Er is nooit een verliezer / 30

Er is nooit een verliezer / 30 Er is nooit een verliezer / 30 Wouter Coomans Er is nooit een verliezer Mr. Wouter Coomans is teammanager Personenschade bij ASR, dat volgens zijn zeggen vooroploopt als het gaat om mediations. Maar eigenlijk

Nadere informatie

architectuur stedenbouw landschap

architectuur stedenbouw landschap Traverse Dieren Rheden N786 Apeldoorns Kanaal N348 Projectteam Gijs Wolfs / Paul Kersten / Janneke Dries / Mieke van der Arend Opdrachtgever Gemeente Rheden / Provincie Gelderland Ontwerp 2011-2012 (realisatie

Nadere informatie

Groengebied Amstelland AB 16-04-2009 Agendapunt 8 Ecologische verbinding Holendrechter- en Bullewijkerpolder BIJLAGE 2: NOTA VAN UITGANGSPUNTEN

Groengebied Amstelland AB 16-04-2009 Agendapunt 8 Ecologische verbinding Holendrechter- en Bullewijkerpolder BIJLAGE 2: NOTA VAN UITGANGSPUNTEN Groengebied Amstelland AB 16-04-2009 Agendapunt 8 Ecologische verbinding Holendrechter- en Bullewijkerpolder BIJLAGE 2: NOTA VAN UITGANGSPUNTEN De Holendrechter- en Bullewijkerpolder als ontbrekende schakel

Nadere informatie

de sluis gesloten. voldaan. De techniek en faalkanseisen vormen de bron Rijkswaterstaat werkt aan de Maas: naast de

de sluis gesloten. voldaan. De techniek en faalkanseisen vormen de bron Rijkswaterstaat werkt aan de Maas: naast de KEERSLUIS HEUMEN OMSCHRIJVING PROJECT KEERSLUIS HEUMEN In het kader van de Maaswerken is bij Heumen een nieuwe keersluis gerealiseerd. Een helder baken in het herstelde open kanaallandschap verbetert de

Nadere informatie

(Midden-Brabantweg) Inhoudsopgave. Ombouw N261 gereed. N261-Nieuwsbrief slot September 2015

(Midden-Brabantweg) Inhoudsopgave. Ombouw N261 gereed. N261-Nieuwsbrief slot September 2015 (Midden-Brabantweg) N261-Nieuwsbrief slot September 2015 A59 A59 Dit is de laatste nieuwsbrief over de ombouw van de N261. Provincie Noord-Brabant en BAM zijn trots op het resultaat dat in anderhalf jaar

Nadere informatie

Tracébesluit A1 Apeldoorn-Zuid - Beekbergen Samenvatting

Tracébesluit A1 Apeldoorn-Zuid - Beekbergen Samenvatting Tracébesluit A1 Apeldoorn-Zuid - Beekbergen Samenvatting Datum Maart 2015 Status Tracébesluit Pagina 2 van 7 Aanpassingen A1 Apeldoorn-Zuid Beekbergen Voor u ligt de samenvatting van het Tracébesluit A1

Nadere informatie

Blijdschap, trots, historisch moment...

Blijdschap, trots, historisch moment... Mei 2006 De business case Treindienst Breukelen-Utrecht had meer procestijd nodig om tot een afronding te komen. Daarom is de bijeenkomst Randstadspoor op 22 maart niet doorgegaan. Ondertussen hebben alle

Nadere informatie

Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg

Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg Monitoring Ecocorridor Zwaluwenberg Nieuwsbrief Versie: oktober 2014 Inhoud 1. Inleiding 2. Zoogdieren 3. Herpetofauna 4. Vlinders 5. Overig 6. Colofon Wat dragen de ecoducten bij de Zwaluwenberg bij aan

Nadere informatie

FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën

FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën FODI Federatie van Oppervlakte Delfstoffenwinnende Industrieën Koepel van het Nederlandse grondstofwinnende bedrijfsleven De leden van FODI zijn in principe brancheorganisaties. Zand (beton, wegfundering)

Nadere informatie

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld,

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, heeft wel de toekomst. Over vijf jaar zal één op de vijf bouwwerken in Nederland volgens een concept gebouwd worden. Wat is dat en wat betekent het voor

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

1 Inleiding. Notitie / Memo

1 Inleiding. Notitie / Memo Notitie / Memo HaskoningDHV Nederland B.V. Transport & Planning Onderwerp: Landschappelijke onderbouwing plaatsing geluidschermen A1 Apeldoorn Datum: 9 mei 2017 Ons kenmerk: T&PBD2624N002F0.1 Classificatie:

Nadere informatie

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard

Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy. Continuous effort is our standard Burdock, the standard in project management, recruitment & consultancy Continuous effort is our standard Burdock lost kennis- en capaciteitsvraagstukken op bij opdrachtgevers in de civiele techniek, infrastructuur,

Nadere informatie

Referentieprojecten Grontmij: stationslocaties

Referentieprojecten Grontmij: stationslocaties Referentieprojecten Grontmij: stationslocaties OV-Terminal Den Haag Centraal Het huidig centraal station van Den Haag voldoet niet langer aan de eisen van een functioneel knooppunt van openbaar vervoer.

Nadere informatie

Aanleg en onderhoud in de rimboe

Aanleg en onderhoud in de rimboe Aanleg en onderhoud in de rimboe Veranderende rollen Seth van der Wielen KYBYS 26 november 2015 Agenda Over de veranderende rollen: > Afwegingen > Groene velden heerlijk vertrouwd > De verandering > De

Nadere informatie

IJsselsprong Zutphen. Nota Ruimte budget 20 miljoen euro. Planoppervlak 160 hectare

IJsselsprong Zutphen. Nota Ruimte budget 20 miljoen euro. Planoppervlak 160 hectare Nota Ruimte budget 20 miljoen euro Planoppervlak 160 hectare IJsselsprong Zutphen Trekker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Waterveiligheid als motor Bescherming tegen

Nadere informatie

INRICHTINGSVISIE ANNA S HOEVE CONCEPT

INRICHTINGSVISIE ANNA S HOEVE CONCEPT INRICHTINGSVISIE ANNA S HOEVE CONCEPT INHOUD kenschets geschiedenis veranderingen ambities visie in varianten uitwerking geschiedenis KENSCHETS Forse, gegraven waterpartijen KENSCHETS Berg van Dudok KENSCHETS

Nadere informatie

Programma Hoogfrequent Spoorvervoer Meteren - Boxtel

Programma Hoogfrequent Spoorvervoer Meteren - Boxtel Geen goede weergave? Klik hier voor de nieuwsbrief op onze website. december 2016 Programma Hoogfrequent Spoorvervoer Meteren - Boxtel Planning van het project Het project PHS Meteren-Boxtel duurt meerdere

Nadere informatie

HET VERHAAL ACHTER FUNDUS

HET VERHAAL ACHTER FUNDUS GRIP OP UW PROJECT OVER DIT BOEKJE Als opdrachtgever heeft u te maken met complexe en uitdagende infrastructurele projecten. De voorwaarden voor het beheersbaar houden van deze projecten worden steeds

Nadere informatie

Werken aan De Centrale As

Werken aan De Centrale As Projectkrant Nije Daam #2-2015 Werken aan De Centrale As Der binne wy grutsk op Bouwcombinatie Nije Daam bestaande uit: beton- en waterbouw beton- en waterbouw Nije Daam, een trotse combinatie! Werkzaamheden

Nadere informatie

Nieuwe. Tekst Johnny van de Vliert, foto Mechteld Jansen. bpm

Nieuwe. Tekst Johnny van de Vliert, foto Mechteld Jansen. bpm Nieuwe afdeling in de keten Tekst Johnny van de Vliert, foto Mechteld Jansen Visser & Smit Hanab is een aannemersbedrijf waarvan de business unit Distributie de uitvoering voor zijn rekening neemt. Om

Nadere informatie

Tjuchem, november 2018 Verdubbeling N33 Zuidbroek - Appingedam

Tjuchem, november 2018 Verdubbeling N33 Zuidbroek - Appingedam Tjuchem, november 2018 Verdubbeling N33 Zuidbroek - Appingedam Stappen landschapsplan / OTB 1e Ontwerpronde voor noord (31/10): aftrap landschapsplan, afzonderlijke sessies Uitwerking, afstemming derden

Nadere informatie

Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS

Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Villa Reynaert DE HAND VAN PIETER PORTERS IN TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: CLAUDE SMEKENS 56 TIJDLOOS Of je nu tot rust wilt komen tussen zakelijke beslommeringen door of je wilt met je geliefde

Nadere informatie

INTEGRAAL PROJECTMANAGEMENT BIJ RIJKSWATERSTAAT

INTEGRAAL PROJECTMANAGEMENT BIJ RIJKSWATERSTAAT INTEGRAAL PROJECTMANAGEMENT BIJ RIJKSWATERSTAAT Integraal Projectmanagement bij Rijkswaterstaat Beknopte leaflet voor externen Versie: februari 2012 Voor meer informatie: Freek Wermer specialist projectmanagement

Nadere informatie

Verslag Startbijeenkomst Tuinen van Genta 10 Oktober.

Verslag Startbijeenkomst Tuinen van Genta 10 Oktober. Verslag Startbijeenkomst Tuinen van Genta 10 Oktober. De startbijeenkomst werd gehouden in De Toerist aan de Teteringsedijk 145. Aanwezig waren circa 35 omwonenden, waaronder enkele ondernemers van het

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT NR. 4. Doetinchem, 6 juni 2012 ALDUS VASTGESTELD 14 JUNI 2012. Krediet oostelijke randweg en aanpassing Ondernemingsweg

Aan de raad AGENDAPUNT NR. 4. Doetinchem, 6 juni 2012 ALDUS VASTGESTELD 14 JUNI 2012. Krediet oostelijke randweg en aanpassing Ondernemingsweg Aan de raad AGENDAPUNT NR. 4 ALDUS VASTGESTELD 14 JUNI 2012 Krediet oostelijke randweg en aanpassing Ondernemingsweg Voorstel: 1. Een krediet van 24.250.000,- beschikbaar stellen voor aanleg van de oostelijke

Nadere informatie

Monitoring Natuurverbinding Hoorneboeg & Zwaluwenberg

Monitoring Natuurverbinding Hoorneboeg & Zwaluwenberg Monitoring Natuurverbinding Hoorneboeg & Zwaluwenberg Versie: december 2016 Uitwerpsel van de boommarter die voornamelijk uit lijsterbessen bestaan Inhoud 1. Inleiding 2. BBC interview 3. Natuurbrug Hoorneboeg

Nadere informatie

Missie en visie Landschap Overijssel

Missie en visie Landschap Overijssel Missie en visie Landschap Overijssel Inhoudsopgave 1. Welkom 2. Onze missie 3. Onze visie 4. Onze kernwaarden, waardevol landschap 5. Onze kerncompetenties 6. Onze kerntaken 7. Onze afweging 8. Onze rollen

Nadere informatie

Infrastructuur. Optimale doorstroming. Tevreden weggebruikers. Duurzaamheid

Infrastructuur. Optimale doorstroming. Tevreden weggebruikers. Duurzaamheid Infrastructuur Optimale doorstroming Tevreden weggebruikers Duurzaamheid De A2 bij Utrecht wordt verbreed naar 2x5 rijstroken in een Alliantiecontract waarbij nauw wordt samengewerkt met de opdrachtgever

Nadere informatie

Advies blok Wonen en buitenruimte

Advies blok Wonen en buitenruimte Als Kindergemeenteraad hebben we ons twee jaar lang verdiept in verschillende beleidsterreinen. We werden hierbij ondersteund door drie adviescommissies: Milieu, Economie en Veiligheid. Ook hebben er ruim

Nadere informatie

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen

Nadere informatie

De Oude Weg Elst. Wonen in de Amerongse Bovenpolder. 3 Royale kavels met luxe vrijstaande villa s

De Oude Weg Elst. Wonen in de Amerongse Bovenpolder. 3 Royale kavels met luxe vrijstaande villa s De Oude Weg Elst Wonen in de Amerongse Bovenpolder 3 Royale kavels met luxe vrijstaande villa s Riant WOnen Tussen de bossen van de Utrechtse Heuvelrug en de uiterwaarden van de Nederrijn ligt het sfeervolle

Nadere informatie

Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk?

Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk? Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk? Conclusie Er zijn veel ontwikkelingen in het natuurbeleid sinds 2010 Er zijn aanpassingen doorgevoerd of noodzakelijk Natuurbeleid in

Nadere informatie

Betreft: Alternatief Heerbaanfietsroute voor Trambaanfietsroute Maastricht - Aachen.

Betreft: Alternatief Heerbaanfietsroute voor Trambaanfietsroute Maastricht - Aachen. NatuurlijkGeuldal Stichting Natuurlijk Geuldal, voor behoud en verbetering van natuur, landschap en leefomgeving in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg Keutenberg 5, 6305 PP Schin op Geul, tel: 0434592007,

Nadere informatie

Eindexamen aaardrijkskunde havo 2008-II

Eindexamen aaardrijkskunde havo 2008-II Natuur en milieu Opgave 5 De milieugebruiksruimte zoet water Gebruik de bronnen 8 en 9 van het bronnenboekje. De werkelijk beschikbare hoeveelheid neerslag die een Aziaat kan gebruiken om te voorzien in

Nadere informatie

Beter spoor tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad

Beter spoor tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad Beter spoor tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad Beter spoor tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad De spoorverbinding tussen Schiphol, Amsterdam, Almere en Lelystad (OV SAAL) is een

Nadere informatie

AANKONDIGING VAN EEN GEGUNDE OPDRACHT NUTSSECTOREN

AANKONDIGING VAN EEN GEGUNDE OPDRACHT NUTSSECTOREN AANKONDIGING VAN EEN GEGUNDE OPDRACHT NUTSSECTOREN I: AANBESTEDENDE DIENST Werken I.1) NAAM, ADRESSEN EN CONTACTPUNT(EN) Officiële benaming: ProRail B.V. Nationale identificatie: 381962604 Postadres: Moreelsepark

Nadere informatie

Notitie ruimtelijke kwaliteit 9 ecopassages Utrechtse Heuvelrug/Het Gooi (2) Veluwe (6) en Sallandse Heuvelrug (1)

Notitie ruimtelijke kwaliteit 9 ecopassages Utrechtse Heuvelrug/Het Gooi (2) Veluwe (6) en Sallandse Heuvelrug (1) Notitie ruimtelijke kwaliteit 9 ecopassages Utrechtse Heuvelrug/Het Gooi (2) Veluwe (6) en Sallandse Heuvelrug (1) Notitie Ruimtelijke Kwaliteit Ecopassages 14-4-2008 2 Gelders Genootschap / Dienst Landelijk

Nadere informatie

Ben jij klaar voor Sprokkelenburg?

Ben jij klaar voor Sprokkelenburg? Ben jij klaar voor Sprokkelenburg? 1 Inhoud 3 Waarom bouwen op Sprokkelenburg? 4 Ligging van Sprokkelenburg 6 Het plan Sprokkelenburg 8 Kies uw kavel 8 Zelf bouwen op Sprokkelenburg 9 Stappenplan 11 Kavelpaspoort

Nadere informatie

Faunapassages. met gegolfd staal

Faunapassages. met gegolfd staal Faunapassages met gegolfd staal Gegolfd Staal,de verbindende factor! In de loop van de twintigste eeuw is onze natuur sterk versnipperd door o.a. de aanleg en een steeds intensiever gebruik van de auto-,

Nadere informatie

December van Baarle te realiseren.

December van Baarle te realiseren. December 2017 In de kom van Baarle- Nassau (Nederland) en Baarle-Hertog (België) is sprake van problemen op het gebied van doorstroming, bereikbaarheid en leefbaarheid. Om deze problemen aan te pakken

Nadere informatie

Speech van Minister van Economische Zaken, Henk Kamp, Jaarvergadering van de Federatie Particulier Grondbezit, Driebergen, 25 mei 2013

Speech van Minister van Economische Zaken, Henk Kamp, Jaarvergadering van de Federatie Particulier Grondbezit, Driebergen, 25 mei 2013 Speech van Minister van Economische Zaken, Henk Kamp, Jaarvergadering van de Federatie Particulier Grondbezit, Driebergen, 25 mei 2013 Versie 20 mei 2013 Alleen het gesproken woord geldt 1 Dames en heren,

Nadere informatie

Werken aan De Centrale As

Werken aan De Centrale As Projectkrant Nije Daam #3-2015 Werken aan De Centrale As Der binne wy grutsk op Bouwcombinatie Nije Daam bestaande uit: beton- en waterbouw beton- en waterbouw Nije Daam, een trotse combinatie! Werkzaamheden

Nadere informatie

Duurzaam groeien. Agro, fresh, food en logistics

Duurzaam groeien. Agro, fresh, food en logistics Nota Ruimte budget Klavertje 25,9 miljoen euro (waarvan 3 miljoen euro voor glastuinbouwgebied Deurne) Planoppervlak 908 hectare (waarvan 150 hectare voor glastuinbouwgebied Deurne) (Greenport Trekker

Nadere informatie

Growth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014

Growth & Reflection. Opleverdatum: 18 juni 2014 Growth & Reflection Growth & Reflection Opleverdatum: 18 juni 2014 Multimediaal Reclamebureau 2013/2014 Inleiding Er zit alweer een half jaar bij MMR op en ik heb weer veel nieuwe dingen geleerd en nieuwe

Nadere informatie

Uitvoering van asbestsaneringen

Uitvoering van asbestsaneringen Uitvoering van asbestsaneringen Door: ir. Ingmar Scheiberlich In de uitvoeringsfase van een asbestsanering houdt de opdrachtgever of projectmanager, zich bezig met het bewaken van de contracten en de beheersing

Nadere informatie

Bespreekpunten Kennis nemen van de stand van zaken wandelroutenetwerk Regio Amersfoort. Kennis nemen van de concept-uitvraag voor de offerte.

Bespreekpunten Kennis nemen van de stand van zaken wandelroutenetwerk Regio Amersfoort. Kennis nemen van de concept-uitvraag voor de offerte. Agendapunt 3 Vergadering : Bestuurlijk Overleg Recreatie & Toerisme Regio Amersfoort Datum : 22 november 2018 Onderwerp : Wandelroutenetwerk Bijlagen : Concept-uitvraag offerte Bespreekpunten Kennis nemen

Nadere informatie

Samen zorgen voor de toekomst van mooi Gelderland. Meerjarenvisie Geldersch Landschap & Kasteelen 2016-2025

Samen zorgen voor de toekomst van mooi Gelderland. Meerjarenvisie Geldersch Landschap & Kasteelen 2016-2025 Samen zorgen voor de toekomst van mooi Gelderland Meerjarenvisie Geldersch Landschap & Kasteelen 2016-2025 650 gebouwen 35 kastelen, landhuizen, kasteelruïnes ruim 150 terreinen 24.000 museumstukken ruim

Nadere informatie

Provinciale bijeenkomsten gemeentelijke financiën en de 3 decentralisaties in het sociaal domein

Provinciale bijeenkomsten gemeentelijke financiën en de 3 decentralisaties in het sociaal domein Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Provinciale bijeenkomsten gemeentelijke financiën en de 3 decentralisaties in het sociaal domein Zijn we allemaal aangesloten? Zijn alle gemeenten

Nadere informatie

Terug naar de basiswaarden M A G A Z I N E. In financiële advisering past geen dubbele moraal. FFP-Verkiezingsdebat

Terug naar de basiswaarden M A G A Z I N E. In financiële advisering past geen dubbele moraal. FFP-Verkiezingsdebat J A A R G A N G 6 N U M M E R 2 J U N I 2 0 1 0 M A G A Z I N E In financiële advisering past geen dubbele moraal FFP-Verkiezingsdebat Integraal advies nader verankeren in gedragscode Terug naar de basiswaarden

Nadere informatie

Water, wij halen eruit wat erin zit

Water, wij halen eruit wat erin zit Water, wij halen eruit wat erin zit U ziet papier......wij zien water Samen met u... Als uw afvalwaterzuiveringsinstallatie aan vernieuwing toe is, staat u voor belangrijke keuzes. Strategische, operationele

Nadere informatie

Ecologische ontsnippering in Vlaanderen: historiek en plannen voor de toekomst

Ecologische ontsnippering in Vlaanderen: historiek en plannen voor de toekomst Ecologische ontsnippering in Vlaanderen: historiek en plannen voor de toekomst Steven Vanonckelen Departement Omgeving VanonckelenS Grens NL-BE, 11 januari 2018 Leopoldsburg, 13 augustus 2018 Opoeteren,

Nadere informatie

Themasessie Aanbesteding met Kleuren. Netwerkevent Infra-Innovatie Netwerk

Themasessie Aanbesteding met Kleuren. Netwerkevent Infra-Innovatie Netwerk Themasessie Aanbesteding met Kleuren Programma Even voorstellen Historie Kanaal Almelo - De Haandrik Uitvraag aanpak boordvoorzieningen Aanpak inschrijving Beens Groep Vragen / discussie Even voorstellen.

Nadere informatie

SPELREGELS EHS. Een gezamenlijke uitwerking van rijk en provincies. Ministeries van LNV en VROM en de provincies

SPELREGELS EHS. Een gezamenlijke uitwerking van rijk en provincies. Ministeries van LNV en VROM en de provincies SPELREGELS EHS Spelregels voor ruimtelijke ontwikkelingen in de EHS Een gezamenlijke uitwerking van rijk en provincies Ministeries van LNV en VROM en de provincies 2 De Ecologische Hoofdstructuur, ook

Nadere informatie

Boddegat Nieuwsbrief #9, november 2016

Boddegat Nieuwsbrief #9, november 2016 Boddegat Nieuwsbrief #9, november 2016 Beste lezer, Er is de afgelopen maanden veel gebeurd rondom het Boddegat. In deze nieuwsbrief vind je de huidige stand van zaken én een blik vooruit. Het belangrijkste

Nadere informatie

De ecologische verbinding Groene Driehoek en de Utrechtse Heuvelrug

De ecologische verbinding Groene Driehoek en de Utrechtse Heuvelrug De ecologische verbinding Groene Driehoek en de Utrechtse Heuvelrug Inleiding De gemeente Driebergen, de Reehorst en Utrechts Landschap zijn/worden nieuwe eigenaren van gronden tussen de Odijkerweg A Driebergseweg.

Nadere informatie

Brainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue)

Brainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue) Brainport Eindhoven/ A2-zone (Brainport Avenue) Nota Ruimte budget 75 miljoen euro voor Brainport Eindhoven en 6,8 miljoen voor ontwikkeling A2-zone Planoppervlak 3250 hectare (Brainport Eindhoven) Trekker

Nadere informatie

Schetsboek Ecoducten Veluwe

Schetsboek Ecoducten Veluwe Schetsboek Ecoducten Veluwe Uitgave Begeleidingscommissie Ecoducten Veluwe Schetsboek Ecoducten Veluwe Voorwoord Voor u ligt een bijzonder rapport: het Schetsboek Ecoducten Veluwe. Het Schetsboek Ecoducten

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF UITGAVE 2 JUNI 2012

NIEUWSBRIEF UITGAVE 2 JUNI 2012 NIEUWSBRIEF UITGAVE 2 JUNI 2012 1 Voorwoord Dit is de tweede nieuwsbrief van het project de Paarse Poort! U ontvangt deze nieuwsbrief omdat u op de één of andere wijze betrokken bent bij dit project. We

Nadere informatie

Aanleg Maas en Waalweg (N322) langs Puiflijk en Leeuwen

Aanleg Maas en Waalweg (N322) langs Puiflijk en Leeuwen Aanleg Maas en Waalweg (N322) langs Puiflijk en Leeuwen Het Land van Maas en Waal is echt rivierenlandschap. Het is open, vlak en kent een rationele verkavelingsstructuur. Het is ook een waardevol weidevogelgebied.

Nadere informatie