Bijlage bij agendapunt: J-139. Samenvatting Verkenning definitieve oplossing toegangsgeul en haven Noordpolderzijl

Transcriptie

1 Bijlage bij agendapunt: J-139 Samenvatting Verkenning definitieve oplossing toegangsgeul en haven Noordpolderzijl 6 juni 2017

2 Inleiding De haven van Noordpolderzijl ligt in de gemeente Eemsmond, aan de kust van de Waddenzee. Het is een kleine getijdehaven die via een 3 kilometer lange toegangsgeul of vaargeul verbonden is met de Waddenzee. Haven en geul slibben de laatste jaren vrijwel geheel dicht, zodat schepen er niet kunnen binnenlopen of vertrekken. Ook verminderd de mogelijkheid voor vis om via de geul tussen de Waddenzee en de vispassage in het gemaal heen en weer te zwemmen. De functie van Noordpolderzijl, als bijzonder punt voor zowel natuur als mens langs de Groninger Waddendijk, komt daarmee in het gedrang. De onderhoudsbehoefte van geul en haven is groot en neemt met de jaren toe. De toename van de kosten is navenant. Om die reden zoeken gemeente Eemsmond en waterschap Noorderzijlvest, samen met provincie Groningen, naar een duurzamere en kostenefficiëntere oplossing voor het dichtslibben van haven en geul. De voorliggende notitie beschrijft kort de verkenning die tot nu toe is uitgevoerd en de belangrijkste conclusies uit de verschillende onderzoeken tot nu toe: 1. Noordpolderzijl, Verkenning duurzame bereikbaarheid haven met kansen voor de regio (hoofdrapport), PRW en RVO, november Noordpolderzijl, Verkenning duurzame bereikbaarheid haven met kansen voor de regio (bijlagen), PRW en RVO, november Vermindering slibbezwaar Noordpolderzijl, Verkenning hydrodynamische effecten spoelmeer, HYSAS, 30 mei Ramingen varianten spoelzee Noordpolderzijl, Ramingen varianten 3a en 4b, Arcadis, 22 mei 2017 (vanwege de kostenramingen en de naar persoon herleidbare informatie voor bestuursleden ter inzage bij de bestuuursondersteuning) Uitwerking mogelijke alternatieven De verkenning naar een duurzame en kostenefficiënte oplossing heeft geresulteerd in het nader uitwerken van drie hoofdopties; een spoelmeer binnendijks, een spoelmeer buitendijks en het blijven baggeren (maar dan innovatief, met aanpassing frequentie etc.). De varianten zijn afgezet tegen de optie stoppen met baggeren. Het Programma naar een Rijke Waddenzee (PRW) heeft eind 2016, samen met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), de varianten nader belicht en uitgewerkt op aspecten voor o.a. veiligheid, natuur, recreatie, landschap, landgebruik en kosten [bijlage 1 en bijlage 2]. Uit de rapportage komt naar voren dat er mogelijkheden zijn voor een spoelmeer en dat dit een goede oplossing kan zijn voor het beheerprobleem van de geul en de haven van Noordpolderzijl. Een spoelmeer met een omvang van hectare volstaat. In het rapport (par. 7.2) is geconcludeerd dat de volgende varianten in beginsel haalbaar zijn en in aanmerking komen voor verdere uitwerking: Variant 1+: Optimaliseren onderhoud haven en geul Variant 2: Stopzetten onderhoud vaargeul en haven Variant 3a: Spoelmeer binnendijks gescheiden - recht of meer organisch Variant 4b: Spoelmeer buitendijks gescheiden - organisch Bij alle spoelmeervarianten is er vanuit gegaan dat deze in alle gevallen losgekoppeld zijn van het zoetwatersysteem (Zijlriet) in de Noordpolder, de zogenaamde gescheiden varianten. Dat is omdat in de gegeven situatie de spoelmeren niet kunnen fungeren als een overgangszone tussen zoet en zout. Het zoetwateraanbod is namelijk zeer klein ten opzichte van het volume van het spoelmeer. In orde van grootte bedraagt de beschikbare hoeveelheid zoetwater in de wintermaanden circa 10% van de benodigde hoeveelheid water om een spoelmeer te kunnen laten functioneren. In de

3 zomermaanden loopt de beschikbaarheid van zoetwater terug tot onder de 5% van hetgeen dat nodig is. Met dergelijke verhoudingen ontstaat geen functionele overgangszone. Met als verdere opmerkingen bij de varianten: Met variant 1+ (optimalisatie onderhoud haven en geul) is de haven met een relatief geringe extra inspanning bereikbaar te houden en is ook de vispasseerbaarheid te behouden. De jaarlijkse kosten zijn vergelijkbaar met het huidige beheer. Ondanks de schijnbare hogere inspanning (jaarlijks meerdere malen ploegen en baggeren van de haven), worden de kosten gedrukt doordat de geul minder diep wordt gehouden en 4- à 5-jaarlijks grootschalig baggeren achterwege blijft. De variant voegt geen nieuwe elementen en waarden toe aan het gebied. Variant 2 (stopzetten onderhoud vaargeul en haven), is in principe de goedkoopste variant. Door te stoppen met het baggeren van de haven en de geul, hoeven er geen kosten meer voor beheer en onderhoud gemaakt te worden. Deze variant biedt echter geen oplossing voor de toekomst van de haven en de omgeving van Noordpolderzijl. Op termijn zullen de geul en de haven vrijwel geheel dichtslibben en zal alleen een kleine slenk over blijven als gevolg van het malen door het gemaal. De mogelijkheid voor vissen om de afstand tussen de Waddenzee en de vismigratievoorzieningen in het gemaal te overbruggen zal sterk bemoeilijkt worden of zelfs geheel verdwijnen. Met variant 3a (spoelmeer binnendijks gescheiden - recht of meer organisch) is de haven van Noordpolderzijl mogelijk bereikbaar te houden. Na een éénmalige investering zijn de jaarlijkse beheerkosten naar verwachting relatief laag. De variant onderscheidt twee vormen; recht, waarbij het spoelmeer de kavelstructuur ter plaatse volgt; organisch, waarbij een spoelmeer met een meer natuurlijke vorm wordt aangelegd. Naast de voordelen van een bereikbare haven voegt de rechte variant niet veel natuur- of attractiewaarde toe aan het gebied. Een organische variant scoort hierop beter. Met variant 4b (spoelmeer buitendijks gescheiden - organisch) wordt op de huidige kwelder een enigszins natuurlijk spoelmeer gerealiseerd. Voor de buitendijkse variant komt alleen de organische variant in aanmerking (en dus niet de rechte), aangezien alleen de organische variant enige compensatiemogelijkheden voor de aldaar verminderde natuurwaarden biedt. De éénmalige investeringskosten zijn lager dan bij de binnendijkse variant en ook de jaarlijkse beheerkosten zijn lager. Bij deze variant ontstaat nieuwe natuurwaarde, met attractiewaarde voor recreanten (met name natuurliefhebbers), op zichtafstand van de dijk. Plan van aanpak naar een voorkeursalternatief De aanleg van een spoelmeer is een forse ruimtelijke ingreep. Binnendijks krijg je te maken met grondeigenaren en de noodzakelijke aanleg van allerlei infrastructurele voorzieningen op en door de dijk. Buitendijks krijg je te maken met stringente natuurwetgeving en kwelderbeheerders. Op voorhand was er geen variant die over draagvlak kon beschikken bij alle relevante partijen. Op basis van het RVO rapport heeft het PRW een plan van aanpak opgesteld om te komen tot besluitvorming over het openhouden van de haven en geul op Noordpolderzijl. In feite is er een stappenplan voorgesteld met de volgende elementen: a. De effectiviteit van een spoelmeer (zowel binnen- als buitendijks), ook in vergelijking met geoptimaliseerd conventioneel onderhoud (regelmatig ploegen en baggeren). b. De kosten, met name die van de meest in aanmerking komende binnendijkse versus buitendijkse varianten. Opnieuw ook in vergelijking met geoptimaliseerd conventioneel onderhoud. c. De ruimtelijke vormgeving, van de verder te ontwikkelen varianten. d. Het draagvlak bij, en mogelijke ondersteuning door, belanghebbenden en eventuele financiers (zoals het Waddenfonds).

4 e. Juridische haalbaarheid, gelet op de natuurbeschermingswetgeving. f. Ter voorbereiding op volgende stappen: voorbereiding van een begroting en financieringsaanvraag. In de vormgeving van het besluitvormingsproces is onderkend dat stap a en b essentieel zijn. Indien mocht blijken dat de effectiviteit van een spoelmeer - tegen de verwachting in - te laag blijkt, kan immers deze oplossingsmethode niet worden ingezet en moet worden teruggevallen op de optie van geoptimaliseerd baggeren of de nuloptie (stoppen van het beheer en onderhoud en de geul dicht laten slibben). En uiteraard is ook de kostenschatting van een buiten- versus binnendijkse variant van belang voor het verdere besluitvormingsproces. Daarom zijn deze twee stappen met voorrang uitgevoerd, in de eerste maanden van Stap a - De effectiviteit van een spoelmeer Nader onderzoek naar de effectiviteit van een spoelmeer is uitgevoerd door HYSAS, een samenwerking tussen WaterProof BV, VanRijnSediment en Wiertsema&Partners BV. Het onderzoek en de resultaten zijn beschreven in het rapport van bijlage 3. De specifieke te onderzoeken vraag was of door middel van een spoelmeer bij Noordpolderzijl voldoende hoge watersnelheden gehaald kunnen worden om, bij regelmatig bedrijf, de geul open te houden. In het onderzoek is uitgegaan van een buitendijks spoelmeer. Dit is gedaan omdat een buitendijks spoelmeer niet in het verlengde van (recht voor) de toegangsgeul en haven kan worden aangelegd, maar alleen ernaast. Door de bocht die het water vanuit dit spoelmeer moet maken om in de haven en geul te kunnen stromen, neemt de kracht van het spoelwater meer af dan bij een spoelmeer dat recht voor de toegangsgeul is aangelegd. Alleen bij een binnendijks spoelmeer is het mogelijk deze recht voor de haven en geul aan te leggen. Wanneer een buitendijks spoelmeer effectief blijkt, zal een binnendijks spoelmeer dat ook zijn. De onderzoeksvraag is vervolgens beantwoord door: analyse van de huidige situatie bij Noordpolderzijl en van het bestaande spoelmeer bij Nessmersiel (D), door metingen te verrichten in de vaargeul naar de waterbewegingen en erosiebestendigheid van het bodemmateriaal, en door het maken van analytische en numerieke modelsimulaties waarin in detail de waterbeweging is gemodelleerd voor een aantal situaties. Op basis hiervan concluderen de onderzoekers: Door toepassing van een spoelmeer nemen de stroomsnelheden in de geul aanzienlijk toe en komt de evenwichtbodemligging van de vaargeul naar Noordpolderzijl dieper te liggen. Daardoor zal het benodigd onderhoud van de geul en de haven aanzienlijk lager zijn dan in de huidige situatie en in het beste geval zelfs achterwege kunnen blijven. Het spoelmeer heeft daarmee een groot positief effect op de benodigde ploeg- c.q. baggerinspanning in geul en haven. In beginsel is een spoelmeer dus een effectieve oplossing voor het probleem. De mate waarin nog onderhoud moet worden gepleegd, is voor een belangrijk deel afhankelijk van de plek waar het spoelmeer in de haven kan lozen en dient in een eventuele verdere planuitwerking nauwkeuriger te worden onderzocht. Stap b - De kosten van een binnendijkse versus buitendijkse variant Voor een beter inzicht in de kosten welke gemoeid zijn met een spoelmeer binnendijks of buitendijks, is Arcadis gevraagd een nauwkeurige kostencalculatie te maken op basis van de SSKmethode (StandaardSystematiek voor Kostenramingen). De SSK-methodiek draagt bij aan het eenduidig en compleet inzichtelijk maken van de onderdelen en bedragen waaruit de totale raming bestaat. Zowel de investeringskosten als de levensduurkosten zijn geraamd [bijlage 4].

5 In de kostencalculatie is voor de buitendijkse variant uitgegaan van het organisch vormgegeven spoelmeer en binnendijks van een recht vormgegeven spoelmeer. Hiervoor is gekozen omdat een binnendijkse organische variant duurder is ten opzicht van de rechte variant binnendijks. Dit vanwege o.a. het grotere ruimtebeslag dat een organische vorm vraagt om natuurwaarde te kunnen leveren. Bij de binnendijkse variant is overigens ook uitgegaan van een spoelmeer aan de westkant van het Zijlriet. Die ligging bleek uiteindelijk eenvoudiger inpasbaar en daardoor goedkoper, dan een variant aan de oostkant zoals in het rapport van PRW en RVO was uitgewerkt (een visualisatie van de beide beschouwde varianten is opgenomen aan het einde van deze notitie). Het gaat in dit stadium vooral nog om een vergelijking van de kosten tussen de twee varianten. De resulterende kosten bevatten nog een groot onzekerheidsinterval (ca. 30%). Het resultaat van kostencalculatie is als volgt (getallen zijn afgerond): Binnendijks Buitendijks Investeringskosten (incl. BTW) 16,5 miljoen 5,1 miljoen Jaarlijks beheer en onderhoud (incl. BTW) Totale kosten per jaar op basis van afschrijving over 30 jaar (incl. BTW, geen vervangingskosten gerekend) Noot 1: Bij de binnendijkse variant is rekening gehouden met de mogelijke inzet van ruilgrond van stichting Het Groninger Landschap. Voor het kwaliteits- en liggingsverschil tussen het beoogde perceel met spoelmeer en de ruilgrond is in de kostenberekening gecorrigeerd. Noot 2: Vooralsnog is niet uitgegaan van een opbrengst van binnendijks af te graven grond. Mocht een dergelijke opbrengst wel mogelijk zijn, dan zou de schatting van de investeringskosten voor de binnendijkse variant met maximaal 0,8 miljoen kunnen dalen. Zowel op basis van investeringskosten als van jaarlijkse kosten, is de binnendijkse spoelmeervariant circa 3x duurder dan de buitendijkse. Dat is ruim boven de onzekerheidsmarge van 30%. Het kostenverschil wordt vooral veroorzaakt doordat bij de binnendijkse variant een doorgang door de primaire waterkering moet worden gemaakt. De belangrijkste posten daarbij zijn: het maken van de opening in de kering, de tijdelijke voorzieningen om de kering te beschermen tijdens de werkzaamheden en de risico-reserveringen die nodig zijn bij dit type werkzaamheden. In een verdere planuitwerking dient uiteraard een nauwkeuriger kostencalculatie te worden gemaakt, en met name voordat investeringsbeslissingen worden genomen. Vervolgproces De tot nu gepeilde meningen over de aanleg van een spoelmeer voor het duurzaam openhouden van de geul en haven zijn overwegend positief. In het vervolgtraject is echter nog wel een aantal stappen te nemen die tevens elk een reëel risico inhouden en die kunnen leiden tot uitstel van het project of zelfs tot afstel. Het betreft de in het rapport van PRW en RVO genoemde stappen c t/m f: Stap c - Ruimtelijke vormgeving van de te ontwikkelen varianten Voor het kunnen uitvoeren van stappen d t/m f is een gedetailleerdere ruimtelijke vormgeving en inpassing van het spoelmeer nodig. In de praktijk zullen stap c, d en e in onderling samenspel tot stand komen. Stap d - Draagvlak bij, en mogelijke ondersteuning door, belanghebbenden en financiers Op dit moment is er nog geen overeenstemming met grondeigenaren en ook nog geen zicht op overeenstemming over aankoop van benodigde gronden voor de aanleg van een spoelmeer. Dit proces moet nog gestart worden en brengt nog de benodigde risico s in tijd en middelen met zich

6 mee. Onder andere wanneer blijkt dat er onvoldoende financiële middelen kunnen worden aangetrokken, kan dit leiden tot het stopzetten van de verdere verkenning naar de haalbaarheid van een spoelmeer. Stap e - Juridische haalbaarheid, gelet op de natuurbeschermingswetgeving Vanwege Natura2000 is het nog geen absolute zekerheid dat de aanleg van een spoelmeer buitendijks doorgang kan vinden. Dit is sterk afhankelijk van draagvlak bij stakeholders en het goed doorlopen van de vergunningprocedure. Er is al een zogenaamde voortoets uitgevoerd in het kader van een te maken passende beoordeling. De voortoets laat mogelijkheden zien, echter een bepaalde mate van onzekerheid blijft. Deze dient zoveel mogelijk weggenomen te worden door nader juridisch onderzoek. Een passende beoordeling zal alleen gemaakt hoeven te worden als blijkt dat er voor de buitendijkse variant voldoende draagvlak is te verwerven. Stap f - Voorbereiding van een begroting en financieringsaanvraag De aanleg van een spoelmeer is een dure aangelegenheid. Er is extra financiering nodig van andere partijen, zoals bijvoorbeeld het Waddenfonds. Deze financiering is nog niet rond. Deze stap kan pas worden uitgevoerd als op de vragen uit stap d en stap e een bevestigend antwoord is verkregen. Bijlage: Visualisatie Spoelmeervarianten 3a en 4b Variant 4b: Buitendijks, organisch vormgegeven Variant 3a: Binnendijks, recht vormgegeven