Housing First in Vlaanderen: visie en aandachtspunten voor beleid en praktijk

Transcriptie

1 Datum: 27/03/2017 Auteur: Danny Lescrauwaet Versie: 02 Herkomst: Werkplan 2017 Doel: Ter bespreking Bestemming: Actoren betrokken in Vlaams actieplan thuisloosheid Housing First in Vlaanderen: visie en aandachtspunten voor beleid en praktijk Een van de doelstellingen van het Vlaams actieplan thuisloosheid 1 is het verminderen van de langdurige thuisloosheid, via een beleid en praktijk gericht op Housing First (HF). In deze nota reiken we daartoe een aantal visie-elementen aan en scenario s voor praktijk en (boven)lokaal beleid. Het toepassen van HF is deels een sectoraal gegeven: actoren zullen hun praktijk en beleid, rekening houdend met de beschikbare middelen, in de richting van HF dienen uit te bouwen en/of te heroriënteren. Maar HF toepassen zal ook samenwerking tussen sectoren vergen, nl. tussen die sectoren wier expertise en aanbod een positieve bijdrage kunnen leveren om langdurige thuisloosheid effectief te bestrijden. Bijgevolg is deze nota gericht aan: De Vlaamse overheid die de centrale regie voert. Alle actoren die in het actieplan vermeld zijn bij de bestrijding van langdurige thuisloosheid: het Algemeen Welzijnswerk, de OCMW s, de geestelijke gezondheidszorg, het VAPH, huisvestingsactoren. De trekkers van de (boven)lokale netwerken tegen thuisloosheid waar (boven)lokale regie wordt gevoerd. Bij het schrijven van de nota maakten we gebruik van inzichten uit diverse Europese experimenten inzake HF en natuurlijk van het vorig jaar afgesloten Belgische experiment. Zie 1 Globaal plan dak- en thuisloosheid goedgekeurd door de Vlaamse regering, december 2016 Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 1 van 12

2 hiervoor de geraadpleegde bronnen aan het einde van de nota. In de nota komen de volgende zaken aan bod: 1. Waarover gaat HF en waarover gaat het niet? 2. Waarom is het belangrijk om langdurige thuisloosheid via HF te bestrijden? 3. Wat maakt dat HF werkt? 4. Via welke wegen of scenario s kan men komen tot een verruiming van de HF-praktijk? 5. Aandachtspunten voor actoren op het terrein. 6. De geraadpleegde bronnen. 1. Waarover gaat HF en waarover gaat het niet? 1.1. Afbakening De doelgroep van HF zijn mensen in een situatie van langdurige thuisloosheid. De meeste Europese landen bakenen dit als volgt af: mensen die langer dan een jaar thuisloos zijn of meerdere periodes van thuisloosheid gekend hebben gedurende de afgelopen drie jaar. en meestal kampen met een verslavings- en/of psychiatrische problematiek. Dergelijke afbakening is nodig en nuttig om HF alleen daarvoor aan te wenden waarvoor het het best kan renderen en om tot een gemeenschappelijke monitoring van het actieplan te kunnen komen. We adviseren dan ook om in Vlaanderen deze afbakening van de doelgroep te hanteren Kenmerken van de HF-benadering HF is dus: het aanbieden van een individuele woonst én langdurige begeleiding aan mensen die chronisch dak- of thuisloos zijn en kampen met een verslavings- en/of psychiatrische problematiek. HF vertrekt van een andere startpositie dan de meer gangbare manier van denken in de hulpverlening, zoals de woonladder of het herankeringsmodel. In dat gangbare model dient de thuisloze eerst een aantal stappen te doorlopen vooraleer hij woonklaar is. Met HF wordt een paradigmashift gemaakt in ons denken en handelen m.b.t. de problematiek van dak- en thuisloosheid. HF vertrekt van acht basisprincipes: 1. Huisvesting is een basis mensenrecht. De HF bewoner heeft een gewoon huurcontract op de private of de sociale woningmarkt. Zolang de bewoner zijn huurdersverplichtingen nakomt (huur betalen, woning onderhouden, geen overlast) kan hij daar blijven wonen. Ook als hij van de aangeboden begeleiding geen (verder) gebruik wenst te maken. 2. Respect, warmte en medeleven voor alle HF-bewoners. Doorheen het begeleidingsproces benadrukt HF een respectvolle omgang tussen hulpverleners en bewoners. Dit vanuit een open houding zonder vooroordelen ten aanzien Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 2 van 12

3 van de cliënten. 3. Engagement om met HF-bewoner te werken zolang het nodig is. De termijn waarop de hulp beschikbaar is, wordt niet op voorhand bepaald. Het huurcontract is voor onbepaalde duur en de begeleiding ook. Dit wil niet zeggen dat deze begeleiding gedurende het ganse traject door één en dezelfde organisatie dient geleverd te worden. Zie daarover meer bij de aandachtpunten: het werken met de methodiek van critical time intervention en het werken met dedicated teams. 4. Verspreide huisvesting in alleenstaande appartementen. Maar ook gegroepeerde huisvesting (co-housing, community houses, ) kan, op voorwaarde dat de bewoner daarvoor kiest. 5. Splitsing van huisvesting en hulpverlening. De rollen van huisvester en begeleider worden duidelijk gescheiden. De huurder kan in de woning blijven ook als hij niet langer begeleiding wenst of deze weigert. 6. Keuzevrijheid en zelfdeterminatie. De bewoner heeft keuzevrijheid op zoveel mogelijk domeinen. De begeleidingsdoelen worden in overleg met de bewoner gekozen. De hulpverlener ondersteunt de bewoner hierbij, op weg naar een maximale zelfstandigheid. 7. Herstelgericht. Een herstelgerichte benadering is een streven naar welzijn van de bewoner door te zorgen dat hiervoor de basisvoorwaarden aanwezig zijn. Voorbeelden zijn: actieve rechtendetectie, toeleiden naar gezondheidszorg, ondersteuning bij uitbouw van een sociaal netwerk, tewerkstelling, dagbezigheid, 8. Harm reduction. De keuzevrijheid geldt ook bij schadelijk drug-en alcoholgebruik. De nadruk ligt niet op repressie of het verplichten tot behandeling, wel op het beperken van de schade van het gebruik, zowel voor de gebruiker als voor de samenleving. Gekende voorbeelden zijn methadonverstrekking of spuitenruil Housing First is niet: Voorbereiding, therapie of engagementen tot ontwenning vragen van de HF-bewoner. De HF-bewoner vragen om eerst stappen te zetten om woonklaar te worden. Uiteraard kan en mag een dakloze gebruik maken van (nacht)opvang vooraleer in een HF-traject te stappen. Maar dit eerst gebruiken van opvang mag geen opgelegde voorwaarde zijn voor de start van een HF-traject. Een tijdelijke woonst, tijdelijke huurcontracten, het tijdelijk aanwenden van leegstaande woningen, het werken met bezettingsovereenkomsten en dagprijssystemen. Op zich kunnen dit allemaal nuttige initiatieven zijn t.a.v. thuislozen, maar ze vallen buiten de HF-benadering. Een individuele of gemeenschappelijke woonvorm opleggen aan de kandidaat-bewoner. De bewoners uithuiszetten voor andere redenen (bvb. het niet-naleven van begeleidingsvoorwaarden) dan deze in een normaal huurcontract. Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 3 van 12

4 1.4. HF is mogelijk CAW s kunnen momenteel al HF toepassen, zonder dat daarvoor enige aanpassing van de regelgeving nodig is. De regelgeving van het algemeen welzijnswerk legt immers helemaal geen herankeringsmodel op, waarbij mensen eerst woonklaar worden gemaakt in de opvang. Dezelfde autonomie hebben de OCMW s. Geen enkele regelgeving dwingt hen langdurig thuislozen onder te brengen in nachtopvangcentra. Zij kunnen even goed HF-benaderingen uitbouwen. Sommigen zullen opwerpen dat OCMW s ook controlerende opdrachten hebben, die op gespannen voet zouden kunnen staan met sommige aspecten van de HF-benadering. Het Belgisch experiment heeft echter aangetoond dat dit niet het geval hoeft te zijn: meerdere projecten werden door OCMW s uitgevoerd i.s.m. actoren op het terrein. M.a.w.: niet de kleur van de kat is belangrijk, wel of ze muizen vangt. De essentie is dat een organisatie de 8 genoemde kenmerken van HF consequent respecteert. De realisatie van HF is dus niet afhankelijk van regelgeving, maar wel van de visie en overtuiging van actoren en hulpverleners op het terrein. Men houdt nog teveel vast aan de gangbare aanpak van langdurige thuisloosheid die gericht is op herankering. Toch zijn er vele wetenschappelijke bewijzen die aantonen dat deze aanpak minder effectief en efficiënt is dan een HF-benadering. Er valt dus met informatie, vorming en beleidssturing nog een weg af te leggen om de HF-aanpak breder ingang te doen vinden. Ook het argument dat men voor de HF-aanpak voldoende woningen moet vinden, gaat slechts ten dele op. Uiteraard heeft men die nodig, maar dat is in een herankeringsbenadering evenzeer het geval. Als je eerst tien langdurig daklozen opvangt in een nacht(opvang)centrum heb je tien woningen nodig om deze cliënten te herankeren. Met een HF-aanpak gaat dat hetzelfde aantal. Maar opvang zal nodig blijven. Wel zegt het Vlaams actieplan dat we naar een minimum aan opvang dienen te streven. We gaan bij de aandachtspunten dieper in op deze kwestie. Over de HF-aanpak blijft er op het terrein spraakverwarring en modelvervaging bestaan. Dat doet zich ook voor in andere landen. Maar wanneer men van het model begint af te wijken loopt men het risico om niet dezelfde effecten te bereiken als die initiatieven die wél modelgetrouwheid aan de dag leggen. Louter opportunistische motieven (subsidiëring, profilering, ) zouden helemaal uit den boze moeten zijn. Men bedriegt dan niet alleen de cliënt, want men verleent hem knollen voor citroenen, het is ook een oneerlijke praktijk tgo. initiatieven die wél van modelgetrouwheid getuigen. Daarom is het belangrijk dat modelgetrouwheid bewaakt wordt door onafhankelijke wetenschappelijke monitoring en door collegiale toetsing en signalering in de (boven)lokale netwerken. Ook als men het model getrouw toepast, zal HF in het begin niet altijd van een leien dakje lopen. HF werkt immers in een context met andere actoren die niet noodzakelijk de aanpak volledig delen. Sociale huisvestingsactoren mogen bijvoorbeeld bij een versnelde toewijzing wel begeleidingsvoorwaarden stellen, dat is hun goed recht. Uitkeringsverstrekkers hebben eveneens het recht om voorwaarden te stellen. HF opereert dus niet in een maatschappelijk vacuüm, waar geen andere normen en waarden gelden. Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 4 van 12

5 2. Waarom en waar is een HF-benadering belangrijk? 2.1. Het Vlaams globaal plan thuisloosheid Het globaal plan 2 formuleert de volgende doelstellingen m.b.t. de uitbouw van HF: 1. We heroriënteren opvangcapaciteit naar ambulante woonbegeleiding. We zetten een paradigmashift in de thuislozenzorg in: we beperken de residentiële opvang tot het minimum en zetten meer in op woongerichte oplossingen gekoppeld aan ambulante woonbegeleiding. Hiervoor reconverteren we een deel van het residentieel begeleidingsaanbod naar ambulante woonbegeleiding. Het actieplan stelt dus dat het HF-aanbod niet volledig naast het bestaande aanbod wordt uitgebouwd, maar dat het bestaande aanbod ook deels dient gewijzigd te worden. We werken dit verder uit bij de scenario s. 2. We bouwen dedicated teams uit. We bouwen teams uit met werkers uit OCMW s, CAW s, CGG s en VAPH die een integraal begeleidingstraject op maat van de thuisloze aanbieden. Aan de thuisloze wordt een woning toegewezen. De begeleiding houdt alle soorten van zorg in en stelt het behoud van de woning centraal. We voorzien ook in een coördinatiefunctie. Het actieplan stelt dat de begeleiding niet door één sector of dienst dient geleverd te worden maar door teams waaraan meerdere sectoren en organisaties een bijdrage leveren. 3. We verruimen de expertise rond psychische ziektebeelden en verslaving bij sociaal werkers van OCMW s en CAW s Een aanzienlijk deel van de langdurige thuislozen kampt met een psychische, psychiatrische of verslavingsproblematiek. Teneinde deze personen op een effectieve wijze te kunnen begeleiden zetten we vormings- en opleidingsinitiatieven op om de kennis van maatschappelijk werkers uit OCMW s en CAW s hieromtrent uit te breiden en te verdiepen. We gaan verder in op het al bestaande en nog uit te werken ondersteuningsaanbod van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, dat binnenkort opgaat in een geïntegreerd intersectoraal steunpunt Langdurige thuisloosheid in Vlaanderen: feiten, cijfers en centen. Uit de nulmeting 3 kunnen we opmaken dat er in Vlaanderen 1153 langdurig thuislozen (+1 jaar ) zijn die in de opvang verbleven. Langdurig thuislozen die al in een begeleid wonen traject zitten hebben we hier niet meegeteld omdat deze mensen al woonst hebben. Het voorkomen van langdurig thuislozen in de opvang is als volgt verdeeld: 2 Globaal plan dak- en thuisloosheid goedgekeurd door de Vlaamse regering, december Meys, E., Hermans K., Nulmeting dak-en thuisloosheid, Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Eindrapport Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 5 van 12

6 Opvangvorm Nacht-en winteropvang CAW residentieel Doorgangswoning OCMW Totaal Aantal thuislozen % langdurig thuislozen % % % % 1153 a.c. langdurig thuislozen Eén derde van de thuislozen in Vlaanderen in een tijdelijke opvangvorm is langdurig thuisloos. Dit betekent ook dat één derde van de opvangcapaciteit in Vlaanderen is dichtgeslibd. Dit is een gekende en ernstige efficiëntie-lek, gezien de hoge kosten van de opvang (zie ook verder). Zelfs een relatief beperkte groep langdurig thuislozen die lang in de opvang verblijft, legt een hoog beslag op het aantal beschikbare opvangdagen. We tonen dit aan met volgend hypothetisch voorbeeld. In een nachtopvangcentrum (capaciteit 10 bedden) van gemeente A verblijven 3 langdurig thuislozen gedurende het hele jaar. In een nachtopvangcentrum van gemeente B, waar HF werd uitgebouwd, verblijven deze drie langdurig thuislozen slechts drie maanden vooraleer ze in een HF-traject stappen. Gemeente A Gemeente B ( met HF) Max. aantal verblijfsdagen/jaar % % Beslag op totaal aantal verblijfsdagen Zelfs het uitbouwen van een beperkt aantal HF-trajecten betekent een exponentiële vermindering van het beslag dat op de opvangcapaciteit wordt gelegd. We werken dit voorbeeld ook financieel uit. Uit de economische analyse van het Belgische HFexperiment blijkt dat een verblijf in een nachtopvangcentrum gemiddeld 50 per persoon per nacht kost. Iemand begeleiden in een HF-traject kost 17,8 /dag. Volgende tabel toont het verschil in kostprijs/jaar uit voor de opvang/begeleiding van drie langdurig thuislozen: gemeente A waar ze het hele jaar in de nachtopvang verbleven en gemeente B waar ze drie maanden in de nachtopvang verbleven en 9 maanden in een HF traject werden begeleid. Opvang/begeleiding drie langdurig thuislozen Gemeente A Gemeente B Verschil Totale kost/jaar ( -50%) Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 6 van 12

7 Zelfs met een beperkt aantal HF-trajecten zal gemeente B in dit voorbeeld al 50 % van de kosten besparen voor de begeleiding en opvang. En in gemeente A zijn deze drie daklozen op het einde van het jaar nog even dakloos als op de eerste dag dat ze in de nachtopvang terecht kwamen. De kost-impact verhouding is nog groter als men rekening houdt met de herstel-indicatoren die in het Belgische HF-experiment werden gehanteerd: verbeteren van de zorg voor gezondheid, zelfbeeld, toegang tot basisrechten, zich eigen maken van de woonst, empowerment, starten van socio-professioneel parcours. Een andere belangrijke conclusie die men uit het HF-experiment kan trekken is de volgende: HF zal de grootste toegevoegde waarde leveren t.a.v. langdurig thuislozen die in de nachtopvang zitten of die op straat verblijven. Dat zit zo. In het experiment werd gedurende twee jaar de evolutie op diverse domeinen geëvalueerd van drie groepen: De experimentele groep die een HF-traject volgde. Na twee jaar had 90 % van deze groep nog steeds woonst. Laatste cijfers: 93% na 2 jaar en zelfde percentage na 3 jaar (voor 50% van de respondenten tot nu toe). De vergelijkingsgroep thuislozen die een meer gewoon traject in de thuislozenzorg hadden gevolgd. Deze groep was wel minder langdurig thuisloos geweest, en bestond uit relatief meer vrouwen. Na twee jaar had 86% van deze groep nog steeds woonst. Of m.a.w. voor thuislozen met een minder zware problematiek, bereikt de thuislozenzorg ook een zeer behoorlijk resultaat. Het is dus niet nodig om heel de thuislozenzorg te gaan hervormen. Bij de vergelijkingsgroep daklozen die op straat leefden of in de nachtopvang verbleven had slechts 48% woonst na twee jaar. T.a.v. deze groep kan HF de grootste toegevoegde waarde leveren. Bovendien is er een aanzienlijk deel dat in de gevangenis en in de ziekenhuizen terechtkomt, wat wijst op een mogelijk preventief aspect van HF. Bijgevolg stellen we voor dat men start in Vlaanderen om HF uit te bouwen als beter alternatief voor daklozen in de nachtopvang en daklozen die van geen enkele opvang gebruik maken, maar bijvoorbeeld wel bereikt worden door het straathoekwerk. Een andere relevante telling is die van La Strada 4. Deze gebeurde in het Brussel van de 19 gemeenten en gebruikte een andere methodiek. Gedurende één dag en nacht gingen vrijwilligers de straat op om thuislozen te tellen. Deze tellingen werden aangevuld met de registratiegegevens voor die nacht in voorzieningen die een registratie bijhouden. Deze telling telde mensen die werden gezien als thuisloos. Hun thuisloosheid had vele verschillende vormen: La strada 2014 op straat 412 shelter 367 ziekenhuis 36 opvang 813 kraakpanden 422 kloosters 44 onderhandelde bezettingen 193 niet aangesloten opvang La Strada, 2015 ; Troisième dénombrement des personnes sans abri, sans logement, et en logement inadéquat en Région de Bruxelles-Capitale. Le 6 novembre Bruxelles. Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 7 van 12

8 De twee tellingen zijn interessant omdat ze een orde van grootte geven bij thuisloosheid, én omdat ze de verscheidenheid aan types thuisloosheid schetsen Wat maakt dat HF werkt? Uit de evaluatie van het Belgische en andere Europese projecten halen we volgende wetenschappelijk onderbouwde argumenten die de effectiviteit van HF aantonen. Zwemmen leer je in water en wonen leer je in een woning (al dan niet met begeleiding). Een opvangcentrum biedt in tegenstelling tot een woning veel minder leerkansen om zelfstandig te wonen. Zeker als het een leefgroepwerking is waar er omwille van de leefbaarheid tal van regels zijn, die je niet hebt als je zelfstandig woont. Het is ook pas als de cliënt in een woning woont dat de begeleiding dé visu kan vaststellen over welke vaardigheden de cliënt al dan niet beschikt. En vooral, de cliënt zal het zelf ook ervaren. Een eigen woning geeft rust, privacy en veiligheid. Is positief voor het zelfbeeld en maakt dat de cliënt uit de thuislozenrol kan stappen en de rol van gewone huurder kan aannemen. Dit motiveert mensen om ook aan andere zaken te werken en er ontstaat een gunstiger klimaat om een sociaal netwerk herop te bouwen. Wie zich elke nacht moet aanmelden bij de nachtopvang, met de onzekerheid of hij wel een bed zal hebben, ondervindt hier stress van en kan moeilijk plannen maken voor de toekomst. In een groepsopvang is er een veel hoger risico voor onderbreking van het traject wegens regelovertreding. HF laat,zoals andere woongerichte oplossingen, beter toe om hulp op maat van de cliënten te bieden. Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 8 van 12

9 Het steeds verkassen van mensen van de ene tijdelijke oplossing naar de andere houdt risico s in dat het misloopt en maakt dat mensen moeilijker in staat zijn hun leven te stabiliseren en een sociaal netwerk uit te bouwen. HF sluit beter aan bij de visie op de vermaatschappelijking van de zorg en het burgerschapsmodel. Dit stelt dat thuislozen mensen zijn zoals iedereen, waarvoor geen aparte instellingen moeten bestaan, maar dat een aantal van hen wel begeleiding nodig hebben. Maar HF is ook geen wondermiddel. Ook binnen HF zijn er trajecten die niet slagen (10 à 30% ), naargelang de evaluatie van de diverse initiatieven in Europa. Het vinden van werk en het uitbouwen van een ondersteunend sociaal netwerk blijven ook binnen HF aandachtspunten. En nog geen enkel Europees land heeft alle opvangcentra kunnen reconverteren naar woongerichte oplossingen. Opvang zal nodig blijven om eerst een HF-traject te kunnen opstarten, om zaken zoals een inkomen administratief in orde te krijgen. En vooral ook opdat niemand genoodzaakt zou zijn om op straat te moeten overnachten. Dit is trouwens de eerste strategische doelstelling van de visie gericht op het beëindigen van thuisloosheid. 3. Scenario s voor het uitbouwen van HF in Vlaanderen. Op basis van onze expertise inzake de situatie in Vlaanderen stellen we volgende scenario s voor, die (boven)lokaal kunnen gecombineerd worden. 1. In steden waar nacht-en/of winteropvang is en in samenwerking met het straathoekwerk worden één of meerdere inter-organisatorische of dedicated teams uitgebouwd tussen OCMW s, CAW s, GGZ en VAPH. Zelfs al slaagt men er bij de start in om slechts een beperkt aantal HF-trajecten op te zetten, rendeert dit zoals we hiervoor uiteengezet hebben. Trouwens het Vlaams actieplan legt ter zake geen overkoepelende kwantitatieve doelstellingen voor elke regio op. De uitbouw van dergelijke teams wordt als project geagendeerd binnen de bovenlokale netwerken en/of steden waar nacht- en winteropvang is. Een dedicated team is geen onderlinge verwijsafspraak, maar een integratie van expertise in één collegiaal team. Dit vergt uiteraard afspraken over taken, caseload, omgang met cliëntinformatie, e.d.m. Het is ook wenselijk dat het team één aanspreekpersoon heeft voor externe contacten. 2. De CAW s gaan na of het aanbod van begeleid wonen middels het aanpassen van selectiedrempels (hebben van woonst, voorwaarden naar gebruik, ) nauwer kan aansluiten bij HF. Uiteraard dient men de betrokken hulpverleners hierbij in elk stadium te betrekken en via vorming ook te ondersteunen. 3. T.a.v. langdurig thuislozen die verblijven in opvangcentra van het CAW of in doorgangswoningen van het OCMW wordt nagegaan of deze mensen nog kunnen doorstromen naar een ander traject, zoals het begeleid wonen. Ofwel dat deze mensen volledig vast zitten in deze tijdelijke opvangsituatie. Hier liggen mogelijkheden tot reconversie van tijdelijke opvang of doorgangswoningen naar vaste woonsten (want deze plaatsen dienen nu toch al niet als tijdelijke opvang). Voor de cliënten dient dan een HF-begeleiding voorzien te worden. Dit reconversiescenario dienen de betrokken OCMW s en CAW s eerst intern te onderzoeken. Vervolgens kunnen voorstellen ingebracht worden in de bovenlokale Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 9 van 12

10 netwerken. CAW s die opvang willen reconverteren naar vaste woonsten dienen hiervoor wel toelating te vragen aan de Vlaamse overheid. Maar die vraag naar reconversie is juist één van de doelstellingen van het actieplan. Een belangrijk aandachtspunt bij een reconversie naar vaste woonst is de scheiding tussen de rol van huisvester (eigenaar, verhuurder) en de hulpverlening. Dit kan bvb. door een sociaal verhuurkantoor de rol van huisvester te laten overnemen. Men zal deze legislatuur nog niet over alle middelen beschikken om langdurige thuisloosheid te beëindigen. Dat is normaal. In andere Europese landen lopen dergelijke strategieën minstens over twee legislaturen (een 8-tal jaar). Vandaar stellen we voor dat de bovenlokale netwerken, i.s.m. de wetenschappelijke monitoring, hierover constructieve feedback bezorgen aan de Vlaamse overheid t.b.v. de evaluatie van het actieplan : wat is waar nodig en waarom om een aantoonbare vermindering van langdurige thuisloosheid te bewerkstelligen en welke zijn daarvoor de budgettaire gevolgen? 4. Aandachtspunten voor actoren op het terrein Tot slot formuleren we enkele belangrijke aandachtpunten voor de praktijk. Meer uitgeschreven vindt men deze deels ook terug in de Belgische en Europese HF-handleidingen. 1. Maak op bovenlokaal vlak de doelstelling inzake HF operationeel in termen van aantal trajecten. Het is aangewezen om te werken met de methodiek van critical-time-intervention (CTI). Wanneer dit kadert in een traject van case-management (intensive casemanagement) is een caseload van 1/8 realistisch. Voor meer complexe situaties, die ondersteuning vergen vanuit de GGZ en/of het VAPH en waarbij de methodiek van assertive community treatment (ACT) wordt gehanteerd is een caseload van 1/5 aangewezen. In beide gevallen gaat het over de caseload van de begeleiders in het (dedicated) team, niet de ondersteunende taken in de rand (bvb. poetshulp, verpleging, ). 2. HF zal weerstanden oproepen: té mooi om waar te zijn, zijn we nu dan niet goed bezig?, het blijft even moeilijk om een woonst te vinden, we zullen de GGZ over de brug krijgen, Die weerstanden zijn normaal en komen overal voor. Eerlijke informatie aan alle betrokken, bijscholing en beroep doen op het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk alsook op andere ondersteuning zijn middelen om deze weerstanden om te zetten in constructieve acties. Natuurlijk spelen ook het management van de voorzieningen en de trekkers van bovenlokale netwerken hierin een belangrijke rol. 3. Bij de selectie van cliënten voor HF-trajecten heeft het geen zin om criteria trachten in te lassen die voorspellen wie wel en niet in een traject zal slagen. Men heeft de uitval in HFtrajecten onderzocht en hierin geen patronen gevonden of cliëntprofielen die succes of falen kunnen voorspellen. In de praktijk zullen cliënten zichzelf grotendeels selecteren. Wie bv dagin-dag uit enkel bezig is met zijn druggebruik zal er niet in slagen om de administratieve zaken die komen kijken bij het vinden van woonst af te handelen. Het traject zal gewoon niet opgestart kunnen worden omdat de cliënt zelfs niet eens aan vaste woonst denkt en volledig door z n gebruik wordt in beslag genomen. 4. Inzake huisvesting zien we volgende pistes: Gebruik maken van de versnelde toewijzing van sociale woningen. In meer landelijke Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 10 van 12

11 regio s wordt dit nog onderbenut. Toeleiding naar een sociaal verhuurkantoor. Inzetten van woonjagers, vrijwillige woonbuddy s voor toeleiding naar de private huurmarkt en daarbij de huurtoelage aanwenden (zie voor good practices: de woonclub Zuid-West-Vlaanderen, het Woonanker in Oost-Brabant of Waalse HF-projecten). Vormen van begeleid samenwonen, hostels voor zo ver de cliënt ook kiest voor deze woonvormen. In Finland werden bij reconversies van opvangcentra of tijdelijke woonsten naar HF, de gekende en betrokken cliënten bij het gehele verbouwingsproces betrokken. 5. Maak je doelstellingen realistisch en hou er rekening mee dat 10 à 30 % van de trajecten niet (van de eerste keer) zullen slagen. 6. Hoe het minimale aanbod van opvang bepalen? Dit minimum kwantitatief vastleggen op lokaal, regionaal of Vlaams niveau, is om de volgende redenen niet vanzelfsprekend Geen enkele overheid (lokaal, Vlaams) heeft zich tot nu toe expliciet geëngageerd en de middelen voorzien, dat alle thuislozen moeten en kunnen opgevangen worden. Dat is wel de visie, maar een visie is nog geen operationeel plan. Men moet niet alleen kijken of er voldoende opvang is, maar ook of er wel voldoende preventie is. Het ene hangt immers met het andere samen. Daarom wordt er ook met een meer globale strategie gewerkt. Men moet vooral kijken naar wat de noden van de thuislozen zijn. Is dat wel opvang, en is opvang alleen voldoende om thuisloosheid te beëindigen? Wat men wel kan doen is de vraag/aanbod verhoudingen regelmatig (om de twee à drie jaar) meten en monitoren en hierbij zowel naar preventie, instroom, doorstroom en uitstroom kijken. En zo nodig zaken bijsturen. 5. Ondersteuning Het team thuisloosheid en wonen van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk heeft een ondersteunende opdracht t.a.v. de Vlaamse strategie tegen thuisloosheid. De taakverdeling binnen het team is de volgende: Teamcoördinatie en voorkoming thuisloosheid bij jongvolwassenen (o.m. sectorale werkgroep jongvolwassen). Ludo Serrien Ondersteuning bovenlokale netwerken. Sandra Beelen en Danny Lescrauwaet Ondersteuning sectorale werkgroep thuisloosheid en wonen (CAW) Danny Lescrauwaet en Ludo Serrien Kennisdeling op de themapagina thuisloosheid van het Kennisplein. Peter Brepoels Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 11 van 12

12 Vorming en leertrajecten. De bestaande vaste vormingen inzake thuisloosheid (open aanbod) zijn: basiscursus voor startende hulpverleners, cursus woonbegeleiding voor hulpverleners in begeleid wonen en HF, cursus preventieve woonbegeleiding voor hulpverleners die werken rond voorkoming van uithuiszetting. Marie Van der Cam en Peter Brepoels (vanaf 2018) en Danny Lescrauwaet: Voorkoming van thuisloosheid bij gedetineerden. Neil Paterson Voorkoming van uithuiszetting Danny Lescrauwaet Housing First. Danny Lescrauwaet en Laurent Van Hoorebeke (coördinator Housing First LAB in opdracht vanuit de POD-maatschappelijke integratie) Meer lezen? themapagina thuisloosheid. Geraadpleegde bronnen Meys, E., Hermans K., Nulmeting dak-en thuisloosheid, Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, Eindrapport Housing-First Belgium, Ga voor Housing-First, Handboek met aanbevelingen voor instituties, Busch-Geertsema, V., Housing First Europe, Final Report, Idea-Consult, Efficiëntie-analyse Housing-First Belgium, eindrapport, Allart Muriel, Housing-First and Harm reduction, Tools and Values, presentatie op Belgisch Housing-First congres Untamala, E., From hostel to housing-first, Experiences by the Salvation Army in Finland, presentatie op Belgisch Housing-First congres Buxant, C., Housing First Belgium, presentatie van de resultaten op het Belgisch Housing-First congres, Feantsa, Housing First guide Europe, 2016 Lescrauwaet, D., Dossier beëindigen thuisloosheid, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Lescrauwaet, D., Cliëntstromen in de opvang, dossier Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Lescrauwaet D., Housing-First, een wondermiddel? presentatie Bruggen Bouwen, De Critical Time Intervention Gids. Van Veldhuizen, J.R., Bähler, M., Manuel Flexible Assertive Community Treatment, Vision, model, practice and organisation Housing First in Vlaanderen: visie, beleid, praktijk - Maart 2017 Pag. 12 van 12