Quickscan Centra voor Valorisatie en Ondernemerschap

Transcriptie

1 Quickscan Centra voor Valorisatie en Ondernemerschap VERGELIJKENDE CASE STUDY VAN 5 CENTRA Dr. Jan Peter van den Toren & Bas van der Starre MSc., met medewerking van Onnno Bieleman BIRCH CONSULTANTS INFO@BIRCHCONSULTANTS.COM

2 Inhoud Inleiding... 2 Samenvattende resultaten... 3 Radboud Innovation Radboud Universiteit... 7 Kenniscentrum Innovatief Ondernemerschap Hogeschool Rotterdam...11 Saxion Centrum voor Ondernemerschap...17 Value HAN Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap...27 Conclusies...32 Bijlage: respondenten...34 Bijlage: referenties

3 Inleiding Nederlandse hogescholen kennen verschillende vormen van organisaties die activiteiten rondom ondernemerschap en valorisatie ontplooien. Naar aanleiding van de herpositionering van het Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap (CvVO) van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN) rijst de vraag hoe verschillende centra door Nederland met deze doelstelling op dit moment te werk gaan. Dit heeft geleid tot een quickscan van vijf verschillende centra die samen een bloemlezing geven van de focus, financiering en governance op het gebied van valorisatie en ondernemerschap. De vier centra zijn gekozen met het oog op hun diversiteit en ligging in verschillende regio s. De keuze is gevallen op de volgende centra: Kenniscentrum Innovatief Ondernemerschap van de Hogeschool Rotterdam Radboud Innovation van de Radboud Universiteit Centrum voor Ondernemerschap van de Saxion Hogescholen Value050 van de Hanzehogeschool Deze vier cases zijn samen met het HAN CvVO in kaart gebracht op het gebied van activiteitenaanbod, organisatie en vormen van financiering. Dit is gedaan door middel van gesprekken met de leiders of managers van de centra en door middel van documentanalyse van openbare bronnen. Tezamen geven de beschrijvingen van deze centra een actueel beeld van hoe de hogescholen nu rondom ondernemerschap zijn georganiseerd. Afbakening en methoden Elk van de centra heeft een formele identiteit binnen zijn instelling en een plek in de organisatiestructuur. Derhalve richten we ons in deze beschrijving hoofdzakelijk op de activiteiten die het centrum zelf ontplooit en waar het de uiteindelijke eindverantwoordelijkheid heeft. Activiteiten die via het netwerk van het centrum worden aangeboden door anderen binnen of buiten de hogeschool/universiteit worden ook genoemd maar krijgen geen plaats in de overzichten van elk centrum. Een voorbeeld zijn de activiteiten van Gelderland Valoriseert, waarin de HAN partner is, maar waarvan activiteiten niet zijn opgenomen als kernactiviteiten van het centrum in het overzicht. De informatie die ten grondslag ligt aan het beschrijven van een centrum komt van interviews met de leidinggevende(n) van het centrum, waarbij is gesproken over vijf hoofdonderwerpen: I. Context waarin het centrum opereert II. Aanbod van activiteiten van het centrum III. Vormen van financiering voor het centrum IV. De organisatie van het centrum en de activiteiten binnen een hogeschool V. De relatie tussen deze aspecten en de resultaten van het centrum (volgens het centrum zelf). De documentanalyse gaat in op dezelfde onderwerpen en gebruikt recente publicaties over het centrum door de hogeschool, jaarverslagen waarin het centrum expliciet genoemd wordt, de website van de hogeschool en van het centrum en organogrammen die publiek beschikbaar zijn. Elk van de respondenten heeft terugkoppeling kunnen geven op een eerste versie van de beschrijving, waarbij zij de kans hebben gekregen om aan te vullen en aan te scherpen en hebben aangegeven welke gegevens voor deze openbare versie geschikt zijn. 2

4 Samenvattende resultaten Aspect Radboud Innovation HR KIO Saxion CvO Value050 HAN CvVO Binnen het consortium CvVO richt zich op de pijlers Ondernemen en In- Primair actief op het gebied van onderwijs, on- CvO zijn gericht op gehele De activiteiten van het Research support, projectontwikkeling, business HG verantwoordelijk voor noveren met activiteiten (RUG, UMCG en HG) is de Aanbod van activiteiten development en research de Ondernemerschap rond het onderwijs, begedernemersbegeleiding en keten van het begeleiden toegepast praktijkonderzoekmer. van een studentonderne- facilities. Academy en ondersteuningleiding, subsidies en netwerken. Onderwijs in ondernemerschap Begeleiding ondernemerschap Kennisvalorisatie Op dit moment geen activiteit vanuit RI. Binnen faculteiten is er de mogelijkheid tot een minor student company en een vak ondernemen. Drie business developers, één voor alfa-, één voor bèta- en één voor gammawetenschappen. Voor studenten is er een preseed en seed fonds. Subsidieadviseurs helpen wetenschappers met het schrijven van aanvragen voor financiering of beurzen. Realiseert borging van ondernemerschap in regulier onderwijs binnen alle instituten. Er zijn nu 8 minoren, een Associate Degree en 3 leerwerkbedrijven en verschillende evenementen. Afstuderen bij eigen onderneming is mogelijk. Incubator Academy zorgt voor coaching, infra en evenementen voor studentondernemers. Daarnaast is er deelname aan de Global Entrepreneurship Week. Rotterdamse Zaak richt zich op kennistransfer van studenten naar lokale ondernemers. Bij een aantal instituten zijn er valorisatiemanagers. Er is een minor ondernemerschap en er wordt een afstudeercentrum geboden voor studenten met een eigen bedrijf. Er is een centraal adviespunt voor ondernemers met coaching. Er is een eigen pre-seed fonds voor leningen en kleine giften. Er zijn veel evenementen en wedstrijden. Valorisatie van ideeën van docent-onderzoekers gebeurt weinig. Adviseert de instituten hoe ondernemerschap op te nemen in curricula. Biedt jaarlijks 20 à 25 workshops/extracurriculaire programma s. Inmiddels 8 minors en afstuderen op eigen bedrijf is mogelijk. HG heeft samen met RUG een incubator, Cube050. Voor elke onderneming is ondersteuning op maat. Er zitten 20 à 25 bedrijven in de incubator. Voor valorisatie is Hanze Invent opgericht dat actief ondersteunt bij de creatie van economische en maatschappelijke waarde. Verzorgt vier minoren, waar 300 studenten per jaar aan deelnemen. Heeft aanbod korte trainingen en begeleidt kennismaking met ondernemerschap in de curricula. Studenten, alumni, docenten of onderzoekers die een onderneming willen starten, kunnen startersbegeleiding krijgen bij het CvVO in een programma en maatwerk. CvVO heeft als rol het begeleiden van docenten en onderzoekers bij het bouwen van projecten met bedrijven en anderen. 3

5 Verdeling van middelen Huidige vormen van financiering Budget wordt besteed aan het personeel, 12 fte. Heeft een vast budget wat rechtstreeks van het CvB komt. De Incubator Academy krijgt budget van twee verschillende instituten, die ook docenten leveren. De onderwijsinitiatieven worden vanuit de instituten gefinancierd. De staf is tot nu toe betaald uit het valorisatieprogramma, maar dit geld is op. Verder budget komt vanuit faculteiten per initiatief. Budget wordt besteed aan het personeel, 12,7 fte. Financiering komt van het valorisatieprogramma (stopt binnenkort) en een geoormerkt deel van budget faculteiten. Value050 wordt betaald uit centrale HG middelen en uit het valorisatieprogramma. In de toekomst zullen meer middelen uit intellectueel eigendom moeten komen. Het CvVO heeft een budget dat voor 35% naar onderwijs gaat, 30% naar begeleiding, 20% naar subsidieadvies en 15% naar andere projecten. De faculteiten geven het CvVO vergoeding obv het aantal studenten, daarnaast zijn er vaste inkomsten van het CvB. Overige inkomsten komen uit trainingen en projecten. Organisatie Een centraal team 12- koppig met daarnaast in elke faculteit een eigen liaison. Een 6-koppig team dat niet fulltime gecommitteerd kan zijn. Geen formele organisatie. Er is 12,7 fte die op de loonlijst van Saxion staan. Daarnaast is er een flexibele schil. Het geheel is 40 man sterk. Frontoffice in de vorm van ondernemersadviespunten. Heeft 8 fte verdeeld over ondernemerschapsontwikkeling, valorisatie, Hanze Ontwerpfabriek (design thinking), Incubator en accountmanagement naar schools. CvVO heeft ruim 20 medewerkers (15fte) verdeeld over Ondernemen (12 pp) en Innoveren (8 pp). Relatie met faculteiten Verschil in hoeveelheid middelen die voor de valorisatieliaison zijn vrijgemaakt per faculteit. Valorisatiemanagers staan op de loonlijst van de faculteit en geven dus daaraan voorrang. Voor elke faculteit is de band met ondernemerschap anders ingericht. Value050 adviseert faculteiten hoe zij ondernemerschap kunnen opnemen in hun programma en adviseert het CvB voorafgaand aan de bespreking over het jaarplan. Ondernemerschap is weinig aanwezig in het instellingsplan of in de afspraken met faculteiten. Het CvVO jaagt de faculteiten aan en doet een beroep op docenten die ondernemerschap een rol geven. 4

6 Rol en positie manager/directeur De directeur van RI rapporteert direct aan de voorzitter van het CvB. Geen formele afrekening, maar volgens organogram directe lijn met CvB. Directeur is ook directeur van Saxion BV en rapporteert aan het CvB. De directeur leidt de medewerkers die op de loonlijst van de centrale HG organisatie staan. Het Centrum valt rechtstreeks onder het CvB. De directeur verantwoordt zich naar de programmaraad van faculteitsdirecteuren. Er is geen formele band met het CvB. Evaluatie en veranderingen Er zijn nog geen concrete doelstellingen voor RI en het CvB heeft gevraagd dat RI daarop een voorstel doet. De belangrijkste indicator lijkt de hoeveelheid studenten die in aanraking komen met ondernemerschapsonderwijs De directe lijn met het CvB is cruciaal om initiatieven te realiseren. Daaraan gekoppeld zijn meetbare doelen. De financiering uit het Valorisatieprogramma loopt af. Er wordt nagedacht over de organisatie daarna, inclusief de vraag of het samenwerkingsverband blijft bestaan. De financiering van het valorisatieprogamma loopt af. Doel is nu om meerjarenafspraak te maken met de faculteiten en met de onderliggende instituten. Relatie met resultaten Relatie organisatie en financiering De structurele resultaten zijn nog minder zichtbaar op dit moment. De focus ligt volledig bij verbinding leggen doordat RI zich geen zorgen hoeft te maken over projectfinanciering. Er is veel bereikt op het gebied van ondernemende houding in het onderwijs Vanwege het gebrek aan een eigen entiteit is interventie op alle niveaus telkens nodig om initiatieven te laten slagen Studielink meting brengt alle studenten met ondernemersambitie in kaart en zorgt voor effectieve targeting. Budget van faculteiten helpt elke relatie goed vorm te geven in geschikte activiteiten. Monitor050 brengt door een enquête de doelgroep in kaart en zorgt voor betere targeting. Schools weten van elkaar wat ze doen, waardoor er ook onderlinge competitie ontstaat. Externen worden ingeschakeld om opleidingen te monitoren op prestaties. Studenten zijn in beeld maar worden niet systematisch gemeten. Het CvB geeft weinig druk hierop. De organisatie is centraal en zichtbaar, maar de financiering is maar ten dele geregeld. Het CvVO moet dus veel losse afspraken hierover maken. 5

7 De activiteiten van de verschillende centra vallen uiteen in een aantal categorieën die we zullen gebruiken om een beeld te vormen van hoe de zwaartepunten zijn verdeeld. De afbeelding hieronder geeft de hoofdcategorieën weer. Daarbij moet worden opgemerkt dat activiteiten vaak meerdere doelen kunnen dienen. Evenementen rondom ondernemerschap dragen ook bij aan valorisatie, afstuderen op een eigen onderneming binnen het onderwijs draagt bij aan ondernemershap. Figuur 1: Categorieën activiteiten van de centra Bij de centra zelf zijn deze categorieën gebruikt om in een waaiergrafiek het palet aan activiteiten weer te geven. Deze waaiers zijn gebaseerd op de zwaartepunten die respondenten aan hebben gegeven over hun centrum en eventueel ondersteunende informatie in de documentanalyse. Deze geven dus niet een getrouwe weergave van hoe de menskracht of middelen van een centrum worden verdeeld. 6

8 Radboud Innovation Radboud Universiteit Context Radboud Universiteit (RU) en Radboud UMC (RUmc) zijn verenigd in de stichting Katholieke Universiteit. De RU heeft een college van bestuur van 3 personen, het RUmc een raad van bestuur van 4 personen. Het RUmc heeft haar eigen valorisatie afdeling (bestaat nu 9 jaar). Sinds september 2015 heeft de RU Radboud Innovation (RI) opgericht. De RU hanteert nog geen strakke definitie van valorisatie en bestempelt bijvoorbeeld het afleveren van afgestudeerden aan de maatschappij als valorisatie. Nu de prestatiebekostiging uit Den Haag ook deels gebaseerd wordt op valorisatie is het CvB van de RU zoekende naar hoe dit in te bedden. In het Standaard Evaluatie Protocol (SEP) dat de faculteiten leveren aan het CvB komt in ieder geval een paragraaf over valorisatie, maar de invulling daarvan is nog niet helder. Met sociale wetenschappen, techniek, neurowetenschappen en een UMC heeft Nijmegen een unieke combinatie van kennis in handen die zich goed leent voor bijzondere valorisatie. Voorbeeld is de healthy brain lijn, een vlaggenschip onderwerp uit de smart specialisation strategy van de regio waar het Donders instituut een belangrijke rol speelt. Radboud Innovation heeft als doelstelling de netwerkorganisatie te worden voor valorisatie. Zij zullen zorgen voor verbindingen van gestructureerd onderzoek met de grillige buitenwereld, maar ook voor verbindingen tussen faculteiten om samen te werken. Dit doen ze onder andere door de hoogleraren van RU te koppelen aan de Nationale Wetenschapsagenda. RI zit nu op locatie met de nieuwe Economic Board regio Arnhem Nijmegen. Aanbod van activiteiten RI heeft haar activiteiten verdeeld in Research Support, Projectontwikkeling en Business Development. Research support houdt zich bezig met advies bij allerlei vormen van subsidieaanvragen en beurzen voor wetenschappers. Projectontwikkeling is betrokken bij het opzetten van grote (publiek-private) onderzoeksprojecten die aansluiten op regionale, nationale of Europese thema s (o.a. EFRO, Gelderland Valoriseert). Business development houdt zich bezig met academische spin-offs. Daarnaast is er de afdeling research facilities, waarin wordt gekeken naar de mogelijkheden lab-faciliteiten en vastgoed te verhuren aan derden om de relatie tussen universiteit en regionaal bedrijfsleven te versterken. Ter exploitatie van het vastgoed van het Mercator Technology & Science park bestaat BV Campus. Onderwijs in ondernemendheid en ondernemerschap Op het gebied van ondernemendheid en ondernemerschapsonderwijs is net een nulmeting gedaan om te kijken wat alle faculteiten op dit gebied aanbieden. Op basis hiervan wordt een driejarige roadmap gemaakt die dit verder gaat brengen. Op dit moment biedt Radboud Innovation zelf geen onderwijs of onderwijsondersteuning aan de faculteiten. Ondernemerschapsonderwijs is in de faculteiten belegd. Voorbeeld is de minor student company programma van Jong Ondernemen, waarin studenten van verschillende faculteiten een gezamenlijk bedrijf 7

9 opstarten. In 2015 is een student company bedrijf derde geworden bij de landelijke finale van Jong Ondernemen met een groep bestond uit Bètastudenten en managementwetenschappen studenten. Verder wordt het panorama vak Ondernemen aangeboden bij de faculteiten. Figuur 2: Activiteitenwaaier Radboud Innovation Ondernemerschap begeleiding RI heeft drie business developers, één voor alfa-, één voor bèta- en één voor gammawetenschappen. Deze zorgen voor begeleiding van ondernemers. Voor ondernemende studenten verzorgt RI pre-seed en seed funding. Verder dan dit gaat RI (nog) niet. Na de seed-fase kan een ondernemende student of wetenschapper terecht in één van de Mercatorgebouwen en daarna misschien op de NXP campus/novio Tech voor faciliteiten. Kennisvalorisatie Om te helpen met valorisatie heeft RI subsidieadviseurs in dienst die wetenschappers kunnen helpen met het schrijven van aanvragen voor financiering of beurzen. 8

10 Verdeling middelen Het budget van RI wordt besteed aan haar staf: 4 subsidieadviseurs (2 senior, 2 junior), 1 start-up begeleider, 1 research facilities manager, 3 business developers, 2 administratieve staf (secretariaat en customer relations) en de directeur. Huidige vormen van financiering RI krijgt een eigen vast budget van het CvB toebedeeld waarmee het centrale expertiseteam wordt bekostigd. Dit betekent dat de medewerkers van RI zich niet zorgen hoeven te maken over hun eigen terugverdientijd door in projecten mee te draaien maar zich volledig kunnen richten op het in dienst staan van valorisatie. Dit is bij oprichting bedongen. Voor de inrichting van een instelling brede organisatie structuur voor valorisatie van onderwijs en onderzoek is een budget vastgesteld gebaseerd op de prognose dat er 13,9 fte in de organisatie zal werken (Bron: RU begroting 2016). Het RUmc heeft wel een investeringsfonds voor spin-offs, RI ziet het voor zich om hier in de toekomst een gecombineerd fonds van te maken maar deze plannen zijn nog lang niet rond. De RU heeft wel een aparte participatiemaatschappij (de holding) waarmee het al wel mogelijk is om te investeren en die een aandeel heeft in een paar bedrijven. Organisatie RI heeft een centraal expertiseteam bestaande uit 12 personen. Naast het centrale team heeft elke faculteit een eigen liaison, een persoon die een deel van zijn tijd gebruikt voor het ophalen en brengen van kennis van en naar de faculteit. De bedoeling is van RI een aparte entiteit te maken met een meer commerciële cultuur in verhouding tot de rest van de RU. Dit is nu nog lastig omdat veel werknemers van RI voorheen van de RU waren. Figuur 3: Positie van RI in het organigram van de Radboud Universiteit (Bron: RU jaarverslag 2015) 9

11 Binnen de organisatie is RI in een apart cluster geplaatst, waardoor het naast een aantal andere dienstenorganisaties direct onder het college van bestuur komt te hangen. Governance De liaisons hebben een verplichte kennisdelingstaak gekregen van RI. Er is een centraal liaison overleg waarin wordt gekeken naar mogelijke crossovers tussen de 7 faculteiten. Echter, niet alle faculteiten hebben evenveel middelen vrijgemaakt voor de valorisatieliaison. De Bètafaculteit heeft een eigen afdeling Innovation Science, maar andere faculteiten hebben minder ingezet. Dit is de consequentie van een decentraal ingerichte universiteit waarbij de faculteiten in hun lumpsum geen extra budget hebben gekregen voor valorisatie. Rol en positie manager/directeur De directeur van RI rapporteert direct aan de voorzitter van het College van Bestuur. Evaluatie en veranderingen Er zijn nog geen concrete doelstellingen voor RI. Het CvB heeft gevraagd dat RI deze voor zichzelf formuleert. Voor nu is het belangrijkst de wetenschapscommunicatie te verbeteren, de zichtbaarheid van RI te vergroten en een reputatie op te bouwen. In de relatie met de HAN zou het goed zijn om samen te werken, omdat veel vragen van de buitenwereld een combinatie van praktijk- en fundamenteel onderzoek vergen. Relatie met resultaten De Radboud Universiteit vraagt van 2012 tot en met 2015 meer dan 14 octrooien per jaar aan, met in 2013 als hoogtepunt 20 aangevraagde patenten (Bron: RU jaarverslag 2015). RI is net begonnen, de structurele resultaten zijn daardoor nog slecht zichtbaar op dit moment. Enkele voorbeelden van resultaten zijn: Radboud Universiteit maakt vanaf 2015 deel uit van de Knowledge and Innovation Community Raw Materials van het European Institute of Innovation and Technology, als speerpunt van Europees innovatiebeleid. Hierdoor zijn wetenschappers beter in staat om met (industriële) partners projecten in te dienen. De omzet van publiek-private samenwerking van de RU bedroeg in 2015 ongeveer vier miljoen euro. Twee grote projecten die gehonoreerd zijn door steun van RI zijn ParkinsonNext, een project binnen OP-oost en HIPERSENSE. Radboud Research Facilities stelt onderzoeksapparatuur en expertise beschikbaar aan derden. In 2015 zijn zestien onderzoeksfaciliteiten beschikbaar gesteld aan externen. In 2016 zal RI in samenwerking met de faculteiten haar aanbod verder ontwikkelen. Bij het meten van haar resultaten zullen de valorisatie-indicatoren van de VSNU leidend worden. Er zal speciaal aandacht besteed worden aan kwalitatieve beeldvorming en toelichting van valorisatie (Bron: RU jaarverslag 2015) Relatie organisatie en financiering Het decentraal model van de RU in combinatie met de centrale verankering van valorisatie en ondernemerschap zorgt voor een eigen dynamiek. De focus ligt volledig bij het verbindingen leggen doordat RI zich geen zorgen hoeft te maken over projectfinanciering. 10

12 Kenniscentrum Innovatief Ondernemerschap Hogeschool Rotterdam Context 5 jaar geleden is bij de Hogeschool Rotterdam (HR) het valorisatieprogramma gestart, in samenwerking met de Erasmus Universiteit (EUR). Op dat moment had slechts 1 opleiding aandacht voor ondernemerschap (small business). Het vertrekpunt voor het valorisatieprogramma is dat ondernemende houding aan de basis staat van valorisatie en ondernemerschap. Dit idee is waaruit in 2012 het kenniscentrum voor innovatief ondernemerschap (KIO) is opgericht. De HR heeft een uit 3 personen bestaande bestuur. Hierin zijn Ron Bormans en Angelien Sanderman (oud TNO, heeft kennis van valorisatie en onderzoek) de personen die het belang van ondernemerschap op de agenda hebben. De visie van de HR is dat alles in het belang gebeurt van de bachelorstudent, ondernemerschap volgt dus dezelfde lijn. Echter, het bestuur laat aan de instituten over op welke manier valorisatie en ondernemerschap een plek krijgen in de HR en hoe dit beoordeeld wordt. Er zijn 13 losse instituten binnen de HR met elk een eigen directeur, deze krijgen veel vrijheid om hun eigen organisatie in te richten. De HR profileert zich in de regio op dezelfde zwaartepunten als de gemeente en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag. Ze neemt deze visie over en maakt die eigen. Zo zijn ook de kenniscentra ontstaan onder de vorige collegevoorzitter. Aanbod van activiteiten Het KIO is actief op het gebied van onderwijs en ondernemersbegeleiding en doet praktijkgericht onderzoek naar de werking van ondernemerschap en ondernemendheid. Hiermee is het KIO het enige centrum dat onderzoek naar ondernemerschap geïntegreerd heeft als activiteit binnen het centrum. Onderwijs in ondernemendheid en ondernemerschap Bij initiatieven rondom onderwijs probeert het KIO vooral borging in regulier onderwijs te realiseren binnen alle instituten. Ideeën over ondernemendheid worden vertaald naar leerdoelen binnen vakken en projecten. Op deze manier komen nu veel studenten van de HR in aanraking met ondernemerschap. Daarnaast zijn er verschillende minoren die toegankelijk zijn voor alle richtingen vanuit verschillende faculteiten die in samenwerking met het KIO gerealiseerd zijn. De tabel geeft een overzicht van deze activiteiten. Tabel 1: Overzicht ondernemerschapsonderwijs ism KIO (Bron: Hogeschool Rotterdam jaarverslag 2015 (nog niet gepubliceerd)) Vak/Minor/Project Aantal deelnemers 2015 Small Business & Retail Management 883 AD programma ondernemen 320 Minor Entrepreneurship / Certificaat Ondernemerschap 60 Minor+ Turning Innovation into business 17 Minor+ Turning business into innovation 10 Minor+ Creative concepts into business 30 Minor+ Bedrijfsovernames 23 Minor+ Silicon Venturing Rotterdam 13 Minor+ Real Experience Borderless Entrepreneurial Learning 27 11

13 Minor Social Entrepreneurship 24 Leerwerkbedrijf De Rotterdamse Zaak 36 Leerwerkbedrijf Rotterdam Creative 15 Leerwerkbedrijf Event Management (niet gestart) 0 Leerwerkbedrijf Exciting 5 Global Entrepreneurship Week (voor ECTS) 1500 Fox-praktijkprojecten van IFM voor bedrijven 100 Keuze voor ondernemerschapsonderwijs (totaal) 1475 In aanraking met ondernemerschapsonderwijs (totaal) 4538 Een ander initiatief is de Silicon Venturing minor in samenwerking met het Albert Schweitzer Ziekenhuis, waarin studenten van de HR in een interdisciplinair team komen te werken om innovaties in de zorg uit te rollen. Figuur 4: Activiteitenwaaier HR KIO 12

14 Ondernemerschap begeleiding Afstuderen of stage lopen met een eigen onderneming is mogelijk. In het verleden was dit geheel afhankelijk van bij welke docent een student loopt. Er is was geen geformaliseerde begeleiding hiervoor maar gebeurt ad hoc per student. Dit is nu aan het veranderen. Een jaar geleden is de Incubator Academy opgericht, deze entiteit houd zich bezig met de verdere begeleiding van studenten die een nieuw bedrijf willen opzetten. Het verzorgt coaching (oa in lean startup methode), infrastructuur en evenementen. Het werkt met een stage gate model, waarbij deelnemers elke 3 maanden moeten pitchen om door te mogen naar de volgende periode en beoordeeld worden door docenten van verschillende instituten. Tijdens de Academy kunnen beginnende ondernemingen zich vestigen in het Cambridge Innovation Centre, waar nu 4 studenten zitten. Er is geen eigen vorm van financiering, maar zowel de Rabobank als Symbid zitten in het netwerk en kunnen optreden als financiers. Het is een strategische keuze van het bestuur van de Hogeschool Rotterdam om geen financiering ter valorisatie en enkel zeer geringe financiële ondersteuning voor studenten starters te verzorgen, omdat dit niet een taak is die met publiek geld kan worden uitgevoerd. Belangrijk evenement is de Global Entrepreneurship Week Rotterdam, waar KIO een actieve bijdrage levert. Kennisvalorisatie De Rotterdamse Zaak is een leerwerkbedrijf waarbij studenten van de HR stages kunnen lopen waarbij ze ondernemers uit de regio die in zwaar weer zitten helpen met hun kennis. De kern van de onderzoeksdomeinen van het KIO laat zich samenvatten in Stand Up, Start Up, Scale Up, de fasen die een ondernemer moet doorlopen om tot een groeiend bedrijf te komen. Daarbij wordt niet alleen op starters gericht maar ook juist op het bestaande MKB dat kan groeien. Daarnaast doet KIO veel onderzoek op het gebied van ondernemerschap wat ook direct toepasbaar is op de inrichting van de verschillende instituten. Een algemene doelstelling voor het onderzoek is dat het relevante nieuwe kennis genereert die terug het onderwijs in vloeit. Zo helpt het centrum de instituten bijvoorbeeld na te denken over wat beroepsverandering in de komende vijf jaar betekent voor de inhoud van onderwijs. Binnen een aantal instituten heeft het KIO valorisatiemanagers die zijn voorgedragen door het instituut. Deze komen eens in de zoveel tijd ook bij elkaar. Sinds 2015 is er het Nederlands Lectoren Platform Ondernemerschap (NLPO) om samenwerking op het gebied van impactvol onderzoek naar ondernemerschap te stimuleren en de wisselwerking tussen onderwijs, beleid en bedrijfsleven te bevorderen. Naast lectoren van het KIO nemen ook lectoren van de HAN, HG en Saxion deel in dit platform, met in totaal 19 aangesloten instellingen. Verdeling middelen De Incubator Academy wordt nu gefinancierd door een budgettering van twee verschillende instituten, die daarnaast ook docentkracht leveren. De onderwijsinitiatieven moeten vanuit de instituten zelf gefinancierd worden. De valorisatiemanagers waren over het algemeen 0,2 fte en worden voor de helft door het KIO betaalt en voor de andere helft door het instituut. Echter, de situatie is nu zonder bekostiging en betreft minder FTE per persoon. De lectoraten zijn beperkt in de beschikbare capaciteit, waardoor het 13

15 doel is om samenwerking onder de lectoren te stimuleren en gezamenlijk onderzoek in te richten op basis van ieders specialisatie. Figuur 5: Personeel verbonden aan het KIO (Bron: Hoogtepuntenmagazine 2015 KIO) Huidige vormen van financiering De staf van het KIO is tot nu toe betaald uit het valorisatieprogramma, maar dit geld is inmiddels op. Haar onderzoeksactiviteiten worden nu betaald uit de verschillende instituten, waarbij het zaak is per initiatief gelden los te weken bij een aantal instituten om het uit te kunnen rollen. Daarnaast werkt het KIO samen met Metropolitan Startup en YesDelft! Hier leveren studenten en docenten de zakelijke knowhow aan overwegend technisch georiënteerde startups. In documentatie van het KIO staat dat het totaal aan inkomsten 2,07 miljoen bedraagt, waarvan 1,79 miljoen uit de 1 ste en 0,28 miljoen uit de 3 de geldstroom (Bron: Hoogtepuntenmagazine 2015 KIO). Organisatie Er zijn op dit moment 6 mensen werkzaam voor het KIO, waarvan 5 onderzoekers en een directeur. Echter, geen van deze mensen heeft een voltijd commitment voor het centrum. Er is een formele organisatie met eigen budget, waar echter het onderzoeksbudget buiten wordt gehouden en gefinancierd wordt door het instituut. Verdere onderzoekers komen van de instituten en hun betrokkenheid is dus op basis van de goodwill van het instituut. Volgens het organogram van de Hogeschool vallen de kenniscentra rechtstreeks onder het colllege van bestuur. Er is een formele budgettering voor het centrum, maar de programmamanager moet per initiatief bemensing voor projecten realiseren die gefinancierd wordt door de instituten. 14

16 Figuur 6: Organogram van de Hogeschool Rotterdam (Bron: Organogram HR 2015) Governance De valorisatiemanagers van elk instituut staan op de loonlijst van het betreffende instituut, wat het gevolg heeft dat in tijden van drukte de prioriteit verschuift naar het instituut. Het KIO is nauw aangesloten met het economisch domein maar doet ook interventies cross technische en sociale domeinen. Het KIO werkt sector agnostisch en werkt samen met het Center Of Expertise Maatschappelijke Innovatie en het Center Of Expertise Haven Innovatie en nog vier andere Kenniscentra van de Hogeschool te weten Talentontwikkeling, Creating 010, Zorginnovatie en Duurzame Havenstad. Doelstelling en grote uitdaging voor de HR is het verbinden van technologisch, sociaal en economisch ondernemerschap, in plaats van dit te zien als aparte domeinen. Evaluatie en veranderingen Er wordt een jaarverslag geschreven en een jaarplan bijgehouden. Daarin wordt aan verschillende indicatoren gemeten hoe het centrum presteert. De belangrijkste daarvan lijkt de hoeveelheid studenten die in aanraking komen met een bepaalde vorm van ondernemerschapsonderwijs. 15

17 Figuur 7: Betrokkenheid studenten bij KIO in 2015 (Bron: Hoogtepuntenmagazine 2015 KIO) Op dit moment oordelen de respondenten dat het KIO een veelheid aan initiatief kent maar weinig gecoordineerd wordt van bovenaf. Het centrum handelt tactisch en krijgt op die manier zaken gedaan. Binnen de HR heerst het beleid van duizend bloemen laten bloeien en dan kijken wat voor moois daaruit naar voren komt. Het CvB kiest om de instituten zelf te laten beslissen. Een HEInnovate onderzoek toont aan dat de veelheid aan innovatie en ondernemerschapsinitiatieven meer moeten worden gecommuniceerd om effect te sorteren. Het KIO probeert dit zoveel mogelijk te doen. Relatie met resultaten Volgens de respondenten is er veel bereikt ondanks de niet ideale omstandigheden binnen de organisatie, vooral op het gebied van ondernemende houding in het onderwijs. Er is veel drive vanuit het personeel van het KIO om het ondernemerschapsaspect zo goed mogelijk te maken voor studenten. Relatie organisatie en financiering Door de huidige organisatiestructuur is er voor elk initiatief op zowel strategisch, tactisch en operationeel vlak een interventie nodig om een project te laten slagen. Er moet met elke laag per project een afspraak worden gemaakt. De hoeveelheid betrokkenheid van verschillende docent-onderzoekers onduidelijk. 16

18 Saxion Centrum voor Ondernemerschap Context Hogeschool Saxion telt 11 academies en wordt bestuurd door een College van Bestuur bestaande uit 2 personen. Saxion is één van de oprichters van Kennispark Twente. Het Saxion Centrum voor Ondernemerschap is onderdeel van het Kennispark Twente. Het SCvO is in collegejaar gestart onder de naam Saxion Kenniscentrum Innovatief Ondernemerschap (SKIO). In januari 2014 is het construct SKIO ontvlochten en verder gegaan als Saxion Centrum voor Ondernemerschap (SCvO). Het centrum is een concreet resultaat dat is voortgevloeid uit het valorisatieproject Koploper aan de A1. De lectoraten zijn verder gegaan onder de naam Lectoraten SKIO. De lectoren richten zich in hun onderzoek op onder andere familiebedrijven en innovatief ondernemerschap. Ze vallen formeel onder de opleiding Small Business & Retail Management, maar nemen veelal onderzoeksopdrachten aan van het SCvO. Aanbod van activiteiten De activiteiten van het CvO zijn gericht op gehele keten van het begeleiden van een studentondernemer. Dit resulteert in een aanpak die zich richt op vier hoofdonderwerpen: 1. Awareness en events 2. Ondernemerschapsonderwijs 3. Business development 4. Financiering en onderzoek (in samenwerking met Lectoraten SKIO). Ook na het afstuderen biedt Saxion nog verschillende mogelijkheden aan zoals een traineeship. Onderwijs in ondernemendheid en ondernemerschap Het SCvO biedt een afstudeercentrum voor afstudeerders die in hun eigen bedrijf hun diploma willen halen, genaamd het Startup Center. Voor deze mensen biedt het SCvO volledige incubator services. Doordat studenten tegelijk moeten ondernemen en afstuderen ontstaat er spanning tussen onderwijs en ondernemen, door tijdsdruk (risico op studievertraging) en afweging van belangen (diploma halen versus bedrijf draaiende houden). Deze spanning en de verschillende eisen die de academies stellen aan het afstudeer onderzoek zorgt ervoor dat het afstuderen in eigen bedrijf nog niet door elke academie ondersteunt wordt. Het Startup Center heeft een vestiging in zowel Deventer als Enschede en is gevestigd op een externe locatie waardoor studenten er altijd binnen kunnen komen, ook buiten schooltijden. Tot twee jaar na afstuderen faciliteert het Startup Center ook gratis werkplekken op deze locaties via Startup Next (SUN). Verder verzorgt het SCvO de Minor ondernemerschap in het Startup Center, deze duurt een half jaar en heeft tussen de 20 en 60 deelnemers afhankelijk van de jaarhelft. Studenten van alle academies kunnen aan het programma deelnemen. Ook zijn er vaak deelnemers van andere hogescholen. Binnen de Minor ligt de nadruk op het starten van een bedrijf en wordt speciaal aandacht gegeven aan teamopbouw en circulaire businessmodellen. Het SCvO is eigenaar van de minor. Docenten zijn afkomstig van de opleiding Small Business & Retail Management en worden middels een train de trainer programma wegwijs gemaakt in het gedachtegoed van het SCvO. Als methode wordt het 12 stappenplan van Steve Blank gehanteerd en dit is geconverteerd tot een lesmethode (onder andere nu als MOOC beschikbaar) met een door het CvO ontwikkeld werkboek (inmiddels downloads (Bron: TipTop magazine 2016)). Er wordt niet aan businessplannen gedaan, dat wordt gezien als iets voor de scale-up fase. 17

19 Verder onderwijs in ondernemerschap wordt wel geregistreerd en bijgehouden door het CvO maar hier heeft het centrum geen actieve rol in. Het CvO is ook minder geïnteresseerd in de thema s ondernemendheid en houding, vanuit de gedachte dat de pro-activiteit die nodig is om af te studeren al een ondernemende houding laat zien en inherent is aan de eisen van het Hoger onderwijs. Daarnaast probeert het SCvO zoveel mogelijk te verbinden met bestaande ondernemerschapsactiviteiten in het onderwijs via haar ambassadeurs (waarbij de kosten dan ook bij de initiatiefnemer blijven). Zo is er bijvoorbeeld een nauwe samenwerking met de minor Leren Innoveren en participeert het SCvO in de jaarlijks International Projectweek van academie Life Science, Engineering & Design. Tijdens deze week werken ruim studenten in teams aan (technische) vraagstukken van bedrijven, waaronder Saxion startups. Het SCvO traint alle projectleiders in business modelleren en brainstorm technieken. Aan het eind van de week is de Serendipity Award, een prijs voor het meest ondernemende team. Figuur 8: Activiteitenwaaier Saxion CVO 18

20 Ondernemerschap begeleiding Er is een centraal Ondernemerspunt in Deventer en Enschede wat als intermediair fungeert en studenten en medewerkers kan verbinden aan partijen met specifieke kennis, zowel intern als buiten Saxion. Daarnaast wordt er (één op één) coaching verzorgd voor studentondernemers en worden er evenementen/wedstrijden georganiseerd voor geïnteresseerden. Voor studentondernemers die buiten het aanbod van events of ondernemerschapsonderwijs vallen zijn er business developers beschikbaar om op individueel niveau te begeleiden. Focus ligt hierbij op groei van het bedrijf en is dus relevant voor reeds gestarte studentondernemers. Financiering voor startups wordt via verschillende wegen geregeld. De Saxion BV beheert een pre-seed fund waar je voor een goed idee kunt krijgen (vanuit de gedachte geen bijbaan maar een startup ). Daarnaast verzorgt het fund renteloze leningen van maximaal in een revolving constructie, met op dit moment zo n 65 leningen in de portfolio. Die worden regelmatig gecontroleerd om te zorgen dat een bedrijf niet onverhoopt failliet gaat (Bron: Saxion jaarrekening 2014). Verdere funding wordt geregeld in partnership. Zo is er het Dutch Student Investment Fund samen met de UT, waar economiestudenten investeren in startups, dit fonds is volledig gemanaged door studenten. Daarnaast is Saxion aangesloten bij Health Valley en kan zo soms medische startups helpen financieren. Het Fast Forward Traineeship wordt aangeboden aan net hbo- en wo- afgestudeerden en heeft als doel het behoud van hoger opgeleiden in de regio. In het traineeship maken deelnemers kennis met drie verschillende bedrijven op verschillende posities (drie keer 8 maanden, ook buiten hun vakgebied) en volgen ze daarnaast een ontwikkelprogramma gericht op Personal Leadership. Ze treden daarbij in dienst van de bedrijven (waaronder Saxion Spin-offs) en worden veelal ingezet voor hun nieuwe inzicht en voor projecten waar binnen de vaste schil geen tijd voor is. Zo zijn er ook bedrijven die via een FF trainee kennis delen in zogeheten innovatiehubs en dit netwerk ook gebruiken om nieuw talent op te zoeken (zie bijvoorbeeld Naast deze faciliteiten biedt het SCvO een palet van 10 verschillende soorten evenementen, variërend van een Summerschool Ondernemerschap, Route Suc6-lezing, Studentondernemersdag tot verschillende ondernemerswedstrijden als de EW/Saxion Ondernemers Award, de International Startup Challenge en de Enactus Saxion Social EnterpriZe (i.s.m. Enactus). De EW/Saxion Ondernemers Award is een heel traject bestaande uit: 1) thematische workshops, 2) verdiepende tweedaagse businessbootcamp en 3) finale (Bron: TipTop magazine 2015). Kennisvalorisatie Valorisatie van ideeën van docent-onderzoekers gebeurt nog relatief weinig. Voor het beheren en valoriseren van kennis opgedaan in de hogeschool is een aparte BV opgericht. Er is op dit moment 1 patent bij de Saxion Valorisation Enterprise (SAVaE BV) in beheer, binnenkort komt daar een tweede bij. Verdeling middelen Er zijn 13 mensen vast betrokken bij het SCvO met in totaal ongeveer 12,7 fte die op de loonlijst van Saxion staan. Daarnaast is er een flexibele schil van Saxion medewerkers en externen die voor diverse activiteiten een bijdrage leveren. Het geheel is in totaal ongeveer 40 man sterk. Huidige vormen van financiering Geld komt op dit moment van valorisatieprogramma maar deze financiering eindigt binnenkort. Daarnaast is er financiering via gevarieerde kleine subsidieregelingen (genoeg voor ongeveer 1 fte) en van de hogeschool. Van alle faculteiten wordt een deel van het budget ingehouden en geoormerkt voor het CvO. 19

21 Het investeringsfonds is revolving en renteloos, daar wordt niets aan verdiend. Verder is er heel bewust voor gekozen nauwelijks commerciële activiteiten te ontplooien. Dit zou kunnen door de onderwijsmethode en het traineeship te vermarkten, maar dit wordt bewust niet gedaan. Omdat de student in het programma van het CvO tot zijn afstuderen in een publieke instelling zit, wil CvO dit ook met publiek geld bewerkstelligen om belangenverstrengeling te voorkomen. Organisatie De CvO organisatie hangt direct onder het college van bestuur zoals te zien is in het organogram. Daarnaast is SAVaE BV een losstaande identiteit. CvO heeft een backoffice en een frontoffice in de vorm van de ondernemersadviespunten in Enschede en Deventer. Het team bestaat uit de onderdelen business development, finance, marketing & communicatie, events, secretariaat en het Fast Forward traineeship. Er wordt ook veel samengewerkt met de UT (Kennispark & Powered by Twente Events). Figuur 9: Organogram Saxion (Bron: Saxion organogram 2015) Binnen elke Academie heeft het CvO een ambassadeur die de verbinding is met ondernemerschap aan die faculteit. Zij ontdekken en herkennen ondernemerstalent. Dit wordt gedaan op vrijwillige basis of het wordt opgenomen in het takenpakket van de docent. 20

22 Governance Ondernemerschap is opgenomen in de strategische visie van de hogeschool. Het CvB geeft de opdracht aan academiedirecteuren dit door te voeren binnen hun eigen academies. Het SCvO probeert hier wel op te sturen, maar heeft hier geringe invloed op. Voor elke academie is de band met ondernemerschap door het SCvO bewust anders ingericht. Bij de business faculteiten zijn via het Dutch student investment fund studiepunten bedongen voor de deelnemende studenten. Bij de techniekfaculteit is dit onmogelijk, maar via het evenement LEDweek worden daar multidisciplinaire technische teams bij elkaar gezet om in competitievorm bedrijf ideeën uit te werken. Bij de sociale faculteiten ligt de focus op social enterprise en wordt veel gekeken naar hoe (in samenwerking met Enactus) nieuwe sociale ondernemingen kunnen worden opgezet. De ambassadeurs die dit regelen hebben geen formele aanstelling en doen dit uit liefde voor ondernemerschap. Ze krijgen ongeveer 1 dag in de maand en geen compensatie. Rol en positie manager/directeur De directeur van het CvO rapporteert direct aan CvB en verantwoordt zich in cijfers. De directeur van het CvO is ook de directeur van de SAVaE BV. Evaluatie en veranderingen Saxion houdt bij alle studenten een meting via Studielink die uniek is in Nederland. Er wordt één vraag gesteld aan alle studenten: heb je een eigen bedrijf of wil je dat (tijdens of na je studie)? Als antwoord is het mogelijk om aan te geven dat je geïnteresseerd bent in ondernemerschap. In dit jaar zijn er ongeveer 800 studenten die al een eigen bedrijf hebben tijdens studie. Op deze manier is meteen de ondernemende populatie studenten in beeld samen met de mensen die misschien wat willen. De marketing van evenementen kan zo beter gericht worden, er ontstaat een hecht alumninetwerk van spin-offs, (ongeveer nu), waar ongeveer banen mee gegenereerd zijn (volgens de Twente Index, door meting van een extern bureau). Ondernemerschap structureel ingebed krijgen in het onderwijs blijft een uitdaging en ook noodzakelijk om een groot effect te kunnen bewerkstelligen. Relatie met resultaten Er is een enorme drive aanwezig bij het personeel van het SCvO, maar onvoldoende capaciteit en middelen om alle studenten in aanraking te laten komen met ondernemerschap. De directe lijn hebben met het CvB is volgens de respondent cruciaal om initiatieven te realiseren. Daaraan gekoppeld moeten duidelijke meetbare doelen zijn. De middels de studielink-vraag verkregen populatie vereist maar een kleine ingreep en geeft groot resultaat, want middels die vraag is het hele ondernemende netwerk van Saxion te monitoren. 21

23 Value050 Context De HG ken 75 opleidingen die verdeeld zijn over 18 schools. Center of Entrepreneurship Value050, is onderdeel van het Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap (CVO) Groningen. Het CVO is een samenwerkingsverband van het consortium bestaande uit de Hanzehogeschool Groningen (HG), de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Het is gevestigd op de Zernikecampus, fysiek tussen de gebouwen van de RUG en HG in. Het CVO is een samenwerkingsverband dat gebouwd is met het oog op de medefinanciering uit het landelijke Valorisatieprogramma van EZ en OCW. In deze prestatieafspraken ligt de focus op de twee topsectoren die centraal staan in Groningen: Life Science & Health en Energie. Naast het Center of Entrepreneurship Value050 is er ook een Kenniscentrum Ondernemerschap waarin de tien lectoraten op het terrein van ondernemerschap hun onderzoek zichtbaar maken voor onder meer MKB dat onderzoekssamenwerking zoekt. Aanbod van activiteiten Het Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap (CvVO) als geheel biedt activiteiten op drie domeinen: 1. Bouwen van publiek private samenwerking 2. Scouten en screenen van kansrijke spin-offs 3. Ondernemerschap Academy en ondersteuning. In de rolverdeling ligt de eerste activiteit bij de RUG, de tweede bij de UMCG en de derde bij HG. Value050 ondersteunt de opleidingen (die heten bij HG schools) om ondernemerschap in hun programma op te nemen. Daarnaast wordt deze ondersteuning uitgevoerd via twee grote Centres of Expertise op de twee centrale topsectoren van de HG: Healthy Aging (LS&H) en Entrance (Energie). Onderwijs in ondernemendheid en ondernemerschap Voor de HG is ondernemerschap een strategisch element. Alle studenten worden opgeleid tot ondernemende professional. Sommigen worden ook ondernemer. Je kunt afstuderen op een eigen bedrijf, zodat je ook kunt afstuderen als je geen ondernemer of senior professional als formele begeleider hebt. Value050 adviseert de instituten hoe zij ondernemerschap kunnen opnemen in hun curriculum. Daarnaast biedt Value050 jaarlijks 20 à 25 workshops en extracurriculaire programma s. Voor deze programma s krijgen studenten geen studiepunten. Toch zijn sommigen erg populair, zoals het programma business model canvas. Bij HG ontvangen alle studenten in jaar 1 een enquête. Die heeft twee doelen: (1) inventarisatie van de belangstelling voor ondernemerschap en (2) creëren van bewustwording bij de studenten % van de totale populatie reageert (dus van alle studies), maar bij een non-respons onderzoek bleek dat de groep die niet invulde net zo positief stond tegenover ondernemerschap. Uit de enquêteresultaten 2016 blijkt dat: twee derde van de eerstejaars geïnteresseerd is in het thema zelfstandig ondernemerschap; 22

24 circa 70% positief staat tegenover de start van een eigen bedrijf; ruim 40% onderwijs wil volgen op het gebied van ondernemerschap; ongeveer 4% van de eerstejaars op dit moment een eigen bedrijf heeft; bijna 15% aangeeft tijdens of na de studie (vrijwel) zeker een eigen bedrijf te willen starten, nog eens ruim 20% zegt dit waarschijnlijk te willen doen. Studenten kunnen aan het eind van de enquête aangeven of zij uitgenodigd willen worden voor informatiebijeenkomsten en lezingen over ondernemerschap, workshops. Studenten die deze vraag bevestigend beantwoorden, worden opgenomen in het volgsysteem Monitor050 en ontvangen gerichte uitnodigingen. Jaarlijks geeft ongeveer 50% van de eerstejaars in de enquête aan hiervoor uitgenodigd te willen worden. Dit betekent dat jaarlijks circa 600 eerstejaars opgenomen worden in Monitor050. Value050 volgt de studenten vervolgens op de stappen die ze zetten door deelname aan activiteiten. Wekelijks wordt de nieuwsbrief van Value050 verstuurd aan adressen. Er zijn zo n 8 minors rondom ondernemerschap die door studenten gevolgd kunnen worden. 350 studenten zitten per jaar in één van die minors. Onderdeel van het onderwijs zijn ook student companies. Er zitten 480 studenten in student companies. Figuur 10: Activiteitenwaaier Value050 23

25 Ondernemerschap begeleiding HG heeft samen met RUG een incubator, Cube050. Voor elke onderneming is ondersteuning op maat. Er zitten steeds zo n 20 à 25 bedrijven in de incubator. Tot 2 jaar na afstuderen mag je als afgestudeerde deelnemen in de incubator. Na 2 à 3 jaar begeleiding moet je er ook weer uit. Een bekend voorbeeld is HackerOne, een zogeheten ethical hacker. HackerOne heeft nu ook een kantoor geopend in San Fransico en het bedrijf heeft 40 miljoen aan investeringen opgehaald. In 2014 werd de Hanze Ontwerpfabriek opgericht als initiatief van Value050 en een aantal docenten van verschillende opleidingen van de Hanzehogeschool Groningen. De Hanze Ontwerpfabriek helpt teams van studenten, docenten, medewerkers en externe professionals bij het uitwerken van innovatiegerichte vraagstukken. Kennisvalorisatie Voor valorisatie is Hanze Invent opgericht, een innovatie- en valorisatieorganisatie, die actief ondersteunt bij de creatie van economische en maatschappelijke waarde. Huidige vormen van financiering De activiteiten van de scholen zijn onderdeel van hun begroting en op de centrale activiteiten hoeft niet verdiend te worden; ook was er tot nu toe geen doelstelling om te verdienen uit exits. Value050 wordt betaald uit centrale HG middelen, voortvloeiend uit de strategische prioriteit van ondernemerschap. In de toekomst zullen meer middelen uit intellectueel eigendom en dergelijke moeten komen, tot maximaal 50% van de begroting. Het CVO wordt gefinancierd vanuit de Groningse partners en vanuit het Valorisatieprogramma. Organisatie Value050 heeft 11 medewerkers (8fte), verdeeld over ondernemerschapsontwikkeling, valorisatie, de Hanze Ontwerpfabriek (design thinking), Incubator (twee personen) en accountmanagement naar schools (twee personen). Governance HG verwacht dat alle 18 schools ondernemerschap in hun programma opnemen. Alle schools bespreken hun jaarplan met het College van Bestuur. Value050 adviseert alle schools hoe zij dit kunnen opnemen in hun programma, maar adviseert ook het CvB voorafgaand aan de bespreking over het jaarplan. Bij elke school is er wel één opleiding die er aan trekt (bij de Engineering school is dit bijvoorbeeld Technische Bedrijfskunde). Zo is er overal wel trekkracht aanwezig en wordt binnen de school het thema geagendeerd. Op deze manier kan er ook financiering gevonden worden bij de faculteiten voor taken die met ondernemerschap te maken hebben. Rol en positie manager/directeur De directeur geeft leiding aan de medewerkers die op de loonlijst van de centrale HG organisatie staan. Het Centrum valt rechtstreeks onder het CvB (één van de CvB leden heeft ondernemerschap in portefeuille). 24

26 Figuur 11: Kenniscentrum Ondernemerschap in de Hanzehogeschool (Bron: Organogram Hanzehogeschool Groningen 2016) Evaluatie en veranderingen De financiering uit het Valorisatieprogramma is medio 2017 afgelopen, dus er wordt nu nagedacht over de organisatie daarna, inclusief de vraag of het samenwerkingsverband blijft bestaan. Relatie met resultaten Value050 geeft aan dat door de activiteiten het aantal start ups is toegenomen. In april 2016 zijn de uitslagen gepubliceerd van U-Multirank, een mondiaal onderzoek van de Europese Unie onder 1300 universiteiten in 90 landen naar hun functioneren in Onderzoek, Onderwijs, Kennisoverdracht, Internationale Oriëntatie en Regionaal Engagement. Uit dit onderzoek komt naar voren dat de HG in het cluster Kennisoverdracht tot de mondiale top 25 behoort met haar spin-offs, in dit onderzoek gedefinieerd als het aantal startups in relatie tot het aantal academici van een universiteit. Er zijn sinds 2009 meer dan 150 ondernemingen vanuit Cube050 gestart, waarvan de top 10 inmiddels werk biedt aan meer dan 450 vaste en meer dan freelance medewerkers (Bron: Jaarverslag 2015, Hanzehogeschool). 25

27 Uiteindelijk gaat 3% à 5% van de studenten ondernemen, dit wordt jaarlijks gebenchmarkt door RVO met andere hogescholen. Bij de jaarlijkse enquête (GUESSS) naar ondernemerschap in wording die de Erasmus Universiteit Rotterdam uitvoert onder studenten staat de Hanze op de derde plaats in Nederland. Relatie organisatie en financiering Vanuit de ervaring van Value050 blijken een aantal zaken goed te werken: Value050 probeert het zo te organiseren dat schools het zelf bedenken. Het herhalen van je punt is noodzakelijk, maar het moet niet opgelegd worden. Schools weten van elkaar wat ze doen, waardoor er ook onderlinge competitie ontstaat. Externen worden ingeschakeld om opleidingen te monitoren op ondernemersvriendelijkheid (naast een NVAO-label is er ook een label van VNO NCW-MKB Nederland regio Noord). 26

28 HAN Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap Context Met ruim medewerkers verzorgt de HAN vanuit de campussen in Arnhem en Nijmegen voor ruim studenten 63 bacheloropleidingen en 19 masters. Deze zijn verdeeld over vier faculteiten: Faculteit Economie en Management Faculteit Techniek Faculteit Educatie Faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij. De HAN is al ruime tijd actief in valoriseren en ondernemen. Het Centrum voor Valorisatie en Ondernemerschap is in zijn huidige vorm opgericht in De volgende onderdelen zijn opgegaan in het HAN CvVO: Centrum voor Ondernemerschap HAN Adviesbureau Subsidies HAN Student Companies Innovatiehubs Smart Business Center Projecten valoriseren Innovatiemakelaar Deze organisaties zijn één organisatie geworden met twee pijlers: ondernemen en innoveren. Bij de HAN is ondernemerschap op de agenda gekomen in de jaren negentig. In 2002 is gestart met een interfacultaire organisatie. In 2008 is samenwerking gestart met andere onderwijsorganisaties in Gelderland Onderneemt. In 2011 is samen met de Radboud Universiteit en ArtEZ en andere innovatieorganisaties een aanvraag ingediend bij het valorisatieprogramma. Het programma Gelderland valoriseert biedt financiering voor de periode De drie kennisinstellingen bieden ieder hun eigen activiteiten aan hun eigen achterban. Aanbod van activiteiten Het CvVO biedt binnen zijn twee pijlers diverse activiteiten: Onderwijs in ondernemerschap Startersbegeleiding, business development en innovatiehubs Subsidie-advies Projecten, cross overs en netwerkactiviteiten Onderwijs in ondernemendheid en ondernemerschap Het CvVO verzorgt het onderwijs ondernemerschap voor alle studenten. Elk jaar worden vier minoren elk twee maal aangeboden (30 EC): Minor Ondernemen Minor Ondernemen en Innovatie Minor Adviseren Minor International Entrepreneurship 27

29 De meeste studenten volgen deze in hun derde of vierde jaar. Op dit moment gaat het om circa 4 procent van alle derdejaars (totaal 300 studenten per jaar). De meeste studenten komen van FEM, Techniek en GGM, maar ook van de faculteit Educatie komen studenten. Daarnaast worden kortere trainingen aangeboden, zoals: Training Ondernemend Onderwijs voor docenten Trainingen IkStartSmart voor startende ondernemers Workshop Ondernemen. Het onderwijs wordt gegeven door eigen stafleden van CvVO en docenten die in dienst zijn van de faculteiten of extern. Voorafgaand aan de minoren moeten studenten kennismaken met ondernemerschap. In 60 tot 70% van de opleidingen gebeurt dat nu. Het CvVO begeleidt dat. Figuur 12: Activiteitenwaaier HAN CvVO 28

30 Ondernemerschap begeleiding Studenten, alumni, docenten of onderzoekers die een onderneming willen starten kunnen startersbegeleiding krijgen bij het CvVO. Jaarlijks melden zich 40 a 50 studenten en anderen voor startersbegeleiding. Soms gaat het om business development, soms om het vinden van huisvesting of financiering. CvVO heeft zelf geen fondsen maar geleidt door naar onder andere fondsen van de provincie, Gelderland Valoriseert of Take off voor HBO. Bij Gelderland valoriseert zijn er vouchers en leningen. Er zijn voor vouchers uitgegeven en er wordt waarschijnlijk 0,6 miljoen aan leningen uitgezet. Bij take off (SIA) zijn vanuit de HAN vier voorstellen ingediend, 1 van een lectoraat en 3 van studenten/net afgestudeerden. De startersbegeleiding is maatwerk. Een specifiek programma is Young in Business (onderdeel van startersbegeleiding). Kennisvalorisatie CvVO heeft als rol het begeleiden van docenten en onderzoekers bij het bouwen van projecten met bedrijven en anderen. Verdeling middelen De begroting van CvVO omvat ruim 2 miljoen euro en wordt als volgt aangewend: 35% Onderwijs in ondernemerschap 30% Startersbegeleiding, business development en innovatiehubs 20% Subsidie-advies 15% Projecten, cross overs en relaties Huidige vormen van financiering De inkomsten van CvVO komen uit de volgende bronnen: Vanuit de faculteiten komt de vergoeding voor onderwijs naar rato van het aantal deelnemende studenten (35%). Daarnaast komt 40% van de begroting uit vaste inkomsten van CvB en het servicebedrijf. De overige inkomsten komen uit projecten en trainingen voor specifieke groepen. De HAN heeft als beleid zelf niet te participeren in spin-offs of inkomsten te genereren uit licenties. Organisatie CvVO heeft ruim 20 medewerkers (15fte) verdeeld over Ondernemen (12 pp) en Innoveren (8 pp). Governance Het CvB maakt op basis van zijn instellingsplan prestatieafspraken met de faculteiten. In het nieuwe instellingsplan In vertrouwen samenwerken aan leren en innoveren ( ) is anders dan in het verleden weinig aandacht voor ondernemerschap. Het is daarmee ook geen belangrijk onderdeel van de prestatie-afspraken met de faculteiten. Het CvVO zal op eigen kracht faculteiten moeten overtuigen ondernemerschap aan te wakkeren. Naast de vaste eigen staf kan het CvVO wel een beroep doen op zo n 100 docenten die op enige wijze ondernemerschap een rol geven in het onderwijs en onderzoek. 29

31 Rol en positie manager/directeur Het CvVO is een zogeheten interfacultaire organisatie van de HAN en geen eigen rechtspersoon. Er is een programmaraad met de vier directeuren van de faculteiten en de directeur van het Servicebedrijf. Wisselend is één van de faculteitsdirecteurendirecteuren voorzitter van de Programmaraad. De directeur van het CvVO bespreekt de strategie en legt verantwoording af aan de Programmaraad. Eén van de CvB leden heeft ondernemerschap en valorisatie in portefeuille. Er is geen formele verantwoordingslijn naar het CvB maar wel regelmatig overleg. Figuur 13: Organogram Hogeschool Arnhem Nijmegen (Bron: HAN Organogram, 2016) Evaluatie en veranderingen Deze financiering uit het Valorisatieprogramma is eind 2017 afgelopen, dus er wordt nu nagedacht over de organisatie daarna, inclusief de financiering. Nu wordt veel betaald door de faculteiten en de budgetten moeten elk jaar worden verworven en vastgelegd. Doel is nu om een meerjarenafspraak te maken met de faculteiten. 30