Computerarchitectuur en netwerken. Operating System structuur. Files

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Computerarchitectuur en netwerken. Operating System structuur. Files"

Transcriptie

1 Computerarchitectuur en netwerken 3 Operating System structuur Files Lennart Herlaar 13 september 2017

2 Inhoud 1 Operating Systems structuur system calls kernel / processen 2 Files storage en directory service links garbage collection disk cache file API gebufferde I/O netwerk filesystemen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 1

3 Wat is een Operating System? Standaard verzameling software voor een computer Besturing/beheer van de computer Apparatuurbesturing Samenwerking tussen programma s Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 2

4 Wat is een Operating System? Standaard verzameling software voor een computer Besturing/beheer van de computer Apparatuurbesturing Samenwerking tussen programma s Onderdelen o.a: Memory management Scheduling en bescherming File management Netwerkfuncties Allerlei nuttige en handige programma s Operating Systems zijn groot: regels source code (in miljoenen): Windowx XP: 45; Mac OS X 10.4: 86; GNU/Linux: Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 2

5 O.S. Interfaces Hoe worden de functies van het O.S. gebruikt? 1 Allerlei functies uit het O.S. kunnen vanuit programma s aangeroepen worden met system calls (= methoden van het O.S.) lezen en schrijven van files timers starten en stoppen van programma s netwerkdiensten Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 3

6 O.S. Interfaces Hoe worden de functies van het O.S. gebruikt? 1 Allerlei functies uit het O.S. kunnen vanuit programma s aangeroepen worden met system calls (= methoden van het O.S.) lezen en schrijven van files timers starten en stoppen van programma s netwerkdiensten 2 Gebruikersinteractie (shell) grafische shell (desktop/iconen) tekstgeorienteerde shell (command line) Shells zijn meestal gewone gebruikersprogramma s Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 3

7 O.S. Interfaces Hoe worden de functies van het O.S. gebruikt? 1 Allerlei functies uit het O.S. kunnen vanuit programma s aangeroepen worden met system calls (= methoden van het O.S.) lezen en schrijven van files timers starten en stoppen van programma s netwerkdiensten 2 Gebruikersinteractie (shell) grafische shell (desktop/iconen) tekstgeorienteerde shell (command line) Shells zijn meestal gewone gebruikersprogramma s 3 Diverse andere programma s Editors, tekenprogramma s, compilers, spelletjes, browser, ... Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 3

8 Abstractie Het O.S. geeft een abstract beeld van: De computer De apparatuur De software componenten Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 4

9 Abstractie Het O.S. geeft een abstract beeld van: De computer De apparatuur De software componenten voorbeelden: abstracte randapparaten (bv printer) virtueel geheugen file systeem samen = virtuele machine Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 4

10 Abstractie Het O.S. geeft een abstract beeld van: De computer De apparatuur De software componenten voorbeelden: abstracte randapparaten (bv printer) virtueel geheugen file systeem samen = virtuele machine Voordelen: Abstracte machines zijn simpeler dan de echte Nieuwe ontwikkelingen makkelijk inpassen Virtualisatie: doe net alsof iets bestaat Uitwisselbaarheid Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 4

11 Besturing randapparatuur device driver = de software voor het besturen van een apparaat. Meestal in system mode Vanuit het O.S. ontvangt de driver opdrachten (read, write, besturing) De driver bestuurt de interface met INP, OUT, memory-mapped I/O of DMA Interrupt routines signaleren dat een operatie klaar is, of een volgend deel gestart kan worden. Gevolg: asynchrone verwerking in O.S. Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 5

12 Asynchrone verwerking 2 opdracht 1 3 wacht 4 driver aanvrager A stack wacht interrupt stack programma B 7 ga door programma driver programma A B wacht terwijl stack A gebruikt wordt interrupt terwijl stack B gebruikt wordt het is nodig om te switchen tussen stack A en stack B. het is beter om per driver/programma een aparte stack te hebben O.S. heeft redelijk ingewikkelde administratie nodig Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 6

13 Concurrency Concurrency = het (min of meer) gelijktijdig uitvoeren van verschillende activiteiten op de computer Bij een multiprocessor/multicore systeem: echte concurrency Anders: virtuele concurrency Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 7

14 Concurrency Concurrency = het (min of meer) gelijktijdig uitvoeren van verschillende activiteiten op de computer Bij een multiprocessor/multicore systeem: echte concurrency Anders: virtuele concurrency In O.S. virtuele concurrency door interrupts O.S. levert op gebruikersniveau concurrency door processen Proces = onafhankelijke executie (draaien) van een programma Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 7

15 Kenmerken van een proces eigen stuk (virtueel) geheugen eigen resources (bv netwerkverbinding) eigen machineregisters CPU toewijzing protectie tegen andere = eigen virtuele machine registers CPU geheugen files VM Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 8

16 Inhoud 1 Operating Systems structuur system calls = kernel / processen 2 Files storage en directory service links garbage collection disk cache file API gebufferde I/O netwerk filesystemen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 9

17 Aanroepen van O.S. diensten Procedure/functie (methode)-aanroep in het O.S. Net als iedere ander methode gebeurt in user mode Nadeel: geen speciale privileges of bescherming Voordeel: snel, simpel Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 10

18 Aanroepen van O.S. diensten Procedure/functie (methode)-aanroep in het O.S. Net als iedere ander methode gebeurt in user mode Nadeel: geen speciale privileges of bescherming Voordeel: snel, simpel Speciale system call instructie push param1 push param2... move operatiecode, R1 TRAP system mode operatie code = nummer van de gewenste opdracht bescherming tegen programmafouten ook langzamer Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 10

19 TRAP interrupt routine switch (R1): { case 1: /* code voor syscall 1 */ case 2: /* code voor syscall 2 */ etc... default: /* error: verkeerde code */ } keer terug naar het proces (RTI) Iedere syscall controleert de parameters Controle op bevoegdheden Optimale bescherming mogelijk Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 11

20 O.S. kernel Het centrale deel van het O.S. dat in system mode draait wordt vaak kernel genoemd system call interface device drivers process management files etc... Sommige O.S. hebben het hele O.S. in één kernel (Unix) = Macrokernel O.S. Nadeel: moeilijk aan te passen (bijv. nieuwe device driver) Moeilijk te debuggen Door grotere gecompliceerdheid vaak fouten erin. Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 12

21 Microkernel O.S. Bij een microkernel O.S. De kernel bevat alleen de minimaal benodigde onderdelen Alle andere functies worden in aparte processen uitgevoerd Bijv. filemanagement, netwerk functies Sommige functies kunnen in bibliotheekprocedures opgenomen worden (in de user processen). Microkernel O.S. is flexibeler, maar soms iets langzamer. Voorbeeld: Mach (was de basis van de kernel van Mac OS X) Windows en Linux hebben ook microkernel-achtige eigenschappen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 13

22 Kernel en processen proces proces user mode module module module user/ system mode kernel hardware system mode Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 14

23 Lagenmodel O.S. user program bibliotheek gebruikers programma s/processen DLL system call interface O.S. file system service process management netwerk services I/O management memory management disk driver terminal driver netwerk driver hardware interfaces Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 15

24 Samenvatting Operating Systems O.S. hebben een gelaagde structuur System calls zijn de toegang tot de diensten van de kernel Een O.S. heeft veel concurrency: interrupts en processen zijn de mechanismen hiervoor Macrokernel en microkernel zijn twee manieren om een O.S. te structureren Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 16

25 File Management Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 17

26 Inhoud 1 Operating Systems structuur system calls kernel / processen 2 Files storage en directory service = links garbage collection disk cache file API gebufferde I/O netwerk filesystemen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 18

27 File Management 1 File management beheert de data op de schijven: Waar staat de data op de schijf Welke naam behoort bij welke data Organisatie van filenamen in directories (folders, mappen) Permissies voor lezen, schrijven e.d. van de files Gelijktijdige toegang tot files vanuit verschillende processen Bescherming van data tegen ongeoorloofd gebruik Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 19

28 File Management 2 file naam blok 1 blok 2 directory waar? permissies nicolaas: lezen samira: schrijven schijf Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 20

29 File Management 2 file naam blok 1 blok 2 directory waar? permissies nicolaas: lezen samira: schrijven schijf Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 20

30 File Management 3 Storage Service: Beheert de indeling van de schijf Houdt bij welke ruimte in gebruik is en welke vrij Houdt bij waar elke file op de schijf staat Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 21

31 File Management 3 Storage Service: Beheert de indeling van de schijf Houdt bij welke ruimte in gebruik is en welke vrij Houdt bij waar elke file op de schijf staat Directory Service: Houdt namen van files bij in directories Beeldt namen in directories af op Storage service dingen NB. Een directory is ook een (speciaal soort) file (met andere methodes) Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 21

32 File Management 3 Storage Service: Beheert de indeling van de schijf Houdt bij welke ruimte in gebruik is en welke vrij Houdt bij waar elke file op de schijf staat Directory Service: Houdt namen van files bij in directories Beeldt namen in directories af op Storage service dingen NB. Een directory is ook een (speciaal soort) file (met andere methodes) Toegangscontrole: Wie heeft toegang tot een file en wat mag hij/zij er mee doen Vaak min of meer met elkaar verweven. Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 21

33 File Management 4 Vragen: Waar zit de bescherming tegen ongeoorloofd gebruik? Kun je een file benaderen zonder de naam te hebben? Kan een file meer dan één naam hebben? Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 22

34 Geïntegreerd systeem Gesplitst systeem naam attrib block nr 1 block nr 2 schijf naam attrib block nr 1 block nr 2 schijf entry schijf schijf directory directory inodes Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 23

35 Hiërarchisch filesysteem root / # # * A b C # * aa D # * bb cc * * * * dd ee ff * file # directory Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 24

36 Filesysteem met links root / # # * A b C # xx * aa D # * bb cc * yy * * * dd ee ff * file # directory link Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 25

37 Implementatie van links A Directory structuur en Storage structuur gescheiden File wordt geïdentificeerd door de storage structuur in Unix een grote tabel op schijf elke entry in deze tabel staat voor een file bevat (o.a.) de locatie van de file en protecties index in deze tabel is inode Directory entries bevatten de naam en de inode Harde link: dezelfde inode staat in verschillende directory entries Symbolische link: directory entry verwijst naar een andere filenaam naam H/S inode orig H 735 andere H 987 B naam H/S inode andere H 735 sym-link S /A/orig Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 26

38 Inhoud 1 Operating Systems structuur system calls kernel / processen 2 Files storage en directory service links garbage collection = disk cache file API gebufferde I/O netwerk filesystemen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 27

39 Garbage collection Wanneer kan het O.S. een file weggooien? Als er geen extra links zijn kan de file weggegooid worden wanneer een remove (delete) commando gegeven wordt. Als er extra links zijn dan moet bijgehouden worden hoeveel verwijzingen er zijn (reference count). Bij een delete opdracht wordt de directory verwijzing weggehaald en de reference count afgelaagd Als de reference count 0 is wordt de file echt weggegooid. Maar wat gebeurt er als een ander programma met deze file bezig is? Als er cyclische structuren ontstaan wordt de reference count nooit 0 Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 28

40 Cyclische structuur Reference count telt aantal binnenkomende pijltjes a 1 b 2 1 c 1 d Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 29

41 Weghalen referentie Reference count telt aantal binnenkomende pijltjes b a c Cycle is onbereikbaar maar wordt niet opgeruimd Dergelijke cycles worden met links niet toegestaan 1 d Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 30

42 Disk cache Disk cache = deel van het fysieke geheugen dat in het O.S. gebruikt wordt om gelezen/te schrijven blokken van de schijf op te slaan. (Let op: tegenwoordig hebben de schijven zelf vaak ook een cache!) Wanneer het nog een keer nodig is dan is het snel beschikbaar Vergelijkbaar met geheugen-cache maar op ander niveau (software) Delayed-write cache makkelijker te implementeren (software) Bij een crash kunnen data verloren gaan! Sommige files liever direct doorschrijven Volgorde kan belangrijk zijn database systemen metadata (bijvoorbeeld: storage structuur) Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 31

43 Disk cache file disk cache lezen schrijven schijf proces O.S In moderne operating systems is het disk cache geïntegreerd met het pagineringssysteem. Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 32

44 Programma interface (API) Unix interface: fileid = open ( filenaam, opties ); opties = manier van openen: lezen, schrijven, nieuwe file aanmaken, e.d. fileid = (klein) nummer. Verschillende andere operaties (lezen, schrijven) gebruiken niet meer de filenaam maar de fileid: result = read (fileid, buffer, aantal_bytes); result = write (fileid, buffer, aantal_bytes); close (fileid); Het O.S. heeft een object over deze open file. De fileid is de index in een array van deze objecten Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 33

45 API proces A 0 1 proces B open files file positie file positie open files file 1 file 2 Garbage collection gevolgen: Files die geopend zijn door processen moeten nog een extra interne reference count krijgen. Bij een close opdracht in een proces wordt deze reference count afgelaagd Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 34

46 API 3 In Windows soortgelijke operaties: Meer parameters filehandle = willekeurige waarde Handle = CreateFile(FileName, Access, ShareMode, Security, Disposition, Flags, Template) Wordt ook gebruikt om bestaande files te openen. Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 35

47 Inhoud 1 Operating Systems structuur system calls kernel / processen 2 Files storage en directory service links garbage collection disk cache file API gebufferde I/O = netwerk filesystemen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 36

48 Hogere File I/O lagen Files lezen met de primitieve API is vaak niet handig: Bijvoorbeeld regels lezen: Hoe vind je het Newline teken? Per character lezen is inefficiënt Liever grotere hoeveelheden in één keer Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 37

49 Hogere File I/O lagen Files lezen met de primitieve API is vaak niet handig: Bijvoorbeeld regels lezen: Hoe vind je het Newline teken? Per character lezen is inefficiënt Liever grotere hoeveelheden in één keer Gebufferde I/O: Lees met de system call blokken in Haal daar uit wat je nodig hebt Bepaalde operaties (bijv. file kopiëren) kunnen efficiënt met de system call API. Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 37

50 Gebufferde I/O pointer schijf/ cache block (vb 4kB) proces leest 10 bytes buffer in proces geheugen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 38

51 Verschil disk cache en gebufferde I/O disk cache gebufferde I/O doel minder toegang schijf minder system calls waar operating system individueel proces mode system mode user mode profijt alle processen + OS één proces sharing geshared: niet geshared: gelijktijdige toegang door problemen bij schrijven naar verschillende processen OK dezelfde file door verschillende processen Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 39

52 Lagenmodel Files Buffered I/O Directory Service Storage Service Disk Cache Drivers Hardware Interface user mode system mode Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 40

53 Netwerk Filesystemen Netwerk Filesysteem: de files staan op een andere computer dan waar ze gebruikt worden (Fileserver) Ze kunnen op dezelfde manier gebruikt worden als lokale files Alle file operaties worden opgevangen en doorgestuurd naar de fileserver NFS (Network File System): populair op Unix systemen SMB/CIFS (Server Message Block/Common Internet File System) op Microsoft systemen Eerst moet een remote filesysteem gemount worden Op Unix geïntegreerd in de directory structuur Op Windows aparte drive letter (X:) of \\servernaam\filenaam Stateless server: De server houdt niet bij waar de clients zijn in de file (dat moeten ze zelf doen). = bescherming tegen crashes van de server Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 41

54 File Server read open file data Netwerk file server schijf PC Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 42

55 Samenvatting Files We onderscheiden storage service en directory service Als dit echt gescheiden is dan zijn links mogelijk Maar dit geeft weer uitdagingen bij garbage collection Disk cache en gebufferde I/O zijn twee manieren om file I/O efficiënter te maken maar ze zijn wel heel verschillend Netwerk filesystemen worden tegenwoordig veel gebruikt Lennart Herlaar Computerarchitectuur en netwerken 3 43

slides3.pdf April 15, 2002 1

slides3.pdf April 15, 2002 1 Wat is een Operating System? CSN CS3 OS structuur en File management Standaard verzameling software voor een computer Besturing/beheer van de computer Gemak voor schrijvers van programma s Standaarden

Nadere informatie

slides7.pdf 23 nov

slides7.pdf 23 nov Onderwerpen Operating Systems Inleiding Algemeen 7 Operating Systems Algoritmen Piet van Oostrum Wat is een Operating System? Wat doet een O.S.? Hoe zit een O.S. in elkaar? (in grote lijnen) Wat zijn de

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken 4 Processen en Threads

Computerarchitectuur en netwerken 4 Processen en Threads Computerarchitectuur en netwerken 4 Processen en Threads Lennart Herlaar 19 september 2016 Inhoud Scheduling scheduler prioriteiten real-time scheduling Processen ouder-kind processen Unix: fork en exec

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt 11.00 13.00 De open vragen moet je beantwoorden op tentamenpapier. De multiple-choice antwoorden moet je op het vragenblad invullen in de rechtervakjes en dat blad inleveren. Schrijf je naam, studentnummer

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering Computerarchitectuur en netwerken 2 Memory management Assembler programmering Lennart Herlaar 12 september 2016 Inhoud 1 Protectie: Hoe het O.S. programma s tegen elkaar kan beschermen modes memory management

Nadere informatie

slides2.pdf April 12,

slides2.pdf April 12, Werking van CPU CSN CS2 CPU, I/O en Memory management Piet van Oostrum 12 april 2002 De ALU kan alleen eenvoudige operaties uitvoeren (bijv. twee getallen optellen, vermenigvuldigen of testen of iets >

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten

in1671 - Operating System Concepten in1671 - Operating System Concepten drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl 2005 1-1 Doel van een Operating System Wat is een Operating

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line)

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line) in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl Wat is een Operating System?

Nadere informatie

Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces

Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces Operating System Overview (Hfst 2) Wat is een OS? Wat was een OS? Evolutie van OS. OS als virtuele machine OS als beheerder van hulpbronnen (resources) Belangrijkste ideeën/concepten uit OS, incl. proces

Nadere informatie

Computerarchitectuur en Netwerken. Computerarchitectuur

Computerarchitectuur en Netwerken. Computerarchitectuur Computerarchitectuur en Netwerken 1 Computerarchitectuur Lennart Herlaar 2 september 2015 Opbouw van het vak Eerst (6 keer) over de opbouw van computer en operating system Collegedictaat Systeemarchitectuur

Nadere informatie

IN1805 I Operating System Concepten

IN1805 I Operating System Concepten IN1805 I Operating System Concepten Hoofdstuk 12: Mass-storage structure 9-1 Secondary storage (1) voornamelijk disks kleinst leesbare eenheid: sector plaats van een sector volledig bepaald door: drive

Nadere informatie

IN1805 I - Operating System Concepten

IN1805 I - Operating System Concepten IN1805 I - Operating System Concepten Koen Langendoen email: k.g.langendoen@tudelft.nl 1-1 Praktische Zaken Voorkennis: C + computer systemen College: 7x3 = 5x4 = 5x(wo+do) Tentamen: 2 april + 1 juli Boek

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces?

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? 1 Wat is een proces? Een proces is een programma in uitvoering

Nadere informatie

Waarmaken van Leibniz s droom

Waarmaken van Leibniz s droom Waarmaken van Leibniz s droom Artificiële intelligentie Communicatie & internet Operating system Economie Computatietheorie & Software Efficiënt productieproces Hardware architectuur Electronica: relais

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering

Computerarchitectuur en netwerken. Memory management Assembler programmering Computerarchitectuur en netwerken 2 Memory management Assembler programmering Lennart Herlaar 10 september 2018 Inhoud 1 Protectie: Hoe het O.S. programma s tegen elkaar kan beschermen modes memory management

Nadere informatie

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2. Procesbeheer: kenmerken van moderne besturingssystemen. 1. Bespreek de (drie) meest typische kenmerken van moderne besturingssystemen. 2. In hoeverre beantwoorden UNIX, Linux en Windows NT hieraan? Geef

Nadere informatie

Erik Poll Martijn Warnier. http://www.cs.kun.nl/~erikpoll/linux

Erik Poll Martijn Warnier. http://www.cs.kun.nl/~erikpoll/linux Introductie Linux/UNIX Erik Poll Martijn Warnier http://www.cs.kun.nl/~erikpoll/linux Concrete doel van vandaag Basisvaardigheden UNIX/Linux werken met de command line shell file beheer proces beheer Betere

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. InterProcess Communication (IPC)

Computerarchitectuur en netwerken. InterProcess Communication (IPC) Computerarchitectuur en netwerken 5 InterProcess Communication (IPC) Lennart Herlaar 21 september 2016 Inhoud Manieren van communicatie tussen processen binnen één computer: Via files erven I/O redirection

Nadere informatie

Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen??

Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen?? Vragen?? Vandaag Hoofdstuk 4: threads (tentamenstof : 4.1 t/m 4.2) Kleine Opgaven 4.1 (niet alleen ja of nee, ook waarom!) en 4.4 inleveren maandag Centrale begrippen hoofdstuk 3 processen proces state:

Nadere informatie

operating system beveiliging

operating system beveiliging De evolutie van operating system beveiliging Erik Poll Digital Security group Radboud Universiteit Nijmegen Moderne Operating Systems? 2 Eerst: geloof in evolutie & vooruitgang Eerste editie Source: http://www.galvin.info/history-of-operating-system-concepts-textbook

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken. Gedistribueerde IPC

Computerarchitectuur en netwerken. Gedistribueerde IPC Computerarchitectuur en netwerken 6 Gedistribueerde IPC Lennart Herlaar 21 september 2015 Inhoud IPC: locaal vs. gedistribueerd Message passing Client/server model Remote Procedure Call locaal vs. gedistribueerd

Nadere informatie

Uitwerking Tentamen Operating Systems Maandag 15 juni 2015 P1 P2 P3 P4 P5 P1 P3 P5 P4 P2 P1 P3 P5 P3. Opgave 1

Uitwerking Tentamen Operating Systems Maandag 15 juni 2015 P1 P2 P3 P4 P5 P1 P3 P5 P4 P2 P1 P3 P5 P3. Opgave 1 Uitwerking Tentamen Operating Systems Maandag 15 juni 2015 Belangrijk: de gegeven antwoorden vormen één mogelijke uitwerking van het tentamen. Echter zijn er bij vele vragen meerdere correcte antwoorden

Nadere informatie

Een.NET-besturingssysteemtoolkit. Discovering Cosmos. Sijmen J. Mulder

Een.NET-besturingssysteemtoolkit. Discovering Cosmos. Sijmen J. Mulder Een.NET-besturingssysteemtoolkit Discovering Cosmos Sijmen J. Mulder Agenda Boek 1 Cosmos: a very short introduction Boek 2 Modern Operating Systems Pauze Boek 3 The Design and Implementation of the Cosmos

Nadere informatie

A2: Bedrijfssystemen. A2 en PC. Boek. Voorkennis

A2: Bedrijfssystemen. A2 en PC. Boek. Voorkennis A2 en PC De eerste helft van het 2e jaars vak, oude curriculum A2 (Bedrijfssystemen) is het 1e jaars vak, nieuwe curriculum PC (Processen & Concurrency) geworden (ivm. Master/Bachelor gedoe) Erik Poll

Nadere informatie

Gebruiker afschermen van de hardware

Gebruiker afschermen van de hardware Device driver 1 Gebruiker afschermen van de hardware Prog1 Prog2 System calls/ API Operating Systeem Device drivers Hardware 2 Introductie Een device driver is een computer programma dat direct communiceert

Nadere informatie

Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines

Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines Les 11: systeemarchitectuur virtuele machines Geavanceerde computerarchitectuur Lieven Eeckhout Academiejaar 2008-2009 Universiteit Gent Virtuele machines Motivatie Interfaces Virtualisatie: inleiding

Nadere informatie

Geheugen en Adressering. Binding. Binding (2) Logische en Fysieke adresruimten. relocatie register. Dynamic loading

Geheugen en Adressering. Binding. Binding (2) Logische en Fysieke adresruimten. relocatie register. Dynamic loading Geheugen en Adressering Binding Geheugen (main memory, primary storage) is noodzakelijk voor de uitvoering van programma's. te beschouwen als array van adresseerbare bytes (of woorden). verschillende processen

Nadere informatie

Zelftest Java concepten

Zelftest Java concepten Zelftest Java concepten Document: n0838test.fm 22/03/2012 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INLEIDING BIJ DE ZELFTEST JAVA CONCEPTEN Om de voorkennis nodig

Nadere informatie

IN1805 I Operating System Concepten

IN1805 I Operating System Concepten IN1805 I Operating System Concepten Hoofdstuk 8: Main memory 6-1 Geheugen en Adressering Geheugen (main memory, primary storage) is noodzakelijk voor de uitvoering van programma's. te beschouwen als array

Nadere informatie

Voltijdse dagopleiding netwerkbeheerder

Voltijdse dagopleiding netwerkbeheerder Voltijdse dagopleiding netwerkbeheerder Kies je voor een opleiding bij SYNTRA Midden-Vlaanderen, dan kan je rekenen op een professionele opleiding die steeds vertrekt vanuit de praktijk. Je krijgt les

Nadere informatie

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen ICT Infrastructuren: Processen en Threads 18 november 2013 David N. Jansen Datum en Ajd van werkcollege na overleg met de aanwezigen: donderdag 8:45 10:30 Leerdoel voor vandaag. Stallings hoofdst 2 4 Hoofddoelen

Nadere informatie

Zelftest Informatica-terminologie

Zelftest Informatica-terminologie Zelftest Informatica-terminologie Document: n0947test.fm 01/07/2015 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INTRODUCTIE Deze test is een zelf-test, waarmee u

Nadere informatie

Windows Basics. yvan vander sanden. 22 februari 2015

Windows Basics. yvan vander sanden. 22 februari 2015 Windows Basics yvan vander sanden 22 februari 2015 Windows is nog altijd een veel gebruikt operating system. Als technicus moet je bekend zijn met het Windows operating system om gebruikers te kunnen helpen,

Nadere informatie

Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware.

Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Het besturingssysteem of operating system, vaak afgekort tot OS is verantwoordelijk voor de communicatie van de software met de hardware. Het vormt een schil tussen de applicatiesoftware en de hardware

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Wiskunde en Informatica Examen Operating Systemen (2R230) op vrijdag 26 augustus 2005, 14.00-17.00 uur. Het tentamen bestaat uit drie delen die apart worden

Nadere informatie

IN1805 I Operating System Concepten

IN1805 I Operating System Concepten IN1805 I Operating System Concepten Hoofdstuk 10: File system 8-1 File systemen Eenfile is een verzameling gegevens met een naam en andere attributen. Een file wordt bewaard in de vorm van een reeks bytes

Nadere informatie

' Het tentamen is gesloten boek, dus het is niet toegestaan om het tekstboek, slides of eigen gemaakte aantekeningen te gebruiken.

' Het tentamen is gesloten boek, dus het is niet toegestaan om het tekstboek, slides of eigen gemaakte aantekeningen te gebruiken. Tentamen Operating Systems Dinsdag 14 juni 2016,10:00-13:00 Examinator: dr. K. F. D. Rietveld ' Het tentamen is gesloten boek, dus het is niet toegestaan om het tekstboek, slides of eigen gemaakte aantekeningen

Nadere informatie

Software hoofdstuk 1. 1. Wat is de functie van een besturingssysteem? 2. Welke hoofdtaken heeft het besturingssysteem?

Software hoofdstuk 1. 1. Wat is de functie van een besturingssysteem? 2. Welke hoofdtaken heeft het besturingssysteem? Software hoofdstuk 1 1. Wat is de functie van een besturingssysteem? Een besturingssysteem ( in het Engels operating system of afgekort OS) is een programma (meestal een geheel van samenwerkende programma's)

Nadere informatie

Basis UNIX commando's - overzicht

Basis UNIX commando's - overzicht Basis UNIX commando's - overzicht Hieronder volgt een lijst van UNIX-commando's die voor het programmeerpraktikum nodig, handig en/of nuttig zijn. De genoemde opties zijn er meestal maar een paar! Voor

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar van Brug software.

Functionele beschrijving: scannen naar van Brug software. Functionele beschrijving: scannen naar van Brug software. Algemeen Met de KYOCERA scannen naar van Brug Software beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar het Notarieel

Nadere informatie

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur

Hoofdstuk 7. Computerarchitectuur Hoofdstuk 7 Computerarchitectuur 1 controlebus CPU MEMORY I/O databus adresbus Figuur 71 Schematische opbouw van een computersysteem 8 Figuur 72 Een busverbinding Buslijn Out E A In Out E B In Out E C

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe.

Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe. Functionele beschrijving: scannen naar Exact Globe. Algemeen Met de KYOCERA scannen naar Exact Globe beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Exact Globe. Met deze oplossing

Nadere informatie

Door Jorrit Herder, Herbert Bos, Ben Gras, Philip Homburg en Andrew S. Tanenbaum

Door Jorrit Herder, Herbert Bos, Ben Gras, Philip Homburg en Andrew S. Tanenbaum Profiel MINIX 3 Amsterdam, 13 februari 2006 MINIX 3: een veilig en betrouwbaar besturingssysteem Sinds kort is een nieuw open-source besturingssysteem voor de PC beschikbaar: MINIX 3. Dit besturingssysteem

Nadere informatie

We beginnen met een strikvraag: Welk van de volgende zijn bestanden?

We beginnen met een strikvraag: Welk van de volgende zijn bestanden? Alles is een bestand Posted 21 Sep 2015 David BothFeed Adapted Feb 2017 Henry van Aarssen Image by : opensource.com We beginnen met een strikvraag: Welk van de volgende zijn bestanden? Directories Shell

Nadere informatie

Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit.

Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit. Functionele beschrijving: Scannen naar AFAS Profit. Algemeen Met de Kyocera Scannen naar AFAS Profit beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar AFAS Profit. Met deze oplossing

Nadere informatie

PictoWorks Netwerk infrastructuur

PictoWorks Netwerk infrastructuur PictoWorks Netwerk infrastructuur dongle server file server validatie bestandsuitwisseling Op de file server bevindt zich de client-software van PictoWorks: {PictoWorks-directory} thumbs\ pictogrammen\

Nadere informatie

schoollan Post Installatie Handleiding

schoollan Post Installatie Handleiding schoollan Post Installatie Handleiding 24 augustus 2004 c 2003, 2004 Stichting schoollan, Arnhem, Nederland. Inhoudsopgave 1 Inleiding 1 2 Het systeem opstarten 1 3 Hardware detectie 3 4 Overzicht van

Nadere informatie

Vraag 1 (2 punten) (iii) Een lees-opdracht van virtueel adres 2148 seg 0, offset 2148 - idem

Vraag 1 (2 punten) (iii) Een lees-opdracht van virtueel adres 2148 seg 0, offset 2148 - idem Tentamen A2 (deel b) 24-06-2004 Geef (liefst beknopte en heldere) motivatie bij je antwoorden; dus niet enkel ja of nee antwoorden, maar ook waarom. Geef van berekeningen niet alleen het eindresultaat,

Nadere informatie

Wat is JAVA? Peter van Rijn

Wat is JAVA? Peter van Rijn Wat is JAVA? Peter van Rijn Wat is JAVA? een concept een platform een ontwikkelomgeving een mentaliteit 2 Het ontstaan van JAVA Patrick Naughton ergernis over de verschillende programma bibliotheken schrijft

Nadere informatie

Windows Basis - Herman Van den Borre 1

Windows Basis - Herman Van den Borre 1 Windows Vista Basis Herman Van den Borre Praktische zaken Lessen Vrijdagmorgen 9u00 11u45 Pauze 10u15-10u30 Handboek Windows Vista Basis Roger Frans Uitgeverij Campinia Media ISBN: 978.90.356.1212.9 Prijs:

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 DocumentManager Algemeen Met de KYOCERA Scannen naar UNIT4 DocumentManager beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar UNIT4 DocumentManager

Nadere informatie

Bestandssystemen. yvan vander sanden. 16 maart 2015

Bestandssystemen. yvan vander sanden. 16 maart 2015 Bestandssystemen yvan vander sanden 16 maart 2015 Bij elk operating system is het belangrijk te begrijpen hoe schijven en bestandssystemen werken. Schijven moeten geformatteerd worden met een specifiek

Nadere informatie

Cloud Computing. Bart van Dijk

Cloud Computing. Bart van Dijk Cloud Computing Bart van Dijk (b.van.dijk@hccnet.nl) Cloud Computing Wat is Cloud Computing, en waarom Geschiedenis Cloud Computing Techologie Service modellen Voor en nadelen Cloud Computing voor consumenten

Nadere informatie

studievaardigheden studentassistent: Alice de Vries alice-de-vries@hotmail werkcollege / practicum

studievaardigheden studentassistent: Alice de Vries alice-de-vries@hotmail werkcollege / practicum studievaardigheden studentassistent: Alice de Vries alice-de-vries@hotmail werkcollege / practicum Hendrik Jan Hoogeboom h.j.hoogeboom@liacs.leidenuniv paleistuin (computers) tijd 10.45 15.00 studievaardigheden

Nadere informatie

Virtualisatie. en KVM. Oscar Buse 14 februari 2017 NLUG

Virtualisatie. en KVM. Oscar Buse 14 februari 2017 NLUG Virtualisatie en KVM Oscar Buse 14 februari 2017 NLUG Overzicht onderwerpen Terminologie. Historie. Definitie van virtualisatie? KVM, QEMU en libvirt. KVM - command line en grafisch. Virtuele netwerken.

Nadere informatie

Functionele beschrijving: Scannen naar Pro Management

Functionele beschrijving: Scannen naar Pro Management Functionele beschrijving: Scannen naar Pro Management Algemeen Met de KYOCERA scannen naar oplossing beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Pro Management. Met deze oplossing

Nadere informatie

Besturingssystemen Opdracht 1

Besturingssystemen Opdracht 1 Opdracht door een scholier 2585 woorden 14 januari 2007 4,1 11 keer beoordeeld Vak Informatica Besturingssystemen Opdracht 1 Een besturingssysteem (in het Engels operating system of afgekort OS) is het

Nadere informatie

Arjen Glas Stage: Viaict. Opdracht virtualisatie I44

Arjen Glas Stage: Viaict. Opdracht virtualisatie I44 Arjen Glas Stage: Viaict Opdracht virtualisatie I44 Inhoud Software... 3 Wat wordt er gevirtualiseerd... 4 Hardware... 6 Opslag... 7 Fouttolerantie. High availability, Scalability... 8 Verdere relevante

Nadere informatie

Debugging in embedded en native systemen met GDB

Debugging in embedded en native systemen met GDB Debugging in embedded en native systemen met GDB A.M. ten Doesschate July 15, 2015 Abstract Een korte beschrijving : intro gebruik met welke tools en hulpmiddelen van de GDB setup en een summier aantal

Nadere informatie

Actian PSQL v12 server installatiegids

Actian PSQL v12 server installatiegids Actian PSQL v12 server installatiegids Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Actian PSQL installeren...1 1.1 Om te beginnen...1 1.2 Systeemeisen...1 1.2.1 Server...1 1.2.2 Client...2 1.3 Installatie...3 1.3.1 Installatie

Nadere informatie

Van dvd naar webserver. Marcel Nijenhof Marceln@pion.xs4all.nl 18 Juli 2006 http://pion.xs4all.nl/lezingen/centos.pdf

Van dvd naar webserver. Marcel Nijenhof Marceln@pion.xs4all.nl 18 Juli 2006 http://pion.xs4all.nl/lezingen/centos.pdf Van dvd naar webserver Marcel Nijenhof Marceln@pion.xs4all.nl 18 Juli 2006 http://pion.xs4all.nl/lezingen/centos.pdf 1 Indeling Start installatie Wat is linux Wat zijn distributies Geschikte distributies

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar Trivium FORTUNA.

Functionele beschrijving: scannen naar Trivium FORTUNA. Functionele beschrijving: scannen naar Trivium FORTUNA. Algemeen Met KYOCERA scannen naar Trivium FORTUNA beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Trivium FORTUNA. Met

Nadere informatie

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement.

Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement. Functionele beschrijving: scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement. Algemeen Met KYOCERA scannen naar UNIT4 Cura Documentmanagement beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen

Nadere informatie

Actian PSQL v12 server installatiegids

Actian PSQL v12 server installatiegids Actian PSQL v12 server installatiegids Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Actian PSQL installeren...1 Om te beginnen...1 Systeemeisen...1 Server...1 Client...2 Installatie...3 Installatie op server...3 Installatie

Nadere informatie

Applications & Clients

Applications & Clients Applications & Clients APPLICATIONS & CLIENTS OS Financieel Wind ows XP Windows Home of Starter Editions Windows XP Windows Vista Windows Vista Business, Enterprise 32-bits zonder SP, SP1 32-bits Windows

Nadere informatie

1.2 Belangrijke besturingssystemen

1.2 Belangrijke besturingssystemen 1.2 Belangrijke besturingssystemen 1. Wat is de functie van het besturingssysteem? Dit programma voorziet de computer van de verkeersregels voor de gegevens. Het zorgt ervoor dat de computer commando s

Nadere informatie

Functionele beschrijving: Scannen naar Fidura-oplossing

Functionele beschrijving: Scannen naar Fidura-oplossing Functionele beschrijving: Scannen naar Fidura-oplossing Algemeen Met KYOCERA scannen naar Fidura beschikt u over een efficiënte oplossing om uw documenten te scannen naar Fidura. Met deze oplossing kunnen

Nadere informatie

File systemen. File attributen

File systemen. File attributen File systemen Een file is een verzameling gegevens met een naam en andere attributen. Een file wordt bewaard in de vorm van een reeks bytes op permanent geheugen (b.v. disk of tape) Een file systeem bestaat

Nadere informatie

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A4.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A4. Procesbeheer: creatie en wisselen van processen. a) Verduidelijk het begrip PCB. b) Uit welke opeenvolgende stappen bestaat de creatie van een nieuw proces? c) Hoe worden in UNIX en Linux nieuwe processen

Nadere informatie

HOWTO: Configuratie van Samba als PDC

HOWTO: Configuratie van Samba als PDC HOWTO: Configuratie van Samba als PDC Steve Weemaels 2005 Wat is samba Een implementatie van het Microsoft SMB protocol onder Unix systemen, met als doel het sharen van directories en printers, userauthenticatie

Nadere informatie

Machinevirtualisatie. Raphael kena Poss Universiteit van Amsterdam. Besturingsystemen

Machinevirtualisatie. Raphael kena Poss Universiteit van Amsterdam. Besturingsystemen Machinevirtualisatie Raphael kena Poss Universiteit van Amsterdam Besturingsystemen 1 vandaag... zal je leren: wat machinevirtualisatie is waarvoor het wordt gebruikt hoe het werkt het verschil tussen

Nadere informatie

Ontwikkelingen in SMB/CIFS

Ontwikkelingen in SMB/CIFS Ontwikkelingen in SMB/CIFS Jelmer Vernooij Samba Team jelmer@samba.org Mei 2004 1 Jelmer Vernooij Samba ontwikkelaar en teamlid Mede-auteur en editor van The Samba HOWTO Collection and Reference Guide

Nadere informatie

Documentnaam: Technisch Ontwerp Datum: 25-10-2011 Samenstelling: Bas, Chris & Teun Team Bas / Teun / Chris Versie: 1.4. Overzicht Tekening...

Documentnaam: Technisch Ontwerp Datum: 25-10-2011 Samenstelling: Bas, Chris & Teun Team Bas / Teun / Chris Versie: 1.4. Overzicht Tekening... TECHNISCH ONTWERP INHOUD Overzicht Tekening... 2 1.0 Inleiding... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 Bronnen... 3 2.0 Thread Management Gateway (forefront)... 3 2.1 Inleiding... 3 2.2 Hardware... 3 2.3 Services...

Nadere informatie

Welkom bij IT-Workz. Etten-Leur, 16 november 2010. Altijd en overal werken en leren. Applicatie en Desktop Delivery met Quest vworkspace

Welkom bij IT-Workz. Etten-Leur, 16 november 2010. Altijd en overal werken en leren. Applicatie en Desktop Delivery met Quest vworkspace Welkom bij IT-Workz Altijd en overal werken en leren Applicatie en Desktop Delivery met Quest vworkspace Etten-Leur, 16 november 2010 IT-Workz is de verzelfstandigde Dienst ICT van het ROC West-Brabant.

Nadere informatie

noun a person employed in a port to load and unload ships.

noun a person employed in a port to load and unload ships. /ˈdɒkə/ noun a person employed in a port to load and unload ships. Welkom Even voorstellen Wi Fi Docker, het verhaal Een korte demo Containers vs VM s Containers en images Container networking Images maken

Nadere informatie

Virtualizatie bij SIN

Virtualizatie bij SIN Virtualizatie bij SIN Inhoud 1 Waarom...2 2 Mogelijkheden:...2 3 Features:...2 3.1 Xen server...2 3.2 HyperV...3 3.3 ESXi...3 4 Pros Cons voor SIN:...3 4.1 Xen Server...3 4.2 HyperV...3 4.3 ESXi...3 5

Nadere informatie

SBO Nilda Pinto BASISKENNIS BESTURINGSSYTEMEN (MBI 1) PERIODE MATERIAAL BOEK SOFTWARE VOOR ICT SUPPORT 2 EN 3 (HANS VAN RHEENEN)

SBO Nilda Pinto BASISKENNIS BESTURINGSSYTEMEN (MBI 1) PERIODE MATERIAAL BOEK SOFTWARE VOOR ICT SUPPORT 2 EN 3 (HANS VAN RHEENEN) SBO Nilda Pinto BASISKENNIS BESTURINGSSYTEMEN (MBI 1) PERIODE 1 2017 MATERIAAL BOEK SOFTWARE VOOR ICT SUPPORT 2 EN 3 (HANS VAN RHEENEN) BOEK (1) 1.1 Inleiding 1.2 Belangrijke OS 1.3 OS en Memory 1.4 Onderdelen

Nadere informatie

Virtueel Geheugen en demand paging (1)

Virtueel Geheugen en demand paging (1) Virtueel Geheugen en demand paging (1) Programma's zijn vaak niet in hun geheel in het geheugen nodig, vanwege: zelden gebruikte onderdelen groter gedeclareerde arrays dan nodig als programma helemaal

Nadere informatie

Virtual Desktop Infrastructure Een alternatief SBC concept? Jacco Bezemer

Virtual Desktop Infrastructure Een alternatief SBC concept? Jacco Bezemer Virtual Desktop Infrastructure Een alternatief SBC concept? Jacco Bezemer Wat ga ik behandelen? Wat is VDI? Voordelen van SBC? VDI versus SBC De voor- en nadelen van VDI De techniek De componenten Use-cases

Nadere informatie

Windows 10. 2015 Training voor 50-plussers. PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus.

Windows 10. 2015 Training voor 50-plussers. PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus. 2015 Training voor 50-plussers PC50plus trainingen Eikbosserweg 52 1214AK Hilversum tel: 035 6213701 info@pc50plus.nl www.pc50plus.nl Windows 10 TRAINING VOOR 50- PLUSSERS Inhoud opgave. Pagina 01-0 7

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren 2 december 2013 Doelen van geheugenbeheer Reloca>e (flexibel gebruik van geheugen) Bescherming Gedeeld/gemeenschappelijk geheugen Logische indeling van procesonderdelen

Nadere informatie

Gebruikershandleiding FSW-terminal server

Gebruikershandleiding FSW-terminal server Gebruikershandleiding FSW-terminal server Uitgegeven door: Helpdesk DIOS Lokatie: 1B01, naast de Servicedesk Faculteit Sociale Wetenschappen Pieter de la Court gebouw Wassenaarseweg 52 2333 AK Leiden Versie:

Nadere informatie

ManualMaster Systeem 6.1 (ManualMaster Administrator, ManualMaster WebAccess en ManualMaster WebEdit)

ManualMaster Systeem 6.1 (ManualMaster Administrator, ManualMaster WebAccess en ManualMaster WebEdit) Let op: de versie op de gebruikerswebsite kan worden bijgewerkt! Het kan dus zijn dat uw geprinte versie verouderd is. Van toepassing op ManualMaster Systeem 6.1 (ManualMaster Administrator, ManualMaster

Nadere informatie

Pervasive Server V9 Installatiegids

Pervasive Server V9 Installatiegids Pervasive Server V9 Installatiegids 1 Inhoudsopgave 1. Om te beginnen... 3 2. Systeemeisen... 3 2.1 Server... 3 2.1.1 Hardware... 3 2.1.2 Software... 3 2.2 Client... 3 2.2.1 Hardware... 3 2.2.2 Software...

Nadere informatie

Installatie Software - Opdrachten Les 2

Installatie Software - Opdrachten Les 2 Installatie Software - Opdrachten Les 2 ROC van Amsterdam Gooi en Vechtstreek Naam: Klas: Datum: 2010 Jansn 1 van 11 is een operating system dat ten grondslag ligt aan de verschillende versies van Windows.

Nadere informatie

Document. Name: Systemhound 2007 Getting started guide. Created: Roel van Baaren Raxco Software 7 April Revisions:

Document. Name: Systemhound 2007 Getting started guide. Created: Roel van Baaren Raxco Software 7 April Revisions: Document Name: Systemhound 2007 Getting started guide Created: Author Date Roel van Baaren Raxco Software 7 April 2008 Revisions: Author Date 1 Index Index... 2 Installatie van Systemhound 2007 server...

Nadere informatie

4/4 Bestandssystemen

4/4 Bestandssystemen Networking Services 4/4 Bestandssystemen 4/4.1 Structuur van Linuxbestandssystemen Definitie Om op een optimale wijze beheer uit te kunnen voeren op een Linux-bestandssysteem, is kennis van de eigenschappen

Nadere informatie

Pervasive Server V9 Installatiegids

Pervasive Server V9 Installatiegids Pervasive Server V9 Installatiegids 17 mei yyyy - 1 - Inhoudsopgave 1. Om te beginnen...3 2. Systeemeisen...3 2.1 Server...3 2.1.1 Hardware...3 2.1.2 Software...3 2.2 Client...3 2.2.1 Hardware...3 2.2.2

Nadere informatie

Korte uitleg: Mounten van filesystemen

Korte uitleg: Mounten van filesystemen Korte uitleg: Mounten van filesystemen Mounten (van filesystemen) wordt in beter Nederlands 'aankoppelen' genoemd. Hoe je het ook noemt, waar gaat het om? Voor velen is dit een raadselachtig gebeuren.

Nadere informatie

Van Small Business Server naar Cloud Small Business Services. Uw vertrouwde Small Business Server in de cloud

Van Small Business Server naar Cloud Small Business Services. Uw vertrouwde Small Business Server in de cloud Van Small Business Server naar Cloud Small Business Services Uw vertrouwde Small Business Server in de cloud Oud scenario - Small Business Server 2011 Waarom afscheid nemen? Alweer 6(!) jaar oud Kans op

Nadere informatie

The OSI Reference Model

The OSI Reference Model Telematica Applicatielaag Hoofdstuk 16, 17 Applicatielaag 4Bevat alle toepassingen die van het netwerk gebruik maken n E-mail n Elektronisch nieuws n WWW n EDI (Electronic Data Interchange) n Napster,

Nadere informatie

Aanmelden Na installatie wordt de service automatisch gestart en kunt u meteen aanmelden van op afstand:

Aanmelden Na installatie wordt de service automatisch gestart en kunt u meteen aanmelden van op afstand: Remote administratie Als administrator hebt u verschillende mogelijkheden om een Linux systeem van op afstand te beheren. Populaire toepassingen zijn bijvoorbeeld Webmin en VNC. Het gebruik van deze twee

Nadere informatie

The Linux Cowloop Device Driver

The Linux Cowloop Device Driver The Linux Cowloop Device Driver Hendrik-Jan Thomassen AT Computing BV Nijmegen Inleiding Biedt mogelijkheid om block device schrijfbaar te laten lijken, zonder dat block device zelf te beschrijven. Copy

Nadere informatie

Pervasive Server V10 SP3 Installatiegids

Pervasive Server V10 SP3 Installatiegids Pervasive Server V10 SP3 Installatiegids 1 Inhoudsopgave Pervasive Server V10 SP3 Installatiegids... 1 Inhoudsopgave... 2 1. Om te beginnen... 3 2. Systeemeisen... 3 2.1 Server... 3 2.1.1 Hardware... 3

Nadere informatie

Applications & Clients

Applications & Clients Applications & Clients APPLICATIONS & CLIENTS OS Financieel Wind ows XP Windows Home of Starter Editions Windows XP Windows Vista Windows Vista Business, Enterprise 32-bits zonder SP, SP1 32-bits Windows

Nadere informatie

Voltijdse dagopleiding PC technicus

Voltijdse dagopleiding PC technicus Voltijdse dagopleiding PC technicus Kies je voor een opleiding bij SYNTRA Midden-Vlaanderen, dan kan je rekenen op een professionele opleiding die steeds vertrekt vanuit de praktijk. Je krijgt les van

Nadere informatie

Het begrip 'Proces' Proces-toestand

Het begrip 'Proces' Proces-toestand Het begrip 'Proces' Een proces is de uitvoering van een programma Bij een proces hoort een programma (de code) Program Counter (Instructiewijzer) stack data (data sectie) twee of meer processen kunnen

Nadere informatie

VMware View 4.5 een overview. Eline Klooster Technical Trainer e.klooster@xtg.nl

VMware View 4.5 een overview. Eline Klooster Technical Trainer e.klooster@xtg.nl VMware View 4.5 een overview Eline Klooster Technical Trainer e.klooster@xtg.nl Eline Klooster Xpert Training Group VMware Authorized Training Center Citrix Authorized Learning Center Microsoft CPLS Eigen

Nadere informatie

Computerarchitectuur. App. B. Review of Memory Hierarchy

Computerarchitectuur. App. B. Review of Memory Hierarchy Computerarchitectuur App. B. Review of Memory Hierarchy Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Caching De memory wall is een zeer groot probleem dat vraagt om oplossingen. De gebruikelijke oplossing is

Nadere informatie

Tentamen 17 augustus 2000 Opgaven Computerarchitectuur

Tentamen 17 augustus 2000 Opgaven Computerarchitectuur Tentamen 17 augustus 2000 Opgaven - 1 - Computerarchitectuur Tentamen Computerarchitectuur (213005) 17 augustus 2000 2 bladzijden met 5 opgaven 3 antwoordbladen Het raadplegen van boeken, diktaten of aantekeningen

Nadere informatie