Verslag themabijeenkomst crisisbeheersing en OTO 6 juli 2016

Transcriptie

1 Verslag themabijeenkomst crisisbeheersing en OTO 6 juli 2016 Een terroristische aanslag: zorgsector Brabant in de hoogste versnelling Door: Marlène van Vijfeijken Een terroristische aanslag in Brabant. Het lijkt een ver van mijn bed show, maar het komt steeds dichterbij. Als het gebeurt, wat zijn dan de mogelijkheden en beperkingen voor de zorgsector in Brabant? Daarover ging de jaarlijkse themabijeenkomst crisisbeheersing en OTO die het Netwerk Acute Zorg Brabant (NAZB) op woensdag 6 juli 2016 organiseerde. Werkwijze van terroristen Wat drijft terroristen? En hoe opereren ze? Daarover vertelde Glenn Schoen, deskundige terrorismebestrijding en directeur van Boardroom@Crisis. De grootste dreiging komt van terreurorganisatie Islamitische Staat (IS). Die terreurorganisatie heeft Al Qaida inmiddels voorbijgestreefd en heeft een grote aanzuigende werking op moslims in Europese landen. Veel Jihadgangers reizen uit en komen terug om aanslagen te plegen in hun thuisland. Het zijn niet alleen eenlingen, maar hele netwerken die ook in Nederland actief zijn. IS heeft de laatste maanden grote klappen gekregen. Dat maakt ze volgens Schoen alleen maar gemotiveerder om nóg harder toe te slaan. De dreiging wordt groter. Het aantal aanslagen neemt toe. Waar bij Al Qaida nogal wat aanslagen mislukken, gebeurt dat bij IS veel minder. IS kan goed bommen maken. Bijna alle bommen gaan af. Het aantal doden en gewonden is hoog. De wapens zijn simpel, maar effectief. En door gebruik van materialen als moeren en bouten in de bommen zijn de verwondingen zwaar en atypisch. Tactiek Terroristische aanslagen worden vaak gepleegd in grote(re) steden. Daar is meer publiek, dus meer verstoring, meer impact en meer media-aandacht. De aanslag wordt idealiter gepleegd tijdens een groot evenement of op een ochtend. Dan is de verstoring het grootst: je ontregelt de hele dag en je bent de hele dag in het nieuws. Vaak zijn er meerdere doelwitten op één dag (zoals in Parijs of Brussel) en doen handlangers de volgende dag of de dagen daarna nog een poging. Het plan in Parijs was om zes dagen later nogmaals toe te slaan in La Defense. Door het oppakken van de daders is dat plan gelukkig verijdeld.

2 Niet voorbereid De zorgsector wordt geconfronteerd met situaties waar hij niet op voorbereid is. Bij een terroristische aanslag wordt snel opgeschaald naar een hoge Gecoördineerde Regionale IncidentbestrijdingsProcedure (GRIP), maar training gebeurt vaak op het niveau van GRIP 1 of 2. De verwondingen van de slachtoffers zijn atypisch en lijken op oorlogsverwondingen. Ook daar heeft de zorgsector in Nederland weinig ervaring mee. Het grote aantal doden en gewonden verstoort de continuïteit van zorg. En wat als een ziekenhuis zelf onderwerp van dreiging is? Niet alleen de zorgsector is slecht voorbereid. Weten hulpverleners wat ze moeten doen als het communicatienetwerk plat ligt? Realiseert een burgemeester zich wat het betekent als hij de stad afsluit voor alle verkeer, dus ook voor de hulpdiensten? Hoe regel je de opvang van slachtoffers als de zelfredzame burger aan de slag gaat? En hoe goed werken de rode (brandweer), witte (zorgsector) en blauwe (politie) kolom samen? De sleutel ligt volgens Schoen in een betere voorbereiding. Zorg bij een dreiging dat je weet wie je kan vertellen wat de dreiging precies is. Denk vooraf na over hoe je je mensen kunt informeren. Oefen noodgevallen en doe er nog een schepje bovenop met betrekking tot crisismanagement, opschalen, evacueren en lock down. Veel dingen die je oefent in relatie tot terrorisme zijn ook in andere situaties te gebruiken. Maar zorg vooral dat de basis op orde is. Lessen van aanslagen in Brussel/Zavetem Op dinsdag 22 maart 2016 ontploften op de luchthaven van Brussel (Zaventem) rond acht uur s morgens kort na elkaar twee bommen. Een uur later ontplofte een derde bom in het metrostation Maalbeek. De ravage was groot. Jan Vaes, adjudant-chef van het Militair Hospitaal Koningin Astrid (MHKA), was kort na de aanslagen op het vliegveld aanwezig en zag de enorme ontreddering. Het MHKA verzorgt het rampenplan voor Zaventem. We oefenen regelmatig een vliegtuigcrash, maar een explosie is toch heel wat anders. De brandweer haalde de slachtoffers uit de vertrekhal. Die werden naar een vooruitgeschoven medische post (VMP) gebracht: een groot leeg gebouw op ongeveer 300 meter afstand van het incident. Niet echt veilig dus. Auto s bleven slachtoffers aanvoeren. Binnen no time puilde het gebouw uit, maar tijd en mogelijkheid om uit te wijken naar een andere VMP was er niet. De verwondingen van de slachtoffers waren ernstig: afgerukte ledematen, brandwonden en lichaamsdelen die doorzeefd waren met rondvliegend materiaal. Op zo n moment werk je met een andere mindset, namelijk mensen redden met de middelen die je hebt. Geen uitgebreid consult, maar scoop and run. De

3 slachtoffers werden zo snel mogelijk afgevoerd. De zwaarste slachtoffers (T1 en T2) naar omliggende ziekenhuizen, de minder zwaar gewonden (T3) werden in een bus vervoerd naar het MHKA dat dienst deed als calamiteitenhospitaal. Rondom het vliegveld liggen veel universitaire ziekenhuizen. Helaas was in Brussel een lock down afgekondigd omdat niet duidelijk was of er nog meer aanslagen zouden volgen. Daarom moesten de T1 en T2 slachtoffers naar verder gelegen ziekenhuizen vervoerd worden. Gelukkig zijn er veel snelwegen in de buurt van het vliegveld en is de evacuatie snel verlopen. Take home messages Waar een gewone ramp zich beperkt tot één locatie, kent terreur geen spelregels. Je moet daarop voorbereid zijn, een plan hebben. Denk na over het organiseren van de chaos en organiseer een afvoerketen voor de slachtoffers. Het is daarbij zaak de ziekenhuizen niet te overspoelen maar te zorgen voor een goed gewondenspreidingsplan. Ook het hebben van een buffercapaciteit zoals het MHKA of het Calamiteitenhospitaal is een zeer goed plan. Daarnaast adviseert Vaes de zorgsector om voorbereid te zijn op het behandelen van oorlogsverwondingen. Want het is niet de vraag of een volgende terroristische aanslag zich zal voordoen, maar wanneer. Interactieve casus Het is woensdag 12 april Tijdens de kwartfinale van de Champions Leaguewedstrijd PSV - Bayern München zijn veel rellen in de stad. Na afloop van de wedstrijd vinden op twee plaatsen buiten het stadion explosies plaats. De reeds aanwezige ambulancemedewerkers en stewards van PSV verlenen eerste hulp aan de slachtoffers. Vanuit een hinderlaag worden de hulpverleners onder vuur genomen en worden twee ambulancemedewerkers dodelijk getroffen. Aan de hand van dit crisisscenario werd onderzocht hoe de ketensamenwerking bij een terroristische aanslag verloopt. Na een korte introductie van het scenario gingen de deelnemers in vier groepen uiteen om vier kernvragen te beantwoorden. Daarna volgde een plenaire terugkoppeling. Kernvraag 1: Hoe verloopt het proces van alarmering en opschaling? Welke knelpunten en oplossingsrichtingen worden er onderkend? De gemeenschappelijke meldkamer is verantwoordelijk voor het proces van alarmering en opschaling. Daar is ook 24 uur per dag een calamiteitencoördinator aanwezig. Door de onrusten in de stad is hij waarschijnlijk al in stelling gebracht. Volgens het scenario was een Officier van Dienst Geneeskundig (OvD-G) reeds in het stadion aanwezig. Hij coördineert de hulpverlening daar en verzorgt de

4 informatievoorziening aan de meldkamer. Opschaling gebeurt door een druk op de knop. Knelpunten: - de meldkamer ligt 50 meter van het stadion. In verband met de fysieke onveiligheid kan de piketdienst de meldkamer niet bereiken. Oplossing: inschakelen buddy meldkamer. - communicatie: zowel het C2000 als het gewone netwerk zal overbelast zijn. Mogelijke oplossing: op afstand uitschakelen van C2000- randapparatuur zonder functie in het veld. - te weinig ambulancecapaciteit. Oplossing: de meldkamer kan via het ambulance-computersysteem Pariter ambulances uit de rest van Nederland aanvragen en heeft direct inzicht in het aantal beschikbare ambulances. - uitvraag opnamecapaciteit ziekenhuizen: wordt door de buddy meldkamer gedaan. - de wereld draait door ondanks de ramp: alle 112-gesprekken worden doorgeschakeld naar de buddy meldkamer. Kernvraag 2: Hoe verloopt het proces van command en control op de rampplek inbegrepen de triage? Welke knelpunten en oplossingsrichtingen worden er onderkend? Er is al een Commando Plaats Incident (CoPI) aanwezig in het stadion. Het CoPI heeft de operationele leiding op de plaats van het incident en stuurt de hulpverlening aan. Zo nodig worden de Grootschalige Geneeskundige Bijstand (GGB) en Defensie ingeschakeld. Knelpunten: - het aanwezige CoPI heeft alles op schermen zien gebeuren, inclusief de aanval op hun collega s. Het is onduidelijk in hoeverre dit CoPI nog in staat is om goed te functioneren of eventueel vervangen moet worden. - er zijn twee rampplekken: één of twee CoPI s? - aantal gewondennesten: gewonde mensen zoeken elkaar op, vaak op de meest onlogische plaatsen. Dat is niet te organiseren. - het GGB is sinds 4 januari 2016 actief. Het is echter alleen nog maar beoefend, nooit getest. - het inschakelen van Defensie is een mogelijkheid. Vanwege de benodigde reactietijd zullen zij de eerste uren na het incident geen rol van betekenis hebben. Zij kunnen echter wel capaciteit aanvullen op plaatsen waar later gaten vallen.

5 - het constant improviseren in zo n situatie. Hoe krijg je extra capaciteit op het rampterrein? Komen hulpverleners wel naar het rampgebied als ze opgepiept worden? - dreigende overbelasting van hulpverleners ter plaatse: zij houden niet op met hulpverlenen, ook niet als het lang duurt. Kernvraag 3: Hoe verloopt het proces van de afvoer van gewonden (gewondenspreiding)? Welke knelpunten en oplossingsrichtingen worden er onderkend? De afvoer van gewonden verloopt via de meldkamer, waar de taakverantwoordelijke transport het Ambulancebijstandsplan en het Gewondenspreidingsplan opstart. De meldkamer roept ambulances op die zich verzamelen op de loodsposten (vooraf bepaalde, gemakkelijk te vinden plaatsen waar bijstandsverlenend potentieel wordt opgevangen en van waaruit het naar de gewenste plaats wordt begeleid). De taakverantwoordelijke transport bepaalt welke auto s het rampgebied ingaan. De sturing moet strak zijn. Auto s kunnen pas gaan rijden naar het rampterrein als de politie het rampterrein heeft vrijgegeven en de aan- en afvoerroutes vrij zijn. Het Rode Kruis zorgt voor ondersteuning bij de secundaire triage en is binnen een uur paraat. Knelpunten worden voorzien in de - chaos waardoor er een beperkte aanrijroute zal zijn. Hulp van de politie zal nodig zijn. - communicatie: zowel het C2000 als het gewone netwerk zal overbelast zijn. - medische behandelcapaciteit van de ziekenhuizen. T1 en T2 slachtoffers kunnen niet allemaal in de regio opgevangen worden. Die zouden naar het Calamiteitenhospitaal in Utrecht kunnen. Dat ziekenhuis is binnen 30 minuten operationeel, goed geoutilleerd, kan tot 300 slachtoffers opvangen, die daarna in alle rust teruggeplaatst kunnen worden naar (ziekenhuizen in) de regio. - zelfverwijzers die aankloppen bij de omliggende ziekenhuizen die daardoor snel vollopen. - vervoerscapaciteit voor de T3-slachtoffers: bussen nodig. - overbelasting van de taakverantwoordelijke transport. - ether-discipline: strakke sturing nodig. Kernvraag 4: Wat is de rol van de niet acute zorgpartners (GGD, Huisartsenzorg) tijdens en in de periode na de aanslag? Welke geneeskundige processen worden er in de periode na de aanslag geactiveerd en onder wiens leiding? Waar liggen de zwaartepunten in het advies van de DPG aan het veiligheidsbestuur tijdens en in de periode na de aanslag?

6 Huisarts en GGD hebben een grote rol in de nazorg. Maanden na het incident kunnen mensen nog bij de huisarts aankloppen met problemen die voortvloeien uit het incident. De GGD zorgt voor psychosociale hulpverlening (PSH) in de warme fase: coördineren van zorg in de opvanglocatie; screenen waar de onrust is; verlenen van acute zorg in samenwerking met de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ). Daarnaast levert de GGD nazorg door gemeenten te adviseren wat verstandig is om te doen in het natraject. De GGD kan ook gevraagd worden nader onderzoek te doen naar de volksgezondheid. Knelpunten: - samenwerking in geval van GRIP-rijk is nog onontgonnen gebied. Wanneer GRIP-rijk stopt, vindt geen overdracht van gegevens plaats naar de GGD ten behoeve van de nazorg. Workshops Het tweede deel van de middag was ingeruimd voor workshops waarin onderdelen uit het programma nader uitgediept of toegelicht werden. Workshop 1: Mentale kracht als fundament bij opgeschaalde zorg Kevin Conemans, themamanager bij Good Work Personnel Development, liet zien wat de invloed van stress is op het handelen van mensen. Tijdens een terroristische aanslag is het stressniveau in het lichaam verhoogd. Tijdens stress onttrekt het lichaam zuurstof aan het brein. Hierdoor handelen mensen minder rationeel dan in een normale situatie. Realistisch oefenen (bijvoorbeeld met behulp van virtual reality) maakt een training - en daarmee de voorbereiding op een ramp of crisis - effectiever. Workshop 2: Crisisbesluitvorming (BOBOC) naar een hoger niveau Norbert van der Leegte, officier beleidsteam Brabant Noord, en Ger Hindriks, officier veiligheidsregio Limburg Noord, lieten zien hoe militaire besluitvorming toe te passen is in het crisisdomein. Het opstellen van een multidisciplinair operationeel plan (MOP) geeft inzicht in welke middelen, in welke volgorde in tijd en ruimte, benodigd zijn voor het behalen van de gewenste eindsituatie. Daarnaast geeft een MOP aan wat de mogelijke bedreigingen zijn in combinatie met de beschikbare middelen en prioriteiten. Besluitvorming vindt plaats aan de hand van het OATDOEM, een militair besluitvormingsmodel dat overeenkomsten heeft met de in de zorgsector gehanteerde BOB (beeldvorming, oordeelsvorming, besluitvorming) en erg geschikt is om een grondige analyse van een probleem te

7 maken. Met de interactieve casus als uitgangspunt doorliepen de deelnemers tijdens de workshop in sneltreinvaart het OATDOEM. Workshop 3: GGB bij terreuraanslagen: hoe gaat het in de praktijk? Ook Bart Faasen, OvD-G, en Twan van Es, van Es Training Hulpverleners, borduurden voort op de interactieve casus. Compleet met bijbehorende hesjes en taakkaarten lieten zij de deelnemers aan den lijve de structuur van command en control ervaren, zowel vanuit de rol van chauffeur eerste ambulance als vanuit de rol van verpleegkundige eerste ambulance. Workshop 4: Maatschappelijke ontwrichting door terrorisme Paul Verlaan, directeur Veiligheidsregio Brabant-Noord, belichtte de rol van de veiligheidsregio bij terrorismegevolgbestrijding. Bij opschaling heeft de veiligheidsregio een belangrijke coördinerende en regisserende functie. Maar geen enkele veiligheidsregio heeft terrorisme als risico benoemd in het regionaal risicoprofiel. Daardoor ontbreekt terrorisme ook in het regionaal crisisplan en zijn organisatie, taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden niet duidelijk belegd. Tijdens de workshop ging Verlaan in op wat dit betekent voor het functioneren van de veiligheidsregio en voor de maatschappij. Tot slot De themabijeenkomst werd afgesloten met de conclusie dat er geen schooloplossingen zijn voor de hulpverlening na een terroristische aanslag. De bijeenkomst heeft bijgedragen aan de awareness en urgentie van de dreiging en is hopelijk een eerste aanzet tot het realistisch en frequent oefenen van deze materie en tot het doordenken van scenario s met bijbehorende handelingsperspectieven. Want als het echt mis gaat, moet de zorgsector in Brabant in de hoogste en meest professionele versnelling gaan draaien.