NVVK Congres Risicobeoordelingsmethode van Consument en Veiligheid voor producten

Transcriptie

1 NVVK Congres Risicobeoordelingsmethode van Consument en Veiligheid voor producten Auteur : C. van der Sman (technisch onderzoeker en projectleider risicobeoordeling), Ir. J. Gerritse (programma manager Good Practice), Ir. V. van Eijk (technisch onderzoeker). Adres : Consument en Veiligheid, Postbus 75169, 1070 AD, Amsterdam c. vandersman@veiligheid.nl 1. Inleiding Consument en Veiligheid werkt aan het verbeteren van de veiligheid van de leefomgeving van de Nederlandse bevolking. Onze missie is het terugdringen van de omvang en ernst van (acute) letsels. Het beoordelen van de risico's verbonden aan producten en omgevingen is een essentiële stap in de preventie van ongevallen en letsels. Op het gebied van productveiligheid gebruiken we risicobeoordeling als instrument om risico s zichtbaar te maken en de juiste (technische) maatregelen vast te stellen. Deze methode is wellicht ook op uw werkterrein ook toe te passen en daarom willen we u de methode graag voorleggen. Hieronder volgt eerst een overzichtstabel van verschillende typen ongevallen in Nederland door een uitwendige oorzaak (dus niet door ziekte). Op dit moment zijn de privé-ongevallen en sportongevallen de belangrijkste aandachtsgebieden van Consument en Veiligheid. Het aandachtsgebied arbeidsongevallen begint een steeds belangrijkere plaats in te nemen binnen onze organisatie. 1. Overzichtstabel typen ongevallen in Nederland door uitwendige oorzaak Letsels 1 SEHbehandelingen Medisch behandeld Doden Opnamen 4 e letsels 1 Aantal Percentage opnamen Gemiddeld Trend 1999 aantal opnamedagen Medische kosten per slachtoffer 6 Uitwendige oorzaken % 9,6-25% Privé-ongevallen % 12-21% Sportongevallen % 4,5-18% 700 Arbeidsongevallen % 6,4-36% 640 Privé-, sport- en arbeidsongevallen % 11-25% Verkeersongevallen % 8,3-19% Zelfmutilatie % 6,4 1% Geweld % 5,5-18% 690 Overige uitwendige oorzaken % bron: Ongevallen en Bewegen in Nederland (1); Statistiek niet-natuurlijke dood (2) en

2 2 NVVK Congres 2002 Doodsoorzakenstatistiek (3), Centraal Bureau voor de Statistiek; Landelijke Medische Registratie , Prismant (4); Letsel Informatie Systeem , Consument en Veiligheid (5); Letsellastmodel 2001, Consument en Veiligheid i.s.m. Erasmus Medisch Centrum (6) (alle gegevens betreffen jaarlijkse gemiddelden). 6) Gemiddelde direct medische kosten van slachtoffers die zijn behandeld op een Spoed Eisende Hulp (SEH)-afdeling of opgenomen zijn geweest. 7) Indien vetgedrukt, is de trend significant In LMR (ziekenhuisopnamen) is geen onderscheid tussen privé, sport- en arbeidsongevallen mogelijk In LIS wordt per ongeval een module of een combinatie van modules ingevuld. Indien er sprake is van een combinatie van modules (b.v. bij een sportongeval in het verkeer) wordt het betreffende ongeval in de tabel meegeteld bij alle modules die van toepassing zijn. 2. Risicobeoordelingsmethode van Consument en Veiligheid Consument en Veiligheid heeft in samenwerking met de VWA/Keuringsdienst van Waren een methode voor risicobeoordeling ontwikkeld [1][2]. Deze methode is toegepast op verschillende risicovolle producten als de rollator, de vaste trap in huis en de brandbaarheid van kleding Uitgangspunt van de methode De risicobeoordelingsmethode van Consument en Veiligheid heeft altijd tot doel het in kaart brengen van alle risico s van een bepaalde productcategorie als geheel of een product van een specifiek merk (non-food) en het genereren van een overzicht van veiligheidseisen en / of mogelijk andere preventiemaatregelen. De methode is afgeleid van de Europese norm EN 1050, Safety of machinery principles for risk assessment. Deze norm beschrijft een proces hoe de kennis en ervaring over het gebruik, het ontwerp en ongevallen met machines bij elkaar gebracht kan worden om de verschillende risico s van een machine te beoordelen. Deze norm beschrijft een proces, waaraan Consument en Veiligheid in detail invulling heeft gegeven. Hieronder is het proces van de risicobeoordeling dat is afgeleidt van de EN 1050, schematisch weergegeven. 1 De eerste versie van de methode is opgenomen in het Handboek Ontwerpen van Veilige producten, dat in samenwerking met de Faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft is geschreven. Aken D van, Hoefnagels WAM, Randen A van, Sonneveld M. Handboek ontwerpen van veilige producten. Utrecht: Lemma, Aken D van, Goossens H, Sman C van der. Handleiding risicobeoordeling, De methode van Consument en Veiligheid. rapport 277. Amsterdam: Consument en Veiligheid, 2004.

3 NVVK Congres motivatie stel scenario s op schat risico s per scenario risico- analyse risico- beoordeling bepaal tolereerbaarheid - standpunt - aanbevelingen voor preventie Schema 1: Methode risicobeoordeling Consument en Veiligheid 2.2. Stappenplan Stap 1 Motivatie Een risicobeoordeling start met een motivatie ofwel een algemeen kader van het ongeval probleem. Vanuit ons eigen Letsel Informatie Systeem (LIS) kunnen we binnen elk aandachtsgebied bepalen hoe vaak welke typen producten betrokken zijn bij ongevallen waarvoor het slachtoffer is behandeld op de Spoed Eisende Hulp afdeling (SEH-afdeling). Ook brengen we de medische kosten van de ongevallen in kaart en tenslotte enkele doelgroep gegevens. Om een voorbeeld te geven; de rollator staat derde in de top 10 van meest betrokken producten bij ongevallen onder ouderen. Een rollator is jaarlijks keer betrokken bij een ongeval waarvoor het slachtoffer (55 jaar en ouder) op een SEH-afdeling wordt behandeld. Gezien het aantal gebruikers wordt geschat dat dit 1 op de 160 rollatorgebruikers betreft. De direct medische kosten zijn gemiddeld per slachtoffer. Dit is bijna twee keer zo hoog als gemiddeld voor alle oudere slachtoffers van privé-ongevallen die op een SEH worden behandeld. Stap 2 Scenario s opstellen Vervolgens worden ongevalscenario s opgesteld. In deze scenario s worden combinaties van productfactoren, persoonlijke kenmerken, gedrag en omgevingsfactoren weergegeven die leiden tot letsel. De scenario s worden zo betrouwbaar en objectief mogelijk opgesteld door uit te gaan van geregistreerde ongevallen en literatuur. Naast LIS, waarin een korte beschrijving van elk ongeval is opgenomen, beschikken we over een database met gedetailleerde

4 4 NVVK Congres 2002 ongevalsbeschrijvingen van slachtoffers zelf en over een krantenknipselregistratie. Zie voor fictieve voorbeelden, tabel 3. Stap 3 Risico s schatten Het risico van een scenario is de combinatie van de kans dat het scenario optreedt en de ernst van het letsel. In het scenario wordt het meest realistische letsel beschreven op grond van ongevalgegevens. Dit letsel wordt in één van vier categorieën ingedeeld; dodelijk, ernstige verwonding (grote kans op blijvende handicap), langdurig herstelbaar letsel (hersteltijd tot een half jaar) of snel herstelbaar letsel. Het kostenmodel dat Consument en Veiligheid in samenwerking met het Erasmus Medisch Centrum heeft ontwikkeld is een goed instrument om de ernst zo objectief mogelijk te kunnen vaststellen. De kans kan helaas niet zo objectief worden vastgesteld. We hebben vaak onvoldoende gegevens om de kans op een specifieke samenloop van omstandigheden te kwantificeren. Daarom bepalen we de kans met behulp van drie hulpvragen die we aan experts voorleggen, op basis waarvan één van de vier klassen van waarschijnlijkheid kan worden bepaald. Het risico wordt vervolgens via een vaststaande tabel vastgesteld in een van de vijf categorieën A (zeer laag) tot en met E (zeer hoog), zie tabel 2. In tabel 3 zijn vier scenario s aangegeven die in de klasse B vallen (langdurig herstelbaar letsel, niet zeer waarschijnlijk). Tabel 2 De risicoklasse is een combinatie van ernst en waarschijnlijkheid Zeer onwaarschijnlijk Onwaarschijnlijk Waarschijnlijk Zeer waarschijnlijk 4 Dodelijk D E E E 3 Ernstig C C D D 2 Langdurig B B B C 1 Snel herstelbaar A A A A Stap 4 Tolereerbaarheid Of een risico wel of niet getolereerd wordt is afhankelijk van meerdere factoren. In onze methode zijn we uitgegaan van de mogelijkheid tot letselreductie. Daarom leggen we de scenario s voor aan gebruikers van het product en fabrikanten van het product. Beide leggen we de ja / nee vraag voor of zij het letsel kunnen voorkomen door redelijkerwijs te verwachten inspanning. Hierbij worden de aangedragen preventieve maatregelen vastgelegd. Deze worden aangevuld met preventiemaatregelen (good practice) die staan beschreven in de literatuur en in wet- en regelgeving of met behulp van experts.

5 NVVK Congres Stap 5 Prioritering Tenslotte wordt de lijst met scenario s gerangschikt op prioriteit (zie als voorbeeld tabel 3). Scenario s met het hoogste risico niveau komen bovenaan. Binnen scenario s met hetzelfde risico krijgen scenario s die niet of moeilijk door de productgebruiker zelf voorkomen kunnen worden prioriteit. Daarbinnen krijgen de scenario s prioriteit die (redelijk eenvoudig) door productverbetering voorkomen kunnen worden. Het resultaat is een overzicht van risico s op volgorde van prioriteit (zie hieronder een voorbeeld). Hierdoor komen de maatregelen die de meeste prioriteit verdienen bovenaan. 3. Voorbeeld tabel van een risicobeoordeling van het product ladder (fictieve en illustratieve voorbeelden) Scenario Risico Voorkomen door slachtoffer mogelijk Productverbetering mogelijk Beschrijving preventie maatregelen Een schilder staat op een ladder als een sport plotseling breekt als gevolg van een constructiefout. Hij valt en breekt zijn been. Een schilder staat onder de ladder van een collega die net een blik verf laat vallen. Het blik komt op de voet van de schilder terecht. De voet is gebroken. Een schilder heeft zijn ladder te dicht tegen de muur geplaatst. Door de verkregen onstabiliteit valt de schilder van de ladder afgaan. Hij breekt zijn been Een schilder staat op een oude ladder als een sport plotseling breekt. Hij valt en breekt zijn been. B nee ja Terugnemen product door fabrikant. Voldoen aan wet- en regelgeving. B nee nee Oplettendheid collega en slachtoffer. B ja ja Correct plaatsen ladder. Hulpmiddel aanbrengen op product zodat het eenvoudig onder juiste hoek geplaatst kan worden. B ja nee Voldoende onderhoud plegen.

6 6 NVVK Congres Conclusie De risicobeoordelingsmethode van Consument en Veiligheid maakt alle risico s van producten en preventieve maatregelen inzichtelijk. De kwaliteit van onze beoordelingen wordt gewaarborgd door het gebruik van betrouwbare ongevalsgegevens. Het resultaat van een beoordeling wordt aan de opdrachtgever gepresenteerd in de vorm van een tabel met toelichtende rapportage. Op basis van de algemene ongevalgegevens, de medische kosten, het risico niveau van de scenario s en de mogelijkheden voor preventie kan de opdrachtgever zelf zijn preventiebeleid bepalen. Consument en Veiligheid stelt de methode voor iedereen beschikbaar ( en ziet toepassingsmogelijkheden op het gebied van arbeidsongevallen.