ZML Noordoost Brabant, Cello en Kleur: Structuur en Veiligheid

Transcriptie

1 Praktijkvoorbeeld ZML Noordoost Brabant, Cello en Kleur: Structuur en Veiligheid Het Cluster 3-onderwijs in Noordoost Brabant werkt intensief samen met Cello, een instelling voor zorg en dienstverlening aan mensen met een verstandelijke beperking en met Kleur, een instelling voor kinder- en jeugdzorg. Op de locatie van de Herman Broerenschool in Rosmalen is een structuur- en veiligheidsgroep ingericht, bedoeld voor zes leerlingen tot 20 jaar met extreme gedragsproblematiek en/of psychiatrische problematiek en daarmee gepaard gaande veiligheidsrisico's. Plaatsing in deze groep voorkomt thuiszitten en draagt bij aan de opbouw van vaardigheden om speciaal onderwijs te volgen. Doel Hoofddoelen van Structuur en Veiligheid zijn: Het bieden van een veilige en hanteerbare leeromgeving. Meer zicht krijgen op de ondersteunings- en onderwijsbehoeften van de leerlingen om ze een (beter) passend onderwijsaanbod te kunnen bieden en een perspectief te kunnen formuleren. De medewerkers beschouwen gedragsproblemen als het resultaat van onvoldoende aansluiting tussen de ondersteuningsbehoefte van de leerling en de geboden ondersteuning. In de aanpak staat niet gedragsverandering centraal, maar de ondersteuningsbehoefte. Doel is om vanuit een integratieve aanpak, gebaseerd op de benadering van Dõsen (2008), in te spelen op basale behoeften van de leerling. Binnen Structuur en Veiligheid liggen de doelen voor de leerlingen vooral op didactisch gebied, op sociaal-emotioneel gebied en op het gebied van zelfredzaamheid en gedragsregulering. Vanuit een basishouding van nabijheid en begrenzing wordt gewerkt aan het opbouwen van vertrouwen in de ander en het voorzichtig ontwikkelen van meer eigen verantwoordelijkheid voor het gedrag. Meer overkoepelende doelen zijn: Voorkomen, dan wel beëindigen van situatie van thuis zitten. (Opbouw van) onderwijs in het speciaal onderwijs. Doelgroep Structuur en Veiligheid richt zich op leerlingen tot 20 jaar met extreme gedragsproblematiek en/of psychiatrische problematiek en de daarmee gepaard gaande veiligheidsrisico's. Het zijn leerlingen die de draagkracht van het speciaal onderwijs te boven gaan. In de regel is binnen de doelgroep sprake van een verstandelijke beperking, maar dit is niet altijd het geval. De leerlingen die in aanmerking komen voor onderwijs-zorgarrangementen vertonen problemen op meerdere dimensies van menselijk functioneren, vastgesteld aan de hand van een model, dat door de American Association on Intellectual and Developmental Disabilities (AIDD) empirisch is gevalideerd. Het AAIDD-model biedt ordening en een gemeenschappelijk platform voor interdisciplinaire inbreng en afstemming. Het is internationaal erkend als professionele standaard. De analyse van de problematiek vindt plaats op de volgende dimensies: 1) intellectueel functioneren, 2) adaptief gedrag, 3) gezondheid, 4) participatie, interactie en sociale rollen en 5) context (het systeem rond de leerling). Voor de groep leerlingen die in aanmerking komt voor plaatsing in Structuur en Veiligheid is kenmerkend dat de sociaalemotionele ontwikkeling beduidend lager ligt dan is te verwachten op grond van het cognitieve niveau. Vaak is sprake van bijkomende psychiatrische problematiek. Een dergelijk disharmonisch profiel leidt tot complexe ondersteuningsbehoeften. Het gevaar bestaat dat de achterstand in sociaal-emotionele ontwikkeling onvoldoende opvalt, omdat een leerling op de andere

2 gebieden een gunstiger ontwikkelingsbeeld laat zien. Hierdoor bestaat het risico de leerling in de begeleiding en benadering sneller te overvragen, hetgeen de problematiek verergert. Het kan gaan om: Zittende leerlingen die (tijdelijk) niet meer in een reguliere groep kunnen functioneren. Nieuwe leerlingen die een reguliere groep (nog) niet aankunnen. Cliënten van de zorginstellingen die geen onderwijs volgen, maar bij wie men wel onderwijsperspectief ziet. Cliënten met Zorgzwaartepakket 6 of 7 of aanvulling via extreme Zorgzwaartepakket. In geval van crisis gaat het om: Acute handelingsverlegenheid of schorsing wegens ernstig overschrijdend gedrag (met een mogelijkheid tot plaatsing ter observatie voor meerdere weken) binnen ZML Noordoost Brabant. De noodzaak tot directe plaatsing op school in verband met uithuisplaatsing, verwijdering van een andere school, e.d. Aanpak Aanleiding In onderwijs en zorg treft men toenemend kinderen die, vanwege hun beperking(en) en problematisch gedrag, het onderwijsaanbod niet aan kunnen, dan wel niet of onvoldoende in een (leef)groep te handhaven zijn. Er ontstaan crisissituaties, met als gevolg dat leerlingen geheel of gedeeltelijk thuis, dan wel in de leefgroep van de zorginstelling komen te zitten. Drie partners uit Brabant hebben deze problematiek gesignaleerd en gezamenlijk gewerkt aan het inrichten van onderwijszorgarrangementen, waaronder Structuur en Veiligheid, een onderwijs- zorggroep waarin zij structureel samenwerken. De drie partners zijn: ZML Noordoost Brabant omvat vier scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (Cluster 3). De leerlingen in de leeftijd van vier tot 20 jaar hebben verstandelijke beperkingen, al dan niet in combinatie met lichamelijke, sociaalemotionele en/of psychiatrische problemen. Tot ZML Noordoost Brabant behoren de Bernadetteschool in Oss, de Franciscusschool in Veghel, de Herman Broeren School in Rosmalen en 's Hertogenbosch, de Speelman in Boxtel en het Stedelijk VSO te 's-hertogenbosch. Cello biedt zorg en dienstverlening aan kinderen en volwassenen met een beperking, zoals wonen, werken en vrijetijdsbesteding. Maar ook ambulante begeleiding, weekendopvang, thuiszorg of het volgen van een cursus. Cello is werkzaam in Rosmalen (de Binckhorst), Haaren en Vught. Kleur Kinder- en Jeugdzorg helpt kinderen en jeugdigen die een beperking hebben met ontwikkelen en opgroeien in de samenleving, samen met hun ouders en met alle betrokkenen uit hun omgeving. Het werkgebied van Kleur ligt in Noordoost-Brabant, Noord-Limburg en Zuid-Gelderland. Inhoud Structuur en Veiligheid combineert begeleiding vanuit zorg en onderwijs en werkt vanuit een competentiegerichte aanpak aan de ontwikkelingsdoelen van de leerling. Hierbij wordt steeds nagegaan of de vaardigheden van de leerling en de taak waar hij of zij voor staat met elkaar in balans zijn. Daarnaast worden doelen op basis van de motivatie van de leerling bepaald, deze dienen aan te sluiten bij de belangen en belevingswereld van de leerling. De opzet is als volgt: Structuur en Veiligheid bestaat uit een kleine groep leerlingen (maximaal 6) die in een veilige en overzichtelijke ruimte onderwijs op maat krijgen. Een leraar vanuit ZML Noordoost Brabant en een begeleider van Cello zijn continue samen aanwezig. De leraar is een constante factor, de drie begeleiders van Cello wisselen elkaar in een vast rooster af. Men kan gebruik maken van het achterwachtsysteem van het EGP (Ernstige Gedragsproblemen) cluster van Cello. Deze medewerkers zijn binnen enkele minuut ter plaatse als ze opgeroepen worden om adequater te kunnen handelen bij (het voorkomen van) escalaties. Er is een apart veiligheidsprotocol opgesteld voor deze groep. Voor elke leerling is een signaleringsplan opgesteld. Dit geeft inzicht in het gedrag van de leerling, zoals zich dat in fasen opbouwt bij escalerend gedrag, en er staat beschreven welke aanpak passend is in iedere fase. Plaatsing duurt minimaal drie maanden, waarbij de maximale tijd per leerling wordt bepaald. Dit vermindert onrust door een te frequente doorstroom. Plaatsing is in principe tijdelijk. Er is voorzien in één crisisplaats (van 6 weken, die 1 x verlengd kan worden)

3 De groep houdt de gangbare structuur in het onderwijs aan (vakanties, schooltijden). Zo mogelijk continueren begeleiders van Cello het rooster in de vakanties. In het onderwijs-zorgplan van de leerling zijn afspraken opgenomen die de ouders/wettelijk vertegenwoordigers ondertekenen. In het onderwijs-zorg plan staat ook het gebruik van het veiligheidsprotocol en de individuele signaleringsplannen genoemd. Indeling en gebruik van de groepsruimte zijn belangrijk. Er is de mogelijkheid om met een leerling apart in een andere ruimte te zitten; in dezelfde ruimte kan afgeschermd gewerkt worden en er is een ruimte waarin een leerling zich even kan afzonderen en tot rust kan komen. Samenhang Het model van menselijk functioneren geeft de samenhang tussen doelgroep, ondersteuningsbehoefte en match met de ondersteuning weer. De vijf dimensies van menselijk functioneren zijn van invloed op de wijze waarop iemand zich kan handhaven in het dagelijks leven. Zicht op deze gebieden leidt tot een integratief beeld van de leerling. De theorie van Dõsen biedt aanknopingspunten voor begeleiding op drie niveaus: Het reguleren van essentiële vitale aspecten, zoals fysiologische functies en basale psychosociale behoeften. Het stimuleren en begeleiden van psychosociale processen. Een specialistische therapeutische aanpak en onderwijskundige begeleiding. Pas wanneer op de eerste twee niveaus voldaan is aan de ondersteuningsbehoeften van de leerling, is resultaat te verwachten van specifieke therapeutische en onderwijskundige interventies. Het competentiegericht werken richt zich op de balans tussen vaardigheden en taken. Het vergroten van vaardigheden op het gebied van gedrag, cognities en emoties en het verlagen van de eisen vanuit de omgeving (de taken), stelt een leerling in staat een deel van zijn ontwikkelingsachterstand in te halen, waardoor hij of zij zich uiteindelijk beter kan handhaven. Basis voor het handelen is de visie van Adaptief onderwijs (Stevens), waarbij elementen van welbevinden van kinderen richtinggevend zijn: Competenties: geloof en plezier in eigen kunnen. Relatie: mensen waarderen je zoals je bent en willen graag met je omgaan en vice versa. Onafhankelijkheid: zelfstandigheid en autonomie. Het gevoel dat je iets kunt ondernemen zonder dat anderen je daarbij helpen. Binnen het onderwijs-zorgarrangement Structuur en Veiligheid wordt adaptief onderwijs concreet vormgegeven door aanpassingen op het gebied van: Organisatie en (groeps-)management Didactiek en instructie Pedagogische aanpak en interactie Randvoorwaarden Financiën Bekostiging begeleiding De leraar is in dienst van ZML Noordoost Brabant. De begeleiders zijn in dienst van Cello. De zorginstelling kan - dankzij een afspraak met het zorgkantoor - voor de bekostiging een beroep doen op gelden voor dagbesteding. Structuur en Veiligheid maakt gebruik van twee lokalen op het terrein van de Herman Broeren School in Rosmalen. ZML Noordoost Brabant brengt hiervoor geen kosten in rekening. Het inrichten van de lokalen financieren de betrokken instellingen gezamenlijk, zo ook de deskundigheidsbevordering. Deskundigheid Als basis in het aannemen van de professionals diende het competentieprofiel voor leraren in het speciaal onderwijs die omgaan met deze doelgroep én het profiel dat de zorginstelling Cello hanteert voor het cluster EGP (Ernstige

4 Gedragsproblemen). Het team is getraind op basis van het EQ-profiel van de begeleiders (EQ-I brengt de emotionele intelligentie in beeld). Ook de betrokken GZ-psychologen/orthopedagoog-generalisten namen deel aan de scholing. Het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE), een partner bij complexe zorgvragen, heeft de begeleiders gecoacht. Het scholingsprogramma sluit aan bij de fasen die in de begeleiding van de leerlingen gehanteerd worden: 1. Fase 1: structuur en veiligheid creëren voor de leerlingen. Stabiliteit en het bieden van rust staan centraal. Het onderwijsprogramma loopt waar mogelijk door. 2. Fase 2: de nadruk ligt op het opnieuw leren functioneren in de groep. 3. Fase 3: werken aan terugkeer / instroom in een reguliere groep. Draagvlak De deelnemende instellingen hebben een stuurgroep opgericht die de ontwikkeling en voortgang van alle onderwijszorgarrangementen bewaakt. Voor het ontwikkelen van het arrangement was een projectgroep opgericht, bestaande uit managers en gedragswetenschappers van de drie instellingen. Tijdens de ontwikkelfase zijn medewerkers van de instellingen op verschillende wijzen geïnformeerd over de opzet en voortgang van de arrangementen. Er is een folder opgesteld met informatie over de arrangementen en de wijze van aanmelden. Ook bij de afdeling Leerplicht en het zorgkantoor is geïnvesteerd in draagvlak voor structurele samenwerkingsvormen, waarvan de Structuur en Veiligheidsgroep een voorbeeld is. Kwaliteitsbewaking Ingebed in de planmatige cyclus (PDCA) voert men op gezette tijden een evaluatie uit. Hiervoor is een evaluatieformulier opgesteld. Het programmateam, dat verantwoordelijkheid is voor de uitvoering van de onderwijs-zorgarrangementen, legt verantwoording af aan het bestuurlijk overleg. Evaluatie Opzet evaluatie De resultaten in termen van onderwijsparticipatie zijn duidelijk aantoonbaar. Deze leerlingen kunnen nu onderwijs volgen, werken aan leerdoelen en vallen niet meer uit. Eén leerling was uitgestroomd naar het VSO, maar is tijdelijk weer terug. Een andere leerling is uitgestroomd naar dagbesteding. Succesfactoren Succesfactoren zijn vanuit verschillende perspectieven te benaderen. Hier vanuit vier blikvelden: Inhoudelijk Integrale benadering van de ondersteuningsbehoeften. Achtervang vanuit zorg voorhanden. Ruimtelijke indeling maakt inspelen op individuele behoeften mogelijk. Gezamenlijke scholing om pedagogisch kader neer te zetten. Nazorg in reguliere groep na verblijf in Structuur en Veiligheid. De groep voorziet in één crisisplaats. Procedureel Veiligheidsprotocol. Getekend akkoord van ouders/wettelijk vertegenwoordigers. Aanmeldingsprocedure. Aanmeldteam bespreekt 4x per jaar de voortgang en zet de grote lijn uit. Relationeel Programmateam en bestuurlijk overleg voor uitwerking en bewaking voortgang. Aanmeldteam voor de begeleiding van de leerlingen bestaat uit medewerkers onderwijs én zorg. Goede samenwerking in het team van de Structuur en Veiligheidsgroep. Gezamenlijke scholing om te komen tot een eenduidig pedagogisch klimaat. Emotioneel

5 Structurele ontlasting van zowel onderwijs als zorg: -Zowel toegankelijk voor leerlingen als voor cliënten van de zorg-instellingen. -Achterwacht biedt gevoel van veiligheid. Faalfactoren en knelpunten Geen of te beperkte financiële mogelijkheden Dit blijft onzeker, zeker met het oog op de te verwachten bezuinigingen in de zorg, maar hopelijk tonen de bereikte resultaten de noodzaak van het voortbestaan overtuigend aan. Crisisplaats loopt vol / tijdelijke karakter in geding De stap naar de meer reguliere groep trachten te verkleinen + crisisplaats laten overgaan in reguliere plaats binnen de Structuur Veiligheidgroep. Plaatsingsprocedures Structuur en Veiligheid en zorginstelling lopen niet parallel Soms is het beter te wachten met plaatsing in Structuur en Veiligheid, totdat plaatsing in de zorginstelling is gerealiseerd. De doorstroom van leerlingen naar een andere groep of voorziening Door tijdig met dagbesteding of school in gesprek te gaan over de komst van een complexe cliënt kan men zich beter voorbereiden. Geplande vervolgstappen Momenteel zijn gesprekken gestart om nog twee Structuur en Veiligheidsgroepen te starten, één voor de SO leeftijd en één voor de VSO leeftijd. Beide zullen gevestigd zijn op de Herman Broeren school, want dit is de zorglocatie van ZML Noordoost Brabant en op deze locatie is de zorginstelling Cello nabij. Meer informatie Het protocol aanmelding, intake en integraal plan, evenals de formulieren voor de aanmelding, het signaleringsplan en het onderwijs-zorgplan zijn bij de contactpersoon op te vragen; evenals het samenwerkingsconvenant en het projectplan van de Structuur en Veiligheid-groep. Laatst bewerkt: 8 juli 2015 Deze informatie is op 28 oktober 2017 gedownload van