de oosterpoort programma woensdag 15 februari, uur pierre-laurent aimard piano

Transcriptie

1 de oosterpoort programma woensdag 15 februari, uur pierre-laurent aimard piano

2 Dit concert wordt mede mogelijk gemaakt door: De Stichting Marthe-Havinga-fonds erfde in 1989 de nalatenschap van de bekende Groninger huisarts Matheus Büchli Fest, die was getrouwd met Harmina Gerdina Meijer. Volgens zijn testament moet genoemde stichting zijn nalatenschap afzonderlijk beheren onder de naam Büchli Fest-Meijer-fonds, met de verplichting tenminste eenmaal per jaar financiële medewerking te verlenen aan een concert in de gemeente Groningen en aan dit concert de naam van hem en zijn vrouw te verbinden. Deze verplichting heeft haar vorm gevonden in de concerten in het Hinckaertshuis en de subsidiëring van enkele concerten per jaar in De Oosterpoort. De Stichting Marthe Havinga-fonds, opgericht in 1974, heeft als doel het bevorderen van de instandhouding van waardevolle orgels en van de belangstelling voor de orgelkunst in de provincie Groningen.

3 Programma N. Oboukhov ( ) Revelation N. Oboukhov Création de l or nr. 1 and 2 A. Skrjabin ( ) 2 stukken uit opus 57 Désir / Caresse dansée A. Skrjabin Poème-Nocturne opus 61 C. Debussy ( ) 5 Etudes pour les tierces / pour les quartes / pour les degrés chromatiques / pour les sonorités opposées / pour les octaves Pauze F. Chopin ( ) Nocturne opus 62 nr. 2 in E O. Messiaen ( ) Le Loriot F. Chopin Nocturne opus 9 nr. 1 in bes O. Messiaen L Alouette Lulu F. Chopin Nocturne opus 48 Nr. 2 in fis O. Messiaen L Alouette Calandrelle

4 Pierre-Laurent Aimard De verleiding om artiesten in een hokje te stoppen is soms moeilijk te weerstaan. Gedurende de zeer unieke carrière van Pierre-Laurent Aimard zijn er zeker enkele mijlpalen die aansporing zouden kunnen vormen tot een dergelijke vorm van labelen. Om er enkele te noemen: het behalen van de eerste prijs van de Messiaen Competitie in 1973 en vervolgens zijn blijvende associatie met de muziek van die componist; het op 19 jarige leeftijd door Pierre Boulez benoemd worden tot solo pianist van het Ensemble InterContemporain; Aimard s zeer nauwe samenwerking met Gyorgi Ligeti, waarin hij onder andere door deze bekende componist is gevraagd om een opname te maken van al zijn werken, en waarin Ligeti ook een aantal van zijn Etudes aan Aimard heeft opgedragen. Pierre-Laurent Aimard is zonder enige twijfel een sleutelfiguur in de nieuwe muziekwereld. Tijdens Aimard s professionele muziekleven is hij altijd gedreven geweest om in aanraking te komen met zo veel mogelijk uiteenlopende soorten muziek van verschillende tijden en componisten. Hij probeert voortdurend om het belang van historische, muzikale en culturele contexten te laten zien. Eveneens hecht hij belang aan de manier waarop verschillende componisten elkaar beïnvloed hebben, zowel binnen dezelfde generaties als door de eeuwen heen. In zijn werk als docent aan het Conservatoire in Parijs en aan de Hochschule in Keulen, evenals in zijn internationale programma van lezingen en concerten (bijvoorbeeld een serie van 8 concerten/lezingen in 1994/95 in Lyon en Parijs waarin hij een overzicht presenteerde van de piano in de 20ste eeuw), belicht hij op een zeer persoonlijke manier de muziek van het verleden, het heden en de toekomst. Pierre-Laurent Aimard is geboren in Lyon, Frankrijk in Hij studeerde aan het Conservatoire in Parijs, waar hij les had van Yvonne Loriod en daarna van Maria Curcio. Aan het conservatorium behaalde hij vier eerste prijzen. Tegenwoordig geeft Aimard elk seizoen wereldwijd concerten met de meest vooraanstaande orkesten en dirigenten. Bovendien speelt hij vaak als solist en neemt hij deel aan kamermuziek optredens in de meest prestigieuze concertzalen. Op het moment heeft Aimard onder andere uitnodigingen om te spelen met de Cleveland en Philadelphia Orchestra, de Chicago, Boston en London Symphony, de New York, Los Angeles, Berlin, Vienna, en London Philharmonic, Philharmonia Orchestra, Orchesrtre de Paris en het Koninklijk Concertgebouw Orkest. Hij werkte onder meer samen met de volgende dirigenten: Pierre Boulez, Myung Whun Chung, Sir Andrew Davis, Christoph von Dohnanyi, Christoph Eschenbach, Nikolaus Harnoncourt, Ingo Metzmacher, Kent Nagano, Sir Simon Rattle, Esa Pekka Salonen en Franz Welser-Moest. Aimard treedt op in vele hoofdsteden wereldwijd. Aimard wordt ook regelmatig uitgenodigd op muziekfestivals in Edinburgh, Salzburg, Luzern en de BBC Proms. Elk jaar neemt hij deel aan interessante kamermuziek projecten, onder andere met Jean-Guihen Queyras, Joseph Silverstein en Tabea Zimmerman.

5 Toelichting Skrjabin De Russische componist Aleksandr Skrjabin ( ) heeft tijdens zijn leven voornamelijk bekendheid verworven als geniaal pianist/vertolker van eigen werken en als opmerkelijk uitvinder van het zogenaamde lichtorgel of kleurenklavier. Zijn voortijdige dood is er de oorzaak van dat het leeuwendeel van zijn composities aan de piano is gewijd. De vroege werken in Skrjabins oeuvre staan nog onder invloed van Chopin, maar gaandeweg ontwikkelde het zich in een zeer eigenzinnige richting, een intuïtief idioom dat zowel op de Tweede Weense School (Berg, Schönberg, Webern) als ook op latere richtingen (Ligeti, Messiaen, Stockhausen) anticipeerde. Deze combinatie maakte Skrjabin tot een van de vooruitstrevendste Europese componisten ten tijde van de twintigste eeuwwisseling. Zijn werkenlijst omvat zo n 74 opusnummers, waaronder 7 orkestrale werken. Debussy Etudes Aan het begin van zijn loopbaan opende Debussy s Prélude à l après midi d un faune (1894) een deur richting moderne muziek volgens velen. Zijn late werken, zoals zijn drie kamermuziek sonates en de reeks van 12 Etudes voor piano (1915) openden een andere deur waardoor hij mogelijk had kunnen gaan, ware het niet dat in 1918 zijn dood op 56-jarige leeftijd tengevolge van kanker dat had verhinderd. Ondanks de ziekte van de componist en de depressieve sfeer van de oorlogsjaren verraadt deze muziek geen zweem van somberheid of tragiek. Debussy had een nieuwe uitgave van Chopins Etudes verzorgd en hij droeg zijn twee banden met elk zes études aan zijn grote voorganger op. Net als in Chopins études onderzoekt Debussy heel diverse aspecten van de pianotechniek, maar uiteraard gaat het in wezen om veel meer dan om technische oefeningen. Vanzelfsprekend stellen ze de hoogste eisen aan de vaardigheden van de pianist, maar het zijn ook onderhoudende stukken. De eerste band bevat vrij traditionele deeltjes waarin de problemen van vingervaardigheid de volle aandacht krijgen; in de tweede band gaat het meer om het muzikale vocabulaire zelf en worden enige kenmerkende geavanceerde harmonische en melodische ideeën beproefd. De harmonische toonspraak en de continuïteit van deze Etudes is tamelijk moeilijk te doorgronden, zelfs naar Debussy s standaard en er is een pianist met zeldzame gaven nodig om ze van binnenuit te kunnen spelen met alle ingewikkelde vingerwerk als trapezenummer. Chopin Chopins werken zijn geschreven voor het exclusieve milieu van de Parijse salon. De basis van zijn compositietechniek is de improvisatie, die zich steeds meer verdiepte en verinnerlijkte. Van een stilistische evolutie is nauwelijks sprake. Wel is de weerspiegeling van zijn activiteiten waarneembaar. Tijdens zijn carrière als pianovirtuoos schreef hij briljante concertstukken, zoals de Don Juan-variaties en de beide pianoconcerten. Zijn pedagogische

6 activiteiten gaven aanleiding tot de vele kleinere werken als de mazurka s, etudes, preludes, nocturnes en walsen. Composities als de balladen, de scherzi, de barcarolle en de sonates waren bedoeld voor hemzelf en een select gezelschap van intimi. De uiterst delicate pianoklank was in zijn tijd origineel en ook zijn toucher moet uiterst sensibel en licht zijn geweest. De elegantie en helderheid van zijn stijl is terug te leiden tot Field, Clementi en Hummel, die op hun beurt werden beïnvloed door Mozart. Chopins rubato is dan ook eerder te beschouwen als het strenge rubato van Mozart (met metrisch strak volgehouden linkerhand) dan het vrije rubato van Liszt. De textuur in zijn composities wordt gevormd door lange, gewichtloze, chromatische melodieën die zijn ingebed in een grote variëteit aan begeleidingen, veelal voorzien van een verborgen contrapunt. Deze melodievorming is van grote invloed geweest op Bellini en Wagner. Op het gebied van de harmonie is Chopin een van de belangrijkste vernieuwers van de 19de eeuw geweest. In zijn toepassing van dissonanten, chromatiek, modaliteit, en in het met name in langzame inleidingen vermijden van een duidelijke hoofdtoonsoort, ging hij soms zo ver dat de harmonie haar spanningsvolle functionele werking prijsgaf voor een meer kleurende betekenis. Tot Chopins belangrijkste vernieuwingen behoren de passages met een statische, harmonische beweging, waarin een enkel akkoord of een serie van twee of drie akkoorden met een hypnotiserende monotonie worden herhaald. Ook in zijn vormstructuren sloeg Chopin nieuwe wegen in. In zijn sonates gebruikte hij de traditionele sonatevorm zo vrij, dat gedurende lange tijd de mening heeft bestaan dat Chopin als meester van de kleine (dans) vormen, de grote vorm niet beheerste. De ballade als instrumentaal karakterstuk is misschien Chopins vinding, evenals het pathetische, niet-humoristische scherzo, dat bij hem een verhevigde impromptu is. De etude werd een expressiestuk van virtuoos karakter, naar de vorm verwant aan Clementi en heeft o.a. bij Liszt, Rachmaninov en Skrjabin navolging gevonden, evenals bij Debussy. In tegenstelling tot andere romantici als Robert Schumann en Liszt stond Chopin afwijzend tegenover duidelijke literaire of biografische associaties. Wel bevat zijn muziek sporen van nationalisme. Messiaen Olivier Messiaen, de zoon van de dichteres Cécile Sauvage en de Shakespeare-vertaler Pierre Messiaen, werd in Avignon geboren. Op elfjarige leeftijd studeerde hij orgel bij Marcel Dupré en compositie bij Paul Dukas aan het conservatorium in Parijs. Hij studeerde cum laude af in 1930 en een jaar later werd hij organist aan de St. Trinité in Parijs. Van 1936 tot 1939 gaf hij les aan de École Normale de Musique en aan de Schola cantorum in Parijs. In 1947 begon het Parijse conservatorium met een opleiding voor analyse, esthetiek en ritmiek, waarover Messiaen de leiding kreeg. Deze opleiding bracht beroemde componisten voort, zoals Pierre Boulez en Karlheinz Stockhausen. Messiaen noemde zijn werken geloofsdaden. Het gehele oeuvre van de katholieke Messiaen dient er naar eigen zeggen toe, de heerlijkheid van God te verkondigen. Zijn werken zijn gebaseerd op een theologisch-mystiek

7 principe. De inspiratie voor zijn muziek haalde Messiaen uit verschillende bronnen: enerzijds uit de werken van meesters van de Gregoriaanse muziek tot aan tijdgenoten als Igor Stravinsky, Modest Moessorgski en Alban Berg, anderzijds uit het feit dat hij zich constant bezighield met getallenmystiek en de studie van de Zuid-Amerikaanse, Indische en Griekse ritmiek. Olivier Messiaen, een ware vogelliefhebber, gebruikte ook de zang van vogels in zijn composities. Zijn liefde voor vogels blijkt uit composities als Réveil des oiseaux voor piano en orkest (1953), Oiseaux exotiques voor blaasinstrumenten, slagwerk en piano (1956) en Catalogue d oiseaux voor piano (1959). Messiaen was een uitstekend orgel- en pianovirtuoos. Als componist combineerde hij tonaliteit, atonaliteit, kwarttonen en seriële technieken met elkaar.

8