Het hoogwater op de Maas oktober/november 1998

Transcriptie

1 Het hoogwater op de Maas oktober/november 1998 RIZA werkdocument X U. Pakes, R. van der Veen M. Holierhoek

2 Het hoogwater op de Maas oktober/november 1998 RIZA werkdocument X U. Pakes, R. van der Veen M. Holierhoek

3 Inhoud 0 SAMENVATTING 6 1 INLEIDING 8 2 HOOGWATER OPERATIONELE VOORSPELLING VOORBERE1DINGEN, OKTOBER EERSTE VOORSPELLING ZONDAG 1 NOVEMBER TWEEDE VOORSPELLING MAANDAG 2 NOVEMBER AFRONDING, D1NSDAG 3 NOVEMBER 21 4 OPERATIONELE DATA AFVOEREN GEVALLEN NEERSLAGEN NEERSLAGVERWACHTINGEN 24 5 CONTACTEN TIJDENS HOOGWATER CONTACTEN INTERN RIJKSWATERSTAAT CONTACTEN BUITEN RJJKSWATERSTAAT 26 6 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 28 BIJLAGEN 30 BIJLAGE 1: UITGEGEVEN HOOGWATERTELEGRAMMEN EN -BERICHTEN 31 BIJLAGE 2: BUGESTELDENEERSLAGVERWACHTINGEN 35 BIJLAGE 3: EMPIRJSCHE RELATIE TUSSEN AFVOEREN (MET) EN WATERSTANDEN (CAC) 36

4 0 Samenvatting De Maas is een van de grote grensoverschrijdende rivieren waarvan Nederland de delta vormt. Als zodanig is de Maas een belangrijk onderdeel van het waterhuishoudkundig systeem in Nederland. De rivier wordt gebruikt voor de afvoer van water en sediment, als transportroute, voor drinkwaterwinning en voor de aanvoer van water voor landbouw en industrie. Verder heeft het rivierengebied een natuur, recreatie en landbouwfunctie en wordt het gebruikt als grondstoffenleverancier. In de afweging van de belangen heeft veiligheid tegen overstromingen een hoge prioriteit. Immers, een belangrijk deel van Nederland is gevoelig voor overstromingen door hoge rivierafvoeren en moet beschermd worden door middel van dijken. Als beheerder van de grote rivieren is Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor de veiligheid tegen overstromingen. Gezien de vele belangen is bij een hoogwater continue monitoring en goed management noodzakelijk om problemen zo snel mogelijk te onderkennen en schade te voorkomen. De voorspelling van de waterstanden is in dit verband van cruciaal belang. Deze taak wordt uitgevoerd door het RIZA, een van de technischwetenschappelijk instituten van Rijkswaterstaat in nauwe samenwerking met de Regionale Directie Limburg van Rijkswaterstaat, de beheerder van de Nederlandse Maas. In 'normale' situaties worden er voor de Maas in tegenstelling tot de Rijn, geen voorspellingen gedaan. Voor de scheepvaart zijn deze namelijk niet van belang, aangezien de Maas voor een groot deel gestuwd wordt. Voorspellingen blijven beperkt tot hoogwaterperioden, een situatie waarin de waterstand bij Borgharen (noordelijk van Maastricht) de NAP m te boven gaat. Afvoer en neerslaggegevens van het Franse en Belgische deel van het stroomgebied vormen de basis van de afvoervoorspelling. Deze informatie wordt verwerkt met Flofom, een computermodel voor het voorspellen van hoogwater op de Maas. Het model is opgebouwd uit een aantal modulen, waaronder neerslagafvoermodulen. De modelberekening resulteert in een voorspelling van de waterstand bij Borgharen voor de komende 24 uur. Aangezien de betrouwbaarheid na de eerste 12 uur bepaald wordt door de neerslagverwachting, wordt voor de eerste 12 uur een kwantitatieve, voor de periode daarna een kwalitatieve voorspelling bekend gemaakt. Na de voorspeltermijn van 24 uur wordt gebruik gemaakt van de vuistregel dat bij hoge neerslagintensiteiten (>30 mm/dag) elke millimeter gebiedsdekkende neerslag 30 m3/s afvoertoename bij Borgharen betekend. Tot 24 oktober bedraagt de afvoer bij Borgharen ongeveer 150 m3/s, wat iets hoger is dan de gemiddelde oktoberafvoer. In het Maasstroomgebied kunnen de omstandigheden snel veranderen. Een aantal weken eerder, op 14 September 1998, geeft de rivier een waarschuwing af. Ten gevolge van intensieve neerslag stijgt de Maasafvoer bij Borgharen snel. Omdat grote hoeveelheden neerslag hierna uitblijven, stokt de afvoerstijging tot ruim onder het vooralarmniveau van NAP m. Ondanks voortdurende neerslagperiodes blijft het rustig in het Maasstroomgebied. De periode na 25 oktober kenmerkt zich door de aanwezigheid van een serie depressies, die in Nederland en NoordFrankrijk op 25/26, 28/29, en 31/oktober/1 november voor intensieve neerslag zorgen In het Maasstroomgebied bereiken alle belangrijke rivieren in het stroomgebied een of meerdere afvoerpieken. Als de opgetreden neerslagen in deze periode van zeven dagen vergeleken worden met de gemiddelde hoeveelheden voor een oktobermaand dan blijkt er een tot tweemaal zoveel neerslag te zijn gevallen. Elke hoogwaterperiode heeft zo zijn eigen karakteristiek. Het hoogwater van november 1998 is het 23ste in rangorde vanaf 1911 indien de afvoer bij Borgharen wordt beschouwd. De topafvoer is een afvoer die gemiddeld 1V3 a 4 jaar is te verwachten. De afvoer uit Frankrijk maakte 40% uit van de topafvoer bij Borgharen. Het was een zeer kort hoogwater, de waterstand bij Borgharen is gedurende slechts 32 uur hoger geweest dan NAP m. Bij het hoogwater van december 1993 was dat 174 uur en bij het hoogwater van januari 1995 zelfs 285 uur.

5 Op grond van de waterstandsvoorspelling worden tijdens een hoogwaterperiode belangrijke beslissingen genomen. Gezien de korte duur van de hoogwaterperiode is slechts een voorspelling uitgegeven. Aan het eind van een hoogwaterperiode dringt de vraag: 'Hoe goed waren de voorspellingen nu?' zich natuurlijk op. Om hier enig inzicht in te krijgen is onderzocht hoe de uitgegeven voorspelling voor 12 uur vooruit zich verhoudt tot de opgetreden waterstanden en in hoeverre de trend, die gebaseerd wordt op de modelberekening 24 uur vooruit juist wordt aangegeven. Naar aanleiding van deze hoogwaterperiode kan worden geconcludeerd dat de voorspelling aan de verwachtingen beantwoord heeft. De geconstateerde afwijking heeft een duidelijk aanwijsbare oorzaak Op langere termijn kan naast eerder genoemde verbeteringen, een gedifferentieerde neerslagverwachting voor het Maasstroomgebied voor een periode van 12 uur vooruit de normale voorspeltermijn in de richting van 24 uur brengen. Problematisch tijdens het hoogwater was het gebruik van QH-krommes. De met FLOFOM berekende afvoeren moesten ten behoeve van de voorspellingen in het Nederlands deel van de Maas vertaald worden naar afvoeren en waterstanden volgens een oude QH-kromme. De aanwezigheid van kades en compenserende werken nabij Borgharen-dorp compliceerde deze vertaalslag aanmerkelijk.

6 1 Inleiding De Maas is een van de grote grensoverschrijdende rivieren waarvan Nederland de delta vormt. Als zodanig is de Maas een belangrijk onderdeel van het waterhuishoudkundig systeem in Nederland. De rivier vervult vele functies. De rivier wordt gebruikt voor de afvoer van water en sediment, als transportroute, voor drinkwaterwinning en voor de aanvoer van water voor landbouw en industrie. Verder heeft het rivierengebied een natuur-, recreatie- en landbouwfunctie. In de afweging van de belangen heeft veiligheid tegen overstromingen een hoge prioriteit. Immers, een belangrijk deel van Nederland is gevoelig voor overstromingen door hoge rivierafvoeren en moet beschermd worden door middel van dijken. De rivierdijken worden ontworpen op de waterstanden die behoren bij een afvoer die met een kans van 1/1250 optreedt, de zogeheten Maatgevende Afvoer. In het kader van de Deltawet Grote Rivieren (DGR) zijn in 1995 (na het hoogwater van januari 1995) een groot aantal kades aangelegd. Deze kades zijn ontworpen op de waterstanden die behoren bij een afvoer die met een kans van 1/50. Door ingrepen in de rivier in het kader van de Maaswerken moeten deze kades op termijn bescherming bieden tegen waterstanden die behoren bij een afvoer met een kans van 1/250. Als beheerder van de grote rivieren is Rijkswaterstaat verantwoordelijk voor de veiligheid tegen overstromingen. Gezien de veiligheidssituatie en de vele belangen is bij een hoogwater goede informatievoorziening voor autoriteiten en burgers noodzakelijk, om mogelijke probleemsituaties in een zo vroeg mogelijk stadium te signaleren en schade zoveel mogelijk te voorkomen. De basis hiervoor wordt gelegd door de voorspelling van de waterstanden. Dit is de verantwoordelijkheid van Rijkswaterstaat. Deze taak wordt uitgevoerd door het RIZA, een van de technisch-wetenschappelijk instituten van Rijkswaterstaat in nauwe samenwerking met de Regionale Directie Limburg van Rijkswaterstaat, de beheerder van de Nederlandse Maas. Het RIZA draagt hierbij zorg voor de voorspelling van Borgharen-dorp en de coordinatie van de berichtgeving. De voorspellingen benedenstrooms van Borgharen-dorp worden uitgevoerd door directie limburg. Bij Borgharen (net ten Noorden van Maastricht) worden de waterstanden al sinds 1911 geregistreerd. Hoewel de Maas op dit punt al zo'n 10 km over Nederlands grondgebied stroomt, wordt het toch gebruikt als grenspunt voor de voorspellingen vanwege alle waterstandsinformatie die voor deze lokatie beschikbaar is. Wanneer de waterstand op dit grenspunt het niveau van NAP m zal overschrijden, wordt de hoogwaterberichtgeving gestart. Dit maakt tevens duidelijk dat onder normale afvoeromstandigheden, geen afvoervoorspellingen gedaan worden. In tegenstelling tot de Rijn, waar afvoervoorspelling tevens een scheepvaartbelang dient (aflaaddiepte), hebben voorspellingen voor dit doel op de Maas geen zin, aangezien de Maas bij lage afvoeren gestuwd wordt. Afvoer- en neerslaggegevens van het Franse en Belgische deel van het stroomgebied vormen de basis van de afvoervoorspelling. Afvoergegevens worden een aantal malen per dag per fax vanuit Nancy en per electronische post van Brussel ter beschikking gesteld. Neerslaggegevens worden viermaal daags door het KNMI aangeleverd. De neerslagverwachting voor de komende dagen is eveneens van het KNMI afkomstig. Deze informatie wordt verwerkt met Flofom, een computermodel voor het voorspellen van hoogwater op de Maas. Het model is opgebouwd uit een aantal modulen, waaronder neerslagafvoermodulen. Een meer gedetailleerde beschrijving van het model is te vinden in hoofdstuk 4. De modelberekening resulteert in een voorspelling van de waterstand bij Borgharen voor de komende 24 uur. Aangezien de betrouwbaarheid na de eerste 12 uur bepaald wordt door de neerslagverwachting, wordt voor de eerste 12 uur een kwantitatieve, voor de periode daarna een kwalitatieve voorspelling bekend gemaakt. Voor een inschatting van de situatie na de voorspeltermijn van 24 uur wordt gebruik gemaakt van de vuistregel dat bij hoge neerslagintensiteiten elke millimeter gebiedsdekkende neerslag 30 mvs afvoertoename bij Borgharen betekend. Zoals bij alle vuistregels leidt het doen van aannamen om tot de vuistregel te komen, tot afwijkingen tussen de uitkomsten ervan en de werkelijkheid. Omdat in dit geval 66k de onzekerheid in de neerslagverwachting een rol speelt, is voorzichtigheid met de resultaten van deze vuistregel dubbel op zijn plaats. In de volgende hoofdstukken zal op al de genoemde aspecten dieper worden ingegaan. Na een beschrijving van het verloop van het hoogwater en de voorspellingen zal een toelichting worden gegeven op het gebruikte voorspellingsmodel en de data die als invoer voor dit model dienen. Aan de hand van de bereikte modelresultaten wordt bekeken welke verbeteringen mogelijk zijn. Na een kort overzicht van de contacten die zijn onderhouden tijdens het hoogwater, wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen.

7 2 Hoogwater 1998 Ruim drie jaar na het hoogwater van januari 1995 wordt Limburg wederom geconfronteerd met hoogwater. Op 14 September 1998 geeft de rivier al een waarschuwing af. Ten gevolge van intensieve neerslag stijgt de Maasafvoer bij Borgharen snel. Omdat grote hoeveelheden neerslag hierna uitblijven, stokt de afvoerstijging nog ruim onder het voorwaarschuwingsniveau van NAP m. Ondanks voortdurende periodes met intensieve neerslag in west-europa blijft het verder rustig in het Maasstroomgebied. Rond 24 oktober is de afvoer bij Borgharen gedaald tot ongeveer 150 m 3 /s, wat iets hoger is dan de gemiddelde oktoberafvoer. De periode na 25 oktober kenmerkt zich door de aanwezigheid van een serie depressies, die in Nederland en Noord-Frankrijk op 25/26, 28/29, en 31/oktober/1 november voor intensieve neerslag zorgen. In het Maasstroomgebied bereiken alle belangrijke rivieren in het stroomgebied een of meerdere afvoerpieken. Als de opgetreden neerslagen vergeleken worden met de gemiddelde hoeveelheden voor een oktobermaand dan blijkt er een- tot tweemaal zoveel neerslag te zijn gevallen. Wordt het stroomgebied van zuid naar noord beschouwd dan komt eerst het afvoerverloop van de Franse Maas bij Chooz in beeld( fig 2.1). De afvoer hier is afkomstig van de Semois, een Ardennenrivier, de Chiers, de Maas bovenstrooms van Stenay, en de Viroin gelegen aan de westzijde van de Maas. Door het oppervlak van het stroomgebied bovenstrooms van Chooz en de bodemgesteldheid ter plaatse, reageert de afvoer hier niet zo sterk op neerslagvariatie. Desondanks zijn ten gevolge van de neerslagperioden twee topstanden te onderscheiden: ruim 600 mvs op 30/10, 650 m 3 /s en ruim 800 mvs op 2/11. Deze laatste afvoer is belangrijk lager dan in 1993 en 1995 toen bij Chooz topafvoeren boven 1400 mvs gemeten zijn[4j. De looptijd van Chooz tot Borgharen is afhankelijk van het afvoerniveau, maar bedraagt gemiddeld circa 16 uur. Hoogwater Maas, November 1998 Afvoer bij Chooz 900 i ' I BOO i / J / N 400 < w000y i »-okt 27-okt 28-OKI 29-okt 30-okt 31-okt 1-nov 2-nov 3-n ov Tijd in uron vanaf 26 oktober :00h Figuur 2.1 afvoerverloop Maas bij Chooz

8 Op Belgisch grondgebied is de Lesse de eerste grote zijrivier (figuur 2.2). Er is 1 duidelijke afvoertop op 1/11 heeft de maximumafvoer ca. 160 m 3 /s bedragen. Deze top is belangrijk lager dan in 1993 en 1995 toen topafvoeren boven 290 m 3 /s gemeten zijn. De looptijd van de monding van de Lesse tot Borgharen bedraagt gemiddeld 13 uur. Hoogwater Maas, November 1998 Afvoer Lesse bij Gendron okt 27-okI 28-okt 29-okl 30-okt 31-okt 1-nov 2-nov 3-nov Tijd in uren vanaf 26 oktober :00h Figuur 2.2 afvoerverloop Lesse bij Gendron Bij Namur (Namen) mondt de Sambre in de Maas uit (figuur 2.3). Het afvoerverloop wordt mede beinvloed wordt door stuwmanipulaties waardoor het verloop enigzins onnatuurlijk is. De maximumafvoer heeft 270 m 3 /s bedragen op 1/11. Deze top is lager dan in 1995 toen een ca. 320 mvs gemeten is. De looptijd vanaf de monding van de Sambre tot Borgharen bedraagt circa 9 uur. Hoogwater Maas, November 1998 Afvoer Sambre bij Florifoux Tijd In uren vanaf 26 oktober :00h Figuur 2.3 afvoerverloop Sambre bij Florifoux

9 De Ourthe, mondt bij Luik in de Maas uit. Uit figuur 2.4 volgt een afvoertop. De maximumafvoer heeft ca. 230 m 3 /s bedragen op 2/11. Deze top is lager dan in 1993 en 1995 toen topafvoeren boven 280 mvs gemeten zijn. De looptijd van Tabreux tot aan Borgharen bedraagt 7 uur. Hoogwater Maas, November 1998 Afvoer Ourthe bij Tabreux E 2 < / ^s. L 100 ^.^ okt 27-okt 28-okt 29-okt 30-okt 31-okt 1-nov 2-nov 3-nov 24 4B * Tijd In uren vanaf 26 oktober :00h Figuur 2.4 afvoerverloop Ourthe bij Tabreux Het afvoerverloop van de Ambleve laat een wat ander beeld zien dat de voorgaande (zij)rivieren (fig 2.5). Twee afvoertoppen op 28/ mvs en op 1/ mvs zijn te onderscheiden. Dit is hoger dan de topafvoer van de Ambleve in januari 1995 die 240 mvs bedroeg, maar lager dan december 1993, toen de topafvoer 300 m 3 /s bedroeg. Tussen de afvoertoppen zakt de afvoer terug tot 80 m 3 /s, zo'n 35% van de topafvoer. De looptijd van het meetstation Martinrive tot Borgharen bedraagt 7 uur. 300 Hoogwater Maas, November 1998 Afvoer Ambleve bij Martinrive j! ' i A / \ i < / ^A_ " X. 100 ^ V / v / 50 ^y ' 26-okt 27-okt 28-okt 29-okt 30^*t 31-okt 1-nov 2-nov 3-nov < Tijd in uren vanaf 26 oktober :00b Figuur 2.5 afvoerverloop Ambleve bij Martinrive

10 De Vesdre Ire vertoont hetzelfde afvoerpatroon als de Ambleve (fig 2.6). Hier is sprake van drie afvoertoppen. *--" P bo/ 10, IU, 30/10, _/ \jr i \j. en v. i i 1/11 i worden vvuiuv-ii toppen luul/ll I ts\.i bereikt. *-I«%L. *- ** De laatste luutjlv afvoertop u i» v_"_i iwiv op *-'K 1/11 ' ' ' "-"'I blijft rond de 150 mvs 11 'WHVJ VJV. I _< VJ III / J steken. Dit is hoger dan de afvoertop in januari 1995 (110 mvs) en december 1993 (140 mvs). Net als op de Ambleve zakken op de Vesdre de afvoer tussen de afvoertoppen tot 35% van de topafvoer terug. Hoogwater Maas, November 1998 Afvoer Vesdre bij Chaudfontaine E okt 27-okt 28-okt 29-okt 30-okt 31-okt 1-nov 2-nov 3-nov S Tijd in uren vanaf 26 oktober :00h Figuur 2.6 afvoerverloop Vesdre bij Chaudfontaine Elke hoogwaterperiode heeft zo zijn eigen karakteristiek. Het hoogwater van november 1998 is het 23 s1 rangorde vanaf 1911 indien de afvoer bij Borgharen wordt beschouwd. De topafvoer is een afvoer die gemiddeld 1 */3 a 4 jaar is te verwachten. De afvoer uit Frankrijk maakte 40% uit van de topafvoer bij Borgharen. Het was een zeer kort hoogwater, de waterstand bij Borgharen is gedurende slechts 32 uur hoger geweest dan NAP m. Bij het hoogwater van december 1993 was dat 174 uur en bij het hoogwater van januari 1995 zelfs 285 uur. in Ter vergelijking zijn in tabel 2.1 de gegevens van het hoogwater te Borgharen van 1926 en de hoogwaters vanaf 1984 afgedrukt. Naast afvoer en waterstand is in deze tabel ook de herhalingstijd gegeven, de gemiddelde periode tussen twee hoogwaters met een dergelijke afvoer of waterstand, zoals op basis van de huidige kennis is berekend. Hierbij moet uitdrukkelijk worden opgemerkt dat het hier om een gemiddelde gaat. Dit betekent dat men elkjaar een kans van 1/65 op een hoogwater als dat van 1995 heeft. Het hoogste bekende afvoerniveau bij Borgharen is bij het hoogwater van november 1998 bij lange na niet overschreden. Bovendien is het hoogwater zeer kort geweest. Belangrijke bijdragen aan het hoogwater heeft het zuidelijke deel van het stroomgebied, de Sambre en de Ambleve geleverd.

11 Jaar Topafvoer (mvs) Topwaterst and (m+nap) Herhalingstijd ca 110 jaar ca. 15 jaar ca. 2.5 jaar ca. 5.5 jaar ca. 1 jaar ca. 4 jaar ca. 2.5 jaar ca. 14 jaar ca. 120 jaar ca. 53 jaar 1998 ca ca. 4 jaar Tabel 2.1 Topafvoeren, waterstanden en herhalingstijden bij Borgharen voor een aantal historische hoogwaters Om een indruk te geven van het verloop van het hoogwater langs de Maas en de verschillende bijdragen van zijrivieren is een stereografische weergave gemaakt van de afvoer op een aantal punten langs Maas (fig. 2.7). Tijd In uren vanaf 26 oktober Figuur 2.7 stereografische weergave afvoerverloop

12 Omdat langs de Belgische Maas geen afvoer wordt bepaald is de Maasafvoer afgeleid uit de afvoeren van de zijrivieren. Hierbij is rekening gehouden met de looptijden. Dit wil zeggen dat een verticale doorsnede inzicht geeft in de grootte van respectievelijke bijdragen in de afvoer bij Borgharen. Duidelijk is te zien dat de afvoerpiek bij Chooz achterloopt op de topafvoer bij Borgharen. Dit betekent dan ook dat de afvoer uit Frankrijk 40% uitmaakte van de topafvoer. Het hoogwater van november 1998 is in dat opzicht vergelijkbaar met december Bij gemeten waterstanden bij Borgharen-dorp tijdens het hoogwater van 1-3 november 1998 moeten afvoeren geplaatst worden. Daartoe wordt gebruikgemaakt van een QH-kromme. Voor de Maas bij Borgharen levert dit thans problemen als gevolg van kades DGR (Deltawet Grote Rivieren), compensatiewerken en veranderde inzichten. Rekening moet worden gehouden met zes verschillende QH-krommes: 1.QH Op deze QH-kromme is het ZWENDL model voor de Nederlandse Maas gecalibreerd. Dit model wordt gebruikt voor voorspelling van waterstanden langs de Nederlandse Maas. 2. QH met compensatiemaatregel In het kader van de deltawet grote rivieren (DGR) zijn kades aangelegd rond Borgharen en Itteren. Deze kades hebben een waterstandsverhogend effect. Teneinde dit effect te compenseren zijn compensatiewerken nabij Borgharen uitgevoerd. Op basis van het ontwerp van kades en compenserende maatregelen zijn door directie Limburg berekeningen uitgevoerd met WAQUA. De resultaten van die berekeningen zijn verwerkt in een afvoerkromme. 3. Q-H Tijdens de hoogwaters van 1993 en 1995 is vastgesteld dat de QH-kromme in het hoge afvoerbereik niet voldoet. Analyse naar de afvoeren bij Borgharen en Maaseik en afvoermetingen bij Borgharen en St. Pieter hebben geleid tot een nieuwe afvoerkromme. Met deze afvoerkromme is het 1-Dwaterbewegingsmodel SOBEK gecalibreerd. 4. Q-H (=QH met compensatiemaatregel) 5. Q-H verbeterde berekeningsmethode Bij de vaststelling van de QH-kromme waren afvoermetingen van beschikbaar tussen 0 en 1100 mvs en afvoermetingen boven 2300 mvs. Metingen tussen 1100 en 2300 mvs ontbraken. Teneinde dit gat in de afvoermetingen op te vullen zijn metingen uit 1988 gebruikt. Deze metingen zijn destijds niet gecorrigeerd voor autonome bodemdaling. In deze afvoerkromme is dit ondershands door HKV bjiunvmtef wel gedaan. 6. Q-H (Q-H verbeterde berekeningsmethode en compensatie) Bij de voorspellingen is ten aanzien van de afvoer bij Borgharen-dorp derhalve onduidelijkheid. Omdat het voorspelmodel thans gebaseerd is op ZWENDL moet bij de voorspellingen uitgegaan worden van QHkromme 1 en 2. Bij de operationele berichtgeving is uitgegaan van QH-kromme 2.

13 Operationele voorspelling 3.1 Voorbereidingen, oktober Op zaterdag 24 oktober bedraagt de afvoer bij Borgharen 150 a 200 mvs ( NAP m), hetgeen iets hoger is dan de gemiddelde oktoberafvoer. Hoewel de afvoer niet extreem is, is op grond van de neerslagvoorspelling het dienstdoend hoogwatergroeplid alert vanwege de voor het weekend verwachte neerslag van mm. In de loop van het weekend loopt de Maasafvoer sterk op. In de nacht van zondag op maandag wordt een eerste top van 940 mvs bereikt ( NAP m). De waterstand blijft nog ruim 1.00 m. onder het niveau van de voorwaarschuwing ( NAP m). Daarna daalt de waterstand weer geleidelijk. Op grond van de neerslagverwachtingen en de gevallen neerslagen wordt op maandag voor de komende dagen een stabilisatie van de afvoer verwacht. Op dinsdag 27 oktober wordt in de neerslagverwachting van het KNMI gesproken over neerslaghoeveelheden van mm. voor de Ardennen en Noord-Frankrijk op woensdag. Gezien het relatief hoge afvoerniveau van de Maas op dinsdagmorgen van 700 m 3 /s ( NAP m) en de verwachte neerslagen wordt besloten om contact op te nemen met het Ministere Wallon d" Equipement et des Transport (MET) om als test de verzending van afvoergegevens te starten naar de electronische postbus. Daarnaast wordt contact opgenomen met Rijkswaterstaat directie Limburg om hen voor te bereiden op de dingen die (mogelijk) komen gaan. Gedurende de dag komen inderdaad gegevens binnen via de electronische postbus. Op woensdagmorgen 28 oktober 07:00 blijkt over de afgelopen 24 uur in de Ardennen mm gevallen te zijn. De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord-Frankrijk geeft voor de woensdag een verwachting aan van mm. Ook de dagen na woensdag zal het zeker niet droog blijven met voor de zaterdag, zondag en maandag verwachte neerslagen van meer dan 10 mm. De afvoer bij Borgharen bedraagt woensdagmorgen ca. 750 m 3 /s ( NAP m). Gedurende de dag komen weer gegevens binnen via de electronische postbus van de Belgische zijrivieren. Bovendien komen er regelmatig faxen binnen uit Frankrijk (Nancy). Op donderdagmorgen 29 oktober 07:00 blijkt over de afgelopen 24 uur in de Ardennen slechts ca. 15 mm gevallen te zijn. In Noord-Frankrijk en in Noord-Nederland zijn echter extreme hoeveelheden gevallen. In het stroomgebied van de Franse Maas en de Sambre zijn in de afgelopen 24 uur hoeveelheden van mm. gevallen. De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord-Frankrijk geeft voor de donderdag een verwachting aan van respectievelijk 6 en 18 mm. Ook de dagen na woensdag zal het zeker niet droog blijven met voor de vrijdag en zondag verwachte neerslagen van ca. 10 mm. en voor de zaterdag zelfs mm. De afvoer bij Borgharen bedraagt donderdagmorgen ca. 975 mvs ( NAP m). Gedurende de dag wordt besloten om contact op te nemen met het Ministere Wallon d" Equipement et des Transport (MET) om de meest actuele afvoergegevens van de Belgische zijrivieren te verkrijgen in de electronische postbus. Omdat deze gegevens "s-middags om 15:00 nog niet binnen zijn, en de Maas bij Borgharen door blijft stijgen tot ca m 3 /s ( NAP m) wordt door het dienstdoend hoogwatergroeplid besloten om naar Lelystad te gaan teneinde het FLOFOM-model voor de Maas gereed te maken voor eventuele hoogwatervoorspellingen. In Lelystad aangekomen blijken ook de Belgische gegevens in de electronische postbus gearriveerd te zijn. Uit deze gegevens is af te ieiden dat vooralsnog niet verwacht moet worden dat de Maas bij Borgharen zal doorstijgen tot hoogwaterniveau. Toch wordt besloten om alle beschikbare gegevens in te voeren in FLOFOM. Met deze invoer is het model gedraaid met als resultaat dat de waterstand de komende uur naar verwachting stabiel en relatief hoog zal blijven. Op vrijdagmorgen 30 oktober 07:00 blijkt over de afgelopen 24 uur in de Ardennen en Noord-Frankrijk minder dan 5 mm gevallen te zijn, De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord- Frankrijk geeft voor de vrijdag een verwachting aan van ca mm. Ook de dagen na vrijdag zal het zeker niet droog blijven met voor de vrijdag en zondag verwachte neerslagen van ca. 10 mm. De afvoer bij

14 Borgharen bedraagt vrijdagmorgen ca mvs ( NAP m). Ai met al lijkt het mee te vallen. Het enige wat zorgen baart is de relatief hoge basisafvoer uit Frankrijk waardoor een hoogwater door neerslag in de Ardennen snel tot stand kan komen.op zaterdagmorgen 31 oktober blijkt over de afgelopen 24 uur in de Ardennen en Noord-Frankrijk minder dan ca. 10 mm gevallen te zijn. De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord-Frankrijk geeft voor de zaterdag een verwachting aan van respectievelijk mm. De dagen na zaterdag zal het zeker niet droog blijven met verwachte neerslagen van ca mm. De afvoer bij Borgharen bedraagt zaterdagmorgen ca mvs ( NAP m). De afvoer van de Franse Maas bij Chooz is dalend. Limburg wordt ingelicht omtrent de actuele stand van zaken. Gedurende een groot deel van de zaterdag blijft het droog in het stroomgebied van de Maas. In de loop van de dag wordt enige malen contact opgenomen met het KNMI (F. de Bie, Haitink) over de neerslagverwachting. Het KNMI geeft een bijgestelde neerslagverwachting met voor het stroomgebied van de Maas hogere neerslaghoeveelheden van mm. vanaf 's-middags tot de morgen van zondag 1 november. Als het eenmaal begint te regenen blijft het over het hele stroomgebied tot zondagmorgen nat. De invoer voor het FLOFOM-model van de Maas wordt 's-morgens en 's-avonds aangevuld met de meest recente gegevens. Er dient zich een hoogwater aan. Op zondagmorgen 1 november blijkt over de afgelopen 24 uur met name in de Ardennen ca mm. gevallen te zijn. De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord-Frankrijk geeft voor de zondag een verwachting aan van mm. De dagen na zondag zal het vrijwel droog blijven met verwachte neerslagen van ca. 1-5 mm. De afvoer bij Borgharen bedraagt zondagmorgen ca m 3 /s (NAP m) en is stijgend. Er worden gegevens opgevraagd bij de heer dewil van MET. Data tot zullen opgestuurd worden. Afgesproken is dat RIZA de uitkomsten van het FLOFOM naar dewil toestuurt. In de electronische postbus zijn uurgegevens tot 01:00 beschikbaar. Uit deze gegevens kan afgeleid worden dat de afvoeren van de Franse Maas bij Chooz en de Belgische zijrivieren sterk stijgen. Er wordt contact opgenomen met het KNMI in verband met een mogelijke detaillering van de neerslagverwachting. Belangrijkste resultaat van dit contact is dat de verwachte neerslag voor 1 november al gevallen is en dat het de rest van de dag min of meer droog zal blijven. Om 10:00 zijn de gegevens van MET nog niet binnen. Omdat Borgharen door blijft stijgen wordt besloten om daar niet op te wachten, maar met de beschikbare gegevens een berekening met FLOFOM te maken. Alle thans beschikbare gegevens worden verzameld en ingevoerd in FLOFOM. Daarbij voeren we schattingen in tot 10:00 's morgens omdat de meest recente gegevens ontbreken. De geschatte afvoeren: schatting opgetreden Chooz 650 m3/s 662 m3/s Gendron Chaudfontaine Martinrive Tabreux Namen XXX 259 ;ultaten die nu jit Flofom komen zijn datum/tijd Q H Borg Gemeten : : : : Nadat de berekening afgerond is, komen de Belgische gegevens tot 09:00 binnen. Op grond van de FLOFOM-resultaten wordt contact gezocht met RWS Limburg en met hen wordt afgesproken dat vanaf zondagmiddag 1/11 hoogwaterberichtgeving zal worden ingesteld. Het eerste hoogwater op de Maas van 1998 is een feit

15 3.1 Eerste voorspelling zondag 1 november Limburg wordt ingelicht omtrent de actuele stand van zaken en de aankondiging dat een voorwaarschuwing voor de Maas zal uitgaan. Er worden steeds meer vragen gesteld over de Maas. Directie Limburg gaat hun berichtencentrum openen. Vanwege problemen met het nieuwe gebouw van de directie wordt vooreerst een telefoonnummer voor informatie van regionale aard bekendgemaakt. Dit blijkt de meldpost op Sluis Heel te zijn. Met de directie wordt afgesproken in de loop van de middag In een eerste HW-Telegram wordt opgemaakt (verwachting tussen 16:00 en 17:00 uur bericht weg). De modelresultaten worden per fax naar de Wil gestuurd. 's Middags 1 november om 14:00 wordt de berichtgevingsgrens van NAP m zoals verwacht gepasseerd. Uit de de gevallen neerslagen van het KNMI tot 13:00 blijkt dat er de afgelopen uren geen neerslag van betekenis is gevallen in het stroomgebied van Maas. Uit contact met het KNMI blijkt verder dat er voor vandaag geen nieuwe ontwikkelingen te verwachten zijn. Voor de komende dagen heeft het KNMI de neerslagverwachtingen omlaag gebracht tot 2-5 mm. over het hele stroomgebied.. Gegevens van de KNMI ingevoerd in FLOFOM. In de electronische postbus waren de Belgische gegevens aangevuld tot 09:00. De Sambre was aangevuld tot :00 uur. Besloten om gegevens van Belgie te extrapoleren tot 15:00 teneinde voor het eerste hoogwaterbericht een voorspelling te kunnen maken. De volgende extrapolaties zijn uitgevoerd: Datum Vesdre Ambleve Ourthe Sambre Lesse Maas Chaudfontaine Martinrive Tabreux Florifoux Cendron Chooz laatste metingen meting meting meting meting meting meting : : : * extrapolaties : ! : : Uit de analyse achteraf kan afgeleid worden dat bij de laatst beschikbare metingen voor deze voorspelling om 09:00 alle zijrivieren stijgend waren terwijl op het nulpunt van de voorspelling om 15:00 de Vesdre, de Ambleve en de Sambre al dalen en Chooz minder hard blijkt te stijgende dan aangenomen. Door de extrapolatie zijn de volgende afvoerfouten gei'ntroduceerd: 1/11/ :00 Vesdre bij Chaudfontaine Ambleve bij Martinrive Ourthe bij Tabreux Sambre bij Florifoux Lesse bij Gendron Maas bijchooz overschatting 51 m3/s 6 32 onderschatting 32 m3/s 1 81 Totaal 170m3/s 33 m3/s Voor het voorspelmodel is verder van belang dat de omslag van stijgend naar dalend in het model veelal trager verloopt dan in werkelijkheid; met name voor de Ambleve en de Vesdre. Bovendien wordt voor onbemeten gebied tussen meetpunt en de Maas extra afvoer toegekend aan de Belgische zijrivieren.

16 Met de geextrapoleerde gegevens tot 15:00 is een berekening uitgevoerd met als resultaat: HQ tijdstip Voorspellling opgetreden voorspelde trend opgetreden trend : =/ : /= +/= : = - Voor de voorspelling van :00 moet als gevolg van de extrapolatie van metingen van Belgische zijrivieren rekening gehouden worden met een totale afvoeroverschatting op de meetpunten van de Vesdre, de Ambleve en de Ourthe van 25 m3/s. Voor het onbemeten gebied tussen de meetpunten en de Maas moet deze afvoeroverschatting nog vermeerderd worden met een factor De totale afvoeroverschatting bedraagt daardoor ca. 30 m3/s. Als gevolg van de afvoeroverschatting is ook de waterstand ca m. te hoog voorspeld. Voor de voorspelling van :00 moet als gevolg van de extrapolatie van metingen van Belgische zijrivieren rekening gehouden worden met een totale afvoeroverschatting op de meetpunten van de Vesdre, de Ambleve, de Ourthe en de Sambre van 57 m3/s. Voor het onbemeten gebied tussen de meetpunten en de Maas moet deze afvoeroverschatting nog vermeerderd worden met een factor 0.33 (Vesdre, de Ambleve en de Ourthe) en 0.21 (Sambre). De totale afvoeroverschatting bedraagt daardoor ca. 70 m3/s. Als gevolg van de afvoeroverschatting is ook de waterstand ca m. te hoog voorspeld. Voor de voorspelling van :00 moet als gevolg van de extrapolatie van metingen van Belgische zijrivieren rekening gehouden worden met een totale afvoeroverschatting op de meetpunten van de Vesdre, de Ambleve, de Ourthe en de Sambre van 140 m3/s. Voor het onbemeten gebied tussen de meetpunten en de Maas moet deze afvoeroverschatting nog vermeerderd worden met een factor 0.33 (Vesdre, de Ambleve en de Ourthe), 0.21 (Sambre) en 0.45 (Lesse). De totale afvoeroverschatting bedraagt daardoor ca. 155 m3/s. Als gevolg van de afvoeroverschatting is ook de waterstand ca m. te hoog voorspeld. Samengevat kan gesteld worden dat de beschikbare gegevens ontoereikend waren om een goede voorspelling (12-uurs-voorspelling op 0.10 m. nauwkeurig) te maken. Van een meer uitgebreide analyse van de voorspelling van de Belgische zijrivieren is derhalve afgezien. Voor het maken van extrapolaties van afvoeren van Belgische zijrivieren in dit soort situaties verdient het aanbeveling om inzicht te verkrijgen in de reactietijd van de zijrivieren als er geen neerslag meer valt. Resultaten van de berekening zijn in samenwerking met directie Limburg vastgesteld tot Hoogwaterbericht 1 voor de Maas. Dit bericht is gefaxt volgens de verzendlijst Maas, op teletekst en op MSW geplaatst.

17 3.2 Tweede voorspelling maandag 2 november Op maandagmorgen 2 november blijkt over de afgelopen 24 uur in het stroomgebied van de Maas geen neerslag van betekenis te zijn gevallen. De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord-Frankrijk geeft voor de maandag een verwachting aan van 3-4 mm. De dagen na maandag zal het vrijwel droog blijven met verwachte neerslagen van ca. 1-5 mm. De afvoer bij Borgharen bedraagt maandagmorgen ca m 3 /s ( NAP m) en is dalend. In de electronische postbus zijn 8elgische afvoeren beschikbaar tot 1/11 22:00. Voor een controle berekening worden de gegevens ingevoerd in FLOFOM. Nulpunt van deze "voorspelling" is 1 november 22:00. De uitkomsten van deze berekening: HQ tijdstip Voorspellling opgetreden voorspelde trend opgetreden trend : = : = : Verschillen tussen gemeten en berekende waterstand worden vermoedelijk vooral veroorzaakt door het stuwbeheer in Belgie. Op 1 november 19:00 en 20:00 is de waterstand NAP Daarna daalt de waterstand licht tot op 2 november 00:00. Vervolgens stijgt de waterstand weer tot een top van om 03:00. Dit verloop is niet natuurlijk. Ten aanzien van de topafvoer van het hoogwater is contact opgenomen met directie Limburg. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden. Directie Limburg zal mede op basis van uitgevoerde afvoermetingen een afvoer aangeven die dan gezamenlijk wordt uitgebracht als er vragen komen. QH kromme 1990 exc. Compensatie 1728 m3/s QH kromme 1990 inc. Compensatie 1898 m3/s QH kromme HKV exc. Compensatie 1739 m3/s QH kromme HKV inc. Compensatie 1886 m3/s correctie op QH exc. Compensatie 1765 m3/s correctie op QH inc. Compensatie 1912 m3/s Ten behoeve van het tweede (en voorlopig laatste) hoogwaterbericht contact gehad met Hans Bakker. Zij zijn aan het rekenen met ZWENDL voor de Nederlandse Maas. De directie wil een bericht doen uitgaan met een aantal verwachte standen en een mededeling dat door de hoge basisafvoer in het stroomgebied de komende dagen waakzaamheid geboden is en dat indien de situatie daar aanleiding toe geeft berichtgeving zal worden opgestart. Contact gehad met Dewil. Hij verwacht dat Chooz zal blijven stijgen tot ongeveer 900 m3/s morgen. Een verdere stijging durft hij nog niet aan te geven. Hij stelt dat de toename van Chooz wordt gecompenseerd door de afname van de Lesse en de Sambre. Hij stuurt ook nieuwe gegevens tot Omdat alle zijrivieren in Belgie dalen wordt besloten geen nieuwe voorspelling voor Borgharen te maken en alleen de verwachte standen van directie Limburg in het bericht op te nemen. Concept telegramtekst opgesteld het wachten is op de berekening van direktie Limburg. Na veel wachten blijkt dat ze in Limburg problemen hebben met het uitvoeren van de ZWENDL-berekening. Er komen afwijkingen, zowel naar boven als naar beneden, voor tot 0.5 meter. Op allerlei manieren wordt getracht de uitkomsten van ZWENDL en de MSW stations op elkaar te fitten. RIZA heeft directie Limburg hulp aangeboden bij de interpretatie, dit is echter afgewezen. Dir. Limburg wil bij de berekende standen ook nog graag een tijdsaanduiding hebben. Deze is toegevoegd en vervolgens zijn de telegrammen, teletekst en MSW pagina's net na verzonden.

18 Naar aanleiding van het bericht op teletekst wordt door RIZA contact opgenomen met directie Limburg. De topstanden komen niet overeen met de werkelijkheid. Dit komt omdat de directie geen rekening heeft gehouden met: aanpassingen in de rivier in het kader van de Maaswerken autonome veranderingen in de rivier (bodemdaling bij Lith actuele informatie uit het meetnet Na overleg zal het RIZA de tekst op teletekst en de MSW pagina aanpassen als de directie daarom vraagt. Van deze mogelijkheid maakt de directie geen gebruik. RIZA neemt 's-middags contact op directie Limburg omtrent de verwachte neerslagen. Directie Limburg ziet daarin geen redenen om hun berichtencentrum te laten draaien. Sluis Heel neemt waar. Dit terwijl de afvoer nog steeds boven de 1500 m3/s en de top nog een groot deel van het Maasgebied moet passeren. Tevens wordt aan de directie verzocht om de gegevens voor Teletekst en de tekstpagina van het MSW aan te passen. Aangezien niemand meer bereikbaar is bij de directie kunnen ook geen nieuwe gegevens meer aangeleverd worden. 3.3 Afronding, dinsdag 3 november Op dinsdagmorgen 3 november blijkt over de afgelopen 24 uur in het stroomgebied van de Maas 6-7 mm. te zijn gevallen. De neerslagverwachting van het KNMI voor de Ardennen en Noord-Frankrijk geeft voor de dinsdag een verwachting aan van 3-4 mm. De dagen na dinsdag zal het vrijwel droog blijven met verwachte neerslagen van ca. 1-3 mm. De afvoer bij Borgharen bedraagt dinsdagmorgen ca mvs ( NAP m) en is dalend. Er is overleg met directie Limburg wat er op Teletekst moet worden geplaatst voor nadere informatie. Er blijven bij het berichtencentrum vragen binnen komen over de Maas benedenstrooms van Borgharen. De direktie zal uur deze gegevens aanleveren zodat deze dan op Teletekst kunnen worden geplaatst. Te uur nieuwe gegevens telefonisch ontvangen en op teletekst geplaatst. Om uur berichtgeving op het berichtencentrum in Lelystad beeindigd.

19 4 Operationele data Een voorspellingsmodel is vrij nutteloos indien er geen gegevens zijn om een dergelijk model te voeden. Voor het model zijn drie typen gegevens nodig: afvoergegevens, neerslagmeetgegevens en neerslagverwachtingen. Om een eerste indruk te krijgen van de kwaliteit van de operationele gegevens, zijn deze door middel van eenvoudige berekeningen gecontroleerd. 4.1 Afvoeren In [1] wordt aangegeven dat de afvoer bij Borgharen berekend kan worden indien de afvoeren van de Franse Maas bij Chooz, de Lesse bij Gendron, de Sambre bij Namur, de Mehaigne bij Moha, de Ourthe bij Tabreux, de Ambleve bij Martinrive en de Vesdre bij Chaudfontaine bekend zijn. Door rekening te houden met de looptijden van de afvoergolven van deze zijrivieren tot Borgharen kan voor Borgharen een afvoergolf worden samengesteld. Hierbij wordt wel een factor in rekening gebracht voor al het water van een zijrivier dat de Maas niet via het afvoermeetstation bereikt. Deze factor wordt bepaald aan de hand van de verhouding tussen het oppervlak van het (deel)-stroomgebied dat bovenstrooms van het afvoermeetstation ligt en de oppervlakte van het gedeelte benedenstrooms van het meetpunt. De factoren die gebruikt worden om de afvoer van deze onbemeten gebieden te kwantificeren zijn tezamen met de looptijden opgenomen in tabel 4.1. Omdat de afvoer van de Mehaigne niet beschikbaar is, is hier in de berekening geen rekening mee gehouden. De afvoer van deze zijrivier is over het algemeen dusdanig laag (< 20 mvs), dat de fout in de berekening beperkt blijft. Rivier Locatie Looptijd tot Borgharen-dorp Afvoerfactor voor onbemeten gebied Maas Chooz 16 uur Lesse Gendron 13 onbemeten Sambre Namur (Namen) 9" onbemeten Ourthe Tabreux 7 onbemeten 5" 0.33 Ambleve Martinrive 7 onbemeten Vesdre Chaudfontaine 5" onbemeten Tabel 4.1 Uitgangsp unten handmatige berekening a fvoer bij Borgharen-dorp Voor de looptijden van de onbemeten gebieden wordt een aparte looptijd aangehouden die in het algemeen korter is dan die van het bemeten gedeelte. Dit verschil is gei'ntroduceerd om het effect van de benedenstroomse ligging van de onbemeten gebieden in rekening te brengen. Voor de duidelijkheid is hieronder aangegeven hoe de berekening in de praktijk in zijn werk gaat. De afvoer op T=0 bij Borgharen-dorp kan berekend worden door bij elkaar op te tellen: De afvoer bij Chooz van De afvoer van onbemeten gebied van de Lesse = 0.45 * de afvoer Lesse bij Gendron op De afvoer van de Lesse bij Gendron op De afvoer van onbemeten gebied van de Sambre = 0.21 de afvoer van de Sambre bij Namen op De afvoer van de Sambre bij Namen op De afvoer van onbemeten gebied van de Ourthe = 0.33 * de afvoer van de Ourthe bij Tabreux op T=-16 uur T=-12uur T=-13 uur T=-7 uur T=-9 uur T=-5 uur

20 De afvoer van de Ourthe bij Tabreux op De afvoer van onbemeten gebied van de Ambleve = 0.33 * de afvoer van de Ambleve bi Martinrive op De afvoer van de Ambleve bij Martinrive op De afvoer van onbemeten gebied van de Vesdre = 0.33 * de afvoer van de Vesdre bij Chaudfontaine op De afvoer van de Vesdre bij Chaudfontaine op T=-7 uur T=-5 uur T=-7 uur T=-5 uur T=-5 uur In figuur 3.1 is de, op deze wijze berekende, afvoer bij Borgharen weergegeven met en zonder de bijdrage van de onbemeten gebieden. Tijdens het hoogwater zijn door direktie Limburg afvoermetingen uitgevoerd op basis van deze afvoermetingen zal een nieuwe geldende QH-kromme vastgesteld moeten worden. Omdat inmiddels vaststaat dat de uitgevoerde compensatiewerken in het kader van de Deltawet Grote Rivieren (DGR) minder omvangrijk zijn dan gepland is voor de geregistreerde afvoer bij Borgharen vooralsnog uitgegaan van een gemiddelde QH-kromme tussen "Q-H met verbeterde berekeningsmethode" en "Q-H met verbeterde berekeningsmethode en compensatiewerken". Uit de figuur is af te leiden dat de "gemeten afvoer" tussen de berekende afvoeren inligt. Dit geeft een indicatie, dat de gebruikte afvoergegevens van redelijk goede kwaliteit zijn. De kwaliteit van de ontvangen afvoergegevens is, zoals ook na de hoogwaters van 1993 en 1995 is geconstateerd, goed te noemen. Probleem blijft dat de gegevens niet permanent (on-line) en beschikbaar zijn Afvoer bij Borharen Berekend inclusief onbemeten Berekend exclusiel onbemeten Gemeten- afvoer (QH-kromme moet nog vastgesleld worden) s E okt 27-okt 28-okt 29-okt 30-okt 31-okt 1-nov 2-nov 3-nov Tijd in uren vanaf 26 oktober :00h Figuur 4.1 afvoerverloop Borgharen-dorp Tijdens het hoogwater zijn geen operationele gegevens van de Sambre bij Namur verkregen. Via MET zijn echter gegevens van het station Florifoux beschikbaar Dit station ligt ongeveer 20 kilometer stroomopwaarts van Namur. Aangenomen wordt dat de gemaakte fout te verwaarlozen is. Voor het station Chooz komen zowel afvoergegevens van het MET als waterstanden van het CAC binnen. Voor de voorspelling verdient het gebruik van afvoergegevens sterk de voorkeur. Mocht het echter onverhoopt voorkomen dat geen afvoergegevens beschikbaar zijn, kan worden teruggevallen op waterstanden. Er is echter geen Qh-relatie beschikbaar die de afvoeren van MET en waterstanden van het CAC aan elkaar koppelt. Op basis van beschikbare gegevens tijdens het hoogwater is een relatie opgesteld tussen beide parameters. Dit is echter een emiprische relatie, gebaseerd op een beperkt aantal gegevens en volledige Qh relatie! Deze relatie kan mogelijk gebruikt worden om, indien nodig, waterstanden van CAC om te zetten naar een afvoer. Deze relatie is weergegeven in bijlage 3.

21 4.2 Gevallen Neerslagen Tijdens het hoogwater wordt gebruik gemaakt van gegevens van neerslagstations van het KMI (Belgische meteorologisch instituut), die via het KNMI aan het RIZA ter beschikking worden gesteld. De operationele gegevens zijn opgenomen als tabel 4.2. Neerslagstations waarvan gedurende het hoogwater geen gegevens beschikbaar waren zijn niet in deze tabel opgenomen. De kwaliteit van deze gegevens is in het algemeen goed. Uit de tabel blijkt overigens een belangrijk knelpunt: de beschikbaarheid van de gegevens is niet voor alle stations optimaal. Navraag bij het KNMI na het hoogwater van januaril 995 heeft geleerd dat meteorologisch gezien de neerslagregistraties een beperkte waarde hebben en dientengevolge als eerste afvallen als sprake is van een hoge werkdruk op een weerstation. Aangezien voor onze doeleinden deze gegevens cruciaal zijn, is overleg met het KNMI met betrekking tot dit fenomeen raadzaam. Tijdens het afgelopen hoogwater leverden de neerslagstations Sinsin, Neurburg, St-Truiden en Toul geen of slechts sporadisch gegevens. Vooral het ontbreken van neerslagcijfers van Sinsin (centraal in de Ardennen gelegen) wordt ervaren als een groot gemis. Een vergelijking van de neerslagen met gevalideerde waarden is nog niet doorgevoerd, aangezien deze op dit moment nog niet beschikbaar zijn. Naam lokatie Aachen Beauvechain Bierset Brussei Charleroi Elsenborn Florennes Genk Lille Luxemburg Maastricht Metz Nancy Payerne Reims Spa St.Dizier St. Hubert St. Quentin Straatsburg Ukkel Virton Tabel 4.2 Dagsommen neerslag op basis van operationele gegevens 4.3 Neerslagverwachtingen De neerslagverwachting wordt dagelijks door het KNMI opgesteld en aan het RIZA geleverd. De verwachting geeft een hoeveelheid neerslag per dag in het Maasstroomgebied voor de komende vijf dagen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen drie delen: Noord-Frankrijk, de Ardennen en Limburg. Voor Noord-Frankrijk en de Ardennen zijn in tabel 4.3 de gevallen neerslagen tegen de verwachte neerslagen uitgezet. Voor het bepalen van de gevallen neerslagen is gebruik gemaakt van de gemiddelde

22 neerslag van een aantal stations in de Belgische Ardennen (Charleroi, St-Hubert, Bierset en Spa) en Noord- Frankrijk (Reims, St-Dizier, Metz en Luxemburg). Uit de tabellen blijkt dat voor het Belgische deel van het stroomgebied de neerslagverwachtingen op de dag zelf redelijk tot goed overeenkomen met de gemeten neerslagen. De voorspellingen langer vooruit zijn duidelijk minder betrouwbaar. Voor het Franse deel zit de verwachting consequent hoger dan de neerslagmeting. Dit is voor een deel te wijten aan de beschikbare stations die nogal ver verwijderd zijn van het stroomgebied. Voor dit deel van het stroomgebied kunnen dan ook geen harde conclusies getrokken worden met betrekking tot de neerslagverwachting Tijdens de periode met hoge afvoeren is een aantal malen contact opgenomen met het KNMI aangaande verdere specificatie van de neerslagverwachting. In Bijlage 2 is een overzicht gegeven van deze bijgestelde neerslagverwachting. Neerslagverwachting en gevallen neerslagen in het Noord-Franse Maasstroomgebied Neerslagverwachting op datum t en vijf voorafgaande dagen gevallen neerslagen op datum t (mm) t t-1 t-2 t-3 t-4 t-5 gemiddeld minimum maximum 26-okt 27-okt 28-okt okt okt okt nov nov nov Tabel 4.3 Neerslagverwachting en gevallen Neerslag Noord -Frankrijk Neerslagverwachting en gevallen neerslagen in het Belgische Maasstroomgebied Neerslagverwachting op datum t en vijf voorafgaande dagen gevallen neerslagen op datum t (mm) 1 t-1 t-2 t-3 t-4 t-5 gemiddeld minimum maximum 26-okt 27-okt 3 28-okt okt okt okt nov nov nov Tabel 4.4 Neerslagverwachting en gevallen Neerslag Ardennen

23 5 Contacten tijdens Hoogwater 5.1 Contacten intern Rijkswaterstaat Hier zal enkel worden ingegaan op de contacten die van invloed zijn geweest op de voorspellingen. Wat de voorspellingen betreft is er enkel contact geweest met de directie Limburg en meer in het bijzonder met Hans Bakker en Remi Simons. Met hen is voor het uitbrengen van de voorspelling overleg gevoerd over de kwantitatieve (eerste 12 uur) en kwalitatieve (12-24 uur) voorspelling van de waterstand bij Borgharen. Daarnaast leverde directie Limburg de voorspelling voor de benedenstroomse waterstanden aan. RIZA heeft op dit onderdeel geen bijdrage geleverd. Wel is er door RIZA assistentie aangeboden toen duidelijk was dat de voorspelling voor het Nederlands deel van de Maas niet goed verliep. Daar is door de directie geen gebruik van gemaakt. 5.2 Contacten buiten Rijkswaterstaat Direction Regional de I'environement Lorraine ( Center d'annonce des crues) Dit hoogwatercentrum is gevestigd in Nancy en levert afhankelijk van de ernst van de situatie e n tot een aantal keren per dag informatie met betrekking tot de waterstanden langs de Franse Maas en haar zijrivieren. Voor een aantal stations wordt tevens een opgave van de bijbehorende afvoer gedaan. Vanwege de huidige praktijk met voorspellingen met een zichttijd van maximaal 24 uur voldoet deze informatie aan de behoefte. Dit betekent dan ook dat er geen telefonisch contact is met het CAC. In het kader van toekomstige ontwikkelingen (langere zichttijd, betere voorspelling deelsystemen) lijkt een gesprek met hen over de informatie die zij beschikbaar hebben tijdens hoogwater zinvol. Ministere Wallon d'equipement et des Transports (MET) Dit Waalse ministerie, gevestigd in Brussel, verzorgt de hoogwatervoorspelling en berichtgeving langs de Ardense Maas en haar zijrivieren. Hiertoe beheren ze een meetnet dat waterstandsgegevens en neerslaggegevens in het Belgische Maasstroomgebied registreerd. Op verzoek van het RIZA ( ongeveer 3 maal daags) stuurt men afvoergegevens van de zijrivieren naar een electronische postbus waaruit ze door het RIZA opgehaald kunnen worden. De meest recente gegevens in de postbus zijn minimaal 1 uur oud. Neerslaggegevens worden tot dusverre enkel van het KNMI betrokken. Het MET beheert zelf een neerslagmeetnet dat zowel in tijd als in ruimte een hogere dichtheid heeft dan het internationale meetnet waar het KNMI zijn gegevens van ontvangt. Het werken met de electronische postbus geeft een duidelijke verbetering ten opzichte van de situatie in 1993 en 1995 toen met faxen gewerkt moest worden.

24 KNMI Het KNMI levert twee typen informatie die door het RIZA worden gebruikt bij de hoogwater-voorspelling. In de eerste plaats zijn dit neerslagregistraties van meetpunten in of rond het Maasstroomgebied. Deze registratie zijn de neerslagtotalen van de genoemde meetpunten gesommerd over een periode van 6 uur. De registratieperioden liggen tussen en 07.00, en 13.00, en en en MET. Binnen de registratieperiode wordt geen verdere differentiatie gegeven. In de tweede plaats levert dit instituut neerslagvoorspellingen voor een periode van 5 dagen. De neerslagverwachting wordt gegeven voor drie delen van het stroomgebied te weten: Noord-Frankrijk, Belgische Ardennen en Nederlands Limburg. De verwachte neerslagintensiteit wordt beschreven met een klasseindeling: 0-1, 1-2, 2-5, 5-10, 10-15, 15-20, 20-30, >30 mm. Binnen de verwachting wordt op verzoek aangegeven hoe men denkt dat de verdeling over de dag zal zijn, hetgeen een belangrijke aanvulling is in verband met de waterstandsvoorspelling. Overigens blijkt uit de klasseindeling al hoe onzeker de neerslagvoorspelling is, zeker als de hogere klassen beschouwd worden. Dit is dan ook de reden dat de waterstand niet lang vooruit te voorspellen is, aangezien hoge neerslagintensiteiten zich juist voordoen bij een hoogwatersituatie. Overigens waren de contacten met het KNMI tijdens de afgelopen periode bijzonder goed. Op alle mogelijke en onmogelijke vragen trachtte men een antwoord te geven. In bijna alle gevallen bleken deze achteraf te kloppen. De gehele weerkamer van de KNMI verdient dan ook een enorm compliment.

25 6 Conclusies en aanbevelingen Gedurende dit hoogwater is een operationele voorspelling gemaakt. Deze voorspelling heeft niet aan de criteria voor de gestelde nauwkeurigheid (afwijking < 10 cm/12 uur) voldaan. De reden hiervoor is dat geen recente afvoergegevens van de Belgische zijrivieren beschikbaar waren en waarden zijn geextrapoleerd. Indien op het moment van voorspellen de meest recente afvoergegevens beschikbaar zouden zijn, was de voorspelling aanzienlijk beter geweest en had deze waarschijnlijk aan de gestelde nauwkeurigheidseisen voldaan. Het feit dat gegevens van de Belgische zijrivieren nu digitaal op het berichtencentrum binnenkomen zorgt voor een aanzienlijke ontlasting van de taken van de hoogwatergroep. De ervaring van dit hoogwater leert wederom echter dat de beschikbaarheid van recente gegevens voor de voorspelling van cruciaal belang is. Dit punt verdient ook de komende tijd de nodige aandacht. Voorgesteld wordt om de levering van data te evalueren met MET en RIKZ. Het verdient de voorkeur indien het RIZA zelf op de gewenste tijdstippen gegevens zou kunnen inwinnen. Neerslagmetingen zijn in hun huidige vorm voor een aantal neerslag-afvoermodellen niet toereikend. Vooral voor de kleinere deelstroomgebieden (Lesse, Ambleve, Vesdre) is een groter aantal stations noodzakelijk die in een hogere frequentie data leveren, om de voorspellingen te verbeteren. Het MET heeft naast de meetstations voor afvoeren, die nu digitaal binnenkomen, ook neerslagstations in beheer. Hiermee worden neerslagen op uurbasis verzameld. Voorgesteld wordt om bij MET na te gaan wat de mogelijkheden zijn om gedetaileerde gegevens met betrekking tot de gevallen neerslag te verkrijgen. De neerslagverwachting bei'nvloedt de afvoervoorspelling voor Borgharen vanaf ±12 uur na het tijdstip van voorspellen. De neerslagverwachting beslaat een periode van 5 dagen vooruit. De neerslagverwachting die van het KNMI wordt verkregen ten behoeve van de dagelijkse berichtgeving is relatief grof. De ervaring leert echter dat het veelal mogelijk is om telefonisch van het KNMI een detaillering van de neerslagverwachting te verkrijgen. Veelal betreft het hier een detaillering in de tijd en hoeveelheid. Deze detaillering is zeer waardevol bij het uitvoeren van de voorspelling. Voorgesteld wordt om met het KNMI te overleggen of het mogelijk is om deze gedetailleerde informatie standaard tijdens hoogewatersituaties te verkrijgen. Bij de start van het hoogwater bleek dat een aantal gegevens niet automatisch in FLOFOM ingelezen konden worden terwijl dit wel zou moeten. Het betreft hier gegevens over de gevallen neerslag en de gegevens uit het MSW systeem. Deze zijn nu handmatig ingevoerd hetgeen, met name bij de start van een hoogwater als alle reeksen moeten worden aangevuld, zeer arbeidsintensief is en een grote kans op fouten heeft. Voorgesteld wordt om in het vervolg bij iedere wijziging in FLOFOM en/of de omgeving op het BC een test uit te voeren met alle gegevens die in de hoogwatermodellen moeten worden ingelezen Door de hoogwaters van 93 en 95 wordt op zeer veel plaatsen aandacht geschonken aan de effecten van hoogwater. Hierdoor zijn adressen en afspraken aan verandering onderhevig. Daarnaast is ook werkwijze van het BC in beweging. De verwachting is dat, mede door projecten als RVR en de Maaswerken, er de komende jaren zeer veel wijzigingen in het riviersysteem zullen optreden. Het up-to-date houden van het werkboek hoogwater wordt hierdoor een zeer belangrijke taak. Voorgesteld wordt om het werkboek hoogwater, inclusief meest recente afspraken en telefoonnummers, vi het RIZA-net beschikbaar te stellen en te houden voor hoogwatergroepleden De voorlichting omtrent het hoogwater voor de mensen in het RIZA kan het meest effectief plaatsvinden via INFORMAIL. Voorgesteld wordt om met het projectbureau Informail afspraken te maken omtrent het op INFORMAIL plaatsen van berichten

26 Het afgelopen hoogwater was tevens sprake van een hoogwater op de Rijntakken en van een ernstige situatie voor wat betreft de waarschuwings Dienst Ijsselmeerdijken. Daarnaast lopen de werkzaamheden ten behoeve van de dagelijkse berichtgeving gewoon door. Dit houdt in dat de beschikbare werkruimte voor de hoogwatergroep zeer beperkt is. Voorgesteld wordt om in het nieuwe BC semi-afscheidbare ruimten te maken zodat per groep hier rustig kan worden gewerkt. De nieuwe mogelijkheden die automatisering biedt kunnen tijdens een hoogwater op een efficientere wijze worden benut. Hiervoor zijn een aantal mogelijkheden denkbaar: Het bijhouden van een gezamenlijk logboek op het netwerk Een standaard netwerk-directory voor hoogwaterberichten, telegrammen etc. De mogelijkheid om, ten behoeven van interpratie, digitale gegevens (afvoeren, gevallen neerslagen etc) direct in Excel in te kunnen lezen. Voorgesteld wordt om in samenwerking tussen BC en hogwatergroep deze zaken verder uit te werken Op een gegeven moment is intern RIZA een coordinatie-overleg ingesteld. Tijdens het hoogwater is niet geheel duidelijk geworden wat het doel van dit overleg is en wanneer dit overleg wordt ingesteld. Voorgesteld wordt om bij aanvang van een hoogwater het overleg dagelijks in te laten gaan, waarbij de volgende zaken aan de orde kunnen komen: Stand van zaken knelpunten (operationeel, communicatie, technisch inhoudelijk) Bij het overleg zouden in ieder geval mensen van het DT, BC en de hoogwatergroep vertegenwoordigd moeten zijn, Tijdens een hoogwater moet het ten alien tijde mogelijk zijn om ondersteunend materiaal uit het gebouw te verkrijgen zonder dat daarvoor een heel circus moet worden opgestart (mensen thuis bellen ivm alarm etc) Tijdens het hoogwater is gebleken dat de voorspelling voor de Nederlandse Maas stroef verliep. Zowel de bemanning van het berichtencentrum voor regionale vragen als de voorspelling van de waterstanden benedenstrooms van Borgharen verliepen niet optimaal. Voorgesteld wordt om met de directie de volgende zaken (opnieuw) af te spreken: De niveau's waarop de voorspellingen en berichtgeving voor Borgharen-dorp en de Nederlandse Maas worden gestart en beeindigd. Telefoonnummers waarop mensen zowel tijdens een hoogwater als in de aanloop informatie van regionale aard kunnen krijgen Er is nieuw inzicht nodig omtrent de waterstanden die in de huidige (en steeds veranderende) situatie kritieke situaties langs de Maas opleveren.

27 Bijlagen

28 Bijlage 1: Uitgegeven hoogwatertelegrammen en -berichten Rijkswaterstaat Berichtencentrum Verzendlijst MaaS HOOGWATERBERICHT MAAS no. 1 Zondag 1 november 1998,17.00 uur Door aanhoudende regenval in de Ardennen is de afvoer van de Maas toegenomen. De waterstand in de Maas te Borgharen-dorp heeft zondag I november om uur NAP m bereikt. De verwachting voor de komende 10 uur geeft een verdere stijging tot ongeveer NAP m. op maandag 2 november uur. Daarna wordt nog een lichte stijging verwacht. De waterstanden benedenstrooms van Borgharen-dorp bedroegen zondag 1 november uur: Grevenbicht NAP m Stevensweert NAP m Heel boven NAP m Roermond-Buggenum NAP m Een verdere stijging van de waterstanden benedenstrooms van Borgharen-dorp wordt verwacht. Een volgend hoogwaterbericht zal maandag 2 november aan het eind van de ochtend worden verstuurd. Actuele informatie over de waterstanden en verwachtingen is te vinden op Teletekst pagina 720 en 725. Ook via het MSW/MFPS systeem kunt U over recente informatie beschikken. Tijdens deze hoogwaterperiode zullen de hoogwaterberichten ook nog via telegram of telefax naar U verzonden worden. Voor nadere informatie kunt U contact opnemen met het Berichtencentrum in Lelystad en voor informatie van regionale aard met het Berichtencentrum te Maastricht of DE HOOFDINGENIEUR-DIRECTEUREN ir. A.R. van Bennekom / mr. J. Teders

29 Rijkswaterstaat Berichtencentrum Hoogwaterbericht Maas no. 2 Maandag 2 november uur De waterstand te Borgharen-dorp bedroeg hedenochtend 2 november om 8.00 uur NAP m. De top is vannacht gepasseerd met een waarde van NAP m. Verwacht wordt dat de waterstand zeer langzaam zal blijven dalen. Benedenstrooms van Borgharen-dorp worden de volgende standen verwacht: Grevenbicht NAP m 2-11 middag Stevensweert NAP m 2-11 avond Heel-boven NAP m 2-11 middemacht Roermond-Buggenum NAP m 3-11 avond Belfeld-beneden NAP m 3-11 avond Venlo-haven NAP m 3-11 late avond Sambeek-boven NAP m 4-11 middag Mook-haven NAP m 5-11 ochtend Grave-boven NAP m 5-11 middag Lith-dorp NAP m 6-11 vroege ochtend Dit is het laatste hoogwaterbericht. Op grond van de situatie in het stroomgebied van de Maas blijft alertheid geboden. Indien de situatie daar aanleiding toe geeft, zal de berichtgeving opnieuw worden opgestart. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met het Berichtencentrum in Lelystad en voor informatie van regionale aard met het berichtencentrum te Maastricht of DE HOOFDINGENIEUR-DIRECTEUREN ir. A.R. van Bennekom / mr. J.Teders

30 Rijkswaterstaat Berichtencentrum Informatiebericht Maas Dinsdag 3 november uur(te!etekstpagina 725) De waterstand te Borgharen-dorp bedroeg hedenochtend 3 november om 7.00 uur NAP m. Gelet op de neerslagverwachting voor het stroomgebied van de Maas en de huidige waterstanden, zal de dalende tendens zich naar verwachting voortzetten. Indien de situatie daar aanleiding toe geeft, zal de berichtgeving opnieuw worden opgestart. Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met het Berichtencentrum in Lelystad en voor informatie van regionale aard met het berichtencentrum te Maastricht of

31 Bijlage 2: Bijgestelde neerslagverwachtingen Info Neerslagverwachting d.d. 01/11/98, n.a.v. gesprek met? (08.30) Ardennen Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur 12-18uur uur 31 oktober november bui droog bui/droog 02 november buidroog Noord-Frankrijk Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur 12-18uur uur 31 oktober november bui droog bui/droog 02 november Info Neerslagverwachting d.d. 01/11/98, n.a.v. gesprek met Haikink (14.30) Ardennen Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur 12-18uur uur 31 oktober november bui/droog bui/droog 02 november Noord-Frankrijk Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur uur uur 3 1 oktober november bui/droog bui/droog 02 november Info neerslagverwachting d.d. 02/11/98, n.a.v. gesprek met Vergouw (17.30) Ardennen Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur 12-18uur uur 02 november november Noord-Frankrijk Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur uur uur 02 november november Info neerslagverwachting d.d. 03/11/98, n.a.v. gesprek met (Plomp) uur Ardennen Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur 12-18uur uur 03 november november Noord-Frankrijk Datum/tijd 0-6 uur 6-12 uur uur uur 03november november