Basiskennis crisisbeheersing. Reader bij e-learning basiskennis crisisbeheersing (versie 2.3)

Transcriptie

1 Basiskennis crisisbeheersing Reader bij e-learning basiskennis crisisbeheersing (versie 2.3)

2 Basiskennis crisisbeheersing Reader bij e-learning basiskennis crisisbeheersing 1 Expertgroep basiskennis crisisbeheersing

3 Voorwoord Deze reader bevat de basiskennis crisisbeheersing. Op een beknopte wijze worden basisbegrippen uitgelegd, maakt u kennis met de onderdelen van de crisisorganisatie en krijgt u inzicht in hoe deze onderdelen tijdens een crisis samenwerken. De basiskennis crisisbeheersing is bedoeld voor alle functionarissen die deel uitmaken van de crisisorganisatie, zoals medewerkers van brandweer, politie, geneeskundige hulpverlening, gemeentelijke diensten en bestuurders in de veiligheidsregio. Maar ook voor medewerkers van andere organisaties die bij de crisisbestrijding betrokken kunnen zijn, zoals waterschappen, Rijkswaterstaat, nutsbedrijven of Defensie, kan deze uitgave van belang zijn. Infopunt Veiligheid Hebt u vragen over de basiskennis crisisbeheersing, neem dan contact op met Infopunt Veiligheid, telefoon of infopuntveiligheid@ifv.nl De tekst van deze reader is ontleend aan de E-learning Basiskennis Crisisbeheersing. In deze e-learning wordt de tekst ondersteund met interactieve opdrachten, recente casuïstiek en visualisaties zoals foto s en video s. De e-learning kan worden afgesloten met een toets. Voor de E-learning Basiskennis Crisisbeheersing kunt u terecht in de webshop van het Instituut Fysieke Veiligheid. Expertgroep basiskennis crisisbeheersing Colofon Expertgroep: Simon Stenneberg (veiligheidsregio Kennemerland), Petra Jonker (veiligheidsregio Twente), Jan Vogelzang (Brandweer Nederland), Koen Gorter (Politieacademie), Eric van der Maas (Academie voor GHOR en Opgeschaalde Zorg), Debora Bakker (Brandweeracademie) en Gerard Lettinga (Expertisecentrum) Redactie: Sjan Martens en Gerard Lettinga Visuals: Bijdragen van De Onderzoeksraad voor Veiligheid, Ministerie van Veiligheid en Justitie, Ministerie van Defensie en diverse fotografen en producenten die toestemming hebben gegeven. Eigenaren van visuals die bij ons niet bekend zijn, worden gevraagd contact met ons op te nemen. Versie: EBC 2.3 ISBN: Instituut Fysieke Veiligheid, juli 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door foto kopiëren, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Instituut Fysieke Veiligheid.

4 Inhoud 1 Crises en risico s 7 2 Crisisorganisatie en opschaling 13 3 Crisisprocessen 25 4 Het bestuurlijke kader 32 5 Voorbereiding op crises 43 Bijlagen B1 Geraadpleegde literatuur 53 B2 Afkortingen 54

5 1 Crises en risico s Leerdoelen Na het doorlopen van dit onderdeel kunt u: voorbeelden geven van crisistypen waar de rijksoverheid en de veiligheidsregio s zich op voorbereiden Er zijn 25 crisistypen, ingedeeld in 7 thema s Crises zijn er in alle soorten en maten. Het crisistype bepaalt voor een groot deel welke activiteiten er in de crisisbeheersing plaatsvinden. 1 Natuurlijke omgeving: Overstromingen / Natuurbranden / Extreme weers omstandigheden / Aardbevingen / Plagen / Dierziekten 2 Gebouwde omgeving: Branden in kwetsbare gebouwen / Instortingen grote gebouwen, kunstwerken 3 Technologische omgeving: Incidenten brandbare of explosieve stof in open lucht / Incidenten met giftige stof in open lucht / Kernincidenten 4 Vitale infrastructuur en voorzieningen: Verstoring energievoorziening / Verstoring drinkwatervoorziening / Verstoring rioolwaterafvoer en zuivering / Verstoring telecommunicatie en ICT / Verstoring afvalverwerking / Verstoring voedselvoorziening 5 Verkeer en vervoer: Luchtvaartincidenten / Incidenten op of onder water / Verkeersincidenten op het land / Incidenten in tunnels 6 Gezondheid: Bedreiging volksgezondheid / Ziektegolf 7 Sociaal maatschappelijke omgeving: Paniek in menigte / Verstoring openbare orde 7 Vitale belangen Het zal duidelijk zijn dat bij risico s vaak vitale belangen in het geding zijn. De vitale belangen zijn: territoriale veiligheid: het ongestoord functioneren van Nederland als onaf hankelijke staat in brede zin, dan wel de territoriale integriteit in enge zin economische veiligheid: het ongestoord functioneren van Nederland als een effectieve en efficiënte economie ecologische veiligheid: het beschikken over voldoende zelfherstellend vermogen van de leefomgeving bij aantasting fysieke veiligheid, ook wel openbare veiligheid genoemd: het ongestoord functioneren van de mens in Nederland en zijn omgeving sociale en politieke stabiliteit: het ongestoord voortbestaan van een maatschappelijk klimaat waarin groepen mensen goed met elkaar kunnen samenleven binnen de kaders van de democratische rechtsstaat en gedeelde waarden

6 IMPACT catastrofe zeer ernstig ernstig aanzienlijk beperkt zeer onwaarschijnlijk onwaarschijnlijk risico WAARSCHIJNLIJKHEID risico = incidentscenario impact = omvang van de gevolgen waarschijnlijkheid = kans dat risico gebeurt mogelijk waarschijnlijk zeer waarschijnlijk Regionale risicoprofielen Elke veiligheidsregio heeft een regionaal risicoprofiel vastgesteld. Een 8 Risicobeoordeling regionaal risicoprofiel is een overzicht van de relevante risico s die zich in een De overheid onderzoekt welke risico s de vitale belangen bedreigen: wat zijn veiligheidsregio kunnen voordoen, de impact en de waarschijnlijkheid ervan. 9 de gevolgen en wat is de kans dat het risico echt gebeurt. Op basis van de impact en de waarschijnlijkheid wordt een risico gepositioneerd in een Het risicoprofiel omvat ook de risico s in aangrenzende regio s en landen, als ze impact hebben op de veiligheid in de betreffende veiligheidsregio. risicodiagram. Risicobeoordeling en prioriteiten Risico s worden zowel op regionaal als op nationaal niveau in kaart gebracht. Risicobeoordeling is een belangrijk hulpmiddel dat inzicht geeft in de impact en de waarschijnlijkheid van risico s ten opzichte van elkaar. Op basis hiervan wordt regelmatig bepaald op welke risico s men zich voorbereidt. Nationale Risico Beoordeling: prioriteiten op nationaal niveau Op nationaal niveau zijn in het kader van de strategie nationale veiligheid in 2013 de volgende prioriteiten gesteld: betere voorbereiding op sociale calamiteiten om te voorkomen dat maatschappelijke onrust escaleert, grotere weerbaarheid tegen gevolgen van satellietuitval door zonnestormen, betere opsporing van aanvallen op netwerken en informatiesystemen, vroegtijdige opsporing van gewelddadige eenlingen, vroege signalering van internationale dreigingen en risico s en tenslotte verdere professionalisering van de crisiscommunicatie. Vitaal belang fysieke veiligheid De bedreigingen van een van de vijf vitale belangen, te weten de fysieke veiligheid, wordt opgevangen op regionaal niveau door de veiligheidsregio s. Een veiligheidsregio is een geografische gebied, bestaande uit meerdere gemeenten. Veiligheidsregio s Een veiligheidsregio is gebaseerd op een verplichte gemeenschappelijke regeling van gemeenten, een vorm van verlengd lokaal bestuur. De verplichting om een veiligheidsregio te vormen is vastgelegd in de Wet veiligheidsregio s. In de Wet veiligheidsregio s zijn de taken en bevoegdheden van de veiligheidsregio aangegeven ten aanzien van de Brandweer, de Geneeskundige HulpverleningsOrganisatie in de Regio (GHOR) en de rampenbestrijding en crisisbeheersing. Het bestuur van de veiligheidsregio bestaat uit de burgemeesters van de deelnemende gemeenten. In een veiligheidsregio werken brandweer, geneeskundige hulpverlening en gemeenten samen met politie en crisispartners aan de crisisbeheersing. Veel voorkomende risico s op regionaal niveau Elk regionaal risicoprofiel onderscheidt risico s naar de volgende categorieën. Voor impact: 1 beperkt, 2 aanzienlijk, 3 ernstig, 4 zeer ernstig en 5 catastrofaal. Voor waarschijnlijkheid: 1 zeer onwaarschijnlijk, 2 onwaarschijnlijk, 3 mogelijk, 4 waarschijnlijk en 5 zeer waarschijnlijk. Voorbeelden van risico s die in een of meer veiligheidsregio s voor beide aspecten in de hoogste categorieën 4 en 5 vallen, zijn: extreme hittegolf / incident met giftige stof / transportincident met gevaarlijke stoffen / natuurbrand / overstroming / pandemie of ziektegolf / terrorisme / uitbraak dierziekte / uitval nutsvoorziening.

7 Is een crisis een ramp? De definities volgens de Wet veiligheidsregio s voor een crisis en een ramp: Crisis: Een situatie waarin een vitaal belang van de samenleving is aangetast of dreigt te worden aangetast. Ramp: Een zwaar ongeval of een andere gebeurtenis waarbij: het leven en de gezondheid van veel personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate zijn geschaad of worden bedreigd, en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten of organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. Begrippen en afkortingen In dit onderdeel hebt u de volgende begrippen en afkortingen leren kennen: Begrippen Crisis Fysieke veiligheid Openbare veiligheid Ramp Regionaal risicoprofiel Veiligheidsregio Vitale belangen Wet veiligheidsregio's Afkortingen GHOR CRISIS 10 INCIDENT 11 RAMP CALAMITEIT ZWAAR ONGEVAL Bij een ramp is het vitale belang van de fysieke veiligheid in het geding. Het begrip crisis is breder dan het begrip ramp. Een crisis kan betrekking hebben op alle vijf vitale belangen. In het spraakgebruik worden ook andere begrippen gehanteerd zoals een zwaar ongeval, een incident of een calamiteit. Deze andere begrippen kunnen betrekking hebben op een crisis of een ramp, maar dat hoeft niet.

8 2 Crisisorganisatie en opschaling Leerdoelen Na het doorlopen van dit onderdeel kunt u: benoemen uit welke crisisteams de regionale crisisorganisatie bestaat, aangeven wat de kernbezetting is van de crisisteams en wat de kerntaken zijn aangeven welke verschillende GRIP-opschalingsniveau s er zijn en wanneer opgeschaald wordt Alarmering en opschaling Bij een incident moeten hulpverleners snel gealarmeerd worden. Meldkamer: De meldkamer is continu paraat voor spoedeisende hulp. Ze alarmeert het ambulancevervoer, de geneeskundige hulpverlening, de brandweer en de politie en ondersteunt hun inzet. Motorkapoverleg: In de normale dagelijkse situatie werken de functionarissen van de brandweer, de politie en de geneeskundige hulpverlening volgens de regels en procedures van de eigen discipline. Afstemming tussen de hulpverleners en de hulpverleningsdiensten vindt ter plekke plaats op ad-hocbasis, 12 ook wel motorkapoverleg genoemd. 13 Opschaling: Een incident kan zo ernstig zijn dat de normale dagelijkse werkwijze van het motorkapoverleg niet volstaat en er structurele coördinatie tussen de disciplines nodig is. Het in gang zetten van deze structurele coördinatie wordt opschaling genoemd. In een opgeschaalde situatie is ter plaatse sprake van eenhoofdige leiding en wordt in de meldkamer de calamiteit door één leidinggevende aangestuurd: de calamiteitencoördinator. Opschalen via de GRIP-procedure Om snel te kunnen opschalen is de Gecoördineerde Regionale Incidentenbestrijdingsprocedure ontwikkeld, de zogenoemde GRIP-procedure. In de GRIP-procedure is vastgelegd uit welke multidisciplinaire teams de crisisorganisatie is opgebouwd bij een bepaald GRIP-niveau. Er is een landelijk Referentiekader GRIP voor de veiligheidsregio s. Brongebied en effectgebied In een GRIP-procedure komen de begrippen brongebied en effectgebied voor. Het brongebied is het gebied waar de hulpverleningsdiensten uitvoering geven aan de directe bestrijding van het incident. Het effectgebied is het gebied buiten het brongebied, waar het incident effecten heeft op de omgeving.

9 gevormd. Dordrecht GRIP 4: Wanneer sprake is van een incident van meer dan plaatselijke betekenis en bestuurlijke coördinatie van betrokken gemeenten aan de orde is, wordt opgeschaald naar GRIP 4. Het GBT komt te vervallen en er wordt een regionaal beleidsteam (RBT) gevormd. Strijen Mookhoek GRIP 5: Wanneer sprake is van een crisis van meer dan plaatselijke betekenis in meerdere veiligheidsregio s en bestuurlijke coördinatie van de betrokken veiligheidsregio s aan de orde is. De voorzitters van de betrokken regio s besluiten gezamenlijk. Er is één coördinerend Regionaal Beleidsteam (RBT) en één coördinerend Regionaal Operationeel Team (ROT). In principe die van de bronregio. De voorzitter van de bronregio neemt niet de bevoegdheden over van de andere betrokken veiligheidsregio-voorzitters. Strijensas Willemsdorp Dorp Moerdijk GRIP Rijk: Wanneer de nationale veiligheid in het geding is en behoefte is aan sturing door het Rijk. Vitale belangen van de samenleving worden bedreigd en er is sprake van (potentiële) maatschappelijke ontwrichting. Er wordt een coördinerend ROT aangewezen met een coördinerende Operationeel Leider. Het bevoegd gezag ligt bij de betrokken ministers of de ministeriële commissie crisisbeheersing (MCCb). GRIP Rijk gaat gepaard met opschaling in de veiligheidsregio s. Flexibiliteit in de opschaling en afschaling De opschaling hoeft niet in oplopende volgorde vanaf GRIP 1, en vervolgens Moerdijk naar een steeds hoger GRIP-niveau, doorlopen te worden. Wanneer een melding aan bepaalde criteria voldoet kan de meldkamer direct opschalen brongebied effectgebied sirene naar een bepaald GRIP-niveau. Ook de afschaling kan flexibel verlopen. ROT zonder CoPI: Als sprake is van een incident zonder duidelijk aanwijsbare plaats incident, kan een afzonderlijk ROT worden ingesteld. Bijvoorbeeld bij een grootschalige stroomstoring of storm. De GRIP-procedure kent vier opschalingsniveaus GRIP 1: Wanneer bij de bestrijding van een incident in het brongebied structurele coördinatie tussen de disciplines noodzakelijk is, wordt opgeschaald naar GRIP 1. Er wordt op de plaats van het incident een team ingericht, het commando plaats incident (CoPI). GRIP 2: Wanneer ook structurele coördinatie buiten het brongebied, dat wil zeggen in het effectgebied, noodzakelijk is, wordt opgeschaald naar GRIP 2. Naast het CoPI wordt een regionaal operationeel team (ROT) ingericht. GRIP 3: Wanneer het welzijn van (grote groepen van) de bevolking wordt bedreigd en bestuurlijke aansturing noodzakelijk is, wordt opgeschaald naar GRIP 3. Naast het CoPI en het ROT wordt een gemeentelijk beleidsteam (GBT) GRIP Reikwijdte incident Invulling regionale hoofdstructuur 1 brongebied COPI 2 bron- en effectgebied COPI + ROT 3 bedreiging van het welzijn van COPI + ROT + GBT (grote groepen van) de bevolking 4 gemeentegrensoverschrijdend, COPI + ROT + RBT eventueel schaarste 5 meerdere veiligheidsregio's betrokken. meerdere RBT s en ROT's in beginsel is de bronregio coördinerend één is coördinerend Rijk nationale veiligheid in het geding meerdere RBT s behoefte aan sturing door het Rijk één coördinerend ROT

10 CoPI en ROT nul minuten: Bij dreigende incidenten, bijvoorbeeld bij terroristische dreigingen, of in verband met de veiligheid van evenementen kan uit voorzorg een CoPI en/of ROT worden ingesteld. Er kan dan direct worden opgetreden als dat nodig mocht zijn. Dit wordt doorgaans een CoPI of ROT nul minuten genoemd. ROT in een voorbereidende rol: Ter voorbereiding op een mogelijke crisis kan het ROT als planningsstaf bijeenkomen. Het ROT bereidt dan onder andere scenario s voor, bijvoorbeeld bij verwacht hoogwater. Hoofdstructuur van de regionale crisisorganisatie In de Wet veiligheidsregio s en het Besluit veiligheidsregio s is geregeld dat de hoofdstructuur van de regionale crisisorganisatie bestaat uit: meldkamer commando plaats incident (CoPI) regionaal operationeel team (ROT) gemeentelijk beleidsteam (GBT) of regionaal beleidsteam (RBT) team bevolkingszorg (TBZ) De uitvoering van deze hoofdprocessen wordt in het CoPI voor het inzetgebied en in het ROT voor het effectgebied afgestemd en aangestuurd. Crisisteams en hun opkomsttijden ROT BT op afstand in bestaand gebouw RBT of GBT 16 hoofdprocessen 17 ROT bevolkingszorg op plaats incident in brandweerzorg commando-haakarmbak geneeskundige zorg COPI politiezorg COPI meldkamer functionarissen bevolkingszorg brandweerzorg geneeskundige zorg politiezorg gezagslijn advieslijn Hoofdprocessen Afhankelijk van het incident (crisistypen) worden verschillende activiteiten uitgevoerd. Reeksen van samenhangende activiteiten worden aangeduid als een proces. De crisisorganisatie kent de volgende hoofdprocessen: bevolkingszorg brandweerzorg geneeskundige zorg politiezorg Het Besluit veiligheidsregio s stelt minimale eisen aan de kernbezetting van de crisisteams die tot de hoofdstructuur van de regionale crisisorganisatie behoren. Ook worden eisen gesteld aan de opkomsttijden. De opkomsttijd is de tijd tussen alarmering en gereed voor taakuitvoering van (de leden van) het team. Opkomsttijden CoPI: binnen 30 minuten. ROT: binnen 30 minuten informatiemanager en voorlichtingsfunctionaris. binnen 45 minuten: operationeel leider en commandanten. binnen 60 minuten: overige leden. GBT: binnen 60 minuten. RBT: niet geregeld in het Besluit veiligheidsregio s.

11 Opkomstlocatie Het CoPI komt bijeen op de locatie van het incident, in de zogenaamde commando-haakarmbak. De overige crisisteams komen op afstand bijeen in een voorbereide vergaderruimte. Kernbezetting van het CoPI De kernbezetting van het CoPI bestaat uit: leider CoPI officier van dienst brandweer officier van dienst geneeskundig officier van dienst politie voorlichtingsfunctionaris CoPI informatiemanager CoPI Taak CoPI: Multidisciplinair leidinggeven aan de operationele bestrijding in het eigen inzetgebied: prioriteiten bepalen, laten uitvoeren, bewaken en zo nodig bijstellen. Onder leiding van de leider CoPI wordt de inzet van de afzonderlijke diensten in het CoPI afgestemd. De multidisciplinair afgestemde aanpak wordt vervolgens door de afzonderlijke diensten uitgevoerd. De burgemeester blijft bestuurlijk verantwoordelijk. 18 Afhankelijk van het incident kunnen meerdere CoPI s worden ingesteld, 19 elk met een eigen afgebakend inzetgebied. Kernbezetting van het ROT De kernbezetting van het ROT bestaat uit: operationeel leider algemeen commandant bevolkingszorg algemeen commandant brandweerzorg algemeen commandant geneeskundige zorg algemeen commandant politiezorg voorlichtingsfunctionaris ROT informatiemanager ROT Taak ROT: Multidisciplinair leidinggeven aan de operationele bestrijding in het effectgebied / Voorleggen van bestuurlijke beslispunten en adviseren van het beleidsteam / Geven van kaders waarbinnen de leider CoPI zelfstandig opereert. De operationeel leider (OL) is verantwoordelijk voor de crisis bestrijding bij GRIP 2. De burgemeester blijft bestuurlijk verantwoordelijk. Bij GRIP 3 en GRIP 4 leidt de operationeel leider de crisisbestrijding binnen de bestuurlijke kaders van respectievelijk de burgemeester en de voorzitter veiligheidsregio. De algemeen commandanten geven tijdens de crisis leiding aan de activiteiten van het eigen hoofdproces. Kernbezetting van het GBT De kernbezetting van het GBT bestaat uit: burgemeester (hoofd)officier van justitie * lid GBT bevolkingszorg lid GBT brandweer lid GBT geneeskundig lid GBT politie communicatieadviseur GBT * Taak GBT: Nemen van bestuurlijke besluiten voor de bestrijding van de crisis / De leden van het GBT vervullen een adviserende rol naar de burgemeester / Duiden van de gebeurtenissen, bepalen van de voorlichtingsstrategie en geven van handelingsperspectieven aan de bevolking / Afstemmen met crisispartners met eigen (nood)bevoegdheden. De burgemeester is bij GRIP 3 bestuurlijk verantwoordelijk voor de crisisbestrijding. * Functionaris is niet vermeld in het Besluit veiligheidsregio s, wel in het Referentiekader GRIP. Kernbezetting van het RBT De kernbezetting van het RBT bestaat uit: voorzitter veiligheidsregio burgemeesters betrokken gemeenten hoofdofficier van justitie voorzitter van elk betrokken waterschap wordt uitgenodigd lid RBT bevolkingszorg * lid RBT brandweer * lid RBT geneeskundig * lid RBT politie * communicatieadviseur RBT * Taak RBT: Nemen van bestuurlijke besluiten voor de bestrijding van de crisis / De leden van het RBT vervullen een adviserende rol naar de voorzitter veiligheidsregio / Duiden van de gebeurtenissen, bepalen van de voorlichtingsstrategie en geven van handelingsperspectieven aan de bevolking / Afstemmen met crisispartners met eigen (nood)bevoegdheden. De voorzitter veiligheidsregio is bij GRIP 4 bestuurlijk verantwoordelijk. * Functionaris is niet vermeld in de Wet veiligheidsregio s, wel in het Referentiekader GRIP.

12 GRIP 1 GRIP GRIP 2 GRIP 4

13 Regionale inkleuring Verschillende regio s werken, boven op de kernbezetting van de crisisteams, met een eigen regionale inkleuring. Zo is in veel regio s een officier van dienst bevolkingszorg in een CoPI opgenomen of een informatiemanager toegevoegd aan het GBT of RBT. Crisispartners en ad-hoc vertegenwoordigers Vanzelfsprekend kunnen, afhankelijk van het incident, crisispartners of vertegenwoordigers van private partijen als ad-hoc adviseur aan een crisisteam worden toegevoegd. Voorbeelden hiervan zijn vertegenwoordigers van Prorail, NS, nutsbedrijven of andere bedrijven uit de vitale sectoren. Liaisons van een Regionaal Militair Commando hebben in veel veiligheidsregio s een vaste adviseursrol. Begrippen en afkortingen In dit onderdeel hebt u de volgende begrippen en afkortingen leren kennen: Begrippen Algemeen commandant Brongebied Calamiteitencoördinator Commando plaats incident Effectgebied Gecoördineerde regionale incidentenbestrijdings procedure Gemeentelijk beleidsteam Motorkapoverleg Officier van dienst Operationeel leider Opschalen Regionaal beleidsteam Regionaal militair commando Regionaal operationeel team Team Bevolkingszorg Afkortingen AC 22 Caco CoPI 23 GBT GRIP (H)OvJ OL OvD RBT RMC ROT TBZ Reflectievragen Over alarmering Door wie en hoe wordt u gealarmeerd? Wat gaat u dan doen? Waar gaat u naar toe? Neemt u contact op met bepaalde personen? Zo ja, met wie? Over het organogram Waar bevindt zich uw plek in het organogram?

14 3 Crisisprocessen Leerdoelen Na het doorlopen van dit onderdeel kunt u: aangeven wat de functie is van generieke crisisprocessen en voorbeelden geven van afstemmingspunten tussen crisisprocessen benoemen welke crisisprocessen vallen onder de hoofdprocessen bevolkingszorg, brandweerzorg, geneeskundige zorg, politiezorg en wie voor deze processen verantwoordelijk zijn aangeven wat met netcentrisch werken bedoeld wordt Generieke crisisprocessen Afhankelijk van de crisis en de effecten ervan moeten verschillende activiteiten uitgevoerd worden. Reeksen van samenhangende crisisactiviteiten worden aangeduid als een crisisproces. Om in de veiligheidsregio s tot uniforme regionale crisisprocessen te komen is in 2009 het Referentiekader Regionaal Crisisplan opgesteld. Het gaat om generieke crisisprocessen, dat wil zeggen dat dezelfde indeling in crisisprocessen gebruikt wordt bij elke crisis. De crisisprocessen zijn belegd bij een van de vier kolommen die de kern van de regionale crisisorganisatie vormen: de brandweer, de GHOR, de politie en 24 de gemeente. Uitgangspunt is dat zoveel mogelijk wordt aangesloten bij de taken van een dienst onder normale omstandigheden. Er zijn vier 25 hoofdprocessen: Brandweerzorg Geneeskundige zorg Politiezorg Bevolkingszorg Omdat een proces een reeks activiteiten is, kunnen ook andere crisispartners een bijdrage (moeten) leveren aan het proces. Hoofdproces brandweerzorg Brandweerzorg kent drie crisisprocessen en enkele ondersteunende processen: Bron- en emissiebestrijding Redding Ontsmetting Ondersteunende processen, zoals informatiemanagement en resourcemanagement Belangrijke afstemmingspunten met andere kolommen: Bij een ongeval met een gevaarlijke stof geeft de brandweer aan of het gebied veilig is voor andere hulpverleners. Wanneer de brandweer bij acuut gevaar de sirenes in een bepaald gebied laat afgaan betekent dit ga direct naar binnen, sluit ramen en deuren en zet de

15 regionale radiozender aan. De gemeentelijke kolom is verantwoordelijk voor de communicatie, zodat de mensen in het gebied weten wat er gaande is. Bij beknelde slachtoffers zorgt de brandweer dat het slachtoffer bevrijd wordt en let de GHOR op de medische toestand van het slachtoffer. Wanneer slachtoffers een chemische, biologische of radioactieve besmetting hebben opgelopen zorgt de brandweer voor de ontsmetting en let de GHOR op de medische toestand van de slachtoffers. Hoofdproces geneeskundige zorg Geneeskundige zorg kent twee crisisprocessen en enkele ondersteunende processen: Opgeschaalde acute zorg Publieke gezondheidszorg Ondersteunende processen, zoals informatiemanagement en resourcemanagement Bevolkingszorg Communicatie Publieke zorg Omgevingszorg Ondersteunende processen Brandweerzorg Bron- en emissiebestrijding Redding Ontsmetting Ondersteunende processen Belangrijke afstemmingspunten met andere kolommen: Voor het proces Communicatie is het belangrijk geverifieerde informatie te krijgen over het aantal dodelijke en gewonde slachtoffers. De GHOR levert hiervoor informatie aan. Geneeskundige zorg Politiezorg Opsporing Bij het vrijkomen van gevaarlijke stoffen levert de Gezondheidskundig Opgeschaalde acute zorg Ordehandhaving Opsporingsexpertise Publieke gezondheidszorg Mobiliteit Interventie Adviseur Gevaarlijke Stoffen van de GHOR inhoudelijke informatie en Ondersteunende processen Bewaken & beveiligen Ondersteunende handelingsperspectieven om de schadelijke gevolgen te beperken aan Handhaven netwerken processen voor het proces Communicatie. Een voorbeeld hiervan is wat men moet doen als men met de gevaarlijke stof in aanraking is gekomen. Hoofdproces bevolkingszorg Hoofdproces politiezorg Politiezorg kent zeven crisisprocessen en enkele ondersteunende processen: Ordehandhaving Mobiliteit Bewaken & beveiligen Handhaven netwerken Opsporing Opsporingsexpertise Interventie Ondersteunende processen, zoals informatiemanagement en resourcemanagement Noodhulp is een generieke taak van de politie en omvat alle werkzaamheden als antwoord op vragen van burgers om hulp. Belangrijke afstemmingspunten met andere kolommen: Bij een incident waarbij vuurwapengevaarlijke daders betrokken zijn geeft de politie aan of het gebied veilig is voor andere hulpverleners. Voor de politie is het belangrijk om te weten waar het gewondennest zich bevindt, de plek bij het incident waar slachtoffers worden opgevangen. De politie zorgt dan dat de ambulances over vrije aan- en afvoerroutes naar de ziekenhuizen kunnen beschikken. Bevolkingszorg kent drie crisisprocessen en enkele ondersteunende processen: Communicatie Publieke zorg Omgevingszorg Ondersteunende processen, zoals informatiemanagement en resourcemanagement Belangrijke afstemmingspunten met andere kolommen: Het proces Communicatie is afhankelijk van informatie uit de andere kolommen en door hen aangereikte handelingsperspectieven. Ook de afstemming van de communicatie met de communicatie van crisispartners en andere betrokken partijen is van groot belang. Voor de registratie van slachtoffers moet zorgvuldige verificatie van gegevens plaatsvinden die afkomstig zijn uit diverse bronnen: van ziekenhuizen, van mortuaria, mogelijk van het Landelijk Team Forensische Opsporing en van opvanglocaties. Deze informatie moet gematcht worden met lijsten van potentiële slachtoffers. Het proces Omgevingzorg is afhankelijk van de brandweer voor meetgegevens over de aard en de verspreiding van gevaarlijke stoffen.

16 BT meldkamer één actueel totaalbeeld COPI ROT Bevolkingszorg Brandweerzorg Geneeskundige zorg Politiezorg Inschakelen van bijstand Als in een crisissituatie de mensen en middelen in een veiligheidsregio niet toereikend zijn, kan de voorzitter van een veiligheidsregio bijstand aanvragen. Hiervoor is namens de minister van Veiligheid en Justitie het Landelijk Operationeel Coördinatie Centrum (LOCC) het landelijke aanspreekpunt. Het LOCC voorziet in bijstand vanuit andere veiligheidsregio s voor de brandweer, de politie, de GHOR en de bevolkingszorg. Ook is het LOCC het aanspreekpunt voor bijstand van Defensie. Als vooraf afspraken gemaakt zijn met een aangrenzende veiligheidsregio, kan de voorzitter van de veiligheidsregio zich ook rechtstreeks richten tot deze regio. Civiel-militaire samenwerking Een van de hoofdtaken van Defensie is het ondersteunen van civiele autoriteiten bij de crisisbestrijding. Binnen vastgestelde termijnen kan Defensie allerlei ondersteuning leveren: van de explosievenopruimingsdienst tot een nood hospitaal. Elke veiligheidsregio beschikt over een eigen militair adviseur, de officier veiligheidsregio genoemd, die specialistische kennis inbrengt bij de voorbereiding van de crisisbeheersing. De officier veiligheidsregio of een andere vertegenwoordiger van het Regionaal Militair Commando kan deelnemen in CoPI, ROT of (gemeentelijk of regionaal) beleidsteam Ondersteunende processen Informatiemanagement: Effectieve multidisciplinaire crisisbesluitvorming is alleen mogelijk als alle betrokken functionarissen hetzelfde beeld van de situatie hebben. Hiervoor is een werkwijze ontwikkeld waarin de verschillende kolommen en teams informatie met elkaar delen. Ook wel netcentrisch werken genoemd. Daarbij wordt in de meeste veiligheidsregio s gebruik gemaakt van het Landelijk Crisis Management Systeem (LCMS). In het ondersteunende proces Informatiemanagement werken de informatiemanagers in de verschillende onderdelen van de crisisorganisatie met elkaar samen. Zij leveren informatie aan over het eigen onderdeel. Deze informatie wordt samengevat in een overzichtelijk totaalbeeld. Dit totaalbeeld bevat zowel tekst als grafische informatie. Resourcemanagement: Elk hoofdproces wordt ondersteund door het proces Resourcemanagement. Resourcemanagement regelt de aflossing van ingezet personeel en allerlei facilitaire voorzieningen, zoals catering, ICT en dergelijke. Iedere kolom verzorgt zijn eigen voorzieningen, tenzij hierover in de veiligheidsregio andere afspraken zijn gemaakt. Generieke crisisprocessen kennen een regionale inkleuring Elke veiligheidsregio kent een eigen regionaal crisisplan dat is gebaseerd op het Referentiekader Regionaal Crisisplan. Het referentiekader beschrijft de generieke crisisprocessen die bij elke crisis gebruikt worden. Het referentiekader richt zich op de uniformiteit van de crisisprocessen en crisisorganisatie. Hierdoor is het mogelijk om functionarissen professioneel op te leiden, te trainen en te oefenen en wordt de inzetbaarheid van functionarissen tussen de veiligheidsregio s bevorderd. In de praktijk kent het regionale crisisplan op onderdelen een regionale inkleuring.

17 Begrippen en afkortingen In dit onderdeel hebt u de volgende begrippen en afkortingen leren kennen: Begrippen Civiel-militaire samenwerking Crisisproces Bron- en emissiebestrijding Crisisproces Communicatie Crisisproces Noodhulp Crisisproces Omgevingszorg Crisisproces Ontsmetting Crisisproces Opgeschaalde acute zorg Crisisproces Opsporing Crisisproces Ordehandhaving Crisisproces Publieke gezondheidszorg Crisisproces Publieke zorg Crisisproces Redding Geneeskundige HulpverleningsOrganisatie in de Regio Hoofdproces Bevolkingszorg Hoofdproces Brandweerzorg Hoofdproces Geneeskundige zorg Hoofdproces Politiezorg Ketenpartner van de GHOR 30 Landelijk operationeel coördinatiecentrum Netcentrisch werken 31 Afkortingen GHOR LOCC Reflectievragen Hebt u in uw functie te maken met activiteiten die afgestemd moeten worden met andere kolommen? Zo ja, hoe vindt de afstemming plaats en wie is binnen uw kolom daarvoor verantwoordelijk?

18 4 Het bestuurlijke kader Leerdoelen Na het doorlopen van dit onderdeel kunt u: aangeven wat het verschil is tussen een gemeentelijke crisis, een regionale crisis en een nationale crisis aangeven wat het verschil is tussen de algemene keten en de functionele ketens en uitleggen wat met de bottom-upaanpak in de algemene keten bedoeld wordt en de top-downaanpak bij functionele ketens uitleggen in welke overorganen de bestuurlijke afstemming tussen de algemene keten en de functionele ketens plaatsvindt aangeven wat de volgende noodbevoegdheden van de burgemeester en de voorzitter veiligheidsregio inhouden: noodbevel, noodverordening, ongeschreven noodrecht, opperbevel Ordening in ketens Crises houden zich niet aan geografische of bestuurlijke grenzen. Bij een crisis van meer dan plaatselijke of regionale betekenis is samenwerking tussen bestuurders nodig. De bestuurlijke aansturing van de crisisbeheersing is in Nederland georganiseerd in ketens. Bestuurlijke netwerkkaarten De bestuurlijke aansturing van de algemene keten en van de functionele ketens is beschreven in de publicatie Bestuurlijke netwerkkaarten crisisbeheersing. Hiernaast ziet u een opsomming van de verschillende netwerkkaarten die er zijn. De eerste netwerkkaart heeft betrekking op de algemene keten. In de publicatie aangeduid als rampenbestrijding algemeen en handhaving openbare orde. De overige netwerkkaarten gaan ieder over één of meerdere functionele ketens. Algemene keten De algemene keten bestaat uit: minister van Veiligheid en Justitie (VenJ); commissaris van de Koning (CdK); burgemeester of voorzitter veiligheidsregio. minister Veiligheid en Justitie CdK 32 Er is een algemene keten en er zijn meerdere functionele ketens. De crisisbestrijding - wanneer de openbare veiligheid in het geding is - en het 33 handhaven van de openbare orde zijn belegd bij de zogenaamde algemene keten. De crisisbestrijding op specifieke beleidsterreinen zoals elektriciteit, voorzitter infectieziekten, voedselveiligheid of terrorisme is belegd in een zogenaamde veiligheidsregio functionele keten. of Bestuurlijke netwerkkaarten crisisbeheersing 01 Rampenbestrijding algemeen en 13 Voedsel handhaving openbare orde 02 Geneeskundige hulpverlening algemeen 14 Elektriciteit en gas 03 Oppervlaktewater en waterkering 04 Noordzee en zeescheepvaart 05 Milieu 06 Kernongeval 07 Infectieziekte 08 Dierziekte 09 Justitie algemeen 10 Terrorisme 11 Schaarste algemeen 12 Nooddrinkwater en noodwater 15 Olie 16 Spoorvervoer 17 Wegvervoer 18 Binnenvaart 19 Burgerluchtvaart 20 Sociale zekerheid 21 Telecommunicatie 22 Media 23 Onderwijs 24 Cultureel erfgoed maatregelen jegens bevolking / bedrijven bestuurlijk toezicht tevens onderlinge informatie operationele bevelslijn operationele diensten burgemeester bevolking bedrijven De algemene keten sluit aan bij de in Nederland gebruikelijke drie bestuurslagen: rijk, provincie en gemeente. De veiligheidsregio wordt gezien als verlengd lokaal bestuur. Bij een crisis van meer dan plaatselijke betekenis neemt de voorzitter van de veiligheidsregio bevoegdheden van de burgemeesters in de regio over. Of de crisis van meer dan plaatselijke betekenis is, is ter beoordeling aan de voorzitter veiligheidsregio. Een crisis met een grote impact op de bevolking in de veiligheidsregio kan van meer dan plaatselijke betekenis zijn, ook al is de crisis (nog) lokaal. Bijvoorbeeld een grote dreigende overstroming.

19 Functionele ketens Bij een crisis in een functionele keten (denk hierbij aan vitale sectoren als telecommunicatie, waterbeheer, energie, financiën en volksgezondheid) vindt de aansturing plaats door het betrokken ministerie op nationaal niveau of op decentraal (dat is lokaal of regionaal) niveau. Het hangt er wel vanaf om welke keten het gaat en wat de aard van de crisis is. Op decentraal niveau is het de rijksheer, die als vertegenwoordiger van de betrokken minister - binnen de eigen functionele keten over crisisbevoegdheden beschikt. Een voorbeeld van een rijksheer is de hoofdingenieur-directeur van een regionale dienst van Rijkswaterstaat. Een burgemeester of een voorzitter Veiligheidsregio heeft geen directe invloed op de besluitvorming binnen de functionele keten, tenzij hij zelf ook deel uitmaakt van die functionele keten, zoals dat bijvoorbeeld het geval is bij de infectieziektebestrijding. Een burgemeester of een voorzitter Veiligheidsregio moet wel rekening houden met de effecten van een verstoring in een functionele keten op de openbare orde en veiligheid. Is dat het geval, dan neemt hij als bevoegd gezag binnen de OOV-keten maatregelen. Casus Meerdere rijkswegen in het land zijn geblokkeerd door demonstrerende vrachtwagenchauffeurs. Ingeval van calamiteiten op het beleidsterrein van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) is de minister het bevoegd gezag. Namens de minster van I&M treedt de hoofdingenieur-directeur van de regionale dienst van Rijkswaterstaat op als rijksheer. Hij is degene die decentraal optreedt namens de minister. Indien de wegblokkades leiden tot verstoring van de openbare orde kan dat aanleiding zijn tot het samenkomen van een regionaal beleidsteam. In een dergelijk geval zal de Hoofdingenieur-directeur de minister vertegenwoordigen in het regionaal beleidsteam. In dat RBT kan de voorzitter van de veiligheidsregio zijn OOV-beleid afstemmen met het I&M beleid. Indien de voorzitter van de veiligheidsregio in het kader van de handhaving van de openbare orde maatregelen wil nemen, dan zal hij zijn voornemen eerst voorleggen aan de Minister van I&M. Dat kan hij bijvoorbeeld ook doen door de betreffende hoofdingenieur-directeur van RWS te informeren. Een voorbeeld uit de functionele keten wegvervoer. Afstemming tussen ketens. Bij een crisis kunnen meerdere ketens betrokken zijn. De bestuurlijke minister van Infrastructuur afstemming tussen die ketens vindt plaats op twee niveaus: 34 en Milieu 35 op gemeentelijk of regionaal niveau op nationaal niveau Deze beide niveaus worden hierna toegelicht. rijksheer: hoofdingenieurdirecteur regionale dienst Rijkswaterstaat minister X minister V en J minister Y nationaal niveau maatregelen jegens bevolking / bedrijven functionele keten algemene keten functionele keten interne lijn weggebruikers (burgers en bedrijven regionaal beleidsteam of gemeentelijk beleidsteam regionaal of gemeentelijk niveau

20 Afstemming op gemeentelijk of regionaal niveau. Rijksheren zijn vaak gemandateerd om namens hun minister van de functionele keten besluiten te nemen. In de vergaderingen van het gemeentelijk beleidsteam of het regionaal beleidsteam kan de rijksheer de burgemeester dan wel de voorzitter Veiligheidsregio adviseren en informeren over zijn besluiten dan wel over de besluiten die door (of namens) de minister zijn genomen. Wanneer bij een crisis strafrechtelijke aspecten aan de orde zijn en vertrouwelijke informatie moet worden uitgewisseld, kunnen de burgemeester of de voorzitter veiligheidsregio, de (hoofd)officier van Justitie en de leidinggevende van de regionale politie-eenheid besluiten om dit niet te bespreken in het beleidsteam, maar in een apart overleg van de gezagsdriehoek. OOV-keten: zwaartepunt ligt op lokaal of regionaal niveau. (bottom-up) (GRIP 3 en GRIP 4) Bij een crisis van plaatselijke betekenis ligt het bevoegd gezag bij de burgemeester. Bij een crisis van meer dan plaatselijke betekenis wordt opgeschaald (Grip 3 GRIP 5 Wanneer er sprake is van een crisis / ramp waarvan de bron en/of effecten zich uitstrijken tot meer dan één veiligheidsregio, behouden de voorzitters van de betrokken veiligheidsregio s hun eigen bevoegdheden. De basisafspraak is dat in een dergelijke situatie de voorzitter van de zogenaamde bronregio op bestuurlijk niveau de coördinatie tussen de regio s (intern) en met andere betrokken partijen (extern) op zich neemt. Naast deze coördinerend voorzitter wordt er dan ook een coördinerend operationeel leider aangewezen (uit de bronregio). In deze situatie blijft de mogelijkheid bestaan dat de Minister van VenJ of namens hem de Commissaris van de Koning een aanwijzing geeft aan de betreffende voorzitters van de betrokken veiligheidsregio s. Zie pijl aanwijzing in nevenstaande illustratie. GRIP Rijk Hiervoor werd gesproken over het bestaan van de ICCb en de MCCb. Wanneer er tijdens een crisis nationale belangen in het geding zijn, is dat aanleiding om het ICCb / MCCB te activeren. Te denken valt aan kernongevallen in de categorie A, een terroristische dreiging of aanslag, grootschalige overstroming en evacuatie of een grootschalige stroomstoring. In dergelijke gevallen kan het zijn dat besluiten van het nationale niveau met gezag op decentraal niveau moeten worden uitgevoerd. (schema: pijl gezagsuitoefening) 36 naar Grip 4) en komt het bevoegd gezag te liggen bij de voorzitter van de In de OOV-keten geeft de minister van VenJ via een aanwijzing zijn Veiligheidsregio. De Wet veiligheidsregio s spreekt in deze context over het beleidsrichting aan. Daarbij worden echter de bevoegdheden van de 37 opperbevel. burgemeester of de voorzitter Veiligheidsregio niet door het Rijksniveau Bij een crisis van meer dan plaatselijke betekenis kan de Commissaris van de worden overgenomen. Zie pijl aanwijzing in nevenstaande illustratie. Koning (CdK) aan de voorzitter Veiligheidsregio aanwijzingen geven over de samenwerking in dat regionaal beleidsteam. Afstemming op nationaal niveau. maatregelen jegens burgers en bedrijven CdK aanwijzing of minister Veiligheid en Justitie voorzitter veiligheidsregio burgemeester gezagsuitoefening Bij nationale crisisbeheersing gaat het om het uitoefenen van bevoegdheden door het Rijk (of door het internationale niveau), die kunnen doorwerken naar het gemeentelijke of regionale niveau. Uitgangspunt bij nationale crisisbeheersing is dat een crisis in eerste instantie wordt opgepakt onder verantwoordelijkheid van de minister, op wiens beleidsterrein de crisis zich voordoet. Elk Ministerie kent daarvoor een eigen Departementaal Coördinatiecentrum Crisisbeheersing (DCC). Het Ministerie van Veiligheid en Justitie heeft echter een Nationaal Crisis Centrum (NCC), dat zowel de rol van eigen DCC vervult maar ook coördineert tussen de diverse DCC n. Het NCC is het permanent bezet informatieknooppunt van de Minister van VenJ, dat wordt beschouwd als het rijksloket voor de crisisbeheersing. aanwijzing operationele diensten burgers bedrijven

21 nationale crisisbeheersing interdepartementale coördinatie Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCb) Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb) DCC functionele keten NCC algemene keten functionele keten vakminister in beginsel pas gebruik van zijn bevoegdheden na overleg met de minister van VenJ in zijn hoedanigheid als verantwoordelijke binnen de OOV-keten. Voor andere crises (functionele ketens) is voorgeschreven dat vakministers alleen maar de minister van VenJ, in zijn hoedanigheid als coördinerend minister, informeren. Indien nodig zorgt de minister van VenJ, ondersteund door het NCC, vervolgens voor de informatievoorziening naar de voorzitter Veiligheidsregio of de burgemeester. Casus Stel dat in de casus aan het begin van dit hoofdstuk de wegblokkades door vrachtauto s zijn uitgebreid naar rijkswegen in 7 veiligheidsregio s en dat deze regionaal of beleidsteam gemeentelijk wegblokkades inmiddels meer dan een dag voort duren. Conform de beleidsteam bestuurlijke netwerkkaart wegvervoer is de Minister van I&M het bevoegd gezag in haar functionele kolom. De regionale hoofdingenieur-directeur (HID) van Rijkswaterstaat is rijksheer en - in dit geval - tevens de wegbeheerder. In geval van een departementoverstijgende crisis is er Er spelen hier twee belangen: enerzijds de economische gevolgen van de departementoverstijgende coördinatie nodig. Dan wordt opgeschaald naar de blokkades; anderzijds de openbare orde verstoringen door woedende Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb). In de ICCb worden automobilisten, die het op confrontaties met geweld laten aankomen. beleidsbesluiten genomen op het hoogste ambtelijk niveau door de In verschillende regionale beleidsteams willen de voorzitters na overleg met secretarissen-generaal of directeuren-generaal van de betrokken de regionale HID n van Rijkswaterstaat dat door de politie wordt departementen. De ICCb wordt voorgezeten door de Nationaal Coördinator ingegrepen. De HID n informeren hun minister van I&M over de voornemens 38 Terrorisme en Veiligheid (NCTV). De ICCb wordt daarbij met informatie van de voorzitters van de veiligheidsregio s in hun ressorts. In de OOV-kolom ondersteund door het NCC. 39 Bij een grote nationale crisis wordt (verder) bestuurlijk opgeschaald naar de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCb), die wordt voorgezeten door de Minister van VenJ als coördinerend minister of bij zeer grootschalige crises door de minister-president. De MCCb wordt geadviseerd door de ICCb. Deze ministeriële commissie neemt geen bevoegdheden over van enige minister en neemt ook geen besluiten over aangelegenheden, indien een betrokken minister daarbij niet aanwezig is. De betrokken ministers blijven zodoende het bevoegd gezag binnen hun eigen functionele keten. De MCCb beslist bij meerderheid van stemmen. De stem van de voorzitter is doorslaggevend bij staken van de stemmen. Functionele ketens: zwaartepunt ligt op nationaal niveau (top-down) Bij een crisis in een functionele keten treft vaak de daarvoor verantwoordelijke minister (dan wel een internationaal orgaan) maatregelen. Activiteiten binnen het eigen beleidsterrein worden door het eigen Ministerie uitgevoerd en gecoördineerd door het betreffende DCC. DCC Als bij de bestrijding van een ramp (OOV) een vakminister voornemens is maatregelen te treffen op basis van diens eigen bevoegdheden, dan maakt de informeren de voorzitters van de betrokken veiligheidsregio s op hun beurt de minister van V&J. Het Departementaal Coördinatie Centrum (DCC) van het Ministerie van I&M, die de ontwikkelingen volgt, heeft hierover ook op departementaal niveau regelmatig afstemming met het Nationaal Crisiscentrum (NCC). Vervolgens zal er afstemming plaats vinden in de Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing (ICCb). De betrokken ministeries zijn naar verwachting Veiligheid & Justitie, Infrastructuur en Milieu, Economische Zaken en Defensie. Zij zullen in gezamenlijkheid het beleid vaststellen over wel of niet ingrijpen. Indien de kwestie veel landelijke aandacht heeft gekregen via de media en dat is zeker te verwachten en daarmee ook politieke gevoeligheid is ontstaan, dan kan het zijn dat de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing (MCCb), met het advies van de ICCB, zich over de kwestie buigt en beleidsbesluiten neemt.

22 Noodbevoegdheden van burgemeester en voorzitter veiligheidsregio Bij een crisis van plaatselijke betekenis (dus binnen de eigen gemeente) beschikt de burgemeester op grond van de Gemeentewet over twee algemene noodbevoegdheden: het noodbevel en de noodverordening. Het noodbevel richt zich op met name te noemen personen of bedrijven. De noodverordening richt zich op een ieder, bijvoorbeeld ramptoeristen of voetbalsupporters. De burgemeester heeft op grond van de Wet veiligheidsregio s het gezag over allen die betrokken zijn bij de rampenbestrijding, ook over de eenheden die bijstand verlenen. Dit wordt het opperbevel genoemd. Het opperbevel is alleen relevant voor de openbare veiligheid, aangezien daar sprake is van samenwerking met organisaties die niet reeds in normale omstandigheden onder het gezag van de burgemeester staan. Op grond van de Politiewet heeft de burgemeester voor de handhaving van de openbare orde al het gezag over de politie. De verschillende rollen van de burgemeester De burgemeester vervult in een crisis verschillende rollen. Het gaat hierbij om de burgemeester in de rol van: beslisser of opperbevelhebber: als voorzitter van het GBT of RBT boegbeeld: als gezicht van de overheid naar bevolking en media burgervader: als bestuurder die compassie heeft met slachtoffers, getroffen burgers en hulpverleners collegiaal bestuurder: als bestuurder die zo snel mogelijk het overleg en de besluitvorming in het college van B en W tot zijn recht laat komen en die de gemeenteraad informeert over de crisissituatie. Mede met het oog op de nafase en de verantwoording achteraf Bij crises die een grote impact op de bevolking hebben, is de rol van de burgemeester als boegbeeld en burgervader erg belangrijk. Bij een crisis van meer dan plaatselijke betekenis neemt de voor zitter veiligheidsregio het opperbevel van de betrokken burgemeesters in zijn regio In dit onderdeel hebt u de volgende begrippen en afkortingen leren kennen: over. Ook neemt hij het gezag over de politie en de noodbevoegdheden over. Door de nood bevoegdheden kan de burgemeester of voorzitter Begrippen veiligheidsregio opdrachten geven aan personen, bedrijven en Burgemeester als beslisser of opperbevelhebber overheidsorganen waarmee hij normaal gesproken geen hiërarchische relatie Burgemeester als boegbeeld 40 heeft. Burgemeester als burgervader 41 Het gebruik van noodbevoegdheden Noodbevoegdheden mogen niet zonder meer worden toegepast. Er gelden twee grondbeginselen: proportionaliteit en subsidiariteit. Onder het grondbeginsel van proportionaliteit wordt verstaan dat de zwaarte van de in te zetten noodbevoegdheden in verhouding moet staan tot de omvang van de crisis. Het grondbeginsel van subsidiariteit houdt in dat indien volstaan kan worden met toepassing van normale bevoegdheden of met minder vergaande noodbevoegdheden, de overheid zich daartoe dient te beperken. Een burgemeester of voorzitter veiligheidsregio kan in laatste instantie ook invloed uitoefenen binnen een functionele keten, althans indien de openbare orde of veiligheid in het geding is. Hij kan op grond van zijn noodbevoegdheden afwijken van wetgeving (met uitzondering van de Grondwet). De toevoeging in laatste instantie is cruciaal: hij dient zich daarbij -behalve bij spoed- te richten tot het betreffende gezag uit de functionele keten dat kan optreden. Dat volgt uit het beginsel van subsidiariteit. Indien de wettelijke normale bevoegdheden of noodbevoegdheden niet toereikend zijn, kan de burgemeester of de voorzitter veiligheidsregio gebruik maken van ongeschreven noodrecht. Na de crisis moet democratische verantwoording worden afgelegd over het gebruik van de (nood) bevoegdheden. Begrippen en afkortingen Burgemeester als collegiaal bestuurder Bestuurlijke opschaling Departementaal coördinatiecentrum crisisbeheersing Functionele keten Gemeentelijke crisis Gezagsdriehoek Interdepartementale Commissie Crisisbeheersing Ministeriële Commissie Crisisbeheersing Nationaal crisiscentrum Nationale crisis Noodbevel Noodverordening Ongeschreven noodrecht Opperbevel Regionale crisis Wet veiligheidsregio s Afkortingen DCC NCC ICCb MCCb