Cijfers die Spreken 2004 Analyse melkveehouderij

Transcriptie

1 Cijfers die Spreken 2004 Analyse melkveehouderij

2

3 Cijfers die Spreken 2004 Analyse melkveehouderij Alfa Accountants en Adviseurs

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 Deel I Analyse 8 De resultaten samengevat 10 Ontwikkelingen in de melkveehouderij in Meer melk met minder grond. Boeren intensieve bedrijven beter? 17 Deel II Artikelen 22 Investeren in melkquotum, wel of niet rendabel? 22 Melkrobot, lust of last? 29 Herinvesteringsreserve, de kunst van het verschuiven 33 Het nieuwe mestbeleid, gevolgen en keuzes op bedrijfsniveau 39 Semigratie, een praktijkvoorbeeld in het oosten van Duitsland 43 Deel III Overzichten 46 Overzicht 1 Ontwikkeling van de bedrijfsstructuur 48 Overzicht 2 Ontwikkeling van de technische resultaten 49 Overzicht 3 Ontwikkeling van het resultaat 50 Overzicht 4 Ontwikkeling van het saldo 51 Overzicht 5 Ontwikkeling van de liquiditeitspositie 52 Overzicht 6 Bedrijfsstructuur ingedeeld naar intensiteit 53 Overzicht 7 Technische resultaten ingedeeld naar intensiteit 54 Overzicht 8 Resultaat ingedeeld naar intensiteit 55 Overzicht 9 Saldo ingedeeld naar intensiteit 56 Overzicht 10 Ontwikkeling van de liquiditeitspositie ingedeeld naar intensiteit 57 5 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

6 Voorwoord Alfa - Cijfers die Spreken

7 Geachte relatie, Kleurloze melk. Daarover las ik onlangs in het Algemeen Dagblad. Schoolmelk ten spijt moet de jeugd weinig hebben van de witte motor. Melk is ouderwets en oubollig, aldus het artikel. Toch vormt melkproducerend Nederland een motor op het platteland en een groot deel van de agrarische cliëntenportefeuille van Alfa als accountants- en adviesorganisatie. En daar zijn wij trots op. Voor u maken wij dan ook jaarlijks deze, alles behalve kleurloze, uitgave van Cijfers die Spreken. Na het succes van de vorige uitgave hebben wij besloten de opzet voort te zetten. In deel I leest u de analyse van de financiële en technische resultaten over het boekjaar 2004 op basis van een steekproef uit ons bestand van gespecialiseerde melkveehouderijbedrijven. Deel II bevat vijf interessante achtergrondartikelen. Echte cijferliefhebbers kunnen de cijfers nog eens napluizen met behulp van de overzichten in deel III van dit rapport. Moet ik nog investeren in melkquotum? En zo ja, wat mag ik hiervoor betalen? Deze vraag houdt velen van u bezig. In het licht van de (voorlopig nog) gekoppelde melkpremie en de afschaffing van de melkquotering in 2015, hebben wij dit vraagstuk nader bekeken. De uitwerking leest u op pagina 22. Ook de vraag of investeren in een melkrobot zinvol is, komt aan de orde. Een lastige lust, zo blijkt. U leest het op pagina 29. De toekomst van de Nederlandse melkveehouderij wordt voor een groot deel bepaald door de melkprijs en de mate waarin de zuivelfabrieken in staat zijn toegevoegde waarde te creëren met hun producten. Het afketsen van de fusie tussen Campina en Arla stemt in deze niet hoopvol. Hoewel in 2004 de melkprijsdaling volledig werd gecompenseerd door de zuivelpremie, is het nog maar de vraag of dat in de toekomst het geval zal zijn. Schaalvergroting lijkt daarom voor velen een vanzelfsprekende strategie, maar is het de enige remedie om de dalende opbrengstprijs van melk het hoofd te bieden? Nee. Zeker niet voor iedereen. Veel ondernemers, en met name diegenen van wie de stal vol zit en de arbeid maximaal wordt benut, doen er goed aan om zich eerst te richten op de kosten. Hier valt voor menigeen nog veel te halen. Meer melkquotum leidt vaak tot meer koeien en meer werk en niet per definitie tot minder kosten per geproduceerde kilogram. Denk bijvoorbeeld eens aan de extra kosten voor mestafvoer die het nieuwe mestbeleid per 1 januari 2006 met zich mee gaat brengen. Wanneer men kiest voor schaalvergroting, is het niet voor iedereen vanzelfsprekend om dit in Nederland te doen. Semigratie vindt opgang. Alfa sprak met de familie Beenen, die vorig jaar een melkvee- en akkerbouwbedrijf overnam in het oosten van Duitsland. Op pagina 43 van deze uitgave leest u over hun afwegingen en ervaringen. Al met al kleurrijke artikelen, die u hopelijk helpen de juiste keuzes voor uw bedrijf te maken. Terug naar de kleurloze melk. De industrie lijkt niets te gek en maakt wat zij denkt dat de consument wil hebben. Niets mis mee natuurlijk, zolang het leidt tot meerwaarde. In dat kader kunnen we wellicht een voorbeeld nemen aan de staat Kentucky in de Verenigde Staten. Hier werd onlangs met meerderheid van stemmen een wetsvoorstel aangenomen waarin melk werd uitgeroepen tot officiële staatsdrank. Een idee voor minister Veerman? Veel leesplezier. Namens de stafgroep bedrijfskunde, Ir. Aswin Endeman ab Coördinator Bedrijfskunde Juni 2005 Meer informatie uit uw jaarcijfers, dat is onze missie! 7 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

8 Deel I

9 Analyse

10 De resultaten samengevat De ontwikkeling van bedrijven heeft in 2004 niet stil gestaan. De belangrijkste zaken: Het melkquotum in eigendom is met 6,6 procent toegenomen; gemiddeld kilogram Oppervlakte grond met twee procent toegenomen; 10,2 procent meer snijmaïs verbouwd De veestapel is gegroeid met 0,7 melkkoe tot 70,9 De meetmelkproductie per koe nam toe van naar bijna kilogram De beschikbare arbeid is met 0,1 volwaardige arbeidskracht uit vreemde arbeid toegenomen Met betrekking tot het gerealiseerde resultaat zijn de belangrijkste punten: Absoluut gezien steeg het resultaat uit normale bedrijfsvoering met 1,9 procent Het resultaat per 100 kilogram meetmelk daalde met 2,5 procent naar 2,71 euro De niet-toegerekende kosten zijn absoluut gezien gestegen met 5 procent De kosten voor huur, afschrijving en rente daalden per 100 kilogram meetmelk met 0,9 procent Ondanks de grotere bedrijfsomvang vond er een stijging van 4,5 procent plaats van de niettoegerekende kosten per 100 kilogram meetmelk Operationeel gezien was 2004, net als 2003, een tegenvallend jaar. Wat het meest opviel: Het saldo per 100 kilogram meetmelk daalde met 4,4 procent tot 23,56 euro De melkprijs daalde met 3,5 procent tot 30,54 euro per 100 kilogram meetmelk Er vond een daling van de voerkosten per 100 kilogram meetmelk plaats van 2,3 procent De kosten voor gezondheidszorg en medicijnen per 100 kilogram meetmelk stegen met 6,8 procent De kosten voor grasland en voedergewassen stegen per 100 kilogram meetmelk met 10 procent Er werd 35 kilogram stikstof per hectare grasland meer aangevoerd Het continuïteitsperspectief voor de bedrijven kenmerkt zich in 2004 door de volgende punten: 23 procent van de bedrijven behaalt een negatieve marge De kritieke melkprijs bevindt zich op het niveau van 27,75 euro per 100 kilogram meetmelk De marge bedraagt 2,79 euro per 100 kilogram meetmelk Ook hebben we gekeken naar de verschillen tussen extensieve en intensieve bedrijven. Daarbij viel op: De extensieve bedrijven realiseerden ondanks de kleinere bedrijfsomvang een beter resultaat dan de intensieve bedrijven Intensieve bedrijven behaalden een voordeel van 0,74 euro per 100 kilogram meetmelk op de niet-toegerekende kosten. Dit werd veroorzaakt door lagere loonwerkkosten en eigendomslasten De extensieve bedrijven realiseerden 1,42 euro per 100 kilogram meetmelk meer saldo dan de intensieve bedrijven Intensieve bedrijven realiseerden 0,32 euro per 100 kilogram meetmelk minder opbrengsten dan de extensieve bedrijven, voornamelijk door een lagere omzet en aanwas De voerkosten van intensieve bedrijven waren 1,20 euro per 100 kilogram meetmelk hoger dan de voerkosten van de extensieve bedrijven De intensieve bedrijven realiseerden lagere kosten voor grasland en voedergewassen, maar dit woog niet op tegen de extra gemaakte voerkosten. De resultaten zijn gebaseerd op een groep van 110 zuivere melkveebedrijven. Dit zijn bedrijven waarvan minimaal 95 procent van het totaal aantal NGE (Nederlandse Grootte Eenheid) uit melkvee afkomstig is. De gegevens zijn afkomstig uit het Bedrijfs Analyse Systeem (BAS), waarmee Alfa managementinformatie aan melkveehouders levert.

11 Ontwikkelingen 2004 was voor melkveehoudend Nederland een roerig jaar. U kreeg te maken met het nieuwe EU-landbouwbeleid en de daarbij horende invoering van de melkpremie en verlaging van de interventieprijzen. Omdat deze zaken van invloed zijn én blijven op de hoogte van de melkprijs, waren wij nieuwsgierig naar de effecten van de nieuwe regelgeving op het bedrijfsrendement. Daartoe analyseerden we het bedrijfsresultaat van 110 zuivere melkveebedrijven. Bovendien hebben we gekeken hoe deze bedrijven zich ontwikkelden qua bedrijfsopzet en technische resultaten, en welke verschillen er zijn tussen intensieve en extensieve bedrijven. De gegevens waarop de analyse is gebaseerd, zijn afkomstig uit het Bedrijfs Analyse Systeem (BAS), waarmee Alfa managementinformatie aan melkveehouders levert. De resultaten vindt u in overzicht één tot en met tien in deel drie van dit rapport. in de melkveehouderij Groei van bedrijven zet stevig door De schaalvergroting zette in 2004 onverminderd door, zowel in hoeveelheid grond (+2,0 procent) als in melkquotum in eigendom (+6,6 procent). Het gemiddelde areaal snijmaïs steeg met 10,2 procent naar 5,88 hectare (figuur 1). Er werd gemiddeld ruim kilogram quotum aangekocht, waarmee het quotum in eigendom steeg naar gemiddeld ruim kilogram. Het lijkt erop dat het quotum dat vorig jaar nog werd geleast, nu is aangekocht. Dit is niet vreemd gezien de hoge leaseprijzen, die aan het einde van 2004 soms opliepen tot 7,40 euro per kilogram vet. In 2003 leasden nog 59 van de 110 bedrijven quotum met een gemiddelde portiegrootte van ruim kilogram. In 2004 werd er door slechts 23 van de 110 bedrijven quotum geleast, waarbij

12 de portiegrootte bleef steken op ongeveer kilogram. Gemiddeld genomen werd kilogram minder geleast, waardoor het gebruiksquotum op ongeveer kilogram uitkwam (+2,7 procent), met een vetreferentie van 4,22 procent. Om het grotere quotum vol te kunnen melken, werden iets meer koeien aangehouden. De gemiddelde veestapel nam in 2004 toe tot bijna 71 melkkoeien per bedrijf. Het aantal stuks jongvee daalde wederom licht, van 6,7 naar ruim 6,5 stuks per tien melkkoeien. Het jaar 2004 gaat de boeken in als groeizaam en zonnig, maar ook vrij nat. De voorjaarskuilen waren over het algemeen van goede kwaliteit (BLGG, persbericht 2004). Het gras werd al vroeg gemaaid, wat ertoe leidde dat sommige aprilkuilen gevaarlijk snel verteerbaar werden. Vooral in april en augustus was het relatief warm. Het mooie weer had tot gevolg dat, in tegenstelling tot 2003, veel bedrijven voldoende voorraad wintervoer konden opbouwen. Daarnaast had het goede voer een positieve invloed op de resultaten. De totale melkproductie steeg met ongeveer twee procent. Naast de grotere veestapel zien we een productiestijging per koe van ruim naar bijna kilogram meetmelk. Het krachtvoerverbruik per 100 kilogram meetmelk daalde, zoals is te zien in figuur 2. Omgerekend werd ongeveer kilogram krachtvoer per koe gevoerd, tegen kilogram in 2003 (940 VEM, inclusief jongvee). Het gebruik van krachtvoervervangers nam absoluut gezien iets toe (+0,7 procent) en de kvem aankoop van ruwvoer steeg absoluut gezien met ongeveer acht procent. De oorzaak hiervan is dat begin 2004 een aantal bedrijven nogal krap in het voer zat en extra ruwvoer aan moest kopen. Wederom steeg de arbeidsproductiviteit. Op deze 110 bedrijven werd in 2003 gemiddeld kilogram per volwaardige arbeidskracht (VAK) gemolken, in 2004 is kilogram per VAK geproduceerd. Ondanks de toegenomen bedrijfsomvang, bleef het arbeidsaanbod met 1,6 VAK vrijwel gelijk. Hiervan wordt slechts 0,1 VAK ingevuld door vreemde arbeid. Doordat het grondoppervlak evenredig toenam met de productie, bleef de intensiteit met kilogram per hectare nagenoeg gelijk eindigt positief voor Nederlandse melkveehouder Het bedrijfsresultaat uit normale bedrijfsvoering bleef in 2004 met gemiddeld euro nagenoeg gelijk aan De in 2004 voor het eerst uitgekeerde melkpremie, vangt de daling van de melkprijs precies op. Doordat de melkproductie toenam, daalde het resultaat uit normale bedrijfsvoering per 100 kilogram meetmelk toch nog met 2,5 procent naar 2,71 euro. Zowel de direct toe te rekenen kosten als de niet-toegerekende kosten laten per 100 kilogram meetmelk een stijging zien. De stelling dat door schaalvergroting de kosten worden verdeeld over meer kilogrammen melk en dat de kosten per kilogram hierdoor lager uitvallen, gaat bij deze bedrijven dus niet op. Het blijft de vraag hoe de melkprijs zich de komende jaren gaat ontwikkelen. Veel is afhankelijk van de snelheid waarmee de Europese Commissie de daling van de interventie en restitutieprijzen doorvoert. Als de opbrengstprijzen goed blijven, dan is de kans groot dat men de daling harder door laat zetten. De melkpremie is immers bedoeld ter compensatie van de interventie en restitutiebedragen, maar mag de boer geen extra geld opleveren. De melkveehouders zijn er in 2004 in geslaagd het resultaat van 2003 te handhaven. Door de grotere bedrijfsomvang, de extra omzet uit werk voor derden en de verlease van melkquotum, stegen de totale opbrengsten met ongeveer euro (inclusief melkpremie). Het bedrijfssaldo nam toe met krap euro. Per 100 Alfa - Cijfers die Spreken

13 kilogram meetmelk steeg het bedrijfssaldo tot 26,29 euro (figuur 3). Het saldo melkvee daalde relatief gezien tot 23,56 euro per 100 kilogram meetmelk, dit is exclusief melkpremie. De melkpremie bedroeg 1,13 euro per 100 kilogram meetmelk. De niet-toegerekende kosten stegen absoluut gezien met vijf procent. Er werd vooral extra geld uitgegeven aan betaalde arbeid, loonwerk en onderhoud van grond, gebouwen en installaties. De leasekosten voor quotum namen af met euro, de kosten voor afschrijving van het melkquotum in eigendom daarentegen namen toe met bijna 12 procent. Het effect van de schaalvergroting van de afgelopen jaren zien we hierin duidelijk terug. Hoewel er behoorlijk is bijgefinancierd, blijven de rentekosten nagenoeg gelijk. De verklaring hiervoor is de lage rentestand en het oversluiten van oude financieringen tegen een lager rentetarief. Hierdoor kon meer geld worden geleend tegen dezelfde rentekosten. De stijging van de niet-toegerekende kosten kan over meer kilogrammen worden uitgesmeerd, maar toch zijn die per 100 kilogram meetmelk gestegen met 4,5 procent. Een specificatie van de niet-toegerekende kosten en de HAR lasten per 100 kilogram meetmelk vindt u in figuur 4 en 5. Lager saldo door dalende melkprijs Het saldo melkvee bepaalt voor een belangrijk deel het bedrijfsresultaat van de onderneming. De opbrengsten, maar vooral de kosten, worden in grote mate beïnvloed door het management van de ondernemer. De verschillen tussen de bedrijven zijn echter zeer groot, er valt voor menig bedrijf nog veel te winnen. Het gemiddelde saldo daalde in 2004 absoluut gezien met krap drie procent tot euro. De prijsdaling van de melk bedroeg ongeveer 3,5 procent. De voerkosten bleven absoluut gezien gelijk, terwijl de kosten voor gezondheidszorg stegen. Aan kosten voor grasland en voedergewassen werd absoluut gezien 11,5 procent meer uitgegeven. Het saldo per 100 kilogram meetmelk daalde relatief gezien met 4,4 procent tot 23,56 euro. Op 1 juli 2004 werd de hervorming van het zuivelbeleid in gang gezet. De melkpremie die voor het eerst werd uitbetaald rekenen wij niet mee in het saldo, maar geven we apart weer onder de niet toe te rekenen opbrengsten. Gemiddeld werd er 30,54 euro per 100 kilogram meetmelk uitbetaald. Dit komt overeen met 32,17 euro per 100 kilogram afgeleverde melk, met een gehalte van 4,38 procent vet en 3,48 procent eiwit. De totale melkopbrengst is euro lager dan in De opbrengsten uit omzet en aanwas stegen absoluut gezien met ongeveer 5,5 procent. Het verkooppercentage melkkoeien kwam met 25,7 procent iets hoger uit dan in Slachtkoeien brachten ongeveer dertien procent meer op, de opbrengstprijs voor kalveren nam met bijna veertien procent af (LEI, 2004). De gerealiseerde prijzen van de geanalyseerde groep bedrijven zijn afgebeeld in figuur 6. Tussen de bedrijven zijn de verschillen in het saldo groot. Om het verschil in kosten zichtbaar te maken, zijn in figuur 7 de toegerekende kosten van de 25 procent best en 25 procent slechtst scorende bedrijven op basis van het saldo per 100 kilogram meetmelk weergegeven. 13 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

14 Het saldo van deze groepen verschilt maar liefst 5,64 euro per 100 kilogram meetmelk. Dat er op een aantal bedrijven nog veel te verbeteren valt, staat hiermee vast. De gemiddelde totale voerkosten bleven, ondanks een stijging van de prijzen, nagenoeg gelijk. De prijs van krachtvoer steeg met 2,8 procent. Het totale krachtvoerverbruik uitgedrukt in kvem daalde ondanks de grotere bedrijfsomvang met ruim drie procent. Er werd ongeveer kilogram krachtvoer per koe gevoerd (bij 940 VEM, inclusief jongvee) en 4,61 euro per 100 kilogram meetmelk aan krachtvoer uitgegeven, tegen 4,70 euro in De verdeling in de voerkosten per 100 kilogram meetmelk voor het jaar 2004 vindt u in figuur 8. De kosten die rechtstreeks aan melkvee toe te rekenen zijn (gezondheidszorg, medicijnen, veeverbetering en strooisel), stegen van 2,37 euro naar 2,48 euro per 100 kilogram meetmelk. De voornaamste oorzaak hiervan zijn de kosten voor diergezondheid en medicijnen, die van 1,03 euro naar 1,10 euro per 100 kilogram meetmelk stegen. Omgerekend komt dit neer op een stijging van bijna 6 euro per koe, waardoor er in totaal ongeveer 90 euro per koe aan werd uitgegeven. Ongeveer 47 procent van dit bedrag gaat naar medicijnen, de resterende 53 procent wordt besteed aan behandel- en onderzoekskosten. De kosten voor grasland en voedergewassen (meststoffen, zaaizaad en gewasbescherming) stegen met krap 900 euro tot gemiddeld euro. Vooral aan meststoffen werd meer uitgegeven. De prijs van kunstmest steeg volgens het LEI met ongeveer 1,4 procent. Uit de bedrijfsgegevens blijkt dat er nogal wat extra kunstmest is aangevoerd. Werd er in 2003 nog 140 kilogram stikstof op grasland aangevoerd, in 2004 is dat bijna 35 kilogram meer. Hierbij merken we op dat dit de aangevoerde hoeveelheid stikstof betreft, die kan afwijken van de daadwerkelijk aangewende hoeveelheid omdat er bijvoorbeeld een voorraad is aangelegd. De belangrijkste oorzaak voor het dalende saldo is de lagere melkprijs. De melkpremie (niet meegerekend in het saldo) compenseert die daling maar net. Door de betere ruwvoerpositie namen de voerkosten per 100 kilogram meetmelk gemiddeld genomen af, terwijl de overige kosten zowel absoluut als per 100 kilogram meetmelk toenamen. Ondanks de toegenomen bedrijfsomvang lukt het dit jaar niet de kosten per kilogram melk constant te houden. Positieve liquiditeitsontwikkeling dankzij beter resultaat en meer vreemd vermogen De liquiditeitsontwikkeling in 2004 is met euro positief te noemen. Het blijkt dat naast een beter resultaat een behoorlijk deel van de liquiditeitsontwikkeling in 2004 is ontstaan doordat er extra vreemd vermogen is aangetrokken. Daarnaast werd er meer privé-geld in de bedrijven gestort, terwijl er in 2003 incidenteel extra geld werd onttrokken aan het bedrijf. Al met al een positieve liquiditeitsontwikkeling, maar mét kanttekeningen. De negatieve ontwikkeling van de liquiditeit was in 2003 een groot punt van zorg. In 2004 lijkt de ontwikkeling op het eerste gezicht een stuk florissanter (figuur 9), maar de schijn bedriegt echter, want van de euro positieve liquiditeitsontwikkeling blijkt een behoorlijk deel afkomstig te zijn uit extra aangetrokken vreemd vermogen en incidentele stortingen uit privé. Uit de bedrijfsvoering kwam ongeveer euro extra beschikbaar, ongeveer euro hiervan is als incidentele opbrengst aan te merken. Gemiddeld werd er door deze bedrijven ruim euro extra vreemd vermogen aangetrokken. In totaal was er ruim euro beschikbaar uit bedrijfsvoering en financiering. Met dit bedrag moeten de investeringen en overige onttrekkingen, zoals privé-uitgaven, worden betaald. Gedurende 2004 werd door deze bedrijven gemiddeld euro geïnvesteerd. Ruim euro hiervan werd besteed aan de aankoop van extra melkquotum. In

15 2004 kochten 65 van de 110 bedrijven melkquotum aan tegen 54 in Er werd aanzienlijk meer quotum aangekocht dan het jaar ervoor. Doordat ook het prijsniveau van quotum opliep, kwam het gemiddeld geïnvesteerde bedrag per investering in melkquotum uit op ongeveer euro, tegen euro in 2003 (figuur 10). Het begrip kasstroom wordt steeds belangrijker in de melkveehouderij. Kasstroom is het bedrag dat resteert nadat uit alle ontvangsten, de normale uitgaven ten behoeve van het bedrijf zijn voldaan. Banken kijken bij de kredietverstrekking steeds vaker naar de kasstroomontwikkeling. Daarnaast worden het ondernemerschap en de visie op de markt en het bedrijf steeds belangrijker. Uit onderzoek dat het LEI in 2005 deed naar de ontwikkelingen rond de financiering van agrarische bedrijven, blijkt dat financieringsaanvragen steeds vaker ook op deze criteria worden beoordeeld. Het verstrekken van een goed ondernemingsplan waarin aan deze punten wordt voldaan, kan leiden tot een lagere risico opslag in het rentetarief. Naast deze beoordeling wordt ook de betalingscapaciteit steeds belangrijker. De nadruk ligt hierbij steeds vaker op de toekomstige rentabiliteit en kasstroommanagement. De gemiddelde kasstroom, liquiditeitsmarge, betalingscapaciteit en kritieke melkopbrengst die door deze bedrijven werden gerealiseerd, zijn weergegeven in tabel 1. Ondanks de toegenomen bedrijfsomvang en de hiermee samenhangende extra geleverde kilogrammen melk, neemt de kasstroom gemiddeld slechts met bijna euro toe. Doordat er meer werd afgelost komt de liquiditeitsmarge euro hoger uit dan in Absoluut gezien is de betalingscapaciteit met 5,7 procent toegenomen. De kritieke melkprijs per 100 kilogram meetmelk daalde met 4,3 procent en bevindt zich nu op een niveau van 27,75 euro. Doordat de gerealiseerde melkprijs minder snel daalde, nam de marge (het verschil tussen de gerealiseerde en kritieke melkopbrengst) toe met 4,7 procent. Er resteerde gemiddeld 2,79 euro marge per 100 kilogram meetmelk, tegen 2,67 euro in Volgens LEI-onderzoek kampt een substantieel deel van de agrarische bedrijven met liquiditeitsproblemen. Eén op de vijf bedrijven in het onderzoek heeft structureel gezien te hoge financieringslasten om uit de gerealiseerde kasstroom te kunnen financieren (LEI, 2005). In onze analyse behaalde 23 procent van de bedrijven in 2004 een negatieve marge per 100 kilogram meetmelk. Maar er zijn ook heel 15 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

16 wat bedrijven die nog steeds een hoge marge behalen. Dit zijn overigens niet per definitie de meest vitale bedrijven. Het kan zijn dat een aantal daarvan nog niet heeft geïnvesteerd in schaalvergroting, dat ze lage aflossingsverplichtingen voor de financiering hebben bedongen of dat de gebouwen en machines grotendeels verouderd en versleten zijn. Het kan overigens ook een bewuste keuze zijn niet meer te investeren, omdat bijvoorbeeld niet in opvolging is voorzien. Indien de keuze op doorgaan valt, zal er in de toekomst alsnog geïnvesteerd moeten worden, bijvoorbeeld in bedrijfsgebouwen. De extra kasstroom die door deze investeringen wordt gegenereerd, zal hoog genoeg moeten zijn om de extra aangetrokken financiering op termijn af te kunnen lossen. Tabel 1. Continuïteit Verschil % Resultaat gewone bedrijfsvoering ,9% Afschrijvingen ,2% Kasstroom (a) ,2% Vervangingsinvesteringen* ,5% Saldo buitenvennootschappelijk regulier ,9% Saldo privé regulier ,0% Aflossingen ,3% Totaal (b) ,5% Liquiditeitsmarge (a-b) (c) ,9% Rente (d) ,2% Aflossingen (e) ,3% Totaal financieringslasten (d+e) (f) ,8% Betalingscapaciteit (c+f) (g) ,7% Betalingscapaciteit ratio (g / f) 1,37 1,39 0,02 1,4% Melkopbrengst (h) ,7% Kritieke melkopbrengst (h-c) (i) ,8% Marge (h-i) ,9% Melkopbrengst / 100 kg MM 31,65 30,54-1,11-3,5% Kritieke melkopbrengst / 100 kg MM 28,99 27,75-1,24-4,3% Marge / 100 kg MM 2,66 2,79 0,13 4,7% * Wordt gelijk verondersteld aan de bedrijfseconomische afschrijvingen op machines en werktuigen Alfa - Cijfers die Spreken

17 Meer melk met minder grond Boeren intensieve bedrijven beter? Wat is de invloed van de verhouding melkquotum en grondoppervlakte op het bedrijfsresultaat? In het artikel hiervoor gaven we een algemene schets van de ontwikkeling van 110 melkveebedrijven in Het volgende deel gaat in op de sterke en zwakke punten van bedrijven met een verschillende intensiteit. De extensieve bedrijven, tevens de groep met de kleinste omvang, blijken de hoogste resultaten te scoren. Als maatstaf voor de intensiteit van bedrijven hebben we de hoeveelheid meetmelk per hectare genomen. De bedrijven zijn ingedeeld in drie groepen; de extensieve bedrijven (36) met minder dan kilogram meetmelk per hectare, een middengroep (39) tussen de kilogram en kilogram meetmelk per hectare en de intensieve bedrijven (35) met meer dan kilogram meetmelk per hectare. De intensieve bedrijven leveren gemiddeld kilogram meetmelk méér af dan de extensieve. Naast het melkquotum en de oppervlakte grond zijn ook bijvoorbeeld de productie per koe en/of het ras van het vee, van invloed op het resultaat. In deze (eenvoudige) groepsindeling is met die invloeden geen rekening gehouden. Uit de analyse blijkt dat de extensieve bedrijven met 3,90 euro per 100 kilogram meetmelk gemiddeld een beter resultaat behalen dan de middengroep (2,54 euro) en intensieve bedrijven (1,70 euro). De extensieve bedrijven hebben 17 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

18 kilogram minder melkquotum dan de intensieve en bijna kilogram minder dan de middengroep. Gemiddeld is er bij de extensieve bedrijven 45 hectare grond in gebruik, tegen 37 hectare bij de intensieve bedrijven. De intensiteit ligt hierdoor bij de extensieve bedrijven op ongeveer kilogram meetmelk per hectare, tegen bij de intensieve bedrijven. De melkproductie per koe ligt bij de extensieve bedrijven met kilogram meetmelk, een stuk lager dan bij de middengroep (8.500 kilogram) en de intensieve bedrijven (8.830 kilogram). De extensieve bedrijven melken het quotum vol met ongeveer 1,4 VAK, de intensieve met ongeveer 1,7 VAK. De productie per VAK ligt hierdoor bij de intensieve bedrijven op kilogram tegen door de extensieve. Ondanks de kleinere bedrijfsomvang, lagere arbeidsproductiviteit en lagere melkproductie per koe realiseren de extensieve bedrijven een resultaat dat ruim euro hoger is dan de middengroep en euro hoger dan de intensieve bedrijven! Het resultaat van extensieve bedrijven is hoger door het betere saldo melkvee (+1,43 euro), overige opbrengsten uit mestaanvoer en slachtpremie (+0,46 euro) en lagere kosten voor huur, afschrijving en rente (+1,22 euro). De niet-toegerekende kosten per 100 kilogram meetmelk op de extensieve bedrijven zijn in het nadeel (-0,74 euro) ten opzichte van de intensieve bedrijven door de hogere eigendomslasten, loonwerkkosten en algemene kosten. Door de intensieve bedrijven wordt meer geld aan vreemde arbeid uitgegeven, voornamelijk vanwege de grotere bedrijfsomvang. In figuur 11 vindt u de opbouw van het bedrijfssaldo per groep bedrijven. De specificatie van kosten en resultaat per groep is opgenomen in figuur 12. Gaan groei en intensivering van de bedrijven gepaard met een verbetering van het saldo? Nee! uit deze analyse blijkt dat het saldo bij een toenemende intensiteit daalt. Gemiddeld realiseren de extensieve bedrijven hogere opbrengsten per 100 kilogram meetmelk (+0,32 euro), Alfa - Cijfers die Spreken

19 tegen 1,11 euro minder toegerekende kosten. De zelfvoorziening in het voer is voor de intensieve bedrijven niet meer vanzelfsprekend, waardoor vaak extra voer moet worden aangekocht. Het voordeel dat de intensieve bedrijven halen door besparing op kosten voor grasland en voedergewassen, weegt echter niet op tegen de extra voerkosten. De extensieve bedrijven realiseren ondanks een lagere melkprijs, vanwege lagere gehalten, toch hogere opbrengsten. Het grootste deel hiervan wordt verklaard uit de hogere omzet en aanwas (+0,68 euro). De extensieve bedrijven hebben gemiddeld genomen een lagere melkproductie per koe en extra jongvee, namelijk 7,1 per tien melkkoeien, tegen 6,1 bij de intensieve bedrijven. De extensieve bedrijven verkochten 28 procent van de gemiddeld aanwezige koeien, tegen 23 procent bij de intensieve bedrijven. De extensieve bedrijven ontvingen gemiddeld een hogere prijs voor pinken en vaarzen en een lagere prijs voor melkkoeien. Bij de toegerekende kosten zien we een duidelijk effect van het intensiever worden van de bedrijven (figuur 13). De intensieve bedrijven geven aan voerkosten 1,20 euro per 100 kilogram meetmelk meer uit. Omgerekend scheelt dit voor een bedrijf met kilogram quotum maar liefst euro! De lagere krachtvoerkosten per 100 kilogram meetmelk bij de intensieve bedrijven (4,56 euro) zijn te verklaren doordat deze bedrijven meer krachtvoervervangers (+0,46 euro) en ruwvoer (+0,77 euro) aankopen dan de extensieve bedrijven (figuur 14). De overige kosten voor melkvee (gezondheidszorg, medicijnen en dergelijke) liggen hoger op de intensieve bedrijven (+0,22 euro), door hogere veeverbetering en strooiselkosten. De koeien staan op intensieve bedrijven vaak langer, soms jaarrond, op stal staan. Intensieve bedrijven hebben minder kosten voor grasland en voedergewassen, wat een besparing van 0,31 euro per 100 kilogram meetmelk oplevert. Toch is deze besparing niet groot genoeg om de extra kosten voor voeraankoop te dekken. Zelfs als we de lagere loonwerkkosten en kosten voor eigendomslasten hierin meenemen, dan wegen de extra voerkosten (+1,20 euro) niet op tegen de vermindering van de kosten voor grasland en voedergewassen (-0,80 euro).

20 Is de continuïteit van zowel de intensieve als de extensieve bedrijven gewaarborgd in de toekomst? Als we kijken naar de ontwikkelingen in de melkveehouderij, dan zien we dat de melkopbrengsten steeds meer onder druk komen te staan. De melkprijs is in 2004 met ongeveer 3,5 procent gedaald. De melkpremie biedt net voldoende tegenwicht om de melkprijsdaling te compenseren. Op basis van de marktsituatie is de stemming licht positief. Volgens de heer Koopstra, voorzitter van het Productschap Zuivel, blijft de melkprijs in het gunstigste geval gelijk aan die in 2004 (Boerderij, 18 januari 2005). Het percentage toegevoegde waarde waarmee de zuivelondernemingen de prijsdaling willen opvangen, groeit jaarlijks met enkele procenten. Is dat voldoende om de prijsdaling te stabiliseren? De liquiditeitsontwikkeling was in 2004 gemiddeld voor alle bedrijven positief. Met oversluiten van financieringen is tegen dezelfde rentekosten meer vreemd geld aangetrokken. Dit blijkt duidelijk uit de cijfers van het afgelopen jaar. De intensievere bedrijven trokken gemiddeld ongeveer euro extra vreemd vermogen aan. Die extra middelen werden vooral aangewend voor aankoop van melkquotum; door de intensieve bedrijven werd gemiddeld voor euro melkquotum aangekocht tegen euro door de extensievere bedrijven. De liquiditeitspositie steeg gemiddeld met ongeveer euro. De stijging was iets minder bij de extensievere bedrijven, door de kleinere omvang van deze bedrijven. In figuur 15 zijn enkele liquiditeitskengetallen per 100 kilogram meetmelk weergegeven. De kasstroom per 100 kilogram meetmelk is bij de extensieve bedrij- Alfa - Cijfers die Spreken

21 ven het beste. Toch behalen deze bedrijven niet de hoogste marge. Doordat de middengroep minder geld onttrekt aan het bedrijf, is de liquiditeitsmarge hier het hoogst. Dit betekent niet dat deze bedrijven de beste uitgangspositie hebben voor de lange termijn. Het kan zijn dat deze bedrijven minder hebben geïnvesteerd in schaalvergroting, of lagere aflossingsverplichtingen voor de financiering hebben. Met het oog op de aanzienlijke toename van het vreemd vermogen, is het financieringsrisico toegenomen. De kans op een rentestijging is in dit kader een risicofactor. Naar schatting 70 procent van de leningen wordt afgesloten tegen Euribor-tarief, dat is gebaseerd op de geldmarkt voor vermogen met minder dan twee jaar looptijd. De laatste twee jaar was de rente laag en redelijk stabiel. Met het oog op de onzekere liquiditeitsontwikkeling, is het van groot belang alle risico s in beeld te brengen en bewust keuzes te maken. Conclusie Schaalvergroting moet leiden tot lagere kosten en derhalve verbetering van het bedrijfsresultaat. Zijn daarmee investeringen in grond en quotum te rechtvaardigen? De vergelijking van intensieve en extensieve bedrijven toont aan dat consequent bedrijfsbeleid het wint. Het bedrijfssaldo, aandacht voor het optimaliseren van niettoegerekende kosten en zorgvuldigheid bij financieringen vormen de beste basis voor een gunstig toekomstperspectief. Daarbij past een afgewogen afstemming tussen grond en quotum.

22 Investeren in melkquotum

23 Deel II Artikelen In 2007 wordt in Nederland de melkpremie losgekoppeld van de productie en opgenomen in de bedrijfstoeslag. Gezien de stijging van de melkquotumprijs lijkt het er op dat de kopers vooruitlopen op die ontkoppeling. De melkveehouder die zijn melkquotum wil vergroten, staat voor een lastige keuze: nu kopen voor de huidige prijzen en melkpremie ontvangen, of de aankoop uitstellen in de hoop dat de prijzen voor melkquotum na de ontkoppeling sterk zullen dalen. Wel of niet rendabel?

24 Binnen de EU is de Nederlandse melkveehouderij koploper als het gaat om de quotumlasten per 100 kilogram melk. Terwijl in april 2005 hier meer dan twee euro per kilogram melk werd betaald, betaalden Duitse melkveehouders gemiddeld nog geen 31 eurocent. In Duitsland is de ontkoppeling al toegepast; in november 2004 konden voor het laatst premiewaardige melkquota worden overgedragen. De melkquotumprijs is in de regio s Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen in de afgelopen twee jaar gedaald (figuur 16). De tijdelijke opleving in 2004 kan volgens de Deutsche Bauern Verband (DBV) voor een deel worden verklaard door de ontkoppeling van de melkpremie. Is dit verloop in Nederland ook te verwachten? De noteringen vertonen hier vanaf begin februari 2005 een stijgende lijn, die begon bij circa 43 euro per kilogram vet voor het quotumjaar 2005/2006. Eind mei zijn de prijzen in Nederland verder opgelopen richting de 50 euro per kilogram vet. Uiteraard is het Nederlandse systeem voor overdracht van melkquotum niet vergelijkbaar met het Duitse quotumbeurssysteem. Gedurende de laatste tien jaar schommelt de Nederlandse prijs voor melkquotum gemiddeld tussen 35 en 47 euro per kilogram vet. Januari 2005 vertoonde zelfs uitschieters tot boven de 50 euro. Uit de jaarcijfers van de Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM) blijkt dat in vrijwel alle jaren de gemiddelde prijs in de tweede helft van het jaar hoger is dan in de eerste helft, met uitzondering van de jaren 1996 en Het gemiddelde van de prijzen in de eerste helft van de jaren 1995 tot en met 2004 ligt met 40,52 euro per kilogram vet ruim 2,80 euro onder het gemiddelde van de tweede helft van deze jaren (figuur 17). Volgens het jaarrapport 2004 van de European Dairy Farmers (EDF) zijn de prijzen voor melkquota in Nederland met gemiddeld 1,80 euro per kilogram melkquotum veruit het hoogst. In andere landen worden fors lagere prijzen genoteerd per kilogram; variërend van rond de 30 eurocent in Ierland en Engeland, 40 eurocent in onder andere België en Duitsland tot 60 eurocent in Spanje. Voor het gemiddelde bedrijf in deze uitgave van Cijfers die Spreken steeg de post afschrijving melkquotum in 2004 van 4,57 naar 4,97 euro per 100 kilogram meetmelk. Uit de bedrijfsgegevens blijkt dat de aankoop van melkquotum in 2004 steeds vaker gefinancierd wordt met lang vreemd vermogen, met aflossingtermijnen die richting vijftien tot twintig jaar gaan. Alfa - Cijfers die Spreken

25 Aan de opbrengstenkant krijgt de melkveehouder te maken met een lagere melkprijs vanwege het nieuwe EU-zuivelbeleid. Die werd in 2004 gecompenseerd door de melkpremie. Wat uiteindelijk de gevolgen zijn van de verlaging van de interventieprijzen voor boter en melkpoeder op de melkprijs, zal mede afhangen van de meerprijs die de zuivelfabrieken weten te realiseren. Vast staat dat de uitbetaalde melkprijs de komende jaren zal dalen. In hoeverre kun je nog spreken van voldoende rendement op het geïnvesteerde vermogen? Investeren in melkquotum? Kan ik nog investeren in melkquotum met het oog op mogelijke afschaffing van de quotering? Een verstandige ondernemer zal zich afvragen bij welke prijs dat nog rendabel is. Voor een toenemend aantal bedrijven geldt bovendien dat ze eerst in beeld moeten hebben of extra melkquotum nog past binnen de bedrijfsopzet. Oftewel: is er nog ruimte binnen de huidige beschikbare arbeid, bedrijfsgebouwen en installaties? Extra melk leidt doorgaans tot het houden van meer koeien en aankoop van ruwvoer. Dat zal dan moeten passen binnen het nieuwe mestbeleid vanaf 2006 (lees ook het artikel op pagina 39). Belangrijk is ook een goede planning van het aanwezige melkquotum en een inschatting van de totale melkproductie. Het afgelopen jaar bleek opnieuw dat er tegen het eind van het quotumjaar kopers op de markt verschijnen, die fors over het quotum molken en tegen elke prijs melkquotum gingen kopen. Wat kan een melkveehouder maximaal betalen voor een kilogram melkquotum? Zolang de productie van een kilogram melk binnen de bestaande bedrijfsopzet mogelijk is en het extra saldo per extra kilogram melk (marginale saldo) wordt gesteld op 18 eurocent, dan is de volgende ruwe berekening te maken: Bij aflossen en afschrijven in tien jaar en een gemiddelde rente over de looptijd van twee procent, wordt de maximale aankoopprijs 1,44 euro per kilogram melk. Is het saldo van de extra liter 19 eurocent, dan wordt de maximale aankoopprijs 1,52. Bij een quotumprijs van twee euro moet het extra saldo per kilogram volgens deze berekening op 25 eurocent liggen. Bedenk wel, dan is in tien jaar nog niets extra verdiend met de aankoop van melk! Een beslissing over de aankoop van melk baseert u bij voorkeur niet (alleen) op bovenstaande berekening. Zodra er sprake is van een behoorlijke uitbreiding van een bedrijf, maakt een ondernemer meestal een bedrijfsplan, met een begroting van het resultaat en de liquiditeit. Daarbij zijn de toekomstvisie van de ondernemer en de gewenste ontwikkeling van het Een verstandige ondernemer zal zich afvragen bij welke prijs investeren in melkquotum nog rendabel is. 25 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

26 bedrijf, van groot belang. In toenemende mate houdt men hierbij ook rekening met de beschikbare arbeid. In de praktijk zien we echter toch nog vaak dat deze aspecten onvoldoende meegewogen worden. Terwijl ze wel van invloed zijn op het rendement van de investering in melkquotum. Waardeontwikkeling melkquotum volgens verschillende scenario s Alfa heeft onlangs een studie gedaan naar de rentabiliteit van investeren in melkquotum. Op basis van het nieuwe zuivelbeleid is een aantal scenario s opgesteld, namelijk de afschaffing van de melkquotering in 2015 en voortzetting van de melkquotering, eventueel in de vorm van een fabrieksquotum. Voor verschillende investeringsmomenten hebben wij de maximale aankoopprijs van melkquotum berekend. Hierbij hebben we rekening gehouden met belangrijke randvoorwaarden zoals de verwachte melkprijs, financiering met eigen dan wel vreemd vermo- gen en het marginale saldo van de ondernemer. In de figuren 18 en 19 is het verloop weergegeven van de maximale prijs die betaald kan worden voor een kilogram melkquotum, berekend bij een door de ondernemer vereist rendement van vier procent. De resultaten zijn weergegeven voor drie varianten van de melkprijsontwikkeling. De hoogte van de melkprijs is, zoals gezegd, afhankelijk van de mate waarin de zuivelfabrieken in staat zijn om extra toegevoegde waarde te realiseren. Voor het gemiddelde bedrijf in deze Cijfers die Spreken varieert de maximum te betalen prijs per kilogram quotum in 2005 tussen 1,05 en 1,47 euro, indien het quotum in 2015 wordt afgeschaft. Als we uitgaan van handhaving van het melkquotum (tot 2030), dan kan een bedrag van 1,60 tot 2,50 euro worden betaald. Belangrijker dan het absolute prijsniveau is echter het verloop van de maximale prijs. Na ontkoppeling van de melkpremie in 2007 is een licht verval in de maximale aankoopprijs Alfa - Cijfers die Spreken

27 te zien. We kunnen dus stellen dat de te ontvangen melkpremie slechts een iets hogere meerprijs rechtvaardigt in 2005 en Conclusie De mate van ondernemerschap is en blijft bepalend voor het succes van individuele bedrijven. Dit blijkt ook dit jaar weer uit de cijfers van de verschillende melkveebedrijven, zoals u kunt lezen in dit rapport. Los van de omvang en het type bedrijf zitten er grote verschillen in het uiteindelijke resultaat en daarmee in het inkomen van de ondernemer. Bij een gegeven quotumprijs is investeren in melkquotum voor een bedrijf met bovengemiddelde resultaten financieel haalbaar. Mogelijk levert het zelfs een zeker rendement op. Voor een bedrijf met resultaten die beneden gemiddeld zijn, kan aankoop tegen dezelfde prijs op termijn voor financiële problemen zorgen, laat staan dat de aankoop rendement oplevert. Niemand weet op dit moment exact wat er gaat gebeuren met de melkquotering in Ook de duur en hoogte van de melkpremie zijn onzeker. Investeren in melkquotum is een ondernemersbeslissing. Persoonlijke doelstellingen en het risicoprofiel van de ondernemer spelen hierbij een grote rol. Het al dan niet ontvangen van melkpremie voor extra quotum is echter geen doorslaggevende reden om melkquotum aan te kopen in 2005 of Invoering zuivelpremie In het jaar 2004 is de zuivelpremie voor het eerst uitbetaald. De melkpremie van 1,18 euro per 100 kilogram melk heeft de daling van de melkprijs totnogtoe gecompenseerd. In 2005 stijgt de melkpremie naar circa 2,36 per 100 kilogram melk. Vanaf 2006 bedraagt de zuivelpremie 3,55 euro per 100 kilogram. Nederland heeft gekozen voor ontkoppeling vanaf De melkpremie wordt dan toegevoegd aan de op dat moment aanwezige toeslagrechten en gebaseerd op het melkquotum op naam van de melkveehouder per 31 maart Meegeteld wordt het quotum in eigendom en op basis van lease. Per 1 april 2006 gaat bovendien de hoeveelheid melkquotum met 0,5% omhoog. Dit gebeurt ook op 1 april 2007 en 2008, zodat het totale melkquotum stijgt met ruim 1,5%. 27 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

28 Toekomst melkquotering Op het congres van de EDF in 2004 heeft professor Isermeyer van het Duitse Agrarisch Onderzoekscentrum een studie gepresenteerd over de toekomst van de Europese melkveehouderij. Isermeyer ziet een duidelijk verband tussen de melkpremie, de prijzen van melkquota en het al dan niet afschaffen van melkquota na Drie factoren leiden volgens hem tot een lagere melkprijs in de komende jaren. In de eerste plaats is dat het huidige overleg in de WTO (wereldhandelsoverleg), ten tweede de geplande verhoging van de melkquota met 1,5 procent vanaf 2006 en als derde het afschaffen van de ondersteuning door interventie binnen de EU. Zolang de daling beperkt blijft tot een melkprijsniveau van boven de 26 euro per 100 kilogram, zal dit vrijwel geen gevolgen hebben voor de totale melkproductie. Isermeyer voorziet als gevolg van de lagere prijzen een waardedaling van de quota. De prijsdaling zal een versnelde afname van het aantal melkveebedrijven veroorzaken. De blijvers zullen het melkquotum tegen lagere marginale kosten overnemen. Zolang er echter nog een melkoverschot is binnen de EU als geheel en dit op grond van WTObepalingen niet meer gesubsidieerd op de wereldmarkt afgezet kan worden, kan er tijdelijk een nog lagere basismelkprijs ontstaan op een niveau van euro per 100 kilogram. Zodra de zelfvoorzieningsgraad binnen de EU daalt onder de 100 procent is het op basis van de huidige inzet van de EU in de WTO-onderhandelingen weer toegestaan om import te beperken via invoerheffingen. De interne prijs kan dan weer stijgen tot een niveau van boven de 30 euro per 100 kilogram. Als gevolg van de dalende melkprijs en de ontkoppeling van de melkpremie, voorziet Isermeyer een snelle daling van de quotumprijs vanaf 2007 tot vrijwel nihil in de meeste EU-landen. Afschaffing van de melkquotering zal geleidelijk uitgevoerd moeten worden. Een abrupte afschaffing met een gelijktijdige daling van de prijzen zou anders per saldo kunnen leiden tot een uitbreiding van de melkproductie in de EU, aldus Isermeyer. Dit zal leiden tot een versnelde daling van de melkprijzen tot op, of zelfs onder het wereldmarktniveau. Alfa - Cijfers die Spreken

29 Melkrobot, In de tweede helft van de jaren negentig werd volautomatisch melken mogelijk. In het begin investeerden tientallen bedrijven in een melkrobot, maar daarna viel de verkoop van de volautomatische systemen terug. Tot vorig jaar de verkoop weer opleefde, omdat op veel bedrijven de arbeidsdruk toenam door uitbreiding van het melkquotum. Is het nu wel of niet verstandig om een melkrobot te kopen en wat zijn de economische en technische consequenties? In dit artikel aandacht voor deze afwegingen, op basis van ervaringen uit de praktijk. Lust of last? 29 Alfa - Cijfers die Spreken 2004

30 Voor dit artikel hebben we gebruik gemaakt van de resultaten van 23 robotbedrijven, die we vergelijken met een referentiegroep van circa 45 bedrijven met een conventioneel melksysteem. Qua omvang en intensiteit komen de bedrijven vrijwel overeen met elkaar. Daarnaast is gebruik gemaakt van de ervaringen van de Denzo-studiegroep (Dag en Nacht en Zondags Ook), bestaande uit zes bedrijven in Friesland, die in 1998 gezamenlijk zijn gestart met volautomatisch melken. Deze studiegroep wordt door Alfa begeleid. Er kunnen veel redenen meespelen bij de beslissing om te investeren in een automatisch melksysteem, zoals werkdruk, arbeidsongeschiktheid, afgeschreven melkwinningsapparatuur of het realiseren van productieverhoging. Maar ook een slechte verkaveling en overgaan naar jaarrond opstallen kunnen een rol spelen, of de uitdaging van de nieuwe techniek. Meestal speelt er een combinatie van factoren mee bij het nemen van deze belangrijke beslissing. Feit is dat de toenemende bedrijfsomvang - en daarmee de werkdruk in de melkveehouderij - de opkomst van de melkrobot heeft versneld. Die toename kent twee belangrijke oorzaken. Ten eerste stabiliseert de melkproductie per koe zich na een grote stijging vanaf 1985 tot 1996 door introductie van meer Holstein-bloed. Bedrijven van redelijke omvang waren in de jaren na opkomst van de ligboxenstal al in staat om circa vijftig melkkoeien per volwaardige arbeidskracht (VAK) te houden. Bij een melkproductie van kilogram melk per koe, produceerde men destijds kilogram melk per VAK. Door de stijging van de productie per koe nam, bij hetzelfde aantal melkkoeien per VAK, de productie toe tot circa kilogram (figuur 20). Een verdere stijging van de bedrijfsproductie is alleen nog maar mogelijk door het houden van meer koeien. Dit verhoogt zowel de werkdruk als de veebezetting in de stal. De robot is dan een uitkomst, omdat deze niet alleen voor arbeidsverlichting zorgt, maar ook tot een verhoging van de productie per koe kan leiden. Dat niet iedereen massaal overstapt naar volautomatisch melken, heeft vooral te maken met de huidige bedrijfsomvang, de aanschafprijs en natuurlijk de persoonlijke voorkeur. Boven de kilogram melkquotum kan men bijvoorbeeld niet meer volstaan met één unit, waardoor het automatisch melken een veel grotere investering vergt. Daarnaast wordt op deze bedrijven al meer gebruik gemaakt van vreemde arbeid. Het vergroten van de capaciteit van de huidige melkstal ligt dan meer voor de hand. De huidige opleving van de verkoop kan verklaard worden uit het doorgroeien van de eenmansbedrijven van kilogram melkquotum naar kilogram en meer. Technische resultaten De aanschaf van een melkrobot leidt niet altijd tot een hogere melkproductie per koe (zie tabel 2). Bij de Denzo-groep was wel sprake van een productieverhoging. In het tweede jaar na aanschaf was de productie per koe zelfs meer dan kilogram (+12%) gestegen. De stijging kon niet direct worden toegerekend aan de robot, omdat op hetzelfde moment ook de krachtvoergift meer dan evenredig toenam. Zes jaar na aanvang blijft de meetmelkproductie van de Denzo-groep echter nog steeds zes procent hoger dan gemiddeld, bij vrijwel dezelfde krachtvoergift per kilogram melk als de referentiegroep. Uit de literatuur blijkt dat frequenter melken gunstig is voor de melkproductie. De resultaten van de Denzo-groep bevestigen dit. Heeft het melken met een melkrobot een gunstige invloed op de diergezondheid? Het celgetal is bij alle robotbedrijven hoger dan bij de vergelijkingsgroep, te weten 242 tegen 220. Op de robotbedrijven is veertien procent van het grondareaal snijmaïsland; de referentiegroep verbouwt zo n twaalf procent. Bij de Denzo-bedrijven is in de eerste jaren de oppervlakte maïs zelfs verdubbeld, van 3,4 hectare in 97/98 naar 8,7 hectare in 00/01. Daarna is het areaal maïs weer afgebouwd naar het oude niveau. Doordat de bedrijven vrij intensief zijn, wordt vaker gekozen voor aankoop en niet voor zelf verbouwen. Bedrijven met een melkrobot passen vaak een vorm van zomerstalvoeren, volledig winterrantsoen of mengvormen hiervan toe. Als er al beweid wordt, is dat nooit volledig; vaak wordt er kuilgras en maïs bijgevoerd. Het percentage zomerstalvoeren op de robotbedrijven steeg de afgelopen jaren naar 72 procent van de oppervlakte grasland tegen 45 procent door de referentiegroep. Bij de Denzo-bedrij- Alfa - Cijfers die Spreken