Transcriptie

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16 1

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34 1

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44 X1 Y X2 X Y Z1 Z2

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64 1

65

66

67

68

69

70

71 Tabel 1: Kans op niet-werkzaamheid en neerwaartse inkomensmobiliteit tijdens de late loopbaan Niet-werkzaamheid Neerwaartse inkomensmobiliteit Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Constante -4,09** -2,35+ -7,82** -11,15** Bruto uurloon 1,29** 1,85** Leeftijd (59-61=referentie) ,15-1,70* 0,10 0, ,59-0,74 0,25 0, ,49-0,50-0,04-1,44 Geboortecohort (1946=referentie) ,21* 0,80 0,79+ 2,61** ,10* 0,48 0,56* 1,57** Werkloosheidspeil -0,26* -0,28* 0,03-0,06 Opleiding (WO=referentie) LO -0,40 1,46-0,50 0,54 LBO/MAVO -0,11 1,18-0,25 0,51 MBO -0,03 0,16-0,46 0,17 HAVO/VWO - 0,41 0,07-2,61+ HBO -0,40 0,77-0,06 0,34 Burgerlijke staat (Gehuwd=referentie) Gescheiden -1,25-0,04-0,07-0,18 Verweduwd 0,25-0,96 0,68 1,57** Ongehuwd 0,82 0,14-0,30 0,41 Thuiswonend(e) kind(eren) -0,23-0,02-0,22 0,52* Niet werkzaam 0,50 0,63 Deeltijd werkzaam 0,15 0,41 1,14** 0,52+ Tijdelijk werkzaam 1,60** 1,49** 1,22** 1,35** Beroepsklasse (Hogere managers en professionals=referentie) Lagere managers en professionals -0,18-0,32 0,12-0,25 Hogere routinehoofdarbeiders -0,03 0,05-0,13-0,73 Lagere routinehoofdarbeiders -0,06-0,06 0,79 0,41 Kleine zelfstandigen, boeren 0,53 1,39+ 3,02** - Geschoolde handarbeiders -0,06-0,20 0,19-0,06 Semi- en ongeschoolde -0,41 0,55 0,34-0,53 handarbeiders Bedrijfssector (Sociale diensten=referentie) Extractief -0,56-2,07* -1,94+ 1,66+ Transformatief 0,84+ -0,04 0,30 0,53 Distributieve diensten 0,09-0,04 0,17 0,63 Producerende diensten 0,24 0,24-0,57+ 0,26 Persoonlijke diensten -1,08 0,20-0,00 1,35** Bedrijfsgrootte (100=referentie) 19 0,76* 0,97* 0,51* 0, ,58-0,22 0,60* -0, ,62 0,46-0,12-0,54

72 Vervolg Tabel 1 Model Chi-kwadraat 69** 75** 210** 137** Df Aantal gebeurtenissen Aantal personen Aantal persoon-jaren Bron: Eigen berekeningen gebaseerd op Sociaal Economisch Panel ( ). Noten: ** p < 0,01; * p < 0,05; + p < 0,10; - coëfficient is niet betrouwbaar.

73 Tabel 2: Kans op pensionering en bruto maandelijks pensioeninkomen Pensionering Maandelijks pensioeninkomen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Constante -2,84** -1,90 10,50** 8,38** Leeftijd (59-61=referentie) ,74** -3,65** -0,87 1,30** ,44** -1,58** 0,19-0, ,11** -0,58+ -0,23-0, ,63** 4,35** -0,46** -0,02 Geboortecohort (1946=referentie) ,31-1,47* -0,07 1,55** ,32-0,77-0,34 1,61** Werkloosheidspeil 0,01 0,02-0,08* -0,04 Opleiding (WO=referentie) LO -0,84+ 0,69-0,57+ -1,20** LBO/MAVO -0,37 0,96-0,60* -1,31** MBO 0,01 1,17-0,56+ -1,02* HAVO/VWO -0,04 0,54-0,05-1,25* HBO -0,10 1,34-0,18-0,82+ Burgerlijke staat (Gehuwd=referentie) Gescheiden -0,17 0,60* 0,30-0,08 Verweduwd 0,62 2,71** -0,37-0,08 Ongehuwd -0,59 0,46-0,05 0,78** Thuiswonend(e) kind(eren) -0,64** -0,23 0,22-0,06 Niet werkzaam 1,55** -0,93-1,08** -1,19* Deeltijd werkzaam -0,54 0,34-0,37-0,29 Tijdelijk werkzaam 0,20-0,98-0,68-0,48 Beroepsklasse (Hogere managers en professionals=referentie) Lagere managers en professionals 1,01* -0,90-0,67-0,63 Hogere routinehoofdarbeiders 0,69-0,63-1,38* -0,37 Lagere routinehoofdarbeiders 1,95* -0,54-0,33-0,63 Kleine zelfstandigen, boeren 0,18 0,90-2,19-0,04 Geschoolde handarbeiders 1,52** 0,27-1,00* -0,41 Semi- en ongeschoolde handarbeiders 1, ,04+ - Bedrijfssector (Sociale diensten=referentie) Extractief 0,17-1,05 - Transformatief 0,06-1,76 0,19-2,34+ Distributieve diensten 0,27 0,57 0,29 0,16 Producerende diensten 0,36-0,83 0,21 0,70 Persoonlijke diensten 0,03 0,24-0,24 0,20 Bedrijfsgrootte (100=referentie) 19-0,97+ -0,57 0,07-0, ,29-1,57-0,21-3,21* ,21-1,41-0,18-0,07

74 Vervolg Tabel 2 Model Chi-kwadraat 746** 1290** Df Aangepaste R-kwadraat 0,12 0,21 Aantal gebeurtenissen Aantal personen Aantal persoon-jaren Bron: Eigen berekeningen gebaseerd op Sociaal Economisch Panel ( ). Noten: ** p < 0,01; * p < 0,05; + p < 0,10; - coëfficiënt is niet betrouwbaar.

75

76

77

78 1

79

80

81

82

83 Tabel 1: Beschrijving van de gebruikte variabelen Allen Cohort Cohort Cohort m. s.d. m. s.d. m. s.d. m. s.d. F-toets a Opleidingsniveau op 20-jarige leeftijd (6-18) Opleidingsniveau op 30-jarige leeftijd (6-18) Alle verhuizingen tussen leeftijd 6 en 16 (0/1) Uitsluitend verhuizing binnen gemeente (0/1) Uitsluitend verhuizing tussen gemeentes (0/1) Zowel verhuizing binnen als verhuizing tussen gemeentes (0/1) 10,31 2,32 9,56 2,54 10,47 2,58 10,82 2,00 ** 11,70 3,22 10,69 3,33 12,00 3,36 12,63 2,83 ** 0,29 0,28 0,32 0,29 * 0,12 0,12 0,13 0,13 ns 0,14 0,14 0,16 0,13 ns 0,03 0,02 0,03 0,03 ns Opleidingsniveau ouders (0-1) 0,34 0,28 0,25 0,28 0,33 0,29 0,43 0,25 ** Beroepsstatus ouders (0-1) 0,40 0,22 0,37 0,21 0,40 0,21 0,43 0,21 ** Echtscheiding ouders vóór leeftijd 16 (0/1) 0,05 0,03 0,03 0,07 ** Respondent is vrouw (0/1) 0,51 0,49 0,49 0,54 ** Geboortejaar , , , ,92 ** Aantal respondenten ouder dan 20 jaar Aantal respondenten ouder dan 30 jaar Bron: Familie-enquête Nederlandse Bevolking 1998, 2000, 2003 a Significantietoets van verschillende gemiddelden tussen cohorten * p<0,05, ** p<0,01, ns niet significant

84

85

86 Tabel 2: Verhuizingen tussen leeftijd 6 en 16: de effecten van sociale achtergrond en ouderlijke echtscheiding; logistische regressie Panel A: Alle verhuizingen Allen Cohort Cohort Cohort Trend exp(b) exp(b) exp(b) exp(b) toets a Opleidingsniveau ouders (0-1) 1,73** 1,62* 2,24** 1,58* ns Beroepsstatus ouders (0-1) 2,06** 2,56** 1,90* 1,82* ns Ouderlijke echtscheiding vóór 2,22** 1,44 2,04* 2,72** ~ leeftijd 16 (0/1) Respondent is vrouw (0/1) 1,07 1,08 1,13 1,04 ns (Geboortejaar 1928) / 10 0,97 1,28** 0,98 1,01 * Intercept 0,26 0,16 0,27 0,22 Aantal verhuizingen Aantal respondenten Panel B: Verhuizingen binnen gemeente Opleidingsniveau ouders (0-1) 1,07 0,98 1,28 1,06 ns Beroepsstatus ouders (0-1) 0,93 1,16 0,85 0,79 ns Ouderlijke echtscheiding vóór 1,48** 1,05 2,09* 1,51* ns leeftijd 16 (0/1) Respondent is vrouw (0/1) 1,18* 1,32* 1,19 1,07 ns (Geboortejaar 1928) / 10 1,02 1,38** 0,89 1,18 ns Intercept 0,18 0,10 0,29 0,10 Aantal verhuizingen Aantal respondenten Panel C: Verhuizingen tussen gemeentes Opleidingsniveau ouders (0-1) 2,46** 2,86** 2,34** 2,19** ns Beroepsstatus ouders (0-1) 3,34** 4,05** 4,31** 2,57** ns Ouderlijke echtscheiding vóór 3,13** 1,78~ 2,02* 4,21** ** leeftijd 16 (0/1) Respondent is vrouw (0/1) 0,97 0,83 1,02 1,05 ns (Geboortejaar 1928) / 10 0,95~ 1,12 0,88 0,95 ns Intercept 0,08 0,06 0,10 0,09 Aantal verhuizingen Aantal respondenten Bron: Familie-enquête Nederlandse Bevolking 1998, 2000, 2003 a Significantietoets van lineaire trend in de effecten * p<0,05, ** p<0,01, ns niet significant

87

88 Tabel 3: Het effect van een verhuizing tussen leeftijd 6 and leeftijd 18 op het bereikte opleidingniveau, gecontroleerd voor sociale achtergrond en een ouderlijke echtscheiding; lineaire regressie Panel A: Bereikt opleidingsniveau op leeftijd 20 Model 1 Model 2 Model 3 Model 4 Alle verhuizingen tussen leeftijd 6 en 16 (0/1) -0,067-0,159* Uitsluitend verhuizing binnen gemeente (0/1) -0,216* -0,237** Uitsluitend verhuizing tussen gemeentes (0/1) 0,140-0,050 Zowel verhuizing binnen gemeente als verhuizing tussen gemeentes (0/1) -0,234-0,234 Opleidingsniveau ouders (0-1) 1,226** 1,215** Beroepsstatus ouders (0-1) 0,839** 0,820** Ouderlijke scheiding vóór leeftijd 16 (0/1) -0,726** -0,735** Respondent is vrouw (0/1) 0,089 0,087 0,094 0,090 (Geboortejaar 1928) / 10 0,449** 0,364** 0,449** 0,365** Intercept 9,006 8,557 9,003 8,563 Verklaarde variantie (adjusted) 6,0 % 10,1 % 6,2 % 10,2 % Panel B: Bereikt opleidingsniveau op leeftijd 30 Opleidingsniveau op leeftijd 20 0,912** 0,834** 0,908** 0,833** Alle verhuizingen tussen leeftijd 6 en 16 (0/1) 0,200** -0,032 Uitsluitend verhuizing binnen gemeente (0/1) -0,155~ -0,229** Uitsluitend verhuizing tussen gemeentes (0/1) 0,632** 0,219** Zowel verhuizing binnen gemeente als verhuizing tussen gemeentes (0/1) -0,071-0,071 Opleidingsniveau ouders (0-1) 2,339** 2,314** Beroepsstatus ouders (0-1) 1,375** 1,331** Ouderlijke scheiding vóór leeftijd 16 (0/1) -0,437** -0,464** Respondent is vrouw (0/1) -0,710** -0,718** -0,699** -0,711** (Geboortejaar 1928) / 10 0,370** 0,253** 0,256** 0,256** Intercept 1,746 1,652 1,775 1,677 Verklaarde variantie (adjusted) 50,8 % 57,0 % 51,2 % 57,2 % Bron: Familie-enquête Nederlandse Bevolking 1998, 2000, 2003 * p<0,05, ** p<0,01, ns niet significant

89

90

91

92 1

93

94

95

96

97

98

99

100

101 Tabel 1: OLS-regressie van elitaire cultuurparticipatie op tijdsaspecten en sociaaleconomische achtergrond, ongestandaardiseerde coëfficiënten Model 1 Model 2 Model 3 Trend aspecten Meetjaar (0=1975) -,060 ns -,312 *** -,320 Geboortecohort (0=1950) -,050 ** -,060 *** -,159 Sociaaleconomische achtergrond Opleidingsniveau Primair onderwijs -36,230 *** -39,068 *** Secundair onderwijs -34,251 *** -32,586 *** Hoger beroepsonderwijs -12,831 *** -11,633 Universitair onderwijs ref. ref. *** *** Huishoudinkomen (rang score) Laagste 20% -2,750 ** -10,467 Midden-laagste 30% -7,654 *** -10,249 *** Midden-hoogste 30% -5,670 *** -6,545 *** Hoogste 20% ref. ref. Demografische aspecten Geslacht (vrouw=1) 5,612 *** Grote stad (1=ja) 6,595 *** Samenwonen met partner (1=ja) -7,996 *** Aantal jonge kinderen (onder 12 jaar) -,743 * Religieuze achtergrond Niet-religieus ref. Rooms-katholiek -5,852 *** Protestants -3,312 *** Gereformeerd 5,857 *** Overig religieus -,240 ns Tijdsdruk Uren betaald werk -,100 *** Uren kinderverzorging -,004 ns Uren scholing,467 *** Constante 38,164 *** 76,701 *** 82,236 *** Verklaarde variantie 0,0% 9,8% 15,5% Bron. TijdsBestedingsOnderzoeken (N=16.148). Significantie. * p<.05; ** p<.01; *** p<.001.

102 Tabel 2: De trend in elitaire culturele participatie uiteengelegd in binnen- en tussencohortverandering % na effect % totaal compositie Ongecontroleerd voor compositie Binnencohort trend (meetjaar) -1,80 60,2% Tussencohort trend (geboortecohort ) -1,19 39,8% Totale verandering -2,99 100,0% Gecontroleerd voor compositie Binnencohort trend (meetjaar) -9,60 321,0% 71,7% Tussencohort trend (geboortecohort ) -3,79 126,6% 28,3% Totale verandering (na controle) -13,39 447,6% 100,0% Bron. TijdsBestedingsOnderzoeken (N=16.148). Significantie. * p<.05; ** p<.01; *** p<.001.

103 Figuur 1: Trends in opleidings- en inkomensdifferentiatie voor exclusieve elitaire culturele participatie naar meetjaar en geboortecohort. 100 Elitaire Culturele Participatie Opleidings differe ntiatie naar meetjaar 100 Elitair e Cul ture le Participa tie Inkom e ns differ e ntiatie naar m e e tjaar Schaalwaarde Schaalw aarde Pr imair HBO Secondair Univers iteit Laa gste 20% Midden-laag 30% Midden-hoog 30% Hoogste 2 0% 100 Elitaire Culturele Participatie Opleidingsdifferentiatie naar geboortecohort 100 Elitaire Culturele Participatie Ink ome nsdiffe re ntiatie naar ge boorte cohort Schaalwaarde Schaalwaarde Primair HB O Secondair Universiteit Laagste 20% Midden-laag 30% Midden-ho og 30% Ho ogste 20%

104

105

106 1

107

108

109

110

111 Figuur 1: Opvoedwaarden in Nederland (%) Bron: European Values Study, Nederland 2008

112

113

114

115 Tabel 1 Logistische regressieanalyses: de invloed van sociale klasse en mobiliteit op opvoedwaarden a Verdraagzaamheid Onzelfzuchtigheid Goede manieren Gehoorzaamheid Hard werken B B B B B Sociale mobiliteit b Opwaartse mobiliteit Eén klasse -,169 -,147,095 -,026,298 Twee klassen of meer -,057 -,208,072,129 -,065 Neerwaartse mobiliteit Eén klasse,461,072 -,121,229,215 Twee klassen of meer,348,210,555 -,221,158 Sociale klasse c Lagere professionals en managers -,471 * -,027,045,009,272 Routine hoofdarbeiders -,146,145,461,031,208 Kleine zelfstandigen,189 -,321,599,198,297 Geschoolde handarbeiders en supervisoren -,475 -,248,761,686 ** -,336 On/halfgeschoolde handarbeiders -,437 -,302,592,235,316 Boeren en landarbeiders -,642 -,895-1,014 *,733,097 Nagelkerke R 2,104,047,140,145,060 n a Coëfficiënten zijn gecontroleerd voor wel/niet werkzaam zijn, opleiding, geslacht, wel/geen partner hebben, wel/geen kinderen hebben, geboortecohort, kerkgenootschap en kerkbezoek b referentiecategorie is geen sociale mobiliteit (immobielen) c referentiecategorie is de klasse van grote ondernemers, hogere professionals en managers * p<0,10; ** p<0,05; *** p<0,01 Bron: European Values Study, Nederland 2008

116 Vervolg Tabel 1 Onafhankelijkheid Vastberadenheid Spaarzaamheid Verantwoordelijkheidsgevoel Fantasie B B B B B B Sociale mobiliteit b Opwaartse mobiliteit Eén klasse -,125 -,153 -,354,943 **,350 -,227 Twee klassen of meer,089 -,234,380 *,354 -,136 -,492 Neerwaartse mobiliteit Eén klasse -,445 * -,150 -,435,298,134 -,569 Twee klassen of meer -,664 ** -,143,417 -,259,437 -,227 Sociale klasse c Lagere professionals en managers,143 -,274,103 -,104,191,188 Routine hoofdarbeiders,167 -,326,367 -,444 -,126,795 Kleine zelfstandigen,604 * -,698 *,136 -,746,432 -,623 Geschoolde handarbeiders en supervisoren,528 * -,924 ***,123 -,093 -,455,311 On/halfgeschoolde handarbeiders,337 -,709 **,786 **,281 -,947 ** -,632 Boeren en landarbeiders,352 -,940 *,713 -,298-1,133 -,740 Godsvruchtiggeloof Nagelkerke R 2,204,120,188,086,161,596 n a Coëfficiënten zijn gecontroleerd voor wel/niet werkzaam zijn, opleiding, geslacht, wel/geen partner hebben, wel/geen kinderen hebben, geboortecohort, kerkgenootschap en kerkbezoek b referentiecategorie is geen sociale mobiliteit (immobielen) c referentiecategorie is de klasse van grote ondernemers, hogere professionals en managers * p<0,10; ** p<0,05; *** p<0,01 Bron: European Values Study, Nederland 2008

117

118

119

120 1

121

122

123

124

125

126

127

128 Tabel 1: Beschrijvende statistieken van gebruikte variabelen Variabele Gemiddelde Std. Dev. Minimale waarde Maximale waarde Man Leeftijd Leeftijd kwadraat Vereiste jaren scholing Overscholing (in jaren scholing) Tekort jaren scholing Hogere serviceklasse Lagere serviceklasse Routine hoofdarbeiders Geschoolde handarbeiders Ongeschoolde handarbeiders Beroepsgerichtheid van onderwijssysteem Log uurinkomen N=9198. Bron: European Social Survey ronde 2 (2004)

129

130 Tabel 2: Multiniveau regressieanalyse van mate van overscholing (in jaren), en gelogaritmiseerd uurinkomen (standaardfouten tussen haakjes) 1. aantal jaren overscholing 2. log uurinkomen 3. log uurinkomen Man (t.o.v. vrouw) ***.350*** (.0466) (.0123) (.0123) Leeftijd ***.0317*** (.0189) (.00500) (.00500) Leeftijd kwadraat * *** *** ( ) (.000) (.000) Sociale klasse (t.o.v. hogere serviceklasse) Lagere serviceklasse -.711*** *** -.105*** (.104) (.0299) (.0369) Routine hoofdarbeiders *** -.246*** -.273*** (.111) (.0323) (.0391) Geschoolde handarbeiders *** -.300*** -.284*** (.122) (.0341) (.0419) Ongeschoolde handarbeiders *** -.395*** -.393*** (.114) (.0345) (.0402) Vereiste jaren scholing -.342***.0524***.0523*** (.010) (.00288) (.00288) Overscholing in jaren.0211***.0211*** (.00655) (.00678) Tekort jaren scholing *** *** (.00498) (.00498) Beroepsgerichtheid van onderwijssysteem -.746*** -.438** ** (.209) (.211) (0.213) Overscholing x beroepsgerichtheid (.00372) Beroepsgerichtheid x lagere serviceklasse (.124) (.0335) Beroepsgerichtheid x routine hoofdarbeiders (.125) (.0340) Beroepsgerichtheid x geschoolde handarbeiders.282** (.134) (.0365) Beroepsgerichtheid x ongeschoolde handarbeiders.318** (.129) (.0348) Overscholing x lagere serviceklasse (.00764) (.00781)

131 Vervolg Tabel 2 Overscholing x routine hoofdarbeiders (.00799) (.00821) Overscholing x geschoolde handarbeiders (.00986) (.0101) Overscholing x ongeschoolde handarbeiders (.00857) (.00872) Intercept 8.049*** 1.099*** 1.102*** (.460) (.227) (0.228) variantie tussen landen.350***.487***.486*** variantie binnen landen 4.433***.308***.308*** Wald chi-kwadraat (df) (13) (15) (20) *** p<0.01, ** p<0.05, * p<0.1 (tweezijdig) N1=9198, N2=18 Bron: European Social Survey round 2 (2004)

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142 Tabel 1: Beschrijvende gegevens van alle variabelen voor de leerlingen met een migrantenachtergrond Minimum Maximum Gemiddelde Std. Deviatie taalprestaties 67,34 775,21 463,00 102,81 Kenmerken van curriculum-binnen-school Gemiddelde ESCS -2,07 1,64 0,03 0,51 ESCS diversiteit 0,00 0,79 0,66 0,07 Etnische Diversiteit 0,03 0,84 0,41 0,20 % studenten uit Westerse OECD 0,00 100,00 14,75 18,62 landen % studenten uit Oost-Europa 0,00 66,67 7,99 12,81 % studenten uit Islamitische landen 0,00 92,31 5,97 13,46 % studenten uit niet-islamitische Azië 0,00 87,50 2,53 8,12 % studenten uit Sub-Sahara Afrika 0,00 33,33 1,13 3,10 Beroepsgericht (0=algemeen) 0,00 1,00 0,08 0,27 Hoger secundair (0=lager secundair) 0,00 1,00 0,34 0,48 Schoolkenmerken Schoolgrootte 23, ,00 845,77 629,17 Student/staf ratio 0,89 36,59 11,69 3,94 Leraren tekort -1,06 3,62 0,29 0,98 School op platteland 0,00 1,00 0,29 0,46 School in stad 0,00 1,00 0,37 0,48 Geen selectieve toegang 0,00 1,00 0,27 0,44 Selectieve toegang 0,00 1,00 0,23 0,42 Privaat-onafhankelijke school 0,00 1,00 0,05 0,22 Privaat-afhankelijke school 0,00 1,00 0,24 0,43 Openbare school 0,00 1,00 0,71 0,45 Individuele kenmerken Vrouw 0,00 1,00 0,50 0,50 Ouderlijk ECSC -4,44 2,97-0,23 1,02 Eerste generatie 0,00 1,00 0,46 0,50 Tweede generatie 0,00 1,00 0,50 0,50 Een ouder migrant, andere ouder 0,00 1,00 0,06 0,23 autochtoon Oost-Europa 0,00 1,00 0,27 0,45 Westerse OECD-landen 0,00 1,00 0,45 0,50 Islamitisch landen 0,00 1,00 0,16 0,37 Niet-islamitisch Azië 0,00 1,00 0,09 0,29 Sub-Sahara Afrika 0,00 1,00 0,03 0,18 Thuistaal zelfde als bestemmingsland 0,00 1,00 0,50 0,50 Leerjaar -2,00 3,00 0,37 0,87 Kenmerk onderwijsstelsels Sterk gedifferentieerd 0,00 1,00 0,56 0,50 Gematigd gedifferentieerd 0,00 1,00 0,14 0,35 Leeftijd van selectie 10,00 16,00 13,22 2,08 N of pupils 8521 Bron: PISA 2006;.eigen berekening

143

144

145 Tabel 2: De effecten van individuele kenmerken, curriculumkenmerken, schoolkenmerken en kenmerken van het onderwijssysteem op de taalprestaties van migrantenkinderen (N herkomst =35; N bestemming =15; N curriculum-binnen-scholen =1960; N studenten=8521) Constante 470,6 (8,2) Individuele kenmerken M0 M1 M2 M3 M4 M5 502,0 (46,2) 446,4 (43,3) 488,3 (45,2) Ouderlijk ESCS 32,9** (2,0) 25,0** (2,1) 33,4** (2,0) Oost-Europa (ref= -7,0-10,1-5,9 westerse OECD landen) (7,4) (7,1) (6,9) Niet-Islamitisch Azië (ref= 35,3** 17,2 32,2** westerse OECD landen) (11,2) (10,5) (10,5) Islamitische landen (ref= -38,2** -35,7** -38,9** westerse OECD landen) (9,3) (8,8) (8,7) Sub-Sahara Afrika (ref= -22,7-13,9-25,6* westerse OECD landen) (16,0) (14,9) (14,9) Vrouw 30,6** 29,9** 28,5** (1,7) (1,6) (1,7) Thuistaal zelfde als 26,1** 24,3** 25,5** bestemmingsland (2,3) (2,2) (2,2) Een ouder migrant, 4,8 6,1 (3,8) 4,8 andere ouder autochtoon (4,0) (3,9) Tweede generatie 9,2** 9,7** 8,5** (1,9) (1,9) (1,9) Leerjaar (gecentreerd per 40,5** 32,3** 35,1** land van bestemming) (1,6) (1,6) (1,9) sociaaleconomische samenstelling per curriculum-binnen-school Gemiddelde ESCS 49,8** (4,8) % studenten uit Oost- Europa (ref=% autochtone studenten) % studenten uit nietislamitisch Azië (ref=% autochtone studenten) % studenten uit islamitische landen (ref=% autochtone studenten) % studenten uit westerse OECD landen (ref=% autochtone studenten) 465,2 (43,6) 25,0** (2,1) -6,8 (6,8) 18,8* (10,2) -35,1** (8,4) -15,8 (14,3) 28,5** (1,6) 24,2** (2,2) 5,4 (3,8) 9,3** (1,8) 32,3** (1,8) 49,0** (4,7) 0,3 (0,2) 0,3 (0,2) 1,4** (0,2) 1,3** (0,2) 0,2 (0,1) 0,0 (0,1) -0,1 (0,1) 0,0 (0,1) 457,7 (44,2) 25,0** (2,1) -8,2 (6,8) 18,6* (10,2) -35,3** (8,4) -15,0 (14,2) 28,6** (1,6) 24,2** (2,2) 5,8 (3,8) 9,3** (1,8) 31,8** (1,8) 46,9** (5,1) 0,4** (0,2) 1,2** (0,2) 0,1 (0,1) 0,0 (0,1)

146 Vervolg Tabel 2 % studenten uit Sub- Sahara Afrika (ref=% autochtone studenten) -0,2 (0,4) ESCS diversiteit 45,5** (14,1) Ethnische diversiteit -36,1** (11,4) Curriculum-binnen-school Beroepsgericht (ref= algemeen) Hoger secundair (ref= lager) Selectieve toegang (ref= enige selectie) Geen selectie (ref= enige selectie) Schoolkenmerken -85,8** (4,5) -0,5 (5,2) 21,4** (3,0) 0,2 (2,6) -0,1 (0,4) 22,9 (13,9) -36,9** (11,0) -54,5** (4,6) 0,5 (4,9) 17,7** (2,7) 2,2 (2,4) -0,2 (0,4) 20,0 (14,0) -40,3** (11,2) -54,1** (4,6) -0,8 (4,9) 18,0** (2,8) 1,0 (2,4) Lerarentekort -1,6 (1,1) Student/staf ratio 0,8** (0,3) School in stad (ref= kleine provinciestad) 2,7 (2,7) School op platteland (ref= kleine provinciestad) 2,7 (2,7) Schoolgrootte*100 0,7** (0,2) Privaat-afhankelijk (ref=publiek) -4,9 (3,7) Privaat-onafhankelijk (ref=publiek) -6,4 (5,4) Kenmerken onderwijssysteem Sterk gedifferentieerd (ref= weinig gedifferentieerd) -28,8* (15,4) -9,6 (14,4) -41,1** (15,0) -15,4 (14,4) -16,7 (14,5) Matig gedifferentieerd (ref= weinig gedifferentieerd) -25,3* (13,6) Leeftijd van selectie -3,1 (2,8) Interacties met onderwijssysteem Ouderlijk ESCS* sterk -16,1** gedifferentieerd (2,4) Ouderlijk ESCS* matig -14,1** gedifferentieerd (3,2) -10,3 (12,6) -1,8 (2,6) -16,5** (2,5) -15,8** (3,3) -41,1** (13,6) -2,1 (2,8) -18,5** (2,3) -21,5** (3,2) -20,1 (13,0) -2,1 (2,6) -16,5** (2,4) -16,3** (3,3) -16,7 (13,1) -2,3 (2,6) -16,5** (2,5) -16,5** (3,3)

147 Vervolg Tabel 2 Gemiddeld ESCS* sterk gedifferentieerd Gemiddeld ESCS* matig gedifferentieerd Hoger secundair * sterk gedifferentieerd Hoger secundair * matig gedifferentieerd Ouderlijk ESCS* gemiddeld ESCS Variantie 29,8** (5,9) 18,4** (7,7) 53,1** (6,7) 49,1** (10,1) 18,1** (5,9) -11,8 (8,0) 16,1** (6,5) 31,3** (9,8) 19,5** (6,2) -11,0 (8,3) 16,3** (6,5) 32,7** (9,8) -0,5 (1,8) Individueel 5034,3 (104,9) 4599,5 (94,1) 4506,7 (89,8) 4547,0 (91,8) 4520,7 (89,1) 4516,2 (89,0) Curriculum-binnen-school 3338,4 (155,9) 1941,0 (114,2) 1129,0 (89,6) 1481,4 (100,7) 931,5 (83,4) 917,1 (82,8) Land van herkomst 1875,4 (256,9) 000,0 (00,0) 384,9 (1719,4) 000,0 (00,0) 000,0 (00,0) 000,0 (00,0) Land van bestemming 000,0 (00,0) 581,4 (120,7) 112,6 (1718,0) 504,2 (104,5) 455,7 (93,6) 444,6 (91,7) Log likelihood Bron: PISA 2006;.eigen berekening

148

149 Tabel 3: Samenvatting van de effecten van ouderlijk ESCS, gemiddeld ESCS en curriculumniveau in de verschillende onderwijssystemen Weinig Matig Sterk Westerse OECD landen 457,7 441,0 441,0 Oost-Europa -8,2-8,2-8,2 Niet-islamitisch Azië +18,6 +18,6 +18,6 Islamitische landen -35,3-35,3-35,3 Sub-Sahara Afrika -15,0-15,0-15,0 Thuistaal zelfde als bestemmingsland +24,2 +24,2 +24,2 Een ouder migrant, andere ouder autochtoon +5,8 +5,8 +5,8 Tweede generatie +9,3 +9,3 +9,3 1 s.d. verhoging in ouderlijk ESCS* s.d. verhoging in gemiddeld school ESCS* +23,5 +17,9 +31,6 Hoger secundair in plaats van lager * Beroepsgericht in plaats van algemeen -54,1-54,1-54,1 Bron: PISA 2006;.eigen berekening. * geeft aan dat de effecten kunnen verschillen tussen onderwijssystemen (interactie-effecten).

150

151 Tabel 4 Taalprestaties van eerste generatie migranten uit Westerse OECD landen afkomstig uit de laagste en hoogste ESCS-klasse, en op scholen met de gemiddeld laagste en hoogste sociaaleconomische samenstelling, voor verschillende onderwijstypen in de drie onderwijssystemen (gebaseerd op model 5 van tabel 1) Mate van differentiatie School ECSC Laagste ouderlijk ECSC en beroeps en lager Hoogste ouderlijk ECSC en beroepsen lager Westerse OECD landen Laagste ouderlijk ECSC en algemeen en lager Hoogste ouderlijk ECSC en algemeen en lager Laagste ouderlijk ECSC en algemeen en hoger Hoogste ouderlijk ECSC en algemeen en Weinig Laag hoger Hoog Matig Laag Hoog Sterk Laag Hoog Bron: PISA 2006; eigen berekening. De scores voor studenten uit Oost-Europa, niet-islamitisch Azië, islamitische landen en Sub-Sahara Afrika kunnen verkregen worden door bovenstaande scores voor Westerse OECD landen te veranderen met resp. -8,2, +18,6, -35,3 en - 15,0. De gemiddelde scores voor tweede generatie migranten kan gevonden worden door de scores te verhogen met +9,3, voor degenen met dezelfde taal als het bestemmingsland door de scores te verhogen met +24,2 en voor degenen met één autochtone en één migranten ouder met +5,8.

152 1

153

154

155

156

157 Figuur 1: Inkomensongelijkheid in Rusland, Polen, Hongarije en Tsjechië, Per capita inkomen Gini x Jaar Rusland Hongarije Polen Tsjechie Gini coëfficiënten uit verschillende bronnen: Russische uit Frolova (1998), UNU/WIDER (2000) en uit Kalugina en Najman (2003); Poolse uit Keane en Prasad (2002) en uit Trans/MONEE (2004); Hongaarse uit UNU/WIDER (2000) en uit Mitra en Yemtsov (2006); Tsjechische uit UNU/WIDER (2000).

158

159

160

161 Figuur 2: Decompositie van inkomensongelijkheid, Rusland Percentage verklaarde ongelijkheid Jaar

162 Tabel 1: Trends in het verklaarde gedeelte van de inkomensongelijkheid (relatieve tussen variantie) voor verschillende modellen, Rusland (vetgedrukt: substantiële verandering ten opzichte van model 1) Jaar (N) Model 1 volledige model Model 2 model 1 zonder opleiding Model 3 model 1 zonder sekse Model 4 model 1 zonder zelfstandigen Model 5 model 1 zonder werklozen Model 6 model 1 zonder gepens./ gehandic (6.985) 1993 (1.931) 1994 (1.998) 1995 (1.585) 1996 (3.276) 1997 (1.998) 1998 (6.524) 1999 (1.705) 2000 (6.514) 2001 (7.167) 2002 (1.798) 9,3 14,3 21,2 13,7 18,8 39,3 33,3 17,4 18,0 26,8 23,7 8,2 14,0 18,9 8,8 17,3 35,6 31,8 12,0 16,0 23,8 21,6 8,7 10,2 18,7 12,0 17,5 34,2 31,3 12,6 13,9 22,7 22,4 9,2 14,0 21,1 12,6 16,3 36,3 33,2 16,2 16,3 25,2 23,7 9,2 14,3 21,2 10,9 18,5 37,3 23,4 14,2 14,3 26,8 23,7 9,3 14,3 17,2 11,7 18,1 32,8 26,6 15,4 16,9 26,8 19,5

163

164 Tabel 2: Regressie analyse op geaggregeerde gegevens, Rusland Model 1 Coëff. (s.e.) Model 2 Coëff. (s.e.) Model 3 Coëff. (s.e.) Vrouw Opleiding laag (ref.) Opleiding middelbaar Opleiding hoog Werkervaring laag (ref.) Werkervaring midden Werkervaring hoog Jaar (1992=1,..,2002=11) Jaar*jaar Werkend (ref.) Zelfstandig Werkloos Gepensioneerd/gehandicapt Jaar* vrouw Jaar*zelfstandig Jaar*werkloos Jaar*gepensioneerd/gehandicapt Werkloos; spline in 1998 Werkloos; spline in 2001 Gepensioneerd/gehandicapt; spline in 1994 Gepensioneerd/gehandicapt; spline in ,07 (0,04) -0,04 (0,05) 0,01 (0,05) -0,09 (0,05) -0,19 (0.05) -0,11 (0,03) 0,01 (0,00) 0,24 (0,06) 0,11 (0,06) -0,28 (0,07) -0,08 (0,09) -0,04 (0,05) 0.00 (0.05) -0,09 (0,05) -0,20 (0.05) -0,10 (0,03) 0,01 (0,00) 0,12 (0,14) 0,29 (0,14) 0,16 (0,16) 0,00 (0,01) 0,02 (0,02) -0,03 (0,02) -0,07 (0,02) -0,07 (0,04) -0,03 (0,05) 0,00 (0,05) -0,08 (0,05) -0,20 (0.05) -0,14 (0,03) 0,01 (0,00) 0,23 (0,06) 0,21 (0,07) 0,10 (0,11) -0,08 (0,05) -0,33 (0,23) -0,04 (0,03) -0,21 (0,13) R 2 0,14 0,14

165

166

167

168 1

169

170

171 Figuur 1: Voorbeeld verdelingen van levensduur in drie populaties naar niveau van levensverwachting

172

173 Figuur 2: Levensduurongelijk (Gini) naar levensverwachting in jaren voor mannen 15 jaar en ouder in 4532 sterftetafels voor 212 landen

174

175 Figuur 3: Vroegtijdige sterfte naar van mate van ongelijkheid voor mannen en vrouwen op drie niveaus van levensverwachting (lv)

176

177

178

179 Tabel 1: Correlaties van levensverwachting en levensduurongelijkheid met enkele landkenmerken Mannen Kenmerk Levensverwachting Relatieve levensduurongelijkheid Log (BNP pc ) 0.72 * 0.09 Zorguitgaven per capita 0.71 * 0.11 Overheidsaandeel in zorguitgaven 0.24 * * Artsen per 100,000 inwoners 0.57 * % inwoners met toegang tot schoon water 0.62 * 0.14 Stedelijke bevolking (%) 0.61 * 0.05 HIV prevalentie (% jarigen) * 0.08 Inkomensongelijkheid (Gini) * 0.32 * Etnisch-linguïstische fractionalisering * Proportie vrouwelijke parlementsleden 0.21 * 0.01 % werkzaam in diensten sector 0.44 * 0.05 Vrouwen Kenmerk Levensverwachting Log (BNP pc ) 0.72 * * Zorguitgaven per capita 0.74 * * Overheidsaandeel in zorguitgaven 0.29 * * Artsen per 100,000 inwoners 0.67 * * % inwoners met toegang tot schoon water 0.64 * Stedelijke bevolking (%) 0.64 * ~ HIV prevalentie (% jarigen) * 0.16 ~ Inkomensongelijkheid (Gini) * 0.38 * Etnisch-linguïstische fractionalisering * 0.32 * Proportie vrouwelijke parlementsleden 0.24 * 0.00 % werkzaam in diensten sector 0.44 * 0.08 LV=levensverwachting op leeftijd 15; RLO=relatieve levensduurongelijkheid Relatieve levensduurongelijkheid N=172, behalve voor water (150), HIV (140), inkomensongelijkheid (129), Etnischlinguïstische fragmentatie (158) en diensten sector (122). * p < 0.05

180

181 Tabel 2: Gestandaardiseerde coëfficiënten van regressie van levensverwachting en levensduurongelijkheid op significante kenmerken Mannen Kenmerk Levensverwachting Relatieve levensduurongelijkheid Zorguitgaven per capita ** ** Zorguitgaven per capita kwadraat * Overheidsaandeel in zorguitgaven ** Artsen per 100,000 inwoners % inwoners met toegang tot schoon water * HIV prevalentie (% jarigen) ** Inkomensongelijkheid (Gini) ** Etnisch-linguïstische fragmentatie ** % werkzaam in diensten sector Gecorrigeerde R % 18.3% Vrouwen Kenmerk Levensverwachting Relatieve levensduurongelijkheid Zorguitgaven per capita ** Zorguitgaven per capita kwadraat ** Overheidsaandeel in zorguitgaven ** Artsen per 100,000 inwoners * % inwoners met toegang tot schoon water ~ HIV prevalentie (% jarigen) ** Inkomensongelijkheid (Gini) ** Etnisch-linguïstische fragmentatie ** ** % werkzaam in diensten sector * Gecorrigeerde R % 19.6% N=172; ~ p<0.10;* p<0.05; ** p<0.01

182

183

184 1

185

186

187

188

189

190

191

192 Tabel 1: Beschrijving van de variabelen Minimum Maximum Gemiddelde Std. Deviatie Ouderlijke televisiesocialisatie Ouderlijk televisievoorbeeld 0,00 0,91 0,50 0,27 Restrictieve ouderlijke televisiebegeleiding 0,02 0,95 0,50 0,29 Instructieve ouderlijke televisiebegeleiding 0,03 0,99 0,50 0,29 Samen televisiekijken 0,00 0,92 0,50 0,29 Kenmerken respondent Televisieconsumptie tijdens de jeugd 0,00 0,97 0,50 0,27 Gewicht respondent in jongvolwassenheid 18,52 36,23 22,22 2,46 Opleidingsniveau respondent 6,00 21,00 12,91 2,98 Televisieconsumptie in volwassenheid 0,00 0,94 0,50 0,29 Huidig (volwassen) gewicht respondent 18,56 39,77 25,78 3,73 Ouderlijke sociaaleconomische kenmerken Ouderlijk opleidingsniveau 6,00 21,00 11,09 3,24 Ouderlijke beroepsstatus 24,00 86,00 48,04 14,61 Ouderlijke sociaaldemografische kenmerken Ouderlijke echtscheiding 0 1 0,06 Leeftijd moeder bij geboorte 16,00 45,00 28,46 5,57 Werkende moeder tijdens de jeugd 0 1 0,36 Gezondheidsgedrag ouders Sportparticipatie 0 1 0,20 Roken 0 1 0,70 Alcoholconsumptie 0,00 7,00 2,97 1,96 Controle variabelen Geboortejaar respondent 1955, , ,89 7,57 Geslacht respondent Bron: FNB 2009; N=1,377

193

194 Figuur 1: Structureel-equation model van ouderlijke televisiesocialisatie en lichaamsgewicht (BMI) 0,415 Ouderlijk televisie voorbeeld -0,179-0,071 Restrictive ouderlijke televisiebegeleiding Instructieve ouderlijke televisiebegeleiding mediati on -0,065 0,060-0,063 Televisieconsumptie respondent tijdens de jeugd 0,071 Gewicht respondent in jongvolwassenheid 0,315 0,580 0,109 Huidig gewicht respondent (BMI score) 0,102 Samen televisiekijken met ouders ewing 0,123 Televisieconsumptie respondent in volwassenheid 0,195-0,142 Opleidingsniveau respondent -0,163-0,057 Noot: Coëfficiënten zijn gestandaardiseerde significante (p<0,05) direct effecten ( s), nietsignificante direct effecten zijn verwijderd. Gecontroleerd voor ouderlijke sociaaleconomische en demografische kenmerken, gezondheidsgedrag ouders, geslacht en geboortejaar respondent (niet weergegeven). Df=15; Chi-kwadraat= 10,244; RMSEA=0,000; AGFI=0,990

195

196 Tabel 2: Totale, directe en indirecte effecten van ouderlijke televisiesocialisatie op het huidige (volwassen) gewicht van een persoon, gestandaardiseerde effecten (), Lisrel schattingen (maximum likelihood) Huidig (volwassen) gewicht respondent (BMI) Totaal Direct Indirect Onafhankelijke variabelen Ouderlijk televisievoorbeeld 0,064 * 0,064 * Restrictieve ouderlijke televisiebegeleiding 0,002 0,002 Instructieve ouderlijke televisiebegeleiding -0,007 * -0,007 * Samen televisiekijken 0,009 * 0,009 * Televisieconsumptie tijdens de jeugd 0,075 * 0,075 * Gewicht respondent in jongvolwassenheid 0,580 * 0,580 * Opleidingsniveau respondent -0,074 * -0,057 * -0,018 * Televisieconsumptie respondent in volwassenheid 0,109 * 0,109 * Significantie: *p<0,05. Bron: FNB 2009; N=1,377. Df=15; Chi-kwadraat=10,244; RMSEA=0,000; AGFI=0,990 Noot: Gecontroleerd voor ouderlijke sociaaleconomische en demografische kenmerken, gezondheidsgedrag ouders, geslacht en geboortejaar respondent.

197

198 1

199

200

201

202

203 Tabel 1: Intergenerationele opleidingsmobiliteit onder mannen en vrouwen in vijf cohorten tussen 1914 en 1984 (in procenten) Absolute mobiliteit Immobiel Stijgers Dalers Mannen Immobiel Stijgers Dalers Vrouwen Bron: tabel 2.3 Tolsma en Wolbers (2010)

204

205

206

207

208

209

210

211

212 $%&'#(')'%*+&',-#.'+#/01#234'5 '+#/01#234'5# # #.*%%6#7*)8'9332:#;6<'#7=>'5&#')#?@@4#A@&BCD " # # # # "E#F)+%34@G+&'# F)# 4'8'# 9&B4%*('# H%',')+'%')# I'# '')# 2'+J34'# >*)# 234'55'%&)(# >*)#,3G&*5'# %'H%34@G+&'#')#,3G&*5'#239&5&+'&+#+@,,')#4%&'#(')'%*+&',#9&))')#'')#K*2&5&'E#$'# J*2>%**(# &)# 4'8'#,&+@*+&'# &,# 3K# '%#,H%*C'# &,# >*)# 4&%'G+'# 'KK'G+')# >*)# (%33+3@4'%,# 3H# C5'&)C&)4'%'):# 4*)# I'5# 4*+#,3G&*5'# %'H%34@G+&'# >&*# '')# C'+')234'5# >'%533H+# I**%&)# (%33+3@4'%,# J@)# C5'&)C&)4'%')# *55'')# 2**%# 9'L)>53'4')# >&*# 4'# +@,,')5&((')4'# (')'%*+&':# >33%# 83>'%# 8'# 4&'# J'99')# 9'L)>53'4E#.'+# 3)4'%83'C# )**%# 4'8'# >%**(# I3%4+# 9'5'22'%4# 433%# 4'# >'%,+3%')4'#&)>53'4#>*)#M%*)432N#2''+K3@+')-#@&+#4'#*)*56,'#>*)#'5'2')+*&%'# G*@,*5'# 234'55')# 2'+# 2''+K3@+')# MO'55'6# ')# P'*+J'%2*):# "QRS*:# "QRS9N# &,# 9'C')4# 4*+# 4'# 2''+CI*5&+'&+# >*)# 2'4&T%')4'# >*%&*9'5')# 4'# (',GJ*++'# >'%J3@4&)(#+@,,')#4&%'G+'#')#&)4&%'G+'#'KK'G+')#9'L)>53'4+E#U33%#2''+K3@+')#&)# 4'#''%,+'#')#4'%4'#(')'%*+&'#('54+#4*+#)&'+-#8&B#>'%8I*CC')#I'5&,I**%#J'+#+3+*5'# MV4&%'G+'# W# &)4&%'G+'N# 'KK'G+# >*)# ''%,+'# 3H# 4'%4'# (')'%*+&':# 2**%# >'%*)4'%')# )&'+#4'#>'%J3@4&)(#+@,,')#4&%'G+#')#&)4&%'G+#')#J'99')#4'%J*5>'#('')#&)>53'4# 3H#4'#>%**(#3K#'%#'')#4&%'G+#M(%33+3@4'%N#'KK'G+#9',+**+E#F)#4'#H%*C+&BC#>*)#J'+# 4%&'X(')'%*+&',# 3)4'%83'C# 8&B)# 2''+K3@+')# 'GJ+'%# 23'&5&BC# 3H# +'#,H3%')# ')# +'# G3%%&('%')-# ('('>'),# I3%4')# >**C# >'%8*2'54# >&*# H%3D6# 3)4'%>%*(&)(#')# J'99')# 9'+%'CC&)(# 3H# 4&GJ+'%9&B# ')# >'%4'%# I'(# 5&((')4'# 'H&,34',# 2'+# *55'# 23('5&BC'#('>35(')#>33%#>'%+'C')&)(')E# ;5,#*5+'%)*+&'K#>33%#39,'%>*+&'#>*)#4'#4%&'#(')'%*+&',#&,#I'5#>33%(',+'54# 32#('('>'),#3>'%#K*2&5&')'+I'%C')#*55'')#&)#4'#4'%4'#(')'%*+&'#+'#>'%8*2'5'):# ')# 4'# 'KK'G+')# >*)# 4'# ''%,+'# (')'%*+&'# *K# +'# 5'&4')#@&+#4'#('5&BC')&,#+@,,')#,&95&)(,#M9%3'%,#')#8@,,')N:#%',H'G+&'>'5&BC#G3@,&),#M)'>')#')#)&GJ+')N:#I**%9&B# 4'#3@4'%,#M332,#')#+*)+',N#')#4'#(%33+3@4'%#5*+')+#95&B>')E#.'+#I*,#>33%#3),# 1.*%%6#7*)8'9332#&,#J33(5'%**%#Y'+J34')#')#+'GJ)&'C')#>*)#,3G&**5XI'+'),GJ*HH'5&BC# 3)4'%83'C#**)#4'#U%&B'#Z)&>'%,&+'&+#;2,+'%4*2E##;6,'#7@>'5&#&,#'')#H%323>')4@,#>*)# [3@+# ')# I'%C+# 232')+''5# *5,# K'553I# **)# 4'# Z)&>'%,&+'&+# >*)# \,,'DE#?@@4# A@&BCD#

213 9%')(')# +3+*5'# K*2&5&'X'KK'G+')# &)# 9''54:# 2**%# F)# 4'# H%*C+&BC# >*)# J'+# 4%&'X(')'%*+&',# 3)4'%83'C# 8&B)# '%# )3(# +I''# 5*,+&('# H%395'2')-# 39,'%>*+&',# >*)# K*2&5&')'+I'%C')# 8&B)# )'+I'%C# >3%2'):# 8&B)# 4'8'# '')J'4')# >*)# '5C**%# *KJ*)C'5&BC# 9&))')# '')# &)('I&CC'54'# +'('5&BC# %'C')&)(# 2'+# F)#4'8'#9&B4%*('#H*CC')#I'#4'8'#H%395'2')#&)#''%,+'#&),+*)+&'#**)#>&*# 2'+# %'*5&,+&,GJ'# *,,3G&*+&',:# 3)4'%# +I''#,G')*%&3_,-# M;N# J'+# 3)+9%'C')# >*)# ')&(# 4&%'G+# M`N# J'+# I'5#3H+%'4')#>*)#'')# 2'+# J&'%# >33%(',+'54'# /01# 234'5# M(',GJ*+# cd\yen# 4'# H*%*2'+'%,# 4'# **)('9%*GJ+'# 9&B# '')# G32H5''+#('39,'%>''%4#)'+I'%CE#\')#>'%%*,,&)(#>33%#3),#I*,#4*+#2')#33C#4'# ')# 4'# H*%*2'+'%,# G3%%'G+# C*)# &)# 4&>'%,'# &)G32H5''+# ('39,'%>''%4'# )'+I'%C'):# 33C# 83)4'%# 4*+#,H%*C'# &,# J'%J**54'# 2'+&)(#9&))')#H'%,3)')E#$*+#J*4#('')#>'%%*,,&)(#9'J3'>')#+'#8&B)#*5,#I'#3),# ('%'*5&,''%4#J*44')#4*+#J'+#39,'%>'%')#>*)#2''%4'%'#*K,+*22'5&)(')#>*)#'')# 4'%4'#(')'%*+&'#')#4'#+I''4'#')#''%,+'#(')'%*+&'#5*+')+#5*+')E#.'+#&,#3),#)&'+# 2'+# )*2'# )&'+# I*))''%# 4'# 4*+*# 8&B)# ('(')'%''%4# 2'+# '')# ]')#,53++'# H%',')+'%')# I'# '')# '2H&%&,GJ'# +3'H*,,&)(')# >*)# J'+# 433%# 3),# >33%(',+'54'# /01# 234'5E# $'# 3>'%4%*GJ+# >*)# &,5*2X%'5&(&3,&+'&+# 3)4'%# 4%&'# (')'%*+&',# >*)# 95&BC+# 8''%#,+'%C# 3)4'%J'>&(# +'# 8&B)# **)# 4&%'G+'# #!"!

214 $%&'#(')'%*+&',#!E#;GJ+'%(%3)4')# ;GJ+'%(%3)4')## $%&'X(')'%*+&'# 234'55')# >33%#,3G&*5'# J'99')# 3H# >'%,GJ&55')4'# (')'%*+&',# >*)#,3G&*5'# 239&5&+'&+,3)4'%83'C'%,# 3H8'+# >*)# J'+#,3G&**5# 239&5&+'&+,3)4'%83'C# *)*56,'%')# I'# 4'# ('5&BC')&,# +I''# (')'%*+&',:# >*)# ')# C&)4'%')E# Y**%# J'99')# 33C# ')# C&)4'%')# C%&B(')# 33C# I''%# C&)4'%')E# F,# 4'# ('5&BC')&,# ')# C5'&)C&)4'%')# '')# %'C'),32# >*)#4'#+I''#9'+%3CC')#&)+'%(')'%*+&3)'5'#'KK'G+'):#3K#&,#'%#2''%#**)#4'#J*)4:# 433%4*+# C5'&)C&)4'%')# 33C# 9'L)>53'4')# 4'# (')'%*+&'# 32^# $'# >'%3)4'%,+'55&)(# 4*+# 4&%'G+'# 9',+**):# 4**%9&B# &)# >'%,GJ&55')4'# >*%&*)+')# 3HE# (')'%*+&'# >*)# C&)4'%')#,3G&*5'# 4*5&)(# &,# 3H('+%'4'):# 8'# 'D+%*# &)# 4*)# 433%# 4'# (')'%*+&'E# $*+# C*)#,*2')J*)(')# 2'+# J'+#,*2')5'>&)(,+6H'# M&)# 234'%)# k'4'%5*)4# 5&BC+# 4&+# 9&B>33%9''54# '')# ('(%3'&4'# >*)# J'+# 4**%# I**%# &)# >%3'(# I*%')# 3>'%5'4')# 3K# +'# >'%,5'+')# 32# )3(# >''5# +'# 43')N:# ')# C*)# 3K# K'&+'5&BC'# *KI'8&(J'&4# >*)# M'')# >*)N# 9'&4'# 433%# 3>'%5&B4'):# *55'')# 3H# >*)# J'+# +I''X(')'%*+&'# 3)4'%83'C# *K(**+E# # SE#d&2@5*+&' d&2@5*+&'# ['#*)*56,'%')#&)#''%,+'#&),+*)+&'#8''%#'')>3@4&('#4%&'X(')'%*+&'#4*+*:#4&'#I'# 8'5K# J'99')# **)('2**C+E# F)#,G')*%&3# ;# (**)# >*)# '')# '')>3@4&(# C'+')234'5:#I**%&)#(%33+3@4'%#/#*55'')#4'#2&44'5,+'#(')'%*+&'#0#9'L)>53'4+:#!"S

215 ')# 4'# 2&44'5,+'# (')'%*+&'# 0# I''%# J'+# C5'&)C&)4# 1-# /!0!1E# ['# J'+# 433%# *55'# >*%&*9'5')# +'#,+*)4**%4&,'%')# ')# 4'# &)+'%(')'%*+&3)'5'# >*)# H*4*)*56,'# 5''%+# 4*)# 4*+# ')# C5'&)C&)4'%')# jefj# ('G3%%'5''%4# ('5&BC# **)#,G')*%&3# ;:# 2**%# I3%4+# >*%&*+&'# &)# 4'# 4'%4'# (')'%*+&'# ('5&BC'5&BC# 9'H**54# 433%# 2&44'5,+'# ')# /!0:# /W0!1E# U'%>35('),# 9%')(')# I'# %*)432# **)# &)# 4'# 4*+*E# (%33+#&,#')#>'%3)4'%,+'55')#'')#2''+G3TKK&G&T)+#>*)#jEQj#l#J'+('')#3>'%'')C32+# ]*9'5#"#')#]*9'5#!#('>')#'')#3>'%8&GJ+#>*)#4'#G3%%'5*+&',#&)#4'#3)4'%#4'# 4'# 9&B9'J3%')4'# %'(%',,&'X*)*56,',E# $'# ''%,+'# >*)# '')# %'(%',,&'X &)#K'&+'#'')#J'%9'%'C')&)(#8&B)#>*)#4'#2*)&'%#I**%3H#4'#4*+*#('(')'%''%4#8&B)E# 4*+*# ('(')'%''%4# 8&B)# ('I33)# I''%# l# 4'# ('%&)('# *KI&BC&)(# ')#,GJ*++&)(# C32+# 433%# 4'# %*)432&,*+&'# ')# &,# +'# &)+'%H%'+'%')# $'# >33%# 4'# 4*+*# 2'+# J'+#5'>')#%3'H')E#.'%J*5')#I'#4'8'#*)*56,'#&)#]*9'5#!G#>33%#4*+*#('(')'%''%4# +'# J33(# &)(',GJ*+-# 83)4'%# &,# J'+# 4&%'G+'# 'KK'G+# fmn# >*)# J'+# +3+*5'# #!"g

216 $%&'#(')'%*+&',# Tabel 1a: Correlaties in gesimuleerde data (N=9000 fictieve families), ketenmodel, geen meetfout# X0 Y1 Y2 Z11 Z12 Z21 Z22 X0 1,000,708,709,498,502,503,497 Y1,708 1,000,506,711,708,356,355 Y2,709,506 1,000,356,369,719,707 Z11,498,711,356 1,000,500,258,248 Z12,502,708,369,500 1,000,253,257 Z21,503,356,719,258,253 1,000,508 Z22,497,355,707,248,257,508 1,000 # Tabel 1b: Correlaties in gesimuleerde data (N=9000 fictieve families), ketenmodel, met meetfout X0 Y1 Y2 Z11 Z12 Z21 Z22 X0 1,000,570,572,405,407,409,405 Y1,570 1,000,416,574,577,293,294 Y2,572,416 1,000,298,298,587,564 Z11,405,574,298 1,000,406,208,207 Z12,407,577,298,406 1,000,193,211 Z21,409,293,587,208,193 1,000,413 Z22,405,294,564,207,211,413 1,000 Tabel 1c: Regressie-analyse van Z-variatie, met ketenmodel gesimuleerde data geen meetfout met meetfout X 0,498-0,010 0,405 0,116 Y 0,718 0,507 # R2 24,8% 50,5% 16,4% 33,8% Tabel 2a: Correlaties in gesimuleerde data (N=9000 fictieve families), met grootoudereffect, geen meetfout X0 Y1 Y2 Z11 Z12 Z21 Z22 X0 1,000,708,709,812,817,812,814 Y1,708 1,000,506,810,812,575,582 Y2,709,506 1,000,574,577,817,819 Z11,812,810,574 1,000,775,659,666 Z12,817,812,577,775 1,000,660,667 Z21,812,575,817,659,660 1,000,775 Z22,814,582,819,666,667,775 1,000!"f

217 Tabel 2b: Correlaties in gesimuleerde data (N=9000 fictieve families), met groooudereffect, met meetfout X0 Y1 Y2 Z11 Z12 Z21 Z22 X0 1,000,570,572,651,656,655,656 Y1,570 1,000,416,649,656,462,462 Y2,572,416 1,000,461,467,658,657 Z11,651,649,461 1,000,628,526,530 Z12,656,656,467,628 1,000,534,529 Z21,655,462,658,526,534 1,000,618 Z22,656,462,657,530,529,618 1,000 Tabel 2c: Regressie-analyse van Z-variatie, met grootouder-effect gesimuleerde data geen meetfout met meetfout X 0,812 0,478 0,651 0,416 Y 0,472 0,413 R2 65,9% 77,1% 42,3% 53,8% # F)# (',&2@5''%4'# 4*+*# C'))')# I'# 4'# 2''+K3@+>'%>@&5&)(E# F)# 'GJ+'# 4*+*# &,# 4*+# )*+@@%5&BC#)&'+#J'+#('>*5#')#23'+')#I'#J&'%>*)#'')#,GJ*++&)(#2*C')E#$'#2'',+# **)('I'8')# 2'+J34'# J&'%>33%# &,# J'%J**54'# 2'+&)(# >*)# 4'# 9'+%'KK')4'# &)4&G*+3%'):# 2**%# 4'8'# 23('5&BCJ'&4# &,# 433%# H%*C+&,GJ'# H%395'2')# >**C# 23'&5&BC#+'#%'*5&,'%')E#[&B#,+'55')#*5,#*5+'%)*+&'K#>33%#4'8'#J'%J**54'#2'+&)(#+'# 3)+5')')#**)#J'+#+3'>3'(')#>*)#+'#2'+')#H'%,3)')#&)#J'+#K*2&5&')'+I'%CE#['# (**)# 4*+# '5C'# (%33+3@4'%# /# +I''# C&)4'%')# 0"# ')# 0!# J''K+:# ')# '5C'# >*)#4'8'#+I''#C&)4'%')#M4'#2&44'5,+'#(')'%*+&'N#33C#I''%#+I''#C&)4'%')#M2'+# 4'#,62935&,GJ'#)*2')#1""#1"!#1!"#!!N#J''K+#M8&'#P&(@@%#"NE#]'8*2')#G%'T%')# I'# 4@,# 8'>')# H'%,3)')# &)# J'+# K*2&5&')'+I'%C:# I**%&)# 3)4'%#,G')*%&3#;#l# 83)4'%# 2''+K3@+# l#,&95&)(,# jefj#2'+#'5c**%#g3%%'5'%')#')#g3@,&),# je!f#m8&'# ]*9'5#"*NE#a)4'%#,G')*%&3#`#l#2'+#2''+K3@+#l#&,#4*+#jEg":#%',H'G+&'>'5&BC#jE!j# M8&'# ]*9'5#!9NE# U*)@&+# 4'# (%33+3@4'%# ('4*GJ+# 53H')# '%# >&'%# K*2&5&'5&B)')# M5&)'*(',N#')#C@))')#I'#'')#'>')+@''5#4&%'G+#(%33+3@4'%X'KK'G+#4@,#>&'%#2**5#+'# 8&')# C%&B(')E# $'# C5'&)C&)4'%')# J&'%&)# 8&B)# I'5,&I**%# >&'%# >'%,GJ&55')4'# H'%,3)'):#2**%#8'#J'99')#'')#')C'5'#(%33+3@4'%#('2''):#')#>*55')#@&+'')#&)# +I''#K*2&5&'+*CC')#4&'#'')#2&44'5,+'#(')'%*+&'#('2'')#J'99')E#Y')#83@#83_)#,+%@G+@@%# C@))')# *)*56,'%')# &)# +'%2')# >*)# '')# (')',+'# 3K# J&T%*%GJ&,GJ'# 2@5+&5'>'5#,+%@G+@@%:#2**%#4&+#,GJ')C+#('')#**)4*GJ+#**)#J'+#K'&+# 4*+# 3H# '5C#!"i

218 $%&'#(')'%*+&',# J'+8'5K4'# C')2'%C# I3%4+# ('2'+')# ')# 4*+# 4&+# 2'+# # 234'5# # # X0 Y1 Y2 Z11 Z12 Z21 Z22 # [*))''%# I'# J'+# K*2&5&')'+I'%C# 3H>*++')# *5,# '')# G*@,**5# 234'5# >33%# '')# G3>*%&*)+&'X2*+%&D#4*+#(',GJ*+#C*)#I3%4')#>&*#,&2@5+*)'3@,#'b@*+&3),#234'5# cd\ye#+'gj)&'c:#83*5,#afd?\a:#4*)#>*5+#3)2&44'55&bc#3h#4*+#'%#'&(')5&bc#,5'gj+,# '')# 8''%# 9'H'%C+# **)+*5# H*%*2'+'%,# +'#,GJ*++')# &,E# a)4'%#,g')*%&3# ;# 8&B)# '%# +I''#G*@,*5'#H*%*2'+'%,#+'#,GJ*++'):#3)4'%#,G')*%&3#`#4%&'E#['#9',GJ&CC')#&)# 4'#>355'4&('#M(',+*)4**%4&,''%4'N#4*+*#3>'%#MgQXRNo!V!"#>%&BJ'&4,(%*4')#')#4*+# 3H')+# 4'# 23('5&BCJ'&4# 32# 33C# 4'# 2''+9'+%3@I9**%J'&4# +'#,GJ*++')#@&+#J'+# 234'5E# [*))''%# I'# >'%3)4'%,+'55')# 4*+# 4'8'# 2''+9'+%3@I9**%J'&4# >33%# *55'# 8'>')# H'%,3)')# J'+8'5K4'# &,:# (**+# J'+# 32# '')# ')C'5'# 'D+%*#H*%*2'+'%E#$'# *KJ*)C'5&BCJ'&4# +@,,')# 4'# K*2&5&'5'4')# 9&))')# 4'# K*2&5&'5&B)')# ')# l+*cc')# I3%4#&)#4'8'#**)H*C#('234'55''%4#433%4*+#*55'#C')2'%C')#*5,#'&('),GJ*HH')#!"R

219 >*)# 4'# I'%C'5&BC# 3)*KJ*)C'5&BC# I**%(')32')# '')J'4')# M4'#K*2&5&',#8'5KN# I3%4')#3H('>*+E# ['# 3H# 4&+# 9*,&,4',&()# >*%&T%'):# 9&B>33%9''54# 433%# 4'# >'%3)4'%,+'55&)(# 53,# +'# 5*+')# 4*+# 9&B# *55'# (')'%*+&',# 2'+# 4'8'5K4'# ('2'+')# &,E# Y**%# I'# 33C# >'%3)4'%,+'55')# 4*+# 3)4'%4'5')#>*)#J'+#)'+I'%C#3)+9%'C'):#')#4*+#9>E#4%&'#K*2&5&'5&B)')#&EHE>E#>&'%# 8&B)# ('39,'%>''%4:# 4'# 2&44')(')'%*+&'# 3)+9%''C+:# 3K# 4'# ('>35(')# 4**%>*):# *5# 4'8'# >*%&*)+')# ('L4')+&K&G''%4# 8&B):# 2**%# I&B# I&55')# 3)4'%83'C')# I*))''%# 4'# I'5# (',GJ*+# C*)# I3%4')E# ['# 9&B# d\y# 234'55')# 2*C')# >*)# F)K3%2*+&3)# A&C'5&J334# MPFYAN# M;55&,3)#!jj"N# 32# J'+# 3)+9%'C')# >*)# I**%)'2&)(')# +'('23'+# +'# +%'4')E# PFYA# C*)# J&'%9&B# I3%4')# ('8&')# >*)# J'+# 9'C')4'#H*&%I&,'# 4'5'+&3)# 3K# 2&,,&)(# G*,',# 3K+'I'5# *>*&5*95'# G*,'# *)*56,&,#M;55&,3):#!jj"NE#`&B#PFYA#234'55'%')#I'#'')# H**%,('I&B,#,*2')(',+'54'#G3%%'5*+&'2*+%&D#>&*#'')#d\Y#234'5:#2**%#I3%4')# 4'#,GJ*++&)(')# >*)# 4'# H*%*2'+'%,# ('I3(')# 2'+# 4'# k# >*)# 4'# 9'+%3CC')# k:#4*)#c%&b(+#j'+#'')#c5'&)'#d\:#+'%i&b5#'')#'kk'g+#4*+#g3%%'5*+&',#2'+#'')#5*('# k# 234'55''%+:# '')# J3('%'# d\# 2''C%&B(+E# $'8'# +'GJ)&'C# >'%3)4'%,+'5+# 4*+# 4'# *5+'%)*+&'KN:# 2**%# )''2+# 2''# 4*+# 4**%433%#,32,# 2''%#')#,32,#2&)4'%#G*,',# +'%#9',GJ&CC&)(#,+**)E## ]*9'5#S#(''K+#'')#3>'%8&GJ+#3K#&)#'')#**)+*5#>'%,GJ&55')4'#>*%&*)+')#>*)# 23('5&BC'# 3)4'%83'C,4',&(),# 4'# &,# ('L4')+&K&G''%4E# ['# '')#+*C#pp)#3K#9'&4'#C5'&)C&)4'%')#)&'+#39,'%>'%'):#J'+#234'5#H%&2*#,GJ*+9**%# 95&BK+E#;5,#I'#&)#9'&4'#+*CC')#2**%#pp)#C5'&)C&)4#39,'%>'%'):#&,#J'+#33C#(3'4E# 2**%#pp)#+*C#>355'4&(#39,'%>''%+:#4*+#I&5#8'((')#'')#')C'5'#2&44')(')'%*+&'# 2'+#+I''#9&B9'J3%')4'#C5'&)C&)4'%')E#Y**%#J'+#I'%C+#)&'+#*5,#I'#4*+*#J'99')# 3>'%# +I''# 5'4')# >*)# 4'# 2&44')(')'%*+&'# ')#,5'GJ+,# '')# ')C'5# C5'&)C&)4E# ['5# (**+# J'+# I''%# (3'4# I*))''%# I'# &)# 9'&4'# +*CC')# '')# ')C'5# C5'&)C&)4# 39,'%>'%')E#!"m