HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER. in Opgesteld door Nonagon Knowledge Transfer

Transcriptie

1 HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 Opgesteld door Nonagon Knowledge Transfer Advesbureau voor nnovatetrajecten & subsdeaanvragen Gespecalseerd n de lfe scences, cheme en nanotechnologe Dr. Monque A. Schoondorp, september

2 HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 MOTIVATIE VOOR DIT RAPPORT Het Noorden van Nederland en met name de provnce Gronngen en het Samenwerkngsverband Noord Nederland heeft de wens haar nspannngen op het gebed van nnovate stmulerng te verhogen. Het thema nnovate staat volop n de belangstellng en het streven om te komen tot een versterkte nzet vanut de noordeljke regoprogramma s op nnovatestmulerng wordt dan ook vanut verschllende partjen en nvalshoeken onderschreven. De provnce Gronngen s bezg met het opstellen van de Beleds- en actvtetenagenda Economsche Speerpunten en SNN stelt op dt moment een Plan de Campagne Innovate; Ideeën voor nu en de toekomst op. Aangezen de lfe scences sector een nnovateve sector n Noord Nederland s, heeft de Provnce Gronngen Nonagon knowledge transfer gevraagd de hudge stuate van de lfe scences sector n Gronngen te nventarseren en te analyseren ten behoeve van haar genoemde Plan de Campagne Innovate. Heronder volgt de gevraagde analyse van het aanwezge lfe scences cluster n Gronngen, gebaseerd op beschkbare nformate en enkele gesprekken met spelers n dt veld. WERKWIJZE De werkwjze s vastgesteld n overleg met de opdrachtgever, de Provnce Gronngen. De nventarsate en analyse van het Gronngse lfe scences cluster s utgevoerd op bass van openbare nformate zoals de rapporten vermeld n de lteratuurljst, nternet stes en aanwezge kenns bj Nonagon knowledge transfer over de lfe scences sector n Nederland n het algemeen en de van Gronngen n het bjzonder. Een concept rapport s voorgelegd aan gezchtsbepalende spelers van het Gronngse lfe scences cluster en hun commentaar s verwerkt n de defnteve verse. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 2 van 34

3 INDELING VAN DIT RAPPORT 1 HET DEFINIËREN VAN DE LIFE SCIENCES SECTOR 4 2 DE IMPACT VAN DE SECTOR 6 3 OVERZICHT VAN DE GRONINGSE LIFE SCIENCES SECTOR 8 DE DEDICATED LIFE SCIENCES BEDRIJVEN 8 DE DIVERSIFIED LIFE SCIENCES BEDRIJVEN 11 DE VOLGENDE LIFE SCIENCES BEDRIJVEN 13 4 DE SITUATIE IN GRONINGEN BEKEKEN IN NATIONAAL PERSPECTIEF 14 DE STATISTISCHE GEGEVENS 14 VAN EEN KWANTITATIEVE VERGELIJKING NAAR EEN KWALITATIEVE VERGELIJKING 15 5 DE BESCHIKBARE KENNIS, KANSEN, PROBLEMEN EN KNELPUNTEN 23 DE BESCHIKBARE KENNIS 23 KANSEN 26 PROBLEMEN EN KNELPUNTEN 27 6 TOT SLOT, ALGEMENE CONCLUSIES 28 7 LITERATUUR EN REFERENTIES 30 BIJLAGE ADRESSENLIJST LIFE SCIENCES BEDRIJVEN GRONINGEN HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 3 van 34

4 1 HET DEFINIËREN VAN DE LIFE SCIENCES SECTOR De Nederlandse overhed hanteert voor het begrp lfe scences de volgende omschrjvng: Lfe scences s een dynamsch wetenschaps- en technologegebed dat een zch voortdurend verneuwende gereedschapskst van techneken en processen bevat om vormen van bologsch leven te analyseren, te gebruken voor de ontwkkelng van betere producten en producteprocessen n veel toepassngsgebeden. In dt rapport nemen we deze beschrjvng over en specfceren we de lfe scences sector op geljke wjze zoals Bopartner dat n haar rapport The Netherlands Lfe Scences, sector Report 2004, Movng Forward (1) gedaan heeft. Bopartner volgt n deze het TNO rapport ut 2002 over de Lfe Scences n Nederland (2), de op haar beurt de nternatonale afbakenng volgt, zoals de OECD (Organsaton for voor Economc Co-operaton and Development) de voor de lfe scences geïntroduceerd heeft. De sector bestaat ut: Dedcated lfe scences bedrjven Dt zjn kennsntenseve, gespecalseerde bedrjven de actef zjn n Research en Development (R&D) en de de kenns toepassen n processen, producten en/of densten. Dversfed lfe scences bedrjven Dt zjn bedrjven de, door de opkomst van lfe scences kenns en technologe dt n hun bestaande R&D- en producteactvteten zjn gaan ntegreren. Dt zjn met name grote bedrjven de op dverse terrenen actef zjn. Volgende lfe scences bedrjven Dt zjn bedrjven de zelf geen lfe scences R&D actvteten utvoeren maar n hun bedrjfsactvteten wel gebruk maken van elders ontwkkelde lfe scences kenns Wetenschaps- en technologegebeden De lfe scences sector s sterk technologsch gercht en maakt n hoge mate gebruk van de ontwkkelngen de plaatsvnden n de wetenschaps- en technologegebeden de n fguur 1 weergegeven zjn. Alle dscplnes tezamen noemen we het lfe scences kennsgebed waar de botechnologe een centrale rol speelt. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 4 van 34

5 Fguur 1 Lfe scences kennsgebed Mcrobologe Genetca Levensmddelen technologe Mleukunde Botechnologe Farmace Cheme Immunologe Medsche wetenschappen Nanotechnologe Materaal kunde Informatca De kern van de lfe scences s de botechnologe, het technologe gebed dat gebruk maakt van kenns over bologsche prncpes en met name de van mcro-organsmen en deze toepast n dverse processen. Door gebruk te maken van kenns ut andere, aanverwante gebeden en door het beantwoorden van vragen ut medsche gebeden zjn de lfe scences gegroed. Dt s net een statsch kennsgebed maar het bredt zch steeds ut. Met name de materaalkunde, nanotechnologe en nformatca hebben recent hun ntrede gedaan n de lfe scences en daarmee ontstaan er neuwe mogeljkheden. Toepassngen van de lfe scences De ontwkkelde producten, processen en densten n de dedcated lfe scences bedrjven worden toegepast n de: - Farmaceutsche ndustre met name bj de producte van neuwe medcjnen, dagnostca, toedenngsmethoden (drugdelvery) en vaccns, zowel voor humane als voor derljke toepassng. - Levensmddelen ndustre en agro sector vaak aangedud als Agrofood Dt betreffen producten voor de zuvelndustre, bakkerjen, berbrouwerjen, wjn- en destlleerbedrjven en ook zaadveredelaars. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 5 van 34

6 - Mleusector Bedrjven de actef zjn bj het reduceren van bodem-, water- en luchtverontrengng maken gebruk van concepten ut de lfe scences. - Apparaten en nstrumenten fabrcage sector Dt zjn bedrjven de zch specfek rchten op de ontwkkelng van apparaten en nstrumenten voor de lfe scences sector. Samenvattend: n dt rapport wordt met de lfe scences sector de dedcated lfe scences bedrjven bedoeld en met het lfe scences kennsgebed alle dscplnes de nodg zjn voor de ontwkkelng van dedcated lfe scences bedrjven. Het lfe scences cluster omvat de lfe scences sector, de organsates actef n het lfe scences kennsgebed en ntermedaren en netwerken de zch op de sector en het kennsgebed rchten. 2 DE IMPACT VAN DE SECTOR De ontwkkelng van de lfe scences wordt gezen als essentële factor voor de overgang naar een meer duurzame econome en naar kwaltetsverbeterng van bestaande producten. Het dudeljkst s deze behoefte n de chemesector waar gezocht wordt naar een meer duurzame producte van grondstoffen met mnmale hoeveelhed afval en laag energeverbruk. In de farmaceutsche ndustre wordt veel verwacht van de lfe scences om zo specfeke medcjnen te ontwkkelen met nauweljks of geen bjwerkngen. Om deze reden s het dan ook net verwonderljk dat de lfe scences wereldwjd belangrjke polteke en nhoudeljk mpulsen krjgt( 3, 4, 5) De lfe scences sector s echter net de sector met grote werkgelegenhed of grote wnsten. Sterker nog, het totaal resultaat van de Nederlandse dedcated lfe scences sector s negatef ( n mljoen euro). Dt betreft het totaal resultaat van de bedrjven de n het BoPartner rapport (1) tot de dedcated lfe scences gerekend worden. Op het moment dat de resultaten van de dversfed lfe scences bedrjven meegeteld worden komt het resultaat n de zwarte cjfers maar s er geen eendudge wjze meer waarmee bepaald wordt welke resultaten meegeteld worden en welke net. Fnancële cjfers over lfe scences concentreren zch dan ook op grootte van de nvesterngen de gedaan worden n R&D, het aantal bedrjven en de gerealseerde omzet van de dedcated lfe scences bedrjven. Wel zjn de toekomstverwachtngen hoog gespannen en wordt er een enorme groe verwacht van deze sector. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 6 van 34

7 Scenaro s van de farmaceutsche ndustre De farmaceutsche ndustre s een van de meest nnoverende ndustretakken van dt moment en de farmaceutsche ndustre bedent een groeende markt. Met een redeljke zekerhed kan voorspeld worden dat dt de komende decenna het geval bljft vanwege het toenemend aantal ouderen n de westerse wereld en een nog steeds groeende wereldbevolkng. De omzet van de farmaceutsche ndustre bedraagt wereldwjd n de orde van grootte van 550 mljard euro per jaar en de vaccnmarkt komt daar nog bj met ongeveer 8 mljard euro n Het aandeel van de bo gerelateerde producten bedroeg n % en s n 4 jaar naar ongeveer 10% gegroed. De verwachtng s dat dt percentage snel bljft groeen en dat n % van alle farmaceutsche producten bo gerelateerd s. Deze voorspellngen resulteren n een omvang van de markt voor farmaceutsche producten gebaseerd op bo- en aanverwante technologeën van 180 tot 300 mljard euro per jaar na Het Noorden heeft geen grote farmaceutsche ndustre bnnen haar grenzen, maar beschkt wel over toeleverngsndustre aan de grote farmaceutsche bedrjven. De jaarljkse markt voor utbestedng van R&D, technologe ontwkkelng en testen door de farmaceutsche ndustre bedraagt 33 mljard euro per jaar en dt s een markt de de laatste jaren een groe heeft laten zen van ongeveer 10% per jaar. Dt s met name de markt waar Nederland en specfek Noord Nederland zch op rcht. Cheme sector In de farmaceutsche ndustre s de overgang naar bo gebaseerde producten een fet. De chemesector laat ook een verschuvng n de rchtng zen. De voorspellngen kennen ets meer varate, maar verwachten allemaal een groe van het aandeel bo-gebaseerde producten. De hudge chememarkt bedraagt n de orde van grootte van 250 mljard euro per jaar en kent een percentage van 2 tot 5 % bo gerelateerde producten. De voorspellngen over het aandeel bogerelateerde producten varëren van 10 tot 40% n Om deze overgang te bewerkstellgen s veel nnovateve technologe nodg en dt bedt rumte aan klene ondernemngen, de n eerste nstante n nche markten zullen opereren. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 7 van 34

8 Fguur 2 Het verloop van de groe van dedcated lfe scences bedrjven (bedrjfsresultaat) Productgercht bedrjf Servces gercht bedrjf 0 ljn Start kaptaal Inkomsten ut servces Inkomsten ut producten Fnancerngsronde start ( tjd n jaren) Typsch verloop van een succesvol dedcated lfe scences bedrjf Als llustrate s n fguur 2 het typsche verloop geschetst van een succesvol dedcated lfe scences bedrjf, dat zch rcht op maken van egen producten, bjvoorbeeld dagnostca en van een bedrjf dat als busnessmodel het verlenen van servces of contractonderzoek heeft. De curven n de fguur laten zen dat het breakeven pont over het algemeen na 3 tot 8 jaar wordt berekt. In fguur 2 staat het verloop geschetst van bedrjven de naar 10 jaar als succesvol kunnen worden beschouwd. In de lfe scences sector haalt een behoorljk aantal bedrjven het break even pont net, maar wordt voorden overgenomen, verkocht of gaat fallet. 3 OVERZICHT VAN DE GRONINGSE LIFE SCIENCES SECTOR De dedcated lfe scences bedrjven De bedrjven de n Gronngen samen de dedcated lfe scences sector vormen zjn n box 1 gegeven. Ze zjn gerangschkt naar jaar van oprchtng. Verder wordt n de box het aantal werknemers dat n 2004 actef s, het type bedrjf, de belangrjkste kenns de ngezet wordt en de markt waar ze zch op rchten gegeven. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 8 van 34

9 Box 1 De dedcated lfe scences bedrjven n Gronngen Bedrjfsnaam Op rchtng n Aantal werk nemers Type bedrjf * Soort kenns Markt * * 1 DSM Bologcs B.V contractresearch botechnologe cheme FI a 2 Eurosequence B.V servces cheme FI, RI botechnologe 3 Syncom B.V contractresearch cheme FI 4 Boclear B.V servces botechnologe dvers Mleu 5 TNO Nutrton and Servces botechnologe AF Food Research contractreserach levensmddelent 6 Cteq B.V producten handel 7 IQ Products producten PT 8 BRCC B.V servces contractresearch 9 Mcroscreen B.V servce producten 10 Polymer Servce Centre Gronngen B.V. echnologe Bologe Botechnologe medcjnen mmunologe botechnologe botechnologe, mcrobologe contractresearch cheme medsch FI FI overhed Dvers Mleu AF FI MP FI 11 Kads B.V PT cheme botechnolge FI 12 Imenz Boengneerng servces mcrobologe dvers AF B.V. contractresearch botech 13 Gendka B.V servces genetca dvers botechnologe 14 ACED technologes producten servces botechnologe dvers AI, RI 15 Geno Clpp servces botechnologe AF Botechnology B.V. contractresearch FC 16 Polygancs B.V producten cheme MP medsch Z 17 Axon Bochemcals contractresearch cheme, RI B.V. bocheme 18 Xendo Laboratores contractreserach botechnologe FI B.V. cheme 19 Bomade Technology PT contractresearch farmace cheme genetca botechnologe fysca FI b f f f c d HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 9 van 34

10 Bedrjfsnaam Op rchtng n Aantal werk nemers Type bedrjf * Soort kenns Markt * * 20 Merska B.V Product/servces Botech, FI farmace 21 Synvolux Therapeutcs B.V contractresearch producten cheme farmace RI, FI e 22 Orteq B.V producten cheme medsch MP, Z f 23 Bowngs producten, genetca FI g contractresearch medsch 24 Dagnoptcs B.V servces medsch Z f 25 Enzs B.V servces botechnologe CI, FI contractresearch 26 BoOron PT farmace, FI f Technologes B.V. contractresearch cheme 27 Intravasc B.V producten materaalkunde MP f medsch Z 28 Innocore Technologes PT cheme, FI f B.V. contractreserach farmace 29 Brans-on- lne B.V servces cheme, medsch Z, FI f 30 Angtec B.V In oprchtng farmace f 31 Dnox B.V Contract research botechnologe cheme farmace FI, Z f h * Gebrukte afkortngen n box 1 AF Agro Food sector AI Apparatuur & nstrumenten CI Chemsche ndustre FI Farmaceutsche ndustre MP Medsch producten PT Platform technologe RI Research nstellngen Z Zekenhuzen a) DSM Bologcs heeft vestgngen n Gronngen en Montreal. In totaal werken er 350 mensen waarvan 150 n Gronngen. b) TNO Nutrton and Food Research s een voortzettng van het NIKO (Nederlands Insttuut voor Koolhydratenonderzoek) en behoort tot TNO Voedng. In Gronngen werken 22 mensen. c) Kads s n 2004 ut Leden naar Gronngen gekomen na de overname van Selact B.V. d) Bomade Technology s een organsate de zch rcht op de ontwkkelng van de bonanotechnologe en s net meegenomen n de BoPartner evaluate. Her wordt Bomade Technology wel meegenomen want zj rcht zch voor 90% op de lfe scences sector. e) Synvolux B.V. s voortgekomen ut het bedrjf Sant B.V. dat n 2001 gestart s. f) Bedrjven de net meegenomen zjn n de BoPartner evaluate g) Bedrjf dat opgercht s n Rotterdam en nu n samenwerkng met Bomade werkt aan een start. h) Dnox B.V. s een bedrjf dat zch rcht op testonderzoek voor medcjnen specfek voor vrouwen. De hoofdvestgng bevndt zch n Njmegen en de nevenvestgng opent n Gronngen. ) Bedrjven de meegenomen zjn n box 2 ten behoeve van de statstek van de Gronngse lfe scences sector HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 10 van 34

11 De dversfed lfe scences bedrjven In Gronngen en ets breder gekeken n Noord Nederland zjn enkele dversfed bedrjven te onderscheden. Pharma Bo-Research Pharma Bo-Research (PBR) s een onafhankeljke Contract Research Organsate (C.R.O.). Zj verrcht n opdracht van nternatonale farmaceutsche en botechnologsche frma's op commercële bass onderzoek naar de werkng van neuwe geneesmddelen bj mensen. Dt onderzoek vndt plaats conform de strengste nternatonale regelgevng en volgens de hoogste kwaltetsnormen. PBR heeft vestgngen n Zudlaren, Assen en Gronngen. Het personeelsbestand van PBR wordt gevormd door ca. 400 merendeels jonge en hoog opgelede medewerkers. De jaaromzet van PBR bedraagt op dt moment zo'n 36 mljoen euro. AVEBE AVEBE speelt wereldwjd een hoofdrol n de verkoop, marketng, producte en ontwkkelng van zetmeel en zetmeelspecalteten de onder andere hun toepassng vnden n voedng, dervoedng, textel, paper en kleefstoffen. AVEBE s vastbesloten om het mondaal marktlederschap op het gebed van aardappelzetmeel en aardappelzetmeelspecalteten te behouden en verder ut te breden. De moderne botechnologe bedt volop perspecteven en neuwe mogeljkheden voor de ontwkkelng, producte en verkoop van commerceel nteressante producten, alsmede voor de realserng van een producteve en kwaltatef goede landbouw. AVEBE beschouwt het verantwoord gebruk van de moderne botechnologe dan ook als strategsch speerpunt. In het algemeen staat AVEBE op het standpunt dat het voor de ontwkkelng van neuwe producten en processen mogeljk moet zjn de neuwste technologe te gebruken, mts de gezondhed en velghed van mens, der en mleu zjn gewaarborgd, er zorgvuldg wordt opgetreden en producte en producten voldoen aan de bestaande wet- en regelgevng. De mogeljkheden zjn bewezen dvers: hoogwaardge producten, betere commercële applcates en aanzenljke mleuvoordelen (lager energeverbruk, mnder hulpstoffen). In landbouwkundg opzcht bedt de moderne botechnologe nteressante mogeljkheden om de coöperateve verantwoordeljkhed n de rchtng van leden/leverancers voldoende nvullng te geven. Bj AVEBE werkten n 2003 gemddeld 2500 mensen, had een omzet van 706 mljoen euro en het bedrjfsresultaat bedroeg 14 mljoen euro. Fresland Coberco Dary Foods Fresland Coberco Dary Foods s een multnatonale ondernemng de zch rcht op het wnstgevend ontwkkelen, produceren en verkopen van een breed assortment zuvelproducten en vruchtendranken. De omzet bedroeg n mljoen euro, het bedrjfsresultaat was 153 mljoen euro en het aantal mensen dat er aan meegewerkt heeft n 2003 was gemddeld waarvan er 5500 werkzaam zjn n Nederland. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 11 van 34

12 Suker Une Gronngen De Suker Une Gronngen maakt deel ut van het COSUN consortum en rcht zch op de producte van suker ut beten. Suker Une nvesteert n de ontwkkelng van neuwe sukerspecalteten. Ze ontwkkelt samen met het Cosun Food Technology Centre neuwe producten grotendeels gebaseerd op de lfe scences technologe. In Gronngen staat een producte eenhed voor suker waar 280 mensen werken. Sukerfabrek Ververlaten De Sukerfabrek Ververlaten, beter bekend als de CSM fabrek n Hoogkerk, maakt deel ut van het CSM concern, evenals Cosun actef op de nternatonale voedngsmddelen markt. In Hoogkerk staat een producte eenhed voor suker ut beten vergeljkbaar met de n Gronngen en er werken 250 mensen. Het hoofdkantoor van CSM Suker B.V. s gevestgd n Demen. Cords Europe B.V. Het bedrjf Cords Europe B.V. maakt deel ut van de farma ggant Johnson & Johnson. Bj Cords n Roden werken zo'n 1500 mensen, waarvan de helft n de producte. Het betreft vooral lbo- en mbo-technc ut mechansche studerchtng en enkele hbo- of unverstar geschoolden. Cords maakt n Roden stents voor de hele wereld, met utzonderng van de Verengde Staten. De stent zelf s een onderdeel van het endproduct dat gebrukt wordt n zekenhuzen bj de behandelng van hart- en vaat zekten. Packard BoScences B.V. / Perkn Elmer Packard BoScences B.V./Perkn Elmer s een ontwkkelaar en producent van hulpmddelen voor analyse van lfe scences preparaten. In Gronngen werken 40 mensen de de Europese markt bedenen. Het bedrjf maakt deel ut van het wereldwjd opererende Perkn Elmer consortum dat gespecalseerd s n de ontwkkelng en fabrcage van laboratorum apparatuur. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 12 van 34

13 De volgende lfe scences bedrjven De defnte van de volgende lfe scence bedrjven geeft weng houvast om exact te bepalen welke bedrjven wel en net tot het gebed gerekend moeten worden. Heel breed geïnterpreteerd kunnen alle bedrjven de producten fabrceren waarbj gebrukt gemaakt wordt van tussenproducten waar de lfe scences een rol spelen hertoe gerekend worden. Bjvoorbeeld producenten van bakkersmeel, sojasaus, voedngssupplementen, dervoedng en waterzuverngssystemen. Verder zouden de bedrjven de zch met bomedsche materalen bezghouden zoals de tandtechnek sector, revaldate- en orthopedesector allemaal tot de volgers gerekend kunnen worden. In Gronngen s bjvoorbeeld de sector voor oculare hulpmddelen goed vertegenwoordgd met bedrjven zoals Ophtec B.V. en Pharmaca Gronngen B.V. Een ander bedrjf, bjvoorbeeld LODE B.V. rcht zch op de ontwkkelng van producten voor de ergonome. Wanneer deze bedrjven zch verder toeleggen op de ontwkkelng van specfeke materalen s er een grote kans dat ze over een jaar of 2 vallen onder de defnte van de dedcated lfe scences bedrjven. Elk cjfer dat gegeven wordt over de grootte van deze sector of het aantal mensen dat er n het Noorden werkzaam s, s wllekeurg door het ontbreken van een eendudge defnte van deze sector. De analyse van dt type bedrjven levert geen nformate op over de vraag hoe Gronngen n natonaal perspectef presteert n de lfe scences sector omdat er geen vergeljkbare studes beschkbaar zjn voor andere rego s gebaseerd op een eendudge defnte van de volgende lfe scences sector. Gegevens over de natonale en Europese stuate rchten zch op de dedcated lfe scences bedrjven, de nauw gedefneerd zjn. In dt rapport wordt daarom ook geen ljst gegeven van volgende lfe scences bedrjven. In het rapport Industral Boprocessng as generator for further economc development n Northern Netherlands ( 6) ut 2002, dat n opdracht van de NOM N.V. gemaakt s door Innotact Consultng B.V. wordt een overzcht gegeven van de meeste bedrjven de als volgende lfe scences bedrjven beschouwd kunnen worden. Ook n de Sectorstude Lfe Scences en Food (7), n opdracht van de NOM, wordt een beeld gegeven van de volgende lfe scences bedrjven. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 13 van 34

14 4 DE SITUATIE IN GRONINGEN BEKEKEN IN NATIONAAL PERSPECTIEF De statstsche gegevens Heronder worden statstsche gegevens over de Gronngse dedcated lfe scences bedrjven vergeleken met de van Nederland. Er s gebruk gemaakt van openbare nformate zoals nternetstes en jaarverslagen. Voor de gemddelden van Nederland s gebruk gemaakt van de analyses zoals ze gegeven zjn n het Bopartner rapport (1). Box 2 De Gronngse dedcated lfe scences sector vergeleken met het Nederlands gemddelde In Nederland Gronngen Gronngs percentage Aantal bedrjven Grootte van de bedrjven Aantal medewerkers Gemddeld aantal medewerkers % bedrjven < 5medewerkers % bedrjven 5-9 medewerker 24 9 % bedrjven medewerkers % bedrjven medewerkers 9 23 % bedrjven > 50 medewerkers 6 9 Type bedrjf (% van totaal) Servces & contractresearch Platform technologe 4 12 Producten Combnate van bovenstaande types Fnancële kengetallen Totale omzet (x mljoen euro) R&D bestedng (x mljoen euro) Resultaat (x mljoen euro) -77 * % bedrjven dat wnst maakt 38 * % bedrjven break even 13 * % bedrjven dat verles ledt 48 * * geen betrouwbare cjfers beschkbaar Op bass van de cjfers n box 2 s het lastg om te concluderen of Gronngen het goed doet ten opzchte van Nederland of net. Op bass van de meest eenvoudge analyse kan geconcludeerd worden dat n Noord Nederland 10% van de bevolkng van Nederland woont (n Gronngen 4%) en dat de Gronngse dedcated lfe scences sector het goed doet ten opzchte van de gemddelden van Nederland. Bedrjvghed betreffende de Lfe Scences s echter net egaal gespred over Nederland maar geconcentreerd rond kennscentra. Om een concluse te kunnen trekken over de poste van het Gronngse lfe scences cluster ten opzchte van andere clusters n Nederland wordt de sector heronder op kwaltateve bass geanalyseerd. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 14 van 34

15 Van een kwanttateve vergeljkng naar een kwaltateve vergeljkng In Nederland bljken clusters van lfe scences bedrjven te bestaan, de gegroepeerd zjn rondom unversteten de onderzoek doen naar wetenschaps- en technologegebeden waar de lfe scences bedrjven op gebaseerd zjn. Er bestaat een nauwe relate tussen de aanwezghed van kenns op het gebed van de botechnologe, een academsch zekenhus en de aanwezghed van een cluster van lfe scences bedrjven. Fguur 3 Overzcht van de lfe scences clusters n Nederland Grootste cluster Leden 2 Cluster nummer 2 Gronngen en Amsterdam 3 4 Cluster nummer 3 Utrecht en Wagenngen Clusters n opkomst Lelystad, Njmegen, Delft, Rotterdam en Maastrcht HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 15 van 34

16 De clusters de n Nederland bestaan zjn: Gronngen Leden Amsterdam Wagenngen Utrecht Njmegen Rotterdam Lelystad Maastrcht Delft gegroepeerd rond de Rjksunverstet Gronngen en het academsch zekenhus gegroepeerd rondom Rjksunverstet Leden en academsch zekenhus en technsche unverstet Delft gegroepeerd rondom de 2 Amsterdamse unversteten, het academsch zekenhus en het Nederlands kankernsttuut (NKI). gegroepeerd rondom de Landbouwunverstet Wagenngen en de DLO nsttuten, nmddels samen als Unverstet Wagenngen gegroepeerd rondom de Unverstet Utrecht, het academsch zekenhus en het RIVM n Blthoven gegroepeerd rondom de Unverstet Njmegen en het academsch zekenhus gegroepeerd rondom de Erasmus Unverstet en het academsch zekenhus gegroepeerd rondom het Insttuut voor Derhouderj en Dergezondhed, (nmddels omgedoopt tot Anmal Scences Group behorende bj de Unverstet Wagenngen). gegroepeerd rondom de Unverstet Lmburg en het academsch zekenhus. gegroepeerd rondom de technsche unverstet Delft De clusters nader beschouwd Cluster nummer één: Leden Het grootste cluster s rond de Ledse kennsnstellngen gestueerd. Her zjn de meeste bedrjven gevestgd en tevens de grootste bedrjven, zowel gemeten n aantal medewerkers als n omzet. Dt zjn ook de bedrjven met de grootste verlezen. Dt wordt over het algemeen postef benaderd, omdat de verlezen beschouwd worden als nvesterngen n ontwkkelng. In Leden ontwkkelt het cluster zch voorspoedg. Twee van de dre Nederlandse bedrjven de een beursgang hebben gemaakt zjn n Leden gevestgd, dt zjn Crucell NV en de Pharmng group. Verder zjn n Leden vestgngen van nternatonaal opererende lfe scences bedrjven gevestgd zoals Genencor. De grotere bedrjven, de over het algemeen langer dan 10 jaar bestaan, hebben n de loop der jaren fuses ondergaan en hebben dverse fnancerngsronden achter de rug, de vaak gepaard zjn gegaan met organsatorsche veranderngen. Naast de grotere bedrjven kent Leden een groot aantal klene bedrjven waarvan de meeste de laatste jaren zjn opgercht. Leden heeft veel gebruk gemaakt van het Bopartner programma van het Mnstere van Economsche Zaken. Naast de technologsch georënteerde bedrjven hebben zch ook bedrjven gevestgd de zch gespecalseerd hebben n de denstverlenng aan de lfe scences sector, zoals busness development, fnancële denstverlenng nclusef venture captal fondsen, octroozaken en subsdeadvseurs. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 16 van 34

17 Samenvattng van het cluster n Leden Aantal bedrjven * Top 6 Aantal medewerkers Jaar van oprchtng Toelchtng Crucell NV Crucell N.V. s ontstaan ut een jont venture n 2000 van Introgene (n 1993 gestart) met het n 1996 opgerchte U- Bsys. Crucell s product georënteerd (vaccns) maar opereert ook als platformtechnologe bedrjf Octoplus B.V Bedrjf gercht op contractresearch en Platform technologe Pharmng group In 2004 heeft het bedrjf 26 mljoen euro va utgfte van aandelen opgehaald. productgercht bedrjf Galapogos B.V Belgsch Nederlandse samenwerkng. Crucell s aandeelhouder van dt bedrjf Mcrosafe B.V Bedrjf gercht op contractresearch en servces Proxy Laboratores Servce gercht bedrjf * dt s een ander aantal dan genoemd staat n het Bopartner rapport (daar staat een aantal van 21 genoemd). Bj het her genoemde aantal zjn de vestgngen van butenlandse bedrjven en gespecalseerde vestgngen van dversfed bedrjven ook meegenomen. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 17 van 34

18 Cluster nummer twee en dre De clusters n Gronngen en Amsterdam zjn n grootte het tweede cluster n Nederland en zjn vergeljkbaar wat betreft het aantal bedrjven en de omvang van de bedrjven. Gronngen Aantal bedrjven Top 6 Aantal medewerkers Jaar van oprchtng Toelchtng DSM Bologcs B.V DSM Bologcs s een op servces en contractresearch gercht bedrjf dat werkt voor de farmaceutsche en chemsche ndustre Syncom B.V Syncom s gercht op contractresearch voor de farmaceutsche ndustre Bomade Technology Bomade Technology s een op platform technologe gercht bedrjf voor de farmaceutsche ndustre en ontwkkelt de bo - nanotechnologe Xendo Laboratores B.V Servce bedrjf gercht op ontwkkelng en testen van neuwe medcjnen IQ Products B.V Productgercht bedrjf op het gebed van dagnostek Kads B.V Platform technologe gercht bedrjf dat zch rcht op het opsporen van neuwe medcjnen Amsterdam Aantal bedrjven Top 6 Aantal medewerkers Jaar van oprchtng Toelchtng Synco Bopartners B.V Synco Boparters s een voortzettng van het eerdere Chron B.V. en rcht zch op contractresearch. Avantum Lfe Scences Bedrjf gercht op platform technologe en contractresearch Pharmascope B.V Rcht zch op servces, s gevestgd n Zaandam NDDO Oncology B.V Contractresearch op het gebed van oncologe Molecular therapy B.V Bedrjf rcht zch op gentherape Kreatech B.V Platform Technologe gercht bedrjf HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 18 van 34

19 Cluster nummer ver en vjf Wagenngen en Utrecht hebben vergeljkbare clusters n grootte rondom hun kennsnsttuten opgebouwd. In Wagenngen zjn de bedrjven allemaal gercht op de Agrofood sector en met name op moderne botechnologe voor planten. In totaal bestaat het Wagenngse cluster ut 7 tot 10 bedrjven waarvan Keygene N.V., met 100 medewerkers verreweg de grootste s. Keygene s opgercht n 1989 en rcht zch op nnovateve producten gebaseerd op genetsche kenns van planten. De andere bedrjven zjn allemaal opgercht na 2000 en Wagenngen s dus een jong cluster. Utrecht kent een groot dedcated lfe scences bedrjf, Isots OrthoBbologcs met 150 mensen de werken n Blthoven, Zwtserland en Amerka. In Utrecht s ook een vestgng van het Deens/Amerkaanse GenMap B.V gevestgd met 108 medewerkers. Verder telt het n de orde van grootte van 8 andere, klene bedrjven de allemaal na 2000 zj opgercht. Ook Utrecht kenmerkt zch als een jong cluster. Clusters zes, zeven, acht, negen en ten. De clusters n Njmegen, Rotterdam, Lelystad, Maastrcht en Delft zjn clusters de alle ut 3 tot 7 bedrjven bestaan de klen en jong zjn. Dt zjn allemaal jonge clusters. Voor het cluster n Lelystad gaat dt net geheel op want daar zjn ook Fornx Boscences en Pepscan gevestgd, de bede groter zjn en al langer bestaan. Het Gronngs cluster nader beschouwd. Zoals weergegeven n box 1 telt Gronngen bedrjven de zjn opgercht n de tjd dat de term lfe scences net bestond, maar voortkomen ut de botechnologe en cheme. Verder s er een concentrate van bedrjven de gestart zjn n 1998, 1999 en De oprchtng van de eerste sere bedrjven s sterk gestmuleerd door Professor Bernard Wtholt, de n de jaren 80 verbonden was aan de Rjksunverstet Gronngen als hoogleraar botechnologe. Dverse CEO s en medewerkers van de hudge lfe scences bedrjven zjn opgeled n zjn groep. Zjn grote verdenste s geweest dat hj zch net alleen nzette op wetenschappeljk gebed, maar de kansen de de botechnologe bood, breed heeft utgedragen aan mensen werkzaam bj de overhed en bj fnancële nstellngen. Zjn nspannngen zjn erkend en de eerste Lfe Scences Incubator n Gronngen s naar hem vernoemd. De tweede sere startende bedrjven s ontstaan n de gouden economsch tjd. In deze jaren stegen de beurskoersen met de dag en was de beredhed van de fnancële sector om rsco s te nemen groot. Her hebben mensen met deeën van geprofteerd. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 19 van 34

20 In de jaren 2001 en 2002, de jaren dat venture kaptaal zeer moeljk verkrjgbaar was heeft n Gronngen geen groe plaatsgevonden. Er was geen of nauweljks groe van bestaande bedrjven, net van het aantal bedrjven, maar er waren ook geen fallssementen. Een utzonderng herop s Syncom B.V., een bedrjf dat net afhankeljk s van venture captal en n deze jaren wel gegroed s. In 2003 en 2004 zjn er weer ntateven ontstaan voor de start van neuwe lfe scences bedrjven. Hervoor zjn 2 redenen te geven: Het economsch tj ljkt een beetje te keren en dt resulteert n de beschkbaarhed van startkaptaal. De actvteten van dverse organsates, de het starten van neuwe klene bedrjven bevorderen, ljken hun vruchten af te werpen. Organsates de bjgedragen hebben aan de groe van de lfe scences sector De natonale organsate de het meest heeft bjgedragen aan de groe van startende lfe scences bedrjven n Nederland s BoPartner. Dt s een programma van het Mnstere van Economsche zaken dat zorg draagt voor fnancerng en ondersteunng voor een groot deel van het nnovatetraject. Het BoPartner programma s gestart n 2000 en loopt tot halverwege 2005 en zal daarna opgaan n het TechnoPartner programma. BoPartner heeft aan de weg gestaan van 75 neuwe lfe scences bedrjven n Nederland n de perode tot halverwege De meeste bedrjven hebben zch gevestgd bj één van de clusters n Nederland. Gronngen s relatef laat gestart om gebruk te maken van het BoPartner programma. Met name de laatste anderhalf jaar zjn er actvteten gaande de gebruk maken van de mogeljkheden de BoPartner bedt. Va BoPartner s Gronngen een ncubator voor de lfe scences sector rjker geworden en beschkt het nu over 4 locates waar lfe scences bedrjven gevestgd zjn: Zernke Scences Park gestueerd aan de noordkant van de stad bj het unverstetscomplex van de Rjksunverstet Gronngen en Hanze Hogeschool. Medtech center, aan de Zelstraweg tegenover het Academsch Zekenhus n Gronngen Op Kranenburg, een neuw ndustreterren langs de snelweg de A7 BoPartner Center Gronngen, gevestgd aan het Hanzeplen naast het Academsch Zekenhus Gronngen De organsates de n het Noorden het meest bjgedragen hebben aan de stmulerng van ondernemerschap zjn de Houdstermaatschappj van de Rjksunverstet Gronngen, Stchtng Trade van het AZG en de NOM. De Houdstermaatschappj van de RUG heeft als msse: de opbouw van een netwerk van bedrjven rond de unverstet, waar studenten een stage plek of parttme werk kunnen vnden, waar afgestudeerden en gepromoveerden hun werkkrng kunnen vnden waarut onderzoek voor de unverstare onderzoekscholen voortkomt de economsche groe van de rego wordt gestmuleerd en wnst wordt gerealseerd voor de RUG HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 20 van 34

21 Als tussenstap voor het starten van een zelfstandg bedrjf bestaat er de mogeljkhed voor werknemers van de Rjksunverstet Gronngen om een Research en Consultancy Center (RCC) op te rchten. Dt wordt door de houdstermaatschappj en Transfer & Lason groep van de RUG gefaclteerd en bedt de mogeljkhed om deeën eerst te laten groeen bnnen de muren van de RUG. Op dt moment s Bo-explore, gehusvest bj de afdelng mcrobologe n Haren, een voorbeeld van zo n RCC n de lfe scences sector. De RUG houdstermaatschappj verschaft startkaptaal aan bedrjven en nvesteert bedragen tot ongeveer euro, het helpt bedrjven bj het genereren van addtoneel kaptaal en bj het gebruk maken van (noordeljke) regelngen. Box 3 Fnancële relates van de NOM, RUG houdstermaatschappj/ RUG, Hanzepoort / AZG en Bopartner n de bedrjven behorende bj het Gronngse lfe scences cluster Bedrjfsnaam jaar van oprchtng NOM Houdster maatschappj / RUG IQ Products 1996 x BRCC B.V x Mcroscreen B.V x Kads B.V x x fnancële relates * Hanzepoort AZG Bopartner Imenz Boengneerng 1998 x B.V. Geno Clpp 1999 x x x Botechnology B.V. Xendo Laboratores 1999 x Polygancs B.V x x x Bomade Technology 2000 x x Merska B.V x Enzs B.V x Intravasc B.V x x x Innocore B.V x x Angtec B.V x x * De fnancële relates kunnen bestaan ut partcpates va aandelen of achtergestelde lenngen. Het betreffen relates de bestaan hebben, nu bestaan of gaan bestaan n de nabje toekomst. De Stchtng Trade nvesteert va de Hanzepoort B.V. n bedrjven de relevant zjn voor het Academsch Zekenhus, verder faclteert zj bj husvestng van startende ondernemngen en bedt zj admnstrateve en jurdsche ondersteunng aan starters. De NOM De NOM begeledt noordeljke ondernemngen bj nvesterngszaken en bedrjven de verhuzng naar Noord-Nederland overwegen en de NOM nteert en coördneert bj het omzetten van een dee n een concreet project. De NOM partcpeert op bass van een ondernemngsplan met aandelenkaptaal en/of achtergestelde lenngen. Dt zjn over het algemeen bedragen boven de 1 mljoen euro en daarmee volgen zj het algemene beled van venture fondsen n de lfe scences. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 21 van 34

22 Andere organsates behorende bj het lfe scences cluster Bomedcty s een netwerk organsate, de met nzet van de Gemeente en Provnce Gronngen en NOM structuur geeft aan het netwerk tussen lfe scences bedrjven en mensen werkzaam bj de kenns- en onderwjs nstellngen. Transfer en Lason groep van de Rjksunverstet Gronngen de overdracht van kenns vanut de unverstet naar het bedrjfsleven faclteert. De Zernke Group B.V. beheert dverse venture fondsen, onder andere de van Bopartner (BoPartner Start-up Ventures C.V.) en beheert de patenten van de Rjksunverstet Gronngen SNN, Samenwerkngsverband Noord Nederland dat dverse projecten op het gebed van lfe scences fnanceel ondersteunt met mddelen ut het KOMPAS programma. De Vereengde, een natonaal octroobureau met een vestgng n Gronngen, waar specalsten op het gebed van de lfe scences werken. TechnologeCentrum Noord-Nederland (TCNN) een organsate de met name het MKB ondersteunt bj het vnden van bepaalde expertse en n 2004 een project Lfe Scences en Agr Food s gestart n samenwerkng met de NOM en TNO-Voedng. BoTransfer, scoutng en adves/schrjven subsdeprojecten gercht op lfe scences sector en medsche projecten. Nonagon knowledge transfer, nnovate en adves/schrjven van project/ subsdevoorstellen gercht op de lfe scences sector en de nanotechnologe, specalsate publek prvate samenwerkng. Vergeleken met andere clusters n Nederland s het aantal bedrjven dat zch n het Noorden gespecalseerd heeft op denstverlenng aan de lfe scences sector beperkt. Behalve de enkele gespecalseerde bedrjven zjn er tal van bedrjven de densten verlenen aan de lfe scences sector zoals jursten, belastngadvseurs, IT specalsten, wervng- en selectebureaus, congres- en evenementenorgansate en bouw ondernemngen. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 22 van 34

23 5 DE BESCHIKBARE KENNIS, KANSEN, PROBLEMEN EN KNELPUNTEN De beschkbare kenns De analyse van het lfe scences cluster n Gronngen laat zen dat de actvteten gebaseerd zjn op kenns beschkbaar bj de Unverstet van Gronngen en het Academsch Zekenhus. Een nventarsate van de beschkbare kennsnsttuten op het gebed van de lfe scences levert het volgende beeld: BCN BMSA CBB GBB GBI GGC GUIDE MSC NCG School voor Behavoral and Cogntve Neuroscences Bomedcal Engneerng, Materal Scence and Applcaton Centre for Carbohydrate Boengneerng TNO-RUG Gronngen Bomolecular scences and Botechnology nsttute Gronngen Bonformatcs Centre Gronngen Genomcs Centre Gronngen Unversty Insttute for Drug Exploraton Materal Scence Centre Noordeljk Centrum voor Gezondhedsvraagstukken Verder s er de Hanze Hogeschool (Gronngen) en Noordeljke Hogeschool (Leeuwarden), de hoogwaardge opledngen beden op het terren van de lfe scences sector. Leerlngen van deze opledngen lopen stage bj de lfe scences bedrjven en de meeste werknemers van de Gronngse lfe scences bedrjven op HBO en MBO nveau zjn opgeled n het Noorden. De stuate op dt moment In fguur 4 s de hudge stuate van het Gronngs lfe scences cluster geschetst. De bedrjven staan geordend onder de nsttuten van de Rjksunverstet Gronngen waar ze ut ontstaan zjn of nauwe relates mee onderhouden. Het bljkt dat de meeste bedrjven voortkomen ut het GBB en GUIDE of daar nauwe relates mee hebben. Samenwerkng Er bestaan dverse samenwerkngsverbanden tussen de kennscentra, hogescholen, bedrjven en ntermedare organsates. De formele netwerkorgansate s Bomed cty de regelmatg netwerkbjeenkomsten organseert en ook samenwerkt met landeljke ntermedare organsates. Een formele samenwerkng betreffende het bedrjfsleven en de kennsnfrastructuur s het Centre for Carbohydrate Boengneerng (CCB), een nsttuut dat gemeenschappeljk gefnancerd wordt door TNO en de Rjksunverstet Gronngen. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 23 van 34

24 Fguur 4 Het Gronngse lfe scences cluster De bedrjven n de lchtblauwe (grjze) boxen zjn de bedrjven de een netwerk van klanten wereldwjd opgebouwd hebben. Gronngen Cheme Botechnologe Farmace/Medcjnen Socale wetenschappen Dscplnes MSC CCB GBB GGC BI GUIDE BM SA BCN NCG Innocore TNO Orteq Polygancs PSCG Synvolux Syncom Kads Imenz Gendka BRCC Boclear Enzs Aced M croscreen Eurosequence IQ products Bomade DSM Bologcs Solvay Novarts Bo Oron I ntravasc Axon Genoclpp Brans on lne Dagnoptcs Cteq BoPharma Xendo Brstol M eyers Squb, Pfzer Bayer Avents wereldmarkt M tsubsh H ogescholen voor het opleden van gekwalfceerd personeel klanten Insttuten Netwerken Neuwe ntateven Op dt moment zjn dverse mensen en organsates n het Gronngse lfe scences cluster actef met het vormgeven aan deeën en het ntëren van neuwe bedrjvghed. Voorbeelden van n gang gezette ntateven zjn: Bobankng, het opzetten van een Medsche Databank waarmee bologsche en net-bologsche gegevens omtrent ouder worden zodang worden opgeslagen dat de gegevens makkeljk te herconfgureren zjn en dat zj nzetbaar zjn voor dverse doelgroepen zoals patënten, verzekeraars, medsche denstverlenng en de farmaceutsche ndustre. De databank s een nnovatef concept dat uneke kansen bedt voor neuwe bedrjvghed naast het hoofddoel van de databank, een bjdrage te leveren aan succesvol ouder worden. Bobankng s een ntatef dat gedragen wordt door het Academsch Zekenhus Gronngen en de Rjksunverstet Gronngen en gecoördneerd door de Transfer en Lasongroep van de Rjksunverstet Gronngen. Agro lfe scences voor duurzame energe Intateven om agro gerelateerde lfe scences te gaan koppelen aan duurzame energe. De drjvende kracht achter deze ntateven s het transtebeled dat op dverse terrenen n ontwkkelng s. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 24 van 34

25 Neuwe bedrjven Bjvoorbeeld Organ Assst B.V..o., een bedrjf geïnteerd door het nsttuut BMSA, dat kansen op de markt zet voor het ontwkkelen van draagbare perfuse apparatuur. Het bedrjf rcht zch hermee op de orgaantransplantatemarkt en bouwt voort op kenns ontwkkeld bnnen het BMSA. Aan het bedrjf n oprchtng s een frst stage Bopartner subsde toegekend n 2004 en heeft nu de mankracht de haalbaarhed verder te onderzoeken. Een ander voorbeeld s Haemoscan dat wl doorgaan met rendabele actvteten van het vroegere Haemoprobe en op dt moment bezg s met productontwkkelng n samenwerkng met het Academsch Zekenhus Gronngen. Er zjn meer ntateven n ontwkkelng, waarvan de nformate op dt moment net openbaar s. Bovenstaande voorbeelden zjn dan ook bedoeld als llustrate van de sprt de op dt moment aanwezg s bnnen het cluster en de ljst s net bedoeld als een volledge nventarsate van bestaande ntateven. Constaterngen: De bestaande bedrjven zjn afkomstg ut een beperkt aantal kennsgebeden de beschkbaar zjn n het Gronngse kennscluster. Er s een, voor Nederlands begrp, cluster van formaat opgebouwd met een samenhang tussen bedrjven, kennsnstellngen en de hogescholen. Dverse bedrjven leveren aan klanten wereldwjd en hebben een nternatonaal netwerk opgebouwd. Het laatste jaar zjn er neuwe ntateven ontstaan, met name afkomstg ut afdelngen van de Rjksunverstet en Academsch zekenhus de zch net eerder op de start-up markt hebben begeven. Deelconcluses 1. Zoals gezegd bestaat er n Gronngen een cluster van formaat, dat ontstaan s n een tjd toen de lfe scences nog geen hot tem waren. De ntateven voor deze bedrjvghed zjn grotendeels toe te schrjven aan de actvteten de bj één vakgroep plaatsvonden. Syncom s herbj een utzonderng, dt bedrjf s gebaseerd op zeer specfeke kenns de gedurende lange tjd s opgebouwd bj de afdelng organsche cheme van de Rjksunverstet Gronngen. De groe van Syncom s ngezet toen een wjzgng n het management plaatsgevonden heeft. Bovenstaande ledt tot de concluse dat personen een zeer belangrjke rol spelen bj het realseren van start ups en bj de realsate van de groe van bedrjven. 2. Gronngen scoort goed, gezen n natonaal perspectef, n het utbaten van de kenns en organsates zoals de RUG Houdstermaatschappj, Transfer en Lason groep en NOM dragen daar aan bj. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 25 van 34

26 3. De bedrjven laten een gematgde en voorzchtge groe zen en zjn bjna allemaal actef op de contractonderzoek markt. Er hebben geen spectaculare overnames of nvesterngen plaatsgevonden. Veel bedrjven vestgen zch n eerste nstante bnnen de unverstet, zo dcht mogeljk bj de afdelng waarut ze ontstaan, gevolgd door een verhuzng naar een ncubator gebouw. De succesvolle bedrjven vestgen zch daarna zelfstandg. Husvestngsmogeljkheden en beschkbaarhed van personeel vormen geen belemmerngen voor groe. 4. De voorsprong van het Gronngse cluster wordt mnder groot. Leden, de eerst vergeljkbaar n grootte was, s Gronngen voorbj gestreefd en andere clusters zjn n opkomst. Kansen Utbouwen van bestaande sterke punten De grotere bedrjven n het Gronngse kennscluster zjn er n geslaagd belangrjke farmaceutsche bedrjven aan zch te bnden, wat op zch een zeer goede prestate s, en consolderen daarmee hun busness. De opgebouwde contacten kunnen utgebouwd worden en daarmee de groe van deze bedrjven bevorderen. De klenere bedrjven kunnen profteren van de relates de de langer bestaande bedrjven opgebouwd hebben, mts er op juste wjze samengewerkt wordt. Benutten van het kennspotenteel De Gronngse kennsnfrastructuur bedt nog veel rumte voor verdere ontwkkelng van de lfe scences sector n Gronngen. Een groot potenteel aan kenns wordt nog net ngezet en ook combnates van kennsgebeden kunnen leden tot nteressante ontwkkelngen zoals Bomade Technology laat zen. Een voorwaarde s dat er mensen bnnen deze kennsgebeden zjn de zch actef gaan nzetten voor de realsate van start ups. Gebruk maken van de expertse ter bevorderng van ondernemerschap De ontwkkelng, n gang gezet door de RUG Houdstermaatschappj, NOM en BoPartner, laat zen dat door gerchte stmulerng en een combnate van maatregelen, waar publek en prvaat kaptaal bj elkaar gebracht wordt, het ontstaan van start ups bevordert. De Gronngse structuur ter bevorderng van ondernemerschap op bass van gegenereerde kenns s snds de jaren 80 opgebouwd en lep daarmee voorop n Nederland. Andere steden met kennsnstellngen op lfe scences terren hebben deze actvteten later opgepakt en Gronngen als voorbeeld genomen om hun lfe scences sector te ontwkkelen. Zj ontplooen nu ook actvteten om ondernemerschap te stmuleren. Gezen de recente groe van clusters n Njmegen, Utrecht, Maastrcht en Delft hebben deze actvteten daar ook effect. De actvteten op dt gebed bljken een belangrjke motor te zjn om ntateven tot ontwkkelng te brengen. De groe van het cluster hoeft op dt moment geen belemmerng te ondervnden door gebrek aan husvestngsmogeljkheden of gebrek aan goed geschoold personeel. In Gronngen zjn de noodzakeljke ngredënten voor het realseren van start-ups op dt moment voorhanden en s de beredhed tot samenwerken groot. De ervarng met het aantrekken, dan wel opleden van ondernemers s de laatste jaren gegroed en moet worden benut. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 26 van 34

27 Vergeljkng met het Ledse cluster leert dat de vestgng van nternatonaal opererende lfe scences bedrjven grote mpact heeft op het regonale cluster als geheel. Problemen en knelpunten Aanboren van kenns Het grootste specfeke probleem voor Gronngen s het aanboren van het kennspotenteel en het actveren van mensen n de kenns nfrastructuur om actef en volhardend mee te werken aan de vormng van start ups. In de praktjk geven mensen aan geïnteresseerd te zjn te asssteren en te faclteren n de ntërende fase. Wanneer het genereren van het benodgde kaptaal moeljker gaat dan n eerste nstante gedacht of gehoopt werd, keren mensen terug naar hun core busness, het wetenschappeljk onderzoek. Beschkbaarhed kaptaal Een knelpunt s de beschkbaarhed van venture kaptaal en/of de expertse her voldoende snel toegang toe te krjgen. De laatste jaren s gefocusseerd op het stmuleren van ondernemerschap, mede door het verschaffen van startkaptaal, bjvoorbeeld door organsates als de RUG houdstermaatschappj en Bopartner, de nvesterngen doen n de orde van euro. De stap naar venture captalst fnancerng bljkt een grote stap te zjn omdat venture bedrjven over het algemeen geïnteresseerd zjn n het nvesteren van bedragen boven de 1 mljoen euro en dan moeten er heel dudeljke perspecteven lggen voor het terugverdenen van dt geld n een perode van 4 tot 7 jaar. Dt s na de startfase van bedrjven n de lfe scences sector vaak net het geval. De fnancerng van bedragen tussen de en 1 mljoen euro per jaar en de daarbj behorende rsco s s daarmee een knelpunt. Ruwweg kan gezegd worden dat start up fnancerng n 2004 voor de eerste 2 jaar van de levensloop van een bedrjf fnancerng beschkbaar s. De daarop volgende 3 jaren zjn de moeljkste en als deze op enge wjze overbrugd worden gloort na 5 jaar de venture markt als kaptaalverschaffer. Stmuleren van groe De redenen dat een bedrjf wel of net groet zjn zeer dvers en vele factoren spelen een rol, de econome als geheel, de beredhed tot rsco nemen van de zttende ondernemers, de beschkbaarhed van grote nvesterngsbedragen of partners de het bedrjf wllen overnemen, dan wel fuseren. Maatregelen ter stmulerng van groe zullen altjd heel specfek moeten zjn. Algemene knelpunten Verder s er een aantal knelpunten dat geldt voor de lfe scences sector n het algemeen. Dt betreft onderzoek ten behoeve van de lfe scences dat tussen wal en schp valt. Het s te toegepast om n aanmerkng te komen voor de fnancerng bedoeld voor wetenschappeljk onderzoek en te rscovol voor bedrjven of venture captalsts om n te stappen. De regelgevng en octroowetgevng n Nederland en Europa vormen verder bedregngen voor een snelle groe van de lfe scences sector. Dt zjn algemene knelpunten waar n het rapport Acteplan Lfe Scences, kansen grjpen, knelpunten aanpakken (4) en het TNO rapport (2) utgebred op wordt ngegaan. HET GRONINGSE LIFE SCIENCES CLUSTER n 2004 pagna 27 van 34