Workshopcyclus diversiteit hoger onderwijs: verslag en aanbevelingen

Transcriptie

1 Raad Hoger Onderwijs IDR / 11 december 2012 RHO-RHO-DOC-030 Workshopcyclus diversiteit hoger onderwijs: verslag en aanbevelingen 1 SITUERING ALGEMENE AANBEVELINGEN DE NOOD AAN EEN DIVERSITEITSBELEID VOLDOENDE MIDDELEN WERK MAKEN VAN HBO INSTROOM STUDIEKEUZE STARTCOMPETENTIES KERNTALENTENMETHODE DOORSTROOM DE NOOD AAN BEGELEIDING HET BELANG VAN STUDIEVAARDIGHEDEN DE DOCENT ALS MOTOR HET BELANG VAN MEDESTUDENTEN UITSTROOM DE STAGE ALS OPSTAP NAAR DE ARBEIDSMARKT HET BELANG VAN DE UITSTROOMBEGELEIDING

2 1 Situering Tijdens de academiejaren en organiseerde de Raad Hoger Onderwijs van de Vlor een cyclus van 5 workshops over diversiteit in het hoger onderwijs. Volgende thema s kwamen aan bod: studieloopbaanbegeleiding (17 december 2010), startcompetenties (23 maart 2011), studievaardigheden (19 mei 2011), kerntalent (17 november 2011), stages en kansengroepen (25 januari 2012). Deze thema s werden gekozen omdat ze stuk voor stuk knelpunten in de instroom, doorstroom en uitstroom van kansengroepen in/uit het hoger onderwijs blootleggen. De workshops werden telkens ingeleid door een of meerder experten. Via interactie met het werkveld werd gepoogd om tot beleidsaanbevelingen te komen. Dit verslag is een beknopte weergave van de gevoerde discussies. Daar waar mogelijk werden beleidsaanbevelingen geformuleerd. De raad spreekt zich hierover niet uit. Hij neemt deze conclusies mee in zijn reguliere werking rond diversiteit hoger onderwijs. 2 Algemene aanbevelingen 2.1 De nood aan een diversiteitsbeleid Een effectief en efficiënt diversiteitsbeleid is ingebed in het algemeen beleid en heeft betrekking op alle lagen van de instelling. Een beleidstekst waarin het diversiteitsbeleid wordt uitgewerkt is hierbij een noodzakelijk instrument. Deze tekst gaat verder dan een verwijzing in een missie of een visie. Het beleidsplan wordt gecomplementeerd door een actieplan. Om een goed diversiteitsplan op te stellen, is inzicht in de beginsituatie onontbeerlijk. Registratie van kansengroepen is hierbij een handig hulpmiddel. Het registratie-instrument uitgewerkt door de Vlor 1 wordt gebruikt in meer dan de helft van de instellingen hoger onderwijs in Vlaanderen. De analyse van de beginsituatie houdt ook rekening met de inbedding in de regionale context. In het kader van het Aanmoedigingsfonds heeft de overheid geprobeerd om de beleidsplannen van de instellingen te evalueren. Instellingen hebben hierover echter geen feedback ontvangen. Dit is betreurenswaardig. De resultaten acties/projecten die met de middelen van het Aanmoedigingsfonds in gang gezet zijn, mogen meer bekendheid krijgen. Instellingen lijken nood te hebben aan uitwisseling van goede praktijkvoorbeelden, zoals de Vlor op regelmatige basis organiseert. 2.2 Voldoende middelen Uit de middelen van het Aanmoedigingsfonds zijn zinvolle initiatieven gegroeid. Projecten hebben geleid tot innovatieve ideeën voor instroom-, doorstroom en uitstroom. Het nadeel van deze werkwijze is de versnippering en het dreigende gebrek aan continuïteit. De overheid heeft de instellingen de afgelopen jaren voortdurend in het ongewisse gelaten over de verlenging van de middelen en de manier waarop deze verdeeld zouden De communicatie hierover is systematisch laattijdig geweest. 1 Vlaamse Onderwijsraad - Raad Hoger Onderwijs, Advies over de registratie van kansengroepen, 15 april

3 2.3 Werk maken van hbo5 Het hoger beroepsonderwijs kan ongetwijfeld een rol spelen in de democratisering van het hoger onderwijs. De overheid moet het kader verder uitwerken zodat hbo5 tot ontplooiing kan komen. 3 Instroom Vooral de instroom van kansengroepen en hun precaire positie in de overgang van secundair naar hoger onderwijs, blijft moeilijk en vraagt ondersteuning. 3.1 Studiekeuze Het studiekeuzeproces is essentieel in de instroomproblematiek. Het is belangrijk dat dit proces de nodige aandacht krijgt en weloverwogen gebeurt. Volgende punten werden in de workshops benadrukt: De verantwoordelijkheid voor de studiekeuze ligt bij de student. De instelling hoger onderwijs moet de student wel zo objectief en zo grondig mogelijk informeren. De instromende student heeft niet enkel nood aan informatie over de verschillende opleidingen, maar ook over het hoger onderwijs in het algemeen: jaarindeling, flexibilisering, studiepunten, leerkrediet, begeleidings- en ondersteuningsmogelijkheden, Rolmodellen spelen een belangrijke rol in het keuzeproces. Het informeren van ouders is noodzakelijk. Instellingen zijn nog op zoek naar manieren waarbij anderstalige ouders best bereikt kunnen Contacten met lokale socioculturele organisaties, intermediaire organisaties en koepelorganisaties zijn hierbij belangrijk. Deze contacten moeten structureel verankerd Ze gebeuren vandaag nog teveel ad hoc. Om kansengroepen te bereiken moet nagedacht worden over nieuwe kanalen: informele netwerken, zelforganisaties. Deze kanalen zijn uiteraard regio-afhankelijk. Het is belangrijk dat alle partners betrokken worden bij het studiekeuzeproces (student, ouders, secundair onderwijs, hoger onderwijs, clbb). Structureel overleg tussen deze partners is belangrijk. Instellingen hoger onderwijs spelen wel een grote rol in de begeleiding van heroriëntering. Zij moeten hiervoor ook de nodige objectieve instellings- en associatieoverstijgende informatie aanleveren. Aanbevelingen voor de overheid Het aantrekken van meer kansengroepen vraagt om een proactief, gestructureerd beleid. Hiervoor zijn middelen nodig. Het betrekken van doelgroeporganisaties bij de SID-ins kan een succesfactor zijn in aanspreken van kansengroepen. De overheid moet bekijken hoe dit gerealiseerd kan Er moet ook bekeken worden welke informatie centraal door de overheid aangeleverd kan Het delen van goede praktijkvoorbeelden en onderzoeksresultaten over studiekeuze en studiesucces zijn eveneens succesfactoren. 3

4 De overheid moet bekijken in hoeverre ze structureel overleg kan organiseren tussen de verschillende partners betrokken bij het studiekeuzeproces en de overgang secundair hoger onderwijs. 3.2 Startcompetenties Een goed inzicht in wat het hoger onderwijs van een beginnende student verwacht, bevordert het keuzeproces. Vooral studenten uit kansengroepen hebben niet altijd een realistisch beeld van wat van hen verwacht wordt. Het is daarbij noodzakelijk dat kennis van het hoger onderwijs, opleidingsgebonden voorkennis en studievaardigheden aan bod komen. Volgende punten werden in de workshops benadrukt: Het aftoetsen van de eigen competenties aan de startcompetenties is een belangrijk onderdeel van het studiekeuzeproces. De leerling moet hiervoor de nodige begeleiding en feedback krijgen. Verschillende instellingen hoger onderwijs testen de competenties van de beginnende student. Dit gaat over studievaardigheden, motivatie maar ook voorkennis van wiskunde en talen zoals het Frans. Sommige instellingen maken het mogelijk om de behaalde resultaten naar de eerste zittijd over te hevelen. Hierover moet nog verder nagedacht Er zijn heel wat initiatieven die betrekking hebben op de overgang van het secundair naar het hoger onderwijs, ook wat startcompetenties betreft. Deze initiatieven zijn echter versnipperd. Er is meer structureel overleg nodig. Wanneer instellingen vaststellen dat de startcompetenties niet bereikt worden door de beginnende student, stellen zij meestal een remediëringstraject voor. Hiervoor zijn middelen nodig. Er moet vooral vermeden worden dat deze remediëring stigmatiserend werkt. De Vlor is voorstander van initiatieven die openstaan voor alle studenten. Remediëring legt de verantwoordelijkheid voor het tekort ook te vaak bij de student. Het is belangrijk de talenten en competenties waarover de student wel beschikt, te benadrukken. Aanbevelingen voor de overheid De geplande hervorming van het secundair onderwijs is het ideale moment om de overgang naar het hoger onderwijs van naderbij te bekijken. Aandacht voor taalontwikkeling en studievaardigheden in het secundair onderwijs is essentieel. Structureel overleg tussen secundair en hoger onderwijs over de noodzakelijke startcompetenties, is noodzakelijk. De overheid moet bekijken in hoeverre dit georganiseerd kan Remediëring kost geld. De overheid moet hiervoor de nodige middelen ter beschikking stellen. De overheid moet nagaan in hoeverre alternatieve instroomprojecten efficiënt zijn. Het kan hier gaan om een propedeuse, een eerste jaar hoger onderwijs dat gekoppeld wordt aan een stuk vooropleiding, etc. Dit heeft als nadeel dat de opleiding verlengd wordt, waardoor de studiekosten verhogen en de instroom op de arbeidsmarkt verder vertraagt. 4

5 3.3 Kerntalentenmethode Eén van de workshops ging in op de kerntalentenmethode die vertrekt vanuit het talent van de beginnende student. Op die manier kan nagegaan worden of de gekozen studierichting past bij het profiel van de beginnende student. Ook lacunes kunnen op die manier opgespoord De deelnemers aan de workshop vonden dit een positieve benadering van de instroom van kansengroepen in het hoger onderwijs. Al te vaak wordt de nadruk gelegd op het tekort van de student en de nood aan remediëring. Het is belangrijk ook de talenten van studenten in de verf te zetten. Dit is niet alleen een opdracht voor het hoger onderwijs, maar ook voor het secundair onderwijs. 4 Doorstroom 4.1 De nood aan begeleiding Studenten uit kansengroepen hebben vaak nood aan begeleiding bij de studies hoger onderwijs. Alle partners lijken het eens over de noodzaak van deze begeleiding en ondersteuning. In de workshops werden volgende punten benadrukt: De begeleiding moet gaan over studievaardigheden, het sociale leven, het welbevinden, studietrajectbegeleiding, kennis (over het hoger onderwijs, over de opleiding, van de inhoud). Men moet nadenken over welke screeningsinstrumenten hiervoor gebruikt (kunnen) Studenten moeten blijvend geïnformeerd worden over de inhoud en de keuzes van/in de opleiding. Studenten moeten blijvend geïnformeerd worden over de mogelijkheden van flexibilisering. Tijdens de workshops werden volgende knelpunten gerapporteerd: Het is zeer moeilijk de effectiviteit van dergelijke begeleiding te meten. Hoe kan dit überhaupt in kaart gebracht worden? Studenten uit kansengroepen vinden moeilijk de weg naar begeleiding. Hoe kan men hieraan verhelpen zonder deze studenten te stigmatiseren? Men kan bijvoorbeeld alle studenten verplichten tot een monitoraat. Dit is echter moeilijk voor grote instellingen en vraagt bijkomende middelen. Via peter en metersystemen kan een deel opgevangen 4.2 Het belang van studievaardigheden Goede, adequate en aangepaste studievaardigheden zijn essentieel in het hoger onderwijs. In de workshops werden volgende punten benadrukt: Het werken rond studievaardigheden moet kaderen binnen een groter geheel van studiebegeleiding. Hoe de begeleiding van studievaardigheden op dit moment gebeurt, hangt sterk af van de instelling en van opleiding tot opleiding. De nood aan begeleiding van studievaardigheden kan verkleind worden door meer studentgecentreerd te werken: goede cursussen van docenten (gestructureerd, toegankelijk, duidelijk ), didactische werkvormen en evaluatievormen die het verwerven 5

6 van studievaardigheden stimuleren, studenten die zelf meer verantwoordelijkheid voor hun leerproces opnemen Studievaardigheden moeten ook in het secundair onderwijs aangepakt Studenten komen in het hoger onderwijs in een nieuwe situatie terecht en worden geconfronteerd met nieuw materiaal, nieuwe werkvormen en nieuwe vaardigheden die zij moeten aanwenden. Studenten moeten dan ook de kans krijgen om hierin te groeien. Het werken rond studievaardigheden in het hoger onderwijs, is een manier om hen te helpen in deze nieuwe situatie. Moeten studievaardigheden opgenomen worden in het curriculum van het hoger onderwijs? Dit kan bijvoorbeeld aan bod komen in een opleidingsonderdeel. Dit heeft het voordeel dat studenten verplicht worden om hieraan deel te nemen (zij kunnen hiervoor ook credits verwerven). Op die manier worden ook studenten uit kansengroepen bereikt. Het nadeel is dat deze werkwijze voor grote opleidingen zeer arbeidsintensief is. 4.3 De docent als motor De docent is de spil in het begeleidingsproces. Tijdens de workshops werden volgende punten benadrukt: De docent heeft een belangrijke motiverende taak. De docent is ook diegene die de student naar studie(traject)begeleiding moet doorverwijzen. De docent moet zelf ook een deel van de begeleiding op zich kunnen nemen. De docent moet kunnen omgaan met diversiteit, de gevoeligheden en specifieke problematieken van kansengroepen kennen en kunnen herkennen. Een voortdurende professionalisering van de docent is dus noodzakelijk. Vormingen rond diversiteit zijn hierin essentieel. 4.4 Het belang van medestudenten Medestudenten spelen ook een rol in het begeleidingsproces. Zij kunnen ingeschakeld worden via een meter/peter- of buddysysteem. Dit gebeurt in heel wat instellingen. In de workshops rapporteerden instellingen hierover positieve resultaten. Het proces is niet alleen gefocust op remediëring van kennis, maar er worden ook sociale en studievaardigheden getraind. Hierbij moet bekeken worden hoe de betrokken studenten hiervoor vergoed (geldelijk of via credits) kunnen 5 Uitstroom 5.1 De stage als opstap naar de arbeidsmarkt De stage stelt studenten in staat om de vaardigheden, kennis en attitudes die ze verwerven in hun opleiding, in te oefenen en uit te breiden. Stages laten de student toe om werkervaring te hebben. De studenten krijgen tijdens de stage ook een goed beeld van het beroepsleven: de realiteit van de werkvloer, het werkritme, de nodige sociale vaardigheden, de arbeidsattitude, het verantwoordelijkheidsgevoel en de omgangsvormen. Stages dragen bij tot de sociale- en persoonlijkheidsvorming van de student. Voor vele studenten hebben stages een stimulerende 6

7 invloed op het leerproces. Stagiairs verwerven vaak een hogere zelfstandigheid en krijgen meer inzicht in de eigen capaciteiten. De stage is een belangrijke component in de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt. Stages bevorderen de contacten tussen de opleiding en het afnemende beroepenveld. Ze versterken de praktijkgerichtheid van een opleiding en verzekeren voor een stuk de correcte voorbereiding op de arbeidsmarkt. Stages dragen bij tot het verhogen van de kansen van afgestudeerden op de arbeidsmarkt, niet alleen door de praktijkgerichte voorbereiding, maar ook door de nieuw uitgebouwde netwerken. Voor kansengroepen die moeilijk toegang vinden tot de arbeidsmarkt, zijn stages dus zeker zo belangrijk. Het werkveld stelt vast dat de kansengroepen moeilijker kwaliteitsvolle stageplaatsen vinden en het vaak ook moeilijk hebben om de stages te beëindigen. Het werkveld legt de nadruk op een flexibele houding, voldoende overleg tussen de betrokken partners, de rol van de medewerker die de stage begeleidt, 5.2 Het belang van de uitstroombegeleiding Studenten uit kansengroepen kunnen minder een beroep doen op een (sociaal en professioneel) netwerk. Terwijl de ervaring leert dat netwerken erg belangrijk zijn in een succesvolle overgang van het (hoger) onderwijs naar de arbeidsmarkt. Het is daarom belangrijk dat de instelling hoger onderwijs een vorm van uitstroombegeleiding voorziet. 7