Handleiding voor de organisatie van een cursus natuurgids

Transcriptie

1 Handleiding voor de organisatie van een cursus natuurgids

2 Handleiding voor de organisatie van een cursus natuurgids Voorwoord Beste, Hartelijk dank om deze handleiding voor de organisatie van de cursus natuurgids in handen te nemen. De informatie die je hier vindt, is de start om samen met ons een goede cursus te organiseren. Hopelijk vind je de antwoorden op je vragen. Zo niet, dan kan je altijd terecht bij een van de vormingsconsulenten. De gegevens vind je achteraan dit document. Met vriendelijke groeten, team

3 Inhoud I. Inleiding... 4 II. Traject... 4 A. Voorkennis en instapcursus... 5 B. Cursus natuurgids... 5 C. Vervolmakingstraject: Bijkomende vorming en praktijk... 6 III. Doelgroep... 6 IV. Organisatie... 7 A. Stap 1: Voorbereiding Planning Opstart Praktische aspecten... 7 Cursuslocatie... 7 Frequentie en tijdstip... 8 Aantal deelnemers... 8 Cursusmateriaal... 8 Promotiemateriaal... 8 Financiële aspecten... 9 Lesgevers en excursieleiders B. Stap 2: Tijdens het verloop van de cursus Praktische zaken Vaste begeleiding Catering C. Stap 3: Afsluiting en vervolg Feedbackgesprek Slotevenement Opleiding Gids door Toerisme Vlaanderen V. Contactgegevens

4 I. Inleiding De natuurgidsencursussen bestaan al sinds Ze werden eerst georganiseerd door CVN. In die 50 jaar behaalden al meer dan 8000 cursisten het diploma CVN-natuurgids. Vandaag wordt de cursus jaarlijks op minstens 15 plaatsen in Vlaanderen georganiseerd door. is een landelijke gespecialiseerde vormingsinstelling voor volwassenen. Ze is erkend door de Vlaamse Overheid (Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media). Jaarlijks organiseren we, samen met onze lokale partners 9000 uren vorming voor volwassenen. Sinds de fusie tussen Natuurpunt Educatie en CVN is de instelling verbonden met Natuurpunt, de grootste natuurvereniging in Vlaanderen. De natuurgidsenopleiding wordt voortdurend aangepast om nog beter aan de oorspronkelijke doelstelling te kunnen beantwoorden. Om zich -natuurgids te mogen noemen, zal men voortaan praktijkervaring moeten aantonen. Verder in deze handleiding wordt dieper ingegaan op de doelstellingen, inhoud en vorm van de cursus. De cursus wordt georganiseerd samen met een plaatselijke partner. Dat kan een natuurgidsenwerkgroep zijn, een afdeling van Natuurpunt of een andere natuurvereniging, een educatief centrum, De medewerking van een lokale partner is cruciaal. De lokale partner kent de eigen streek en de lokale excursiemogelijkheden en kan de cursisten het best motiveren om achteraf actief te blijven. Bovendien staat de lokale partner in voor de vaste begeleiding van de cursisten. De organisatie van een cursus vraagt een grote inzet van de lokale partner. Maar de beloning is navenant. Op het einde van de cursus staat een nieuwe lichting opgeleide vrijwilligers klaar die bij de plaatselijke natuurvereniging terecht kunnen om er de werking te versterken. II. Traject De cursus is onderdeel van een opleidingstraject dat bestaat uit 3 onderdelen: instapcursus, cursus natuurgidscursus en vervolmakingstraject. Opstapcursus Cursus natuurgids Vervolmaking Niet verplicht Cursussen zoals: Natuur in Zicht, natuur voor groentjes, 30 activiteiten van 3 uur Projectwerk Opdrachten Feedbackgesprek Praktijktraining Inhoudelijke bijscholing Leidt tot leerbewijs Natuurgids (OSCARcompetentiedocument) Leidt tot badge 4

5 A. Voorkennis en instapcursus Omdat van deelnemers een zekere voorkennis vereist is, zijn er de instapcursussen. De bekendste is Natuur-in-zicht. Deelnemers zijn niet verplicht om een instapcursus te volgen. Voor wie twijfelt of vragen heeft, kan zich richten tot een vormingsconsulent. B. Cursus natuurgids De 30-delige cursus natuurgids vormt het hart van het opleidingstraject. Het is een veelzijdige opleiding, die probeert rekening te houden met de kennis en interesses van de deelnemers en een opstap is naar veel verschillende vormen van actie en engagement. De cursus bestaat uit 4 onderdelen, elk met een eigen finaliteit: - Spoor 1 vertrekt van de capaciteiten en interesses van de ganse groep. De cursisten nodigen we uit om met elkaar (ideaal in groepjes van 3 tot 5) een projectwerk te maken. Het projectwerk is een onderzoeksproject over een thema of natuurgebied dat resulteert in een educatief product. Dat kan bijv. in de vorm van een geleide themawandeling, maar evengoed een afgewerkte brochure, een educatief spel of uitgewerkte terreinstudie. Op het einde van de cursus worden de projectwerken kort aan mekaar voorgesteld. Daarnaast worden de educatieve producten ook uitgetest voor echt publiek. De vormingsconsulent begeleid hen op weg. Meer info vind je in de infobundel voor cursisten. - Spoor 2 is het didactisch spoor. In een 5-tal sessies leren de cursisten de nodige vaardigheden om kennis door te geven, verwondering en plezier op te wekken en ontmoeting mogelijk te maken. - Spoor 3 is het kennisspoor. Kennis over de natuur worden gebracht in 11 binnenlessen. Opeenvolgend wordt ingezoomd op biodiversiteit (planten en dieren), ecosysteem (ecologie, habitat en biotopen) en de relatie tussen mens en natuur. Van de 11 binnenlessen staan er 8 vast, en kun je uit 4 kiezen om de laatste 3 lessen in te vullen. De lessen zijn interactief opgebouwd. En voor wie dieper wil graven, is er het digitaal leerplatform. - Spoor 4 zijn de 12 excursies. Hier gaan theorie, praktijk en ervaring samen. De excursies worden niet willekeurig gekozen, maar sluiten aan bij de binnenlessen. De sporen lopen parallel en vullen elkaar aan. Spoor 1: samen op weg Cluster 1 [7dagdelen] Cluster 2 [7dagdelen] Cluster 3 [4dagdelen] Kennismaking tijdens startbijeenkomst Afsluiting met voorstellingen en presentaties groepswerken Spoor 2: methodisch sterk Methodiek 1: Rol van de natuurgids/hoe leren mensen Methodiek 2: Werkvormen en spreken voor groepen Methodiek 3: Gidsbeurt voor kleine groepen Methodiek 4: Doelgroepen en gebruik van educatief materiaal Methodiek 5: Gidsbeurt voor grote groep Spoor 3: inhoudelijk onderbouwd Biodiversiteit (4 lessen) Leven en overleven Ecosysteem (5 lessen) Ecologie Mens en natuur (2 lessen) 5

6 Spoor 4: met praktijk ondersteund Planten leren kennen Habitats en biotopen Maatschappelijke aspecten: beleid Dieren leren Natuurbeheer en engagement kennen Vrije keuze: (1&2) Vrije keuze: Biotoop water Vrije keuze: Plantendeterminatie Vrije keuze: Geologie Erfgoed en cultuur 12 Praktijklessen (verdeeld over de 3 clusters, met keuzemogelijkheden): Gebiedsverkenningen Biotoopstudies en natuurbeheer in samenwerking met beheerteams Biodiversiteitsexcursies (vogels, ongewervelden, planten) met veldtechnieken waarneming, in samenwerking met studiewerkgroepen Seizoenexcursies Wie de hele cursus doorloopt (en aan minimum 2/3 van de activiteiten deelneemt) ontvangt een OSCAR-getuigschrift. Elke cursist nodigen we uit op een feedbackgesprek waarop samen met de vormingsconsulent of andere begeleiders de eigen resultaten worden bekeken in functie van de vervolgmogelijkheden. De cursus is immers geen eindpunt, maar een stap in het levenslang leren rond natuur. C. Vervolmakingstraject: Bijkomende vorming en praktijk Wie door de cursus goesting gekregen heeft om ook effectief te gaan gidsen, wordt aangemoedigd om bijkomende vorming te volgen en ervaring op te doen. In het feedbackgesprek krijgt de cursist daarover advies. Wie een bijkomend pakket van 40 vormings- en gidsuren realiseert, ontvangt de -natuurgidsbadge. Alle info vind je in de infobundel voor cursisten en het vervolmakingstraject formulier. De bijkomende vorming is op maat van de vrijwilliger. Voor wie graag met kinderen werkt, is een korte bijscholing gidsen voor kinderen interessant. Wie zich wil specialiseren in een bepaald gebied of soortengroep (bijv. paddenstoelen) vindt zijn gading in biodiversiteitscursussen die mee organiseert. Voor het opdoen van praktijkervaring worden de natuurgidsen in spe doorgeleid naar een lokale natuurgidsengroep, werkgroep of vereniging. Daar worden ze verder begeleid en kunnen ze gidservaring opdoen. Dit derde onderdeel (met een vastgelegd aantal studiepunten) is hoe dan ook verplicht voor wie de cursus een onderdeel is van de opleiding gids van Toerisme Vlaanderen. Wie dit vervolmakingstraject succesvol afrond krijgt onze badge. Deze badges reiken we o.a. uit tijdens de Dag van de Natuureducatieve vrijwilliger. De huidige houders van de oude CVN-badge kunnen onder voorwaarden de nieuwe -badge bekomen. Voor informatie hieromtrent kan je terecht bij de vormingsconsulenten en op onze website: III. Doelgroep is een vormingsinstelling voor volwassenen boven de 18 jaar. Indien uitzonderlijk iemand jonger dan 18 jaar wil deelnemen, kan dit wel worden toegestaan, mits een schriftelijke toestemming van de ouders. 6

7 Men dient geen lid te zijn van een bepaalde organisatie om deel te nemen. Omdat Natuurpunt financieel participeert, krijgen leden een belangrijke korting. Van de deelnemers wordt verwacht dat ze een basiskennis hebben van natuur. Heb je helemaal geen voorkennis, dan is het niveau van de theoretische lessen mogelijk te hoog. Dan wordt het volgen van een instapcursus (bijv. natuur-in-zicht) aanbevolen. Zoals al uit de naam blijkt, richt de cursus zich op de eerste plaats tot toekomstige natuurgidsen. Daarom zijn er in de cursus lessen en oefeningen methodiek opgenomen. IV. Organisatie A. Stap 1: Voorbereiding 1. Planning Bij interesse neemt men best contact op met de vormingsconsulent of het secretariaat van. De vormingsconsulent blijft je vast aanspreekpunt tijdens het hele cursusverloop. De aanvraag wordt bekeken in het licht van de algemene planning en een optimale spreiding in tijd en locatie. Soms kan worden voorgesteld om de cursus op een later tijdstip te organiseren. Het is ideaal als de organisatie van deze cursus minstens een jaar op voorhand wordt gepland. 2. Opstart Op de opstartvergadering zijn de vormingsconsulent, de lokale partner en zo mogelijk ook al enkele mensen die zullen lesgeven of excursies begeleiden, aanwezig. We bespreken het cursusprogramma, wie de cursusbegeleiding op zich neemt, doen suggesties voor lesgevers en excursieleiders, bepalen de leslocatie, enz. Om de opstartvergadering efficiënt te laten verlopen, verwachten we dat de lokale partner al kennis heeft van: - Geschikte cursuslocaties (en zijn deze beschikbaar en wat is de prijs?) - Welke communicatie en publiciteitsmiddelen er zijn in de gemeente. - Vrijwilligers die beschikbaar zijn voor de praktische en procesbegeleiding van de cursus - Beheerteams en studiegroepen die kunnen aangesproken worden voor het begeleiden van een excursie. - Begeleiders voor de excursies en eventuele lesgevers. Normaal volstaat dan met één voorbereidende vergadering. 3. Praktische aspecten Cursuslocatie De vormingsconsulent kan suggesties doen aan de organisator, omdat deze reeds over een groot adressenbestand beschikt met mogelijke locaties. Maar de organisator kan ook zélf voorstellen doen. Aandachtspunten zijn: - Bereikbaarheid: is er openbaar vervoer (heen én terug)? Parkeergelegenheid? Een fietsenstalling? - Accommodatie: is het lokaal groot genoeg voor een groep van 25 of meer personen? Beschikt iedereen over een tafel? Kan het lokaal (gedeeltelijk) verduisterd worden voor 7

8 de projecties? Is er een scherm of witte muur? Is er een bord aanwezig, met krijt of uitwisbare stiften? Is de verwarming en de verluchting goed geregeld? - Is er mogelijkheid om tijdens de pauzes iets te drinken? - Is er een beamer aanwezig? Inbegrepen of extra te betalen? Heeft een lokaal een onlineverbinding (draadloos of per kabel)? - En uiteraard: de prijs. Frequentie en tijdstip Er zijn meerdere keuzemogelijkheden naar frequentie en tijdstip. De cursus bestaat uit 30 onderdelen (lessen en excursies). De afzonderlijke onderdelen duren normaal 3 uren. De meest voorkomende formules zijn: - Weekendcursus: alle activiteiten hebben dan plaats op hetzelfde moment in het weekend. - Week/weekendcursus: de binnenlessen vinden plaats op een weekavond, de excursies op een voor- of namiddag in het weekend. - Weekcursus: binnenlessen en excursies hebben plaats op een weekdag overdag. Een variante hierop is een cursus op volle dagen in de week, om de veertien dagen. - Gebalde cursussen: de activiteiten vinden in clusters plaats. Bijvoorbeeld 7 weekends met 4 activiteiten of onze zomerformule: 2 weken en 1 verlengd weekend. Aantal deelnemers Het minimum en maximum aantal deelnemers worden in samenspraak met de vormingsconsulent bepaald. Vaak hangt dit samen met de capaciteit van het beschikbare leslokaal. Alle inschrijvingen verlopen via de website van. Zo houden we een goed overzicht op alle inschrijvingen en betalingen. De partner kan de deelnemerslijst raadplegen. Als vuistregel hanteren we voor een cursus Natuurgids 20 deelnemers. Als het er minder zijn, beslist in overleg met de lokale partner. Bij annulering van de cursus krijgen de deelnemers het inschrijvingsgeld integraal terugbetaald. Vanaf dat er meer dan 25 deelnemers worden toegelaten, dan worden er maatregelen getroffen om de kwaliteit te garanderen (bijv. opsplitsen in groepen). Cursusmateriaal Voor de cursisten is er een handleiding met instructies over het verloop van de cursus en de opdrachten. Verder is er een uitgebreid en geïllustreerd handboek (elektronisch of op papier; zie verder). Bijkomende of specifieke informatie staat op een digitaal leerplatform. Voor de lesgevers beschikken we over goed uitgewerkt lesmateriaal. Dit bestaat uit een presentatie en didactische handleiding. De plaatselijke organisator zorgt zelf voor het nodige audiovisuele materiaal (een laptop en beamer). Indien de plaatselijke organisator niet over het nodige audiovisueel materiaal kan beschikken, wordt samen met de vormingsconsulent naar een oplossing gezocht. Promotiemateriaal zorgt voor de opmaak van het promotiemateriaal. Dit bestaat uit een gekleurde programmafolder en affiche. Op deze folders en affiches vermelden we duidelijk de samenwerking tussen en de lokale partner. Er is ruimte voorzien voor naam, logo en website. Om een folder op te maken hebben we volgende gegevens nodig: - de titel van de cursus is Cursus Natuurgids. Men kan ervoor kiezen om de naam aan te vullen met de naam van een gemeente (bijv. Cursus Natuurgids Tienen) of van een streek (bijv. Cursus Natuurgids Vlaamse Ardennen). - in voorkomend geval 3 bijzondere natuurgebieden die bezocht worden 8

9 - de start- en einddatum - de les- en excursie dag en tijd - naam en adresgegevens leslocatie - namen samenwerkingspartners met logo en website - de namen en contactgegevens van de permanente begeleiders - contactpersoon binnen - aantal exemplaren en een adres waar deze naartoe gestuurd moeten worden. stelt 300 cursusfolders, 20 affiches (A3-formaat) en 20 affiches (A4- formaat) ter beschikking. Als de organiserende partner nog méér cursusfolders wenst, kunnen deze worden geleverd tegen de kostprijs. zorgt voor de invoer van de cursusgegevens in de activiteitendatabank van Natuurpunt ( en van ( Hierdoor worden ze automatisch doorgestuurd naar Uit in Vlaanderen ( Belangrijk is de lokale promotie van de cursus door de lokale partner. Kondig de cursus aan in gemeentelijke infobladen, de streekkrant, het tijdschrift van de plaatselijke natuurvereniging, De vormingsconsulent kan zorgen voor een standaard promotietekstje. Vermeld in elke publicatie van promotie alle partners (alle lokale partners en Natuurpunt CVN). Financiële aspecten De inschrijvingen voor de cursus verlopen via de website van. Bij inschrijving via de website betalen de cursisten online. De inkomsten (deelnamegelden) zijn voor. Uiteraard neemt dan ook alle kosten op zich: promotie- en correspondentiekosten, huur van lokaal en audiovisueel materiaal, forfaitaire vrijwilligersvergoedingen voor de lesgevers en excursieleiders, werkuren en verplaatsingskosten van de vormingsconsulent, secretariaatskosten, kosten gemaakt voor de feestelijke afsluiting, De vormingsconsulent maakt bij de voorbereiding een begroting op van de kosten. De lokale partner ontvangt van het inschrijvingsgeld van 1 cursist, 240,-. Dit bedrag kan ingezet worden om de cursus extra te ondersteunen door bijvoorbeeld kilometeronkosten van de vaste begeleider te vergoeden. Om dit te ontvangen stuurt de organiserende samenwerkende partner een schuldvordering naar voor dat bedrag. Vermeld duidelijk over welke cursus het gaat, alsook start en einddatum. Kleine en grotere onkosten kan met akkoord van de vormingsconsulent teruggevorderd worden met een onkostenformulier van. Het is belangrijk om steeds het betalingsbewijs bij te houden en mee in te leveren. Voor grotere bedragen (bijv. huur cursusplaats) vraag je in afspraak met de vormingsconsulent aan de leverancier een factuur te maken op naam van (Coxiestraat 11, 2800 Mechelen, BTW nummer ). Deze wordt dan rechtstreeks door betaald. Facturen op naam van de lokale organisator dienen door de lokale organisator te worden betaald en dan als onkostenvergoeding binnengebracht voor terugbetaling. kan dus geen facturen rechtstreeks betalen die niet op naam van zijn aangemaakt. De deelnemers schrijven zich in (en betalen) via de website van. Het inschrijvingsgeld bedraagt 240,-. Leden van Natuurpunt en organiserend lokale partner betalen 216,-. Wie 26 jaar is of jonger betaalt 180,-. Wie het papieren handboek wenst, kan dit bekomen tegen kostprijs ( 18,-). De cursist krijgt toegang tot het digitaal leerplatform van waaruit het cursushandboek gratis digitaal gedownload kan worden. Het is volledig in kleuren uitgevoerd. Om de kosten te drukken en om milieuredenen is het gedrukte handboek in zwartwit. 9

10 Lesgevers en excursieleiders In de regel zoekt de vormingsconsulent lesgevers voor de binnenlessen, en de plaatselijke organisator de excursieleiders. De vormingsconsulent volgt de lesgevers nauw op om kwaliteit te garanderen. We investeren in de opleiding van onze lesgevers. We willen dan ook graag dat deze lesgevers meerdere keren dezelfde les verzorgen. Lesgevers en excursieleiders krijgen een vrijwilligersvergoeding van 33,-. Bij het opstellen van het programma spreken we duidelijk af wie de lesgevers en de excursieleiders contacteert in de week vóór de les om hem/haar aan de gemaakte afspraak te herinneren. B. Stap 2: Tijdens het verloop van de cursus 1. Praktische zaken Om de cursus praktisch vlot te laten verlopen zijn er volgende documenten en acties: - Op de eerste activiteit ontvangen de deelnemers indien besteld het handboek op papier, de Infobundel voor cursisten en het definitief cursusprogramma met alle afspraakplaatsen en uren. - Handtekenlijst. De permanente begeleider krijgt van de vormingsconsulent de handtekenlijsten. Voor elke activiteit tekenen de deelnemers de handtekenlijst. We verwachten dat mensen minimum 3/4 aanwezig zijn om het getuigschrift te ontvangen. Er mogen geen andere handtekenlijsten dan deze van rondgaan. - De permanente begeleider houdt via de cursisten op de hoogte van de exacte afspraakplaatsen, eventueel met een plannetje. Eventuele wijzigingen in het cursusprogramma delen we tijdens de activiteiten mee aan de cursisten. Ze worden ook altijd via aan de deelnemers meegedeeld en op het leerplatform gezet. - Digitale evaluatieformulieren: twee maal sturen we een digitaal evaluatieformulier, halverwege en op het einde van de cursus. Dit formulier polst naar de tevredenheid van de cursisten over de cursus. Als plaatselijke organisator heb je uiteraard inzagerecht in de resultaten. 2. Vaste begeleiding De cursus staat of valt met een goede vaste begeleiding. De lokale partner staat in voor de vaste begeleiding van de cursus. Het is best dat niet één maar enkele personen de vaste begeleiding op zich nemen en taken onderling verdelen. Twee of drie personen vormen het vaste begeleidingsteam. Men hoeft dan niet op alle activiteiten aanwezig te zijn. Naast de praktische begeleiding zoals het klaarzetten van het lokaal, verwachten we van de vaste begeleiding ook de taak van procesbegeleiding. Hieronder verstaan we de ondersteuning van de cursisten bij de educatieve opdrachten en ondersteuning bij het groepsdynamisch proces. De vormingsconsulent is niet de vaste cursusbegeleid(st)er. Hiervoor heeft hij helaas de tijd niet. De vormingsconsulent is volgens afspraak met de vaste begeleiding wel geregeld aanwezig op scharniermomenten (eerste les, laatste les voor een vakantie, om een nieuwe lesgever te coachen, om informatie te geven over de educatieve opdrachten, ). De vaste begeleiders signaleren praktische of inhoudelijke ontevredenheid of problemen van de cursisten zo snel mogelijk aan de vormingsconsulent. Door zijn ervaring weet hij voor een aantal moeilijkheden wellicht een gepaste oplossing te bieden. 10

11 Voor wie wil biedt een opleiding aan vaste begeleiders. We hebben ook een bundel met meer informatie. Vraag ernaar! De vaste begeleiders kunnen uiteraard gratis de lessen bijwonen. 3. Catering Het is aangewezen dat de cursisten in de binnenlessen tijdens de pauze iets kunnen drinken. Het is aan de vaste begeleiders om hiervoor te zorgen. De eventuele opbrengst is voor de lokale partner. Voor de lesgever wordt gratis water of andere drank voorzien. C. Stap 3: Afsluiting en vervolg 1. Feedbackgesprek De cursus eindigt met een feedbackgesprek. Wie de opdrachten verbonden aan de cursus vervulde en minstens 3/4 van de activiteiten bijwoonde, nodigen we uit op het feedbackgesprek. In dit gesprek wordt de cursus geëvalueerd en samen gekeken naar vervolgmogelijkheden. 2. Slotevenement De getuigschriften worden uitgereikt op een slotevenement. Het is een feestelijk gebeuren waarop lokale notabelen en een vertegenwoordiger van worden uitgenodigd. Naast de cursisten zijn ook hun partners en de cursusmedewerkers welkom. Deze wordt volgens afspraak geregeld door de lokale partner of door de vormingsconsulent. stelt hiervoor een budget ter beschikking. 3. Opleiding Gids door Toerisme Vlaanderen De cursus natuurgids is door Toerisme Vlaanderen erkend als onderdeel van het opleidingstraject tot gids en reisleider. Wij bieden de specialisatie natuur aan in het tweede opleidingsjaar. Alle info vind je op de website van Toerisme Vlaanderen of bij onze vormingsconsulenten. V. Contactgegevens Vormingsconsulent Antwerpen: Joëlle Laes Appelmansstraat 12/6, 2018 Antwerpen t: , m: Vormingsconsulent Limburg: Sandra Bamps Appelmansstraat 12/6, 2018 Antwerpen, t: , m: Vormingsconsulent Oost-Vlaanderen: Thijs Himpe Beenhouwerstraat 7, 8000 Brugge t: , , m: Vormingsconsulent Vlaams-Brabant & Brussel: Iris Buedts Appelmansstraat 12/6, 2018 Antwerpen t: , m: Vormingsconsulent West-Vlaanderen: Anke Desender Beenhouwerstraat 7, 8000 Brugge t: , m: 11

12 Of kijk op de website: 12