Arbeid en gezondheid

Transcriptie

1 Arbeid en gezondheid

2 Arbeid en gezondheid Een handboek voor paramedici en arboprofessionals Onder redactie van: Chris Kuiper Yvonne Heerkens Marcel Balm André Bieleman Noks Nauta Houten 2011

3 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 882, 890 Ontwerp omslag: Mariël Lam, Woerden Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India Eerste druk 2005 Tweede druk 2011 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Voorwoord Inleiding Aanleiding en doelstelling Doelstelling Leeswijzer 2 6 deel i het domein arbeid en gezondheid 31 2 Wat is arbeid, wat is gezondheid? Wat is arbeid? Ontwikkelingen Definitie arbeid Wat is gezondheid? Definitie individuele gezondheid Definitie gezonde organisatie Relatie tussen arbeid en gezondheid Arbeidsparticipatie Vergroten arbeidsparticipatie Rol overheid bij arbeidsparticipatie Rol werkgevers bij arbeidsparticipatie Rol individu bij arbeidsparticipatie Rol professional arbeid en gezondheid Drie contexten van beroepsuitoefening (Meer) aan het werk Aan het werk (blijven) Weer aan het werk Beroepsmatig handelen in het domein arbeid en gezondheid Cliënt 6 6

5 6 Arbeid en gezondheid Cliënt zonder werk Werknemer Zelfstandige Alle werkenden: gezondheidsbevordering op de werkplek Werkenden met (dreigende) gezondheidsproblemen Specifieke groepen: diversiteitsbeleid Werkgever, gemeente, UWV Professional Omgeving Gerichtheid van de professional arbeid en gezondheid Balans tussen belasting en belastbaarheid Veiligheid Kwaliteit van arbeid Gezondheid Arbeidsparticipatie en verzuim Persoonlijke factoren Spelers op het veld arbeid en gezondheid Professionals op het terrein arbeid en gezondheid De rol van verschillende bedrijven en instellingen Interprofessionele samenwerking Dilemma s Modellen en terminologie Modellen voor het beschrijven van de invloed van arbeid op de gezondheid van werknemers Model van Van Dijk Demand-Control-model Job Demands-Resources-model Belasting-belastbaarheidsmodel Een model voor het ontstaan van verzuim Modelmatige beschrijving voor individuele gedragsverandering Fasering Theoretische onderbouwing model individuele gedragsverandering Het ASE(S)-model De ICF Items in de ICF die samenhangen met arbeid 173

6 Inhoud Uitgewerkt ICF-schema Discussie ICF-schema Kwaliteitszorgsystemen ISO 9000-serie EFQM- en INK-model Implementatie van veranderingen in een organisatie Implementatie van veranderingen op organisatieniveau Het veranderproces Praktijkvoorbeeld Meetinstrumenten Meetinstrumenten kiezen Vindplaatsen van meetinstrumenten Databanken Artikelen, handboeken en rapporten Zorginhoudelijke richtlijnen Websites Dilemma s 213 deel ii professioneel handelen in de praktijk Arbeidsbelasting en arbeidsrisico s Positieve effecten van arbeid op gezondheid Arbeidsrisico s en de wet Arbeidsveiligheid Methoden Werkruimte en werkplekken Arbeidsmiddelen Fysieke belasting Tillen en dragen Duwen en trekken Trillen en schokken Statische werkhoudingen Repeterende bewegingen Energetische belasting Mentale belasting tijdens arbeid Welzijn Werkdruk Werkstress Vermoeidheid 259

7 8 Arbeid en gezondheid Agressie en geweld Omgevingsfactoren Hinderlijk en schadelijk geluid Klimaat Verlichting Gevaarlijke stoffen Dilemma s Interventies met betrekking tot arbeidsbelasting en arbeidsrisico s Aanpassen arbeidsbelasting en reduceren arbeidsrisico s Arbeidshygiënische strategie Systeem-ergonomische aanpak Interventies gericht op reductie arbeidsbelasting en arbeidsrisico s Technische maatregelen om de arbeidsbelasting en -risico s te reduceren Organisatorische maatregelen om de arbeidsbelasting en -risico s te reduceren Gedragsmaatregelen om de arbeidsbelasting en -risico s te reduceren Interventies bij fysieke en/of mentale onderbelasting Arbocatalogi Dilemma s Belastbaarheid van de werknemer determinanten Determinanten van mentale belastbaarheid Stress, emoties en aanpassing Determinanten van mentale belastbaarheid Emotionele verwerking van schokkende gebeurtenissen Zelfregulatie bij chronische ziekte Arbeidsgerelateerde psychische problemen Signalering en diagnostiek van psychische problemen: meetinstrumenten als hulpmiddel Besluit Determinanten van fysieke belastbaarheid Fysieke belastbaarheidsfactoren en preventie van gezondheidsproblemen Invloed van geslacht en leeftijd 355

8 Inhoud Fysieke belastbaarheid bij lichamelijke aandoeningen Is belastbaarheid te beïnvloeden? Sociale aspecten van belastbaarheid Leefstijl en andere arbeidsrelevante persoonlijke factoren Verschillen in gezondheid Gezondheid, leefstijl en werk Leefstijl, verzuim en arbeidsongeschiktheid Meetinstrumenten voor leefstijl BRAVO-factoren Interventies gericht op verbetering van de belastbaarheid van de werknemer Bedrijfszorgpakketten Interventies bij arbeidsgerelateerde psychische klachten Arbeidsgerelateerde psychische klachten voorkomen en behandelen Psychotrauma voorkomen en behandelen Interventies bij arbeidsre-integratie en rehabilitatie van zieke werknemers Paramedische zorg Leefstijlinterventies Dilemma: Mag je zorg opdringen? 412 Basisbegrippen 414 Afkortingen 424 Websites 433 Relevante websites 433 Websites beroepsverenigingen 439 Websites overige organisaties 440 Literatuur 443 Over de auteurs en de redactieleden 467 Register 470

9 Voorwoord Participeren, en vooral duurzaam participeren, is het sleutelwoord in het werkveld van arboprofessionals op dit moment. Voor (duurzame) participatie van cliënten met en zonder chronische ziekten is kennis vanuit verschillende disciplines noodzakelijk; het is niet raadzaam en niet effectief gebleken om participatie te bewerkstelligen vanuit één discipline. Daarbij is het gewenst dat de gezondheidstoestand van de cliënten wordt gehandhaafd of liefst wordt bevorderd. De duur van ons werkzame leven zal naar verwachting toenemen en het is bekend dat met het stijgen der jaren het aantal ziekten/aandoeningen en daaruit voortvloeiende problemen in de arbeidsparticipatie toenemen. In deze nieuwe uitgave van Arbeid en gezondheid krijgt u een update van kennis en informatie die van nut is voor professionals om de arbeidsparticipatie van cliënten in de praktijk te optimaliseren. De update betreft zowel denkmodellen in het veld van arbeid en gezondheid als interventies en valkuilen voor paramedici en andere arboprofessionals. In de praktijk wordt veel ervaring opgedaan met de ondersteuning van cliënten in het arbeidsparticipatieproces; die verschillende ervaringen vormen allemaal kleine puzzelstukjes waarmee uiteindelijk het gehele proces te begrijpen is. De ervaringen worden gestaafd door middel van wetenschappelijk onderzoek, waarbij de interventies die dagelijks worden ingezet op hun merites worden getoetst en beoordeeld. Dit handboek voor paramedici en arboprofessionals geeft een prachtig overzicht van de vele onderwerpen in het werkveld van arbeid en gezondheid die gangbaar en effectief zijn, en die voor u als expert waardevol en (hopelijk) herkenbaar zijn. De veranderingen die in de afgelopen vijf jaar hebben plaatsgevonden in het werkveld zijn enorm. Ze zijn treffend weergegeven in deze nieuwe uitgave van Arbeid en gezondheid. Een felicitatie aan de auteurs voor deze prestatie is op zijn plaats.

10 Voorwoord 11 Ik wens u veel leesplezier. Verder wens ik u veel inspiratie voor het handelen in de praktijk van arbeid en gezondheid, wat hopelijk resulteert in handhaving en/of bevordering van (gezonde) arbeidsparticipatie voor hen die het nodig hebben Prof. dr. Monique H.W. Frings-Dresen, hoogleraar Beroepsziekten, Principal Investigator en hoofd van de afdeling Arbeid en Gezondheid (Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid), Academisch Medisch Centrum (AMC-UvA), Amsterdam