Voedingsstatus van ouderen een steeds grotere zorg

Transcriptie

1 Foto: M. Luhrenberg

2 ACHTERGROND Voedingsstatus van ouderen een steeds grotere zorg In het verouderingsproces spelen vele factoren een rol. Voldoende voedingsstoffen en voldoende lichaamsbeweging worden gezien als belangrijke voorwaarden voor het bereiken van een optimale gezondheid. Maar met het verstrijken der jaren zijn het juist deze twee elementen waar het de meeste ouderen aan ontbreekt. In de wetenschap dat de gemiddelde levensverwachting in Nederland steeds verder toeneemt, zal het hoog houden van de kwaliteit van leven van ouderen een steeds grotere zorg worden [ref. 1, 2]. verlies als obesitas voor; beide vallen onder het begrip malnutrition slechte voeding betekent. Malnutrition wordt echter vaak vertaald met ondervoeding, maar ook overvoeding behoort tot het het begrip malnutrition als volgt: Een subacute of chronische voedingsstatus waarin een combinatie van een uiteenlopende mate activiteit heeft geleid tot een verandering van de lichaamssamenstelling en verminderd functioneren [ref. 3]. Ondervoeding langer een serieus probleem. Twintig jaar een verband bestaat tussen de vermindering van ouderen [ref. 4]. De waarde van voeding wordt vaak veel mee valt te winnen. De gevolgen van operaties, daling van de weerstand en een verhoogde kans op complicaties. Daaruit - [ref. 5]. ger alert op eventuele tekorten aan eiwit- den vaak te wensen overlaat). Daarentegen weinig op ondervoeding gescreend, mede omdat huisartsen in tegenstelling tot specialisten hier weinig aandacht voor hebben. Bovendien is de samenwerking tussen disci Universiteit in Amsterdam ontwikkelde een 3

3 1 Gewichtsverlies minder dan 4 kg 4 kg of meer 2 Bovenarmomtrek 25 cm of meer minder dan 25 cm 3 Eetlust en functionaliteit goede eetlust en/of functionaliteit weinig eetlust én verminderde functionaliteit 4 Behandelbeleid niet ondervoed risico op ondervoeding ondervoed FIGUUR 1: Het stappenplan. Als bij stap 1 blijkt dat de onderzochte persoon in de afgelopen 6 maanden onbedoeld 4 kg of meer is afgevallen, kunnen stappen 2 en 3 worden overgeslagen. Bij een gewichtsverlies van minder dan 4 kg dient de armomtrek (stap 2) te worden gemeten. Als deze minder is dan 25 cm kan ook weer direct naar het behandelplan worden overgegaan, etc. op een eenvoudige manier aan het licht te brengen: de Short Nutrition Assessment 65+ ). onder thuiswonende ouderen, de Longi- over onder andere hun fysieke, emotionele, cognitieve en sociale functioneren. Alle voe- analyses. 65+ FIGUUR 1). Een dunne bovenarm voorspelt ondervoeding dan een lage bodymass index. dig wonende 65-plussers ruim een op de ouderen ondervoed. of psychische problemen hebben, waardoor combinatie met een verminderde functio- haast niet meer) geeft een hoger risico op ondervoeding. Depressie of rouwverwerking [ref. 6] Zowel fysiologische als psychische factoren - derde smaak en/of reukvermogen, een veranderde maagfunctie waardoor eerder een cystokinine, hormoon en neurotransmitter gingssignaal) en een verhoogde productie van leptine. Tot de psychische factoren beho- beeld als gevolg van depressie, isolatie of rouwverwerking [ref. 7]. Morley en Silver, twee wetenschappers die - samengevat in de woordspeling Meals On Wheels [ref. 8] : Medication effects Emotional problems Anorexia nervosa, alcoholism Late life paranoia Swallowing disorders Obit) No Money Wandering and other dementia related Hyperthyroidism, hypothyroidism E E Low salt, low cholesterol diet S meal preparation problems TvOG

4 het risico op het ontstaan van een heupfrac- met overgewicht het fractuurrisico verhoogt. Behalve tot heupfracturen leidt ondervoe- meer ook door chronisch vochttekort), decubituswonden, vermoeidheid en verslechterde immuunfunctie [ref. 9]. Minder eetlust Met het ouder worden neemt de energie- de energie-inname met ongeveer ca kcal [ref. 10] verlaagde inname van energie is het niet - inname naarmate mensen ouder worden is het optreden van veranderingen in de stofwisseling. Zo is er sprake van een chroni- cholecystokinine. Door een sneller gevoel den ingenomen [ref. 11]. Dit gebeurt onder geproduceerd door de vetcellen, die de eetlustregulatie via complexe interacties beïn- van de stofwisseling. Een andere interessante theorie is dat triglyceriden via een verminderd transport van leptine door de bloed-hersen barrière een van leptineresistentie. Verhoging van trigly- name van de leptineresistentie, waardoor ook de eetlust weer toeneemt [ref. 12, 13]. Achteruitgang immuniteit verminderd. Als een oudere ondervoed raakt, verslechtert de immuunfunctie nog verder, waardoor de infectiekans toeneemt. De gemiddelde behoefte aan vocht bij ouderen ligt in verband met een mogelijk verminderde nierfunctie hoger dan bij jongeren: ongeveer 2 l/dag. Foto: Brand X Pictures Cytokines als TNF- en de interleukines IL-1 al IL-6) en van andere juist af. [ref. 14]. Cytokines kunnen een heel scala aan ongunstige spier- en botmassa, anemie, hypoalbuminemie, cognitieve achteruitgang, anorexia, heid) en hypocholesterolemie. Suppletie met multivitamines/minera- immuniteit van oudere patiënten kan worden verbeterd met onder andere extra vita- [ref ]. Overvoeding de eerdergenoemde LASA-studie van de 5

5 vaker obesitas hebben dan tien jaar gele- is het gebrek aan beweging. Ze maken veel lang achter de computer of televisie. In tegenstelling tot chronisch gewichtsverlies is obesitas niet direct levensbedreigend, maar het kan wel leiden tot beperking van - ten gevolge van malnutrition. Een vroege signalering en aanpak kunnen ernstige kwalen helpen voorkomen. Aanpassing BMI voor ouderen Meestal wordt op basis van de BMI en/of de middelomtrek vastgesteld of iemand, jong afkappunten vastgesteld waarboven het gewicht of de buikomvang van volwassenen Met het ouder worden verandert het lichaam en spelen er bovendien andere - weliswaar meer voor naarmate de buikom- voor ouderen, met name voor vrouwen. Het verhogen van het afkappunt voor de mid- [ref. 19]. In dit kader is er in Australië een studie jaar lang werden gevolgd. Gedurende die jongere volwassenen) 13% minder kans hadden om te sterven, vergeleken met degenen Benodigde voedingsstoffen verdwenen. Ook bleek dat een passief leven de overtuiging dat de algemeen geldende normen voor overgewicht niet helemaal opgaan voor oudere mensen. Criteria voor ondergewicht, normaal gewicht, overge- [ref. 20]. De inname van eiwitten door ouderen is over het algemeen, net als voor de totale bevolking, aan de hoge kant. Een minder een verminderde maagfunctie en afgifte mine B 6 - opneembaar, vooral als meerdere bronnen neerd. Indien ouderen moeite hebben met het slikken van tabletten en capsules kun- om supplementen in vloeibare of poedervorm in op te lossen. Voor de koolhydraten geldt ook dat kwaliteit voor kwantiteit gaat. Kies voor volkorenbrood besmeerd met een dun 12 ), hele vruchten in plaats van vruchtensappen en eventueel ingevroren fruit om door de yoghurt te doen. Daarnaast dienen anti-oxi- TvOG

6 Foto: C. Yeulet De individuele behoefte aan vocht is moei- aanbevolen maar voor ouderen geldt, in nierfunctie, een hogere behoefte van - van moeten maken om na het opstaan te beginnen met het drinken van twee grote - Gedurende de rest van de dag is het drinken van minimaal anderhalve liter vloeistof een must. Verbetering van de ambiance - stimuleert de geest en helpt om meer van het eten te genieten [ref. 21]. Ook de voedselinname neemt toe als de gebruikt of als de ambiance waarin de maal- alleenstaande ouderen. Vermindering van geur- en smaakwaarne- voorkeuren en een grotere voorkeur voor hogere concentraties van bepaalde geur- en smaakstoffen in voedingsmiddelen [ref. 22]. Het gember en kruiden, is aan te bevelen en ver- blemen is het goed om smoothies te maken van vers of ingevroren fruit, yoghurt en wei-eiwitpoeder. Groenten kunnen worden - 7

7 [ref. 23]. Verder geldt in het algemeen dat ouderen het beste kleine porties op meerdere momenten op de dag kunnen eten. - houdbaarheidsdatum van de voedingsmid- voorraad met smaakvol voedsel beschikbaar van de boodschappen of hulp van vriend, van verminderde eetlust dient te worden dosering of medicatie eventueel kan worden aangepast. Vitaminesuppletie bij ouderen synthese van vitamine D in de huid steeds van vallen worden verminderd en daarmee voorkomen. Een vitamine D-status van meer geringer valrisico. Bovendien is vitamine D - functioneren van de spieren, het hart en het [ref. 24]. De gemiddelde inname van vitamine B 12 maar toch heeft een op de drie ouderen [ref. 25]. Dit tekort houdt verband met een vermin- - waardoor de eiwitvertering minder goed verloopt en minder vitamine B 12 uit de voe- symptoom van vitamine B 12 de hersenfunctie. Om de vitamine B 12 -status geen effect op de cognitieve functies [ref. 26]. - mannen en vrouwen met verhoogde homocysteïnewaarden en een normale vitamine B 12 -status [ref. 27]. Let er wel op dat de combinatie van een normale vitamine B 12 -status met een hoge binatie van een ondermaatse hoeveelheid vitamine B 12 een verhoogd risico kan geven op anemie en cognitieve stoornissen. Een gebalanceerde daarom van belang [ref. 28]. acetylcholine, een essentiële neurotransmitter in de hersenen. Met het klimmen der jaren daalt de opname van choline door het lichaam. Choline kan eventueel door onder meer vitamine B 12. Omdat tekorten aan methionine en vitamine B 12 - dingsstof in te nemen. vertering worden ook mineralen minder goed opgenomen door ouderen. Met name de behoefte aan mineralen die een anti- Daarentegen neemt de relatieve behoefte

8 Conclusie gische omstandigheden. Verbetering van de heidstoestand van ouderen, en daardoor aan een betere kwaliteit van leven en minder Het RIVM houdt de vinger aan de pols en is - 70 jaar en ouder. De eerste resultaten worden in 2013 verwacht [ref. 29]. Vroege opsporing van malnutrition, adequate voedingsmaatrege- - - ondervoeding en de kwaliteit van leven van ouderen verbeteren. Preventief bloedonder- D 3, vitamine B 6 12, [ref. 30]. - die de behoefte aan vitamine B dekt, met mine D 3 een anti-oxidanten complex met in elk geval [ref. 31]. of poedervorm de voorkeur om daarmee slikproblemen kunnen worden voorkomen. opgenomen. U kunt het vademecum gratis De literatuurreferenties kunt u vinden op onze website: